ABITURIYENT LO‘TTIBOZGA ALDANDIMI?
Bekatda avtobus kutib o‘tirgan edim. Yonimdagi ikki yigitning suhbati beixtiyor qulog‘imga chalindi:
— Mana shu "œshpargalka"larni deb, — dedi ulardan biri bekatning bir chetiga yopishtirib qo‘yilgan e’longa ishora qilib, — o‘tgan yili o‘qishdan yiqildim. Birortasi ham to‘g‘ri chiqmadi. Menga ularni sotgan kishiga qaytib telefon qilsam, raqami o‘zgaribdi. Nailoj, o‘qishga ham, pulimga ham kuyib qolaverdim...
Ayni kunlarda mamlakatimizdagi oliy o‘quv yurtlariga kirish imtihonlari oldidan hujjat qabul qilish jarayoni boshlangan. Shu bois, qalbaki "œshpora"larni tayyorlab, mo‘maygina pul orttirayotgan "œishbilarmonlar" ham taraddudga tushib qolishdi. Aslida, ularning qilmishlarini qancha qoralasak, shuncha kam. Noqonuniy faoliyat ortidan harom luqma topish, buning ustiga, navnihol yoshlarni yo‘ldan urishning jazosi ham, gunohi ham katta, albatta. Biroq bunday lo‘ttibozlar "œbozorini chaqqon qilayotganlar" kimlar? Ishonuvchan, o‘z bilimi mustahkamligiga ko‘zi yetmagan abiturientlar emasmi? Boz ustiga, "œshpargalka"lar uchun mablag‘ berayotgan ota-onalar bu holdan bexabarmi? Vaholanki, har yili biror yaqin kishimiz yoki tanishimizning "œshpora"ga ishonib chuv tushib qolgani yoxud uning hech qanday naf bermagani, aksincha, behuda vaqt, ortiqcha pul sarflaganini aytib afsuslanganiga guvoh bo‘lganmiz yoxud bu haqda eshitganmiz. Xo‘sh, bu "œshpora"larni sotib olishga bizni kim yoki nima majbur qilyapti?
Albatta, oliy o‘quv dargohlariga kirish imtihonlari yoshlarning kelgusi hayotida hal qiluvchi ahamiyatga ega. Bu imtihonlardan o‘ta olmay, boshi egik holda uyiga qaytib ketishni esa hech kim xohlamaydi. Shunday ekan, o‘zimizga bog‘liq bo‘lgan oddiy qoidalar (balki ehtiyot choralari)ga rioya qilaylik. Ikki-uch yil test sinovlaridan yiqilib, "œsuyagi qotgan" abiturientlar bu sohada ma’lum darajada sergakroq bo‘lishadi. Demak, birinchi yil hujjat topshirayotgan yoshlarga bu borada berilayotgan tushuncha va ko‘nikmalar yetarli bo‘lmayapti, nazarimda.
Ayrimlar bir dasta "œshpargalka"ni qandaydir yo‘llar bilan imtihonga olib kirib (undagi javoblarni yuz foizga to‘g‘ri va ishonchli, deb faraz qilgan taqdirimizda ham), mayda yozuvlar ichidan o‘ziga keraklisini topib olgunicha ancha vaqtini yo‘qotadi. Bundan tashqari, hadeganda to‘g‘ri javobni topavermagach, asabiylashib, shu paytga qadar o‘zlashtirgan bilimi ham yodidan ko‘tarilishi mumkin.
"œShpargalka"larni pullayotgan qalloblar esa abiturientga qay payt murojaat qilish kerakligini yaxshi bilishadi. Test sinovlariga kirib ketayotgan yigit-qizning xayolida qanday bo‘lmasin, imtihondan muvaffaqiyatli o‘tish va o‘qishga kirish istagi bo‘lishi tabiiy. Shunday paytda uning yo‘lini to‘sib: "œEng oxirgi variant — bugun tongda chiqqan. "œGarantiyasi" bor... Atigi yuz dollar!" deya pichirlabgina aytilgan so‘zlar ba’zi abiturientlarni chalg‘itishi tabiiy.
Ha, qalbaki javoblarni pullab, yana kimlarnidir talaba bo‘lish baxtidan mosuvo qilayotganlar ham yo‘q emas. Afsuski, ular ham oramizdagi odamlar. Yaqinda bir teleko‘rsatuvdagi bahs-munozaraga ko‘zim tushib qoldi. Munozara ishtirokchilarining fikricha, aldagan emas, aldanib qolganning aybi ko‘proq bo‘lar ekan. Shu nuqtai nazardan aytadigan gapimiz shunday: talaba bo‘lish uchun nafaqat o‘qish-o‘rganish, balki biroz sergakroq, mulohazaliroq bo‘lish ham lozim. Aks holda... so‘nggi pushaymon o‘zimizga dushman bo‘ladi. Hamza Abdullayev Manba (http://www.mahalla.uz/uzbl/munozara_va_munosabat/abituriyent_lottibozga_aldandimi.mgr//Manba)
"УАИВЕА СИТЕТГА КИА МАЙ ОЛИМ БЎЛИШ МУМКИАМИ?"
Аввало шуни сслатиб стиш сринлики, биз бу саволни сртага ташлаш билан қадимдан етук олимларни етишиб чиқишига сабаб бслган, ҳозирда ҳам таҳсинга лойиқ иш-фаолист олиб бораётган, дин ва дунё равнақи йслида катта ҳисса қсшаётган, улуғ илмий даргоҳлар — университет, дорилфунун, жомеъалар қадрига тил теккизмоқчи смасмиз. Улар олиб бораётган юксак, оламшумул ишларга шубҳа билдирмаймиз. Бу каби сқув муассасаларининг инсонистга хизмати инкор қилиб бслмас даражада улкан. Маорифга, илм-фанга жиддий сътибор қаратаётган давлатларнинг тараққиёт шоҳсупасини сгаллаб, қслдан бермаётганлари ҳаммага маълум. (Маънавист, ахлоқ-одоб, қадрист, ҳидост, соғлом сътиқод борасида таназзулга учраганларини ҳам алоҳида таъкидлаш сринли). Лекин ҳаммамизга шу ҳам маълумки, бу илмий даргоҳлар (хоҳ диний ва хоҳ дунёвий бслсин) сқиш талабгорларининг барчасини сз бағрига сиғдира олмайди. Талабгор ксп, жой кам. Иймон ҳукмронлиги сиқиб чиқарилган давлатларда поранинг ривожланиши ва ксп жойларда илдиз отиб, оммавийлашаётган "таниш-билиш" системасининг қслланилиши иқтидорли талабалар орзуси йслида тсғаноқ бслмоқда. Ўқишга лаёқатли йигитлар илм даргоҳларидан четлатилиб, сқишга ҳуши йсқ, мансаб ва обрс талабгорларига кенг қулоч очилмоқда. Илм масканининг саноқли сринлари чинакам сгаларидан башқаларга берилмоқда.
Хсш, бирон сабабга ксра сқишга қабул бслмаган йигит нима қилиши керак? Иқтидорини тириклайин дафн стсинми? Илм таҳсили учун снг қулай давр — йигитликни сйин-кулги ёки қора меҳнат ичида хароб қилсинми?
Яна сша савол "университетга кирмай олим бслиш мумкинми?" "Ҳа, мумкин", десак бу жсн жавобга ҳамма ҳам дарҳол қаноат ҳосил қилмайди. "Мумкин, жуда ҳам мумкин, мумкин бслганда қандоқ" десак олам гулистон, лекин биз тарихга ва воқе ҳаётга тасниб айтган бу жавобимиз ҳаммани ҳам бирдай қониқтирмайди. Шунинг учун "диплом" "университет" деган тушунчалар пайдо бслмасдан олдинги замонга қисқа назар ташлайлик.
ЙИҒЛАТАДИГАА ЎТМИШ...
Ўша даврларда жамистдаги барча қатламлар ва барча ёшдагилар учун илм йсли очиқ бслган. Мамлакат раҳбари ва давлат арбобларидан тортиб оддий фуқарогача илм олиш, илмни сстириш ҳуқуқига сга бслган. Сармосдорлар, чорвадорлар, деҳқонлар, боғбонлар, заминдорлар, косиб-ҳунармандлар, ҳатто қуллар ва чсри қизлар учун илм йсли кенг очиқ бслган. Киши бир вақтнинг сзида ҳам давлат арбоби, ҳам олим бслган. Умар ибн Абдулазиз бир вақтнинг сзида халифа ва етук олим бслган. Маъмун муҳаддислар даврасида стириб толибларнинг "устоз Аллоҳ рози бслсин, қайта айтинг, ёзолмай қолдим" дейишларини снг лаззати онлар деб билган. Шунингдек, киши бир вақтнинг сзида катта сармосдор ва катта олим бслиши мумкин. Бунга сққол мисол мазҳаб боши, куфалик Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳдир. Имом Аъзам таълим ва тарбис билан шуғулланиш баробарида катта тижоратни ҳам юрғизганлар. Ўзларининг ҳисобларидан иқтидорли, муҳтож талабаларга маош тайинлаганлар.
Лайс ибн Саъд мисрлик фақиҳ ва муҳаддис олимлардан. Имом Шофиий имом Молик қслида (Мадинада) таълим олиб бслганларидан кейин Мисрга Лайс ёнига шошадилар. Мисрга етганларида одамлар сндигина Лайсни дафн қилиб қайтаётган сканлар. Муҳаммад ибн Идрис аш-Шофиий Лайс қабри пойида туриб: "гувоҳлик бераманки, албатта сен Молик ибн Анасдан фақиҳроқсан" деган сканлар.
Худди ана шу олим катта тижорат соҳиби бслган. Ҳикос қилишларича Миср қишлоқларининг бирида бир камбағал аёлнинг сғли касал бслиб қолади. Табиб асал ичишни тавсис қилади. "Асалга қайга борсам скан?" деб сйланиб турган аёлга қсшниси йсл ксрсатиб "Лайс ибн Саъдга боринг" дейди. Аёл кичик идишни кстариб Лайсдан асал ссрайди. Лайс ходимларига қарата:
— Фалон, фалон ратл (ксп миқдорни айтади) асал беринглар,-дейди.
— У аёл сзига сраша ссраспти,- дейди ходимлар.
— Биз сзимизга сраша берамиз,- дейди олим.
ЎЗИМИЗАИАГ ТОМОАЛАА ДА...
Аавбатдаги мисол сз диёрларимиздан. Мисолларни турли маконлардан танлашимизнинг сабаби, Ислом ҳамма ерда бир хил мева беришини зийрак сқигувчига сслатишдир. Ссзламоқчи бслганимиз улуғ муҳаддис олим ва катта сармосдор тожир Абдуллоҳ ибн Муборакдир. Фойдадан холи бслмагани учун ҳамюртимиз Абдуллоҳ ибн Муборакнинг ибратомуз ҳаётларидан қисқа лавҳаларни бир оз кспроқ келтирмоқчимиз. Диёримиздан чиққан бу улуғ олим, саховат билан донг таратган, тарихда схши ном қолдирган, қсли очиқ катта сармосдор инсон ҳаётида толиб илмлар, олимлар ва барча мусулмонлар учун катта ибратлар бор.
Абдуллоҳ ибн Муборак етук муҳаддис олим ва катта сармосдор бслганлар. Зоҳид олимлардан Фузайл ибн Иёз Абдуллоҳ ибн Муборак олиб келган, кети ксринмайдиган тижорий карвонни ксриб "Абдуллоҳ, сзингиз зуҳду тақво ҳақида китоб битасизу, карвонингизнинг кети ксринмайди-с?" дебдилар.
"Йсқчиликдан бировга қсл чсзиш оридан сақланиш учун, юзимнинг сувини, ор-номусимни сақлаш учун, А оббимнинг ибодатини тслиқ адо стишга ксмаги тегади, деб тижорат қиламан"- деган сканлар.
"Абдуллоҳ ибн Муборак Марв шаҳридан. Оналари Хоразмдан, оталари турклардан," деб таништирадилар имом Заҳабий.
Аҳмад ибн Ҳанбал дейдилар: "Ибн Муборак бир юз сн саккизинчи йилда туғулган."
Абдуллоҳ ибн Муборак дейди: "Абу Ҳанифа дадамга қарата "болангнинг онаси омонатни қандай олган бслса, шундай топширибди," дедилар. Мен дадамга жуда схшаб кетар сканман."
Заҳабий дейди: "Ибн Муборак илм талабида Ҳарамайн — Макка ва Мадинага, Шомга, (Сурис, Урдун, Фаластин диёрлари Шом дейилган) Мисрга, Ироққа ва Жазирага сафар қилган. Ксп шаҳарларда ҳадис айтган. А ивост қилган ҳадислари ҳужжатлигига иттифоқ қилинган."
Аббос ибн Мусъаб дейди: "Ибн Муборак ҳадис илмини, фиқҳни, араб тили ва адабиётини, тарихни, шунингдек шижоат, тижорат ва саховатни жамлаган олимдир. У бу каби олийжаноб хислатлари билан кспларнинг муҳаббатини қозонди."
Абу Усома дейди: "Ибн Муборак муҳаддислар орасида гсё одамлар орасидаги амирдек сди."
Ашъас ибн Шсъба ҳикос қилади: "Ҳорун ар-А ашид А аққа шаҳрига келди. Айни шу куни Абдуллоҳ ибн Муборак ҳам А аққага келган сдилар. Ибн Муборак келганидан дарак топган халоиқ ксчаларга чиқишади. Олим кетидан сргашишади. Ксчалар одамга тслиб кетади. Чанг-тсзон кстарилади. Ксчадаги шов-шув қаср тинчини бузади. Халифанинг хотини қаср деразасидан ташқарига боқиб:
— Тинчликми, бу не ғавғо, оламон қаёққа кетур? — дейди.
— Тинчлик, Хуросондан бир олим келибди, одамлар унинг истиқболига шошмоқда.
— Ҳаа, Ҳорун ар-А ашиднинг мулки смас, мана бунинг мулки ҳақиқий мулк скан. Халифа Ҳорун бу қадар халоиқни жамлаш учун озмунча миршабни ишга солгайми?!"
Хатиб Бағдодий дейди: "Ибн Муборак Бағдоддан Миссийса томонга чиқди. Йслда унга бир неча киши ҳамроҳ бслди. Абдуллоҳ уларга ёрдам бермоқчи бслдилар,лекин ҳамроҳлар жуда тортинчоқ, устчан кишилар скан. Олим буни пайқаб: "Йсл харажатларини сртада қилсак?" дедилар. Фикр ҳаммага маъқул келди. Ҳамёнлар бир жойга жамланди. Кимдир 20 дирҳам (кумуш танга), кимдир 20 динор ( тилло танга) қсйди. Сафар давомида Абдуллоҳ сарф харажатларни қилиб бордилар. Шаҳарга етиб келингач: "ҳар ким сз ҳамёнини олсин" дедилар. Ҳамроҳлар ҳамёнларини олиб ҳайратда қолдилар.
— Мен 20 дирҳам қсйиб сдим, буниси ортиқча.
— Мен 20 динор қсйиб сдим, буниси ортиқча.
— Ажабо, Аллоҳнинг барака беришини инкор стасизларми? — дедилар олим.
Заҳабий дейдилар: "Абдуллоҳ ибн Муборак марвликлар билан ҳажга келаётиб, "ҳаммаларинг ҳамёнингизга исмингизни ёзиб мана бу сандиққа солинглар," дедилар. Ҳамёнлар йиғилиб сандиққа солинди. Марвдан чиқиб Бағдодга етиб келишди. Йсл давомида Абдуллоҳ уларга мазали, тансиқ таомлар, болдан тотли ширинликлар, хилма хил мевалар ҳарид қилиб бордилар. Шу зайлда Мадинага етиб келишди. Мадинада А осулуллоҳ r масжидларида намоз сқиб, зиёратни адо қилишгач "аҳли аёлларингиз Мадинадан нималар олишни тайинлаган бслса барини олинглар," дедилар. Ҳожилар керакли совғаларни ҳарид қилиб Маккага йсл олишди. Маккага етиб келишганда ҳам айни шу ҳол такрорланди. "Аҳли аёлларинг Маккадан олишни тайинлаган матоларни олинглар. "Ҳаж ҳам ниҳоссига етди. Марвлик ҳожилар қандай иззат-икромда келган бслсалар, шундай иззат-икром ва ҳурматда сз уйларига қайтдилар. Уч кундан сснг Абдуллоҳ ибн Муборак ҳожиларни уйларига меҳмонга таклиф қилдилар. Бир оздан кейин меҳмонхонага ҳожиларга таниш сандиқ олиб кирилди. Мезбон сандиқни очиб "марҳамат қилиб ҳамёнларигизни олсаларинг" дедилар. Ҳамёнлар ҳаждан олдин қандай қсйилган бслса шундоғича турарди."
Қадимда ҳожиларга хизмат ксрсатиш олий шараф ҳисобланган. Ҳатто жоҳилистда ҳам ҳожиларга хизмат қилишга шошилишарди. Ислом келгач бу иҳтиром снада ортди. Салафи солиҳлар ҳажга сҳром боғлашдан олдин шошилганча ҳамроҳларининг қслидан тутиб "қасам Аллоҳгаким, ҳаж тугагунча озуқ-овқат мендан," дердилар. Яна бирлари "қасам Аллоҳгаким, турар жой мендан" деса, учинчиси "барака топкурлар, йсл кироси мендан", деб сзгу ишларда мусобақа қилар сдилар. Фақатгина ҳаж савоби билан смас, балки Аллоҳнинг меҳмонларига хизмат ксрсатиш савобига ҳам ноил бслиб кетардилар. Ҳозир сса... Аллоҳнинг сзи кечирсин... Ҳожини талаш, ҳожини алдаш, Байтуллоҳ деб йслга чиққан А аҳмон меҳмонини ранжитиш, қинғир йсллар билан уни тунаш, нарх-навони кстариш, гоҳ бегонадан, гоҳ сзникидан келажак фирибгарлик, моддий ёки маънавий ёрдамга мухтож ҳожининиг аҳволини ксра била туриб беёрдам ташлаб кетиш, хийла найранглар оддий ҳолга айланган. Билмадим, Буюк Султонимиз сз меҳмонларига ҳийла ишлатганларга қандай жазо ҳозирлаган скан?!
Фузайл ибн Иёз дейди: "Ибн Муборак ҳар йили фақирларга юз минг дирҳам инфоқ қилар сди.( Икки юз дирҳамга сга бслган кишига закот вожиб бслади.)
Ҳиббон ибн Мусо дейди: "Абдуллоҳ ибн Муборакнинг ҳаддан ортиқ садақа қилишини қоралашди. Айниқса сзининг шаҳридан бошқа шаҳарлардаги аҳли илмларга моддий ёрдам беришини танқид остига олишди. "Мен шундайин садоқатли, фазилатли аҳли илмларни биламанки, улар ҳаётларини илмга бағишлашган. Биз уларни сз ҳолларига қсйсак илм (бозорларда) зое бслади. Агар уларга ксмаклашсак Муҳаммад алайҳиссалом уммати ичида илм тарқалади. Лайғамбарликдан кейин снг афзал иш илм тарқатишдир", дедилар.
Муҳаммад ибн Исо дейди: "Ибн Муборк Тарсусга ксп келиб турардилар, йслда А аққага тушиб стардилар. А аққада ёшроқ бир йигит ибн Муборак ҳузурларига келиб ҳадис сшитарди, олим хизматларини қиларди. Бу гал келганларида йигитни ксрмадилар. У ҳақида ссраб суриштирдилар. (А осулуллоҳ r одати шарифаларидан бири бир неча кун ксрмай қолган асҳобларини суриштириб қолар сдилар.) Абдуллоҳга йигитнинг маҳбуслигини айтишди.
— Аега ҳибсга олишди?
— Ўн минг дирҳам қарзини тслай олмаганлиги учун.
— Қарзни кимдан олган скан?
— Фалончидан.
— У кишининг уйини ксрсата оласизми?
— Бажонидил.
Абдуллоҳ ибн Муборак барча муҳим ишларини ташлаб, йигитга қарз берган кишининг уйига шошиб бордилар. Ўн минг дирҳамни унинг қслига бериб "йигит шу бугун ҳибсдан бсшатилмоғи даркор, уқдингми?" дедилар. Лул берганларини сир тутмоғини қаттиқ талаб қилиб "қарзни мен тслаганимни ҳеч кимга айтмаслигингга қасам ич. Мен вафот стганимдан сснг айтсанг айтавер, " дедилар.
Йигит сша куниёқ ҳибсдан озод қилинди. Буни сшитиб Абдуллоҳ қувониб кетдилар. Бир неча кундан кейин йигит билан ксришиб қолдилар.
— Омонмисиз, дарагингиз йсқ?
— Ҳазрат, қарз боис ҳибсда сдим
— Ҳибсдан қандай озод бслдинигиз?
— Кимдир қарзимни тслаб, мени қамоқдан чиқариб олди.
— Кимлигини билдингизми ?
— Билолмадим тақсир, сзини махфий тутур
— Алҳамду лиллоҳ.
Абдуллоҳ ибн Муборак йигитнинг кечаги гапдан бехабарлигидан мамнун бслдилар. Ибн Муборак оламдан стганларидан кейин йигит қарзни ким узганлигини билиб, ҳақларига узоқ дуо қилди.
Шу инсон бошқа ксплаб бойлар қатори топган бойлигига айш-ишрат сурса бслмасмиди? Кскка туташ баланд бинолар қуриб, нақшинкор уйлар ичида роҳатланса бслмасмиди? Замонавий, снг охирги типдаги фавворалардан (фонтан) қурдириб, фаввора салқинида сурункасиз кайфу сафо сурса бслмасмиди? Бу каби саволлар замондошимиз фикрини чслғайди. Ҳа, бслар сди, деб жавоб берилади ҳаётнинг ҳаммасини айшгоҳга айлантиришни истовчи замондошимизга. Топган мол мулкини тупроққа чаплаб Фиръавн ва Ҳомонникидан қолишмайдиган ҳашаматли бинолар, керагидан ортиқ ичкарима-ичкари хоналар, сйноқи, раққоса фавворалар қурдиришга имконисти бор сди. Лекин у кишига мол топиш учун берилган заковат, молни ишлата билишга ҳам берилган сканким, пешона териси билан топган молларини фақатгина фойдали сринга сарфладилар. Топган моли билан ҳам дунёсини, ҳам охиратини обод қилишга уриндилар. Бугун қаср деб қуражак биноси, сртага сскириб товуқкатакка айланишини англаб етдилар.
Моддий тизимдан таъсирланиб "закотини чиқариб қсйса бслдида, қолгани сзининг ихтиёрида, нима қилса сз хоҳиши , уй қурадими, қаср қурадими, у кишининг шахсий иши", деб хом сйлаб дабдабали ҳаётга берилган замондош мсминни ибн Муборак тутими унчалик қониқтирмайди, начора. Ҳақиқатни қулоғингизгача етказиш бизнинг вазифа, қулоғингизга етган ҳақиқатни ақлингизга ва иймонингизга етказиш сизнинг вазифангиз, сшитиб, билганларингизга амал қилиш сса иймонингиз вазифаси. Иймон бут, соғлом бслса, сгасини схшилкка ундайди, иймон ночор, хаста бслса турли баҳоналарни истайди.
Лул топишнинг йслини билган олимимиз, пулни қайга сарфлашни ҳам билиб сткинчи роҳатларга алданмадилар. Мол дунёларини мол дунё бергувчининг йслида инфоқ стдилар. Оқибатда дунёда схши ном қолдирдилар, охиратларини обод қилдилар. Абдуллоҳ ибн Муборак холис нисти, оқилона тадбири билан схши ном қолдирган бслса, айшу ишратга берилган, топганини еб ичиб кайфу сафо қилган сша давр бойларидан ном нишон қолмади. Баъзилар "ишнинг ксзини" билиб пулни схши топишади, лекин сша пулни схши сринларга ишлатишни билишмайди. (Бу хусусда "Молингни қандай кспайтиришинг мумкин?" деган сарлавҳа остидаги рисоламизда батафсилроқ баҳс юритамиз, инша Аллоҳ.)
Абдуллоҳ ибн Муборак ҳақида снада кспроқ маълумот олиш учун Заҳабийнинг سيرأعلام النبلاء номли китобларнинг 8-жилдига ва Хатиб Бағдодийнингتاريخ بغداد номли китобларнинг 10-жилдига мурожаат қилишингиз мумкин.
Демак, киши бир вақтнинг сзида толиби илм, обид, ишчи, ҳунарманд, давлат арбоби, катта сармосдор ва шунинг билан бирга олим ҳам бслиши мумкин скан. Шуни қайта такидлаш сринлики, Ислом дини илмга ундайди. Бу ҳаммага маълум, ойдек равшан, исбот талаб қилинмайдиган ҳақиқатдир. "Дин илмга қарши" дейилган уйдирма гап сса асоссиздир. Беҳаё ва беиймонларнинг одамларни диндан бездириш учун сйлаб топган бсҳтонидир. У гапга лаққа тушиб ишониш сса, поезд билан кема бир бирига қарама-қарши келиб тсқнашиб кетибди, дейилган хабарга лаққа тушишдек гап. Лоезд билан поезд тсқнашиши мумкин. Кенг осмонда парвоз қилаётган икки учқич бир бири билан тсқнашиши мумкин. Аммо поезд билан кеманинг бир бирига қарши келиб тсқнашиши асло мумкин смас. Шунингдек Ислом билан илмнинг бир бирига қарши бслиши асло мумкин смас. Ислом манфаатсиз — инсонистга фойдаси тегмайдиган илмга қаршидир.
Бир университетга киролмай сқишни йиғиштириб қсйиш оқилона тадбир смаслигини англаётганингиз чоғида, сизни шонли тарихимизга саёҳат қилишга чорлаймиз. Шукуҳли тарихимизнинг мавзуимизга оид порлоқ саҳифасини очиб сқишга таклиф қиламиз.
Хайрулла Хамидов