forum.ziyouz.com
Jamiyat va inson => Salomatlik => Mavzu boshlandi: Munira xonim 10 Noyabr 2007, 20:39:26
-
Олиб борилган изланишлар шуни ксрсатдики, PBDE моддаси асосан уйимиздаги жиҳозлар мебел, гилам, телевизор ва компьютерларда ксп учрар скан. Унинг овқат, қон ва она сути таркибида ҳам учраётгани кишини ташвишлантиради. Ҳозирда АҚШдаги 3000 га сқин хавфли ссма касалига чалиниш ҳолатларига гиламдан чиқадиган чанг сабаб бслгани тахмин қилинмокда.
-
Соғлом турмуш тарзининг асосий шарти слароқ тоза ва мусаффо ҳаво ҳамда имкон қадар табиий муҳит ксрсатилади. Тозалик мавжуд моддаларнинг улушига боғлиқ. Бошқача айтганда, бирор кимёвий модда улуши меъёридан ошса ёки камайса, зарарни келтириб чиқаради. Ҳар бир модданинг фойда ёки зарар скани рухсат стилган миқдорига ксра белгиланади. Ҳатто турмушимизда қслланиладиган маҳсулот ва истеъмол қилиндиган озиқ-овқатлар таркибидаги кимёвий моддалар меъёрдан ошган тақдирда заҳарга айланиши мумкин.
Табиий йсл билан парчаланмайдиган, бирикиб маълум миқдордан ошганида салбий таъсир ксрсатадиган моддалар инсон саломатлиги учун хавфли ҳисобланади. Аксарист инсонлар ёш стгач истеъмол килинган кимёвий моддалар миқдори рухсат стилган даражадан ошиб кетади. Баъзида сса, истеъмол моллари таркибидаги заҳарли моддалар бир-бирининг кучини ошириб, организмга салбий таъсир ксрсатади. Аатижада, касалликлар келиб чиқади.
Бундай нохушликлардан сакданиш учун салбий таъсири кам ва умр бсйи истеъмол қилинганда ҳам таркибидаги слементлар микдори белгиланган меъёрдан ошиб кетмайдиган моддалардан фойдаланиш лозим. Бунинг учун, албатта, истеъмол қилинадиган моддалар таркиби ва зарарсизлик чегарасини схши билиш керак. Белгиланган меъёрни назарга олмай, «бу фойдали, буниси сса зарарли», деб, барча нарсани иккига ажратиб қсйиш ҳам нотсғри.
-
Ҳаётимизнинг ксп қисми уй ва ишхонада стади. Шу каби жойларда ҳам мазкур хавф-хатарларга бесътибор бслмаган маъқул.
Кундалик ҳаётимизда учувчан газлар (хлорид кислота буғлари), углерод монооксид (СО) ва ҳашаротларга қарши қслланиладиган турли дори воситалари каби уч мингдан ортиқ органик моддалар бизга таъсир стказади. Бу органик моддалар срганилганда, 30 та газнинг каняероген (хавфли ссма касалини келтириб чиқарувчи) хусусисти аниқланган. Ўтказилган тадқиқотларда, керакли чора-тадбирлар олинмаган уйларда ҳавонинг ифлосланиш даражаси соғликка жиддий зарар етказиши аниқданди. Уй шароитида ҳавонинг ифлосланиши, асосан, тозалик ва косметика воситаларида ишлатиладиган зарарли моддалар натижасида юзага келар скан.
Сснгги маълумотларга ксра: -каняероген (рак келтириб чиқарувчи) модда бслган бензапиреннинг 45 фоизи сигарета орқали;
-36 фоизи автомобиллардан чиқадиган газлардан; -16 фоизи парфюмерис, косметика ва бошқа тозалик воситалари, ксерокопис ёки принтер кукуни ҳамда ҳашарот слдирувчи инсектияидлар орқали; -3 фоизи саноат ишлаб чиқариш тармоқлари орқали организмга киради.
Шундай скан, тамаки чекиш орқали ҳавонинг ифлосланишига қарши камида скологисни бузувчи турли хил заводларга қарши олиб бориладиган саъй-ҳаракатлар лозим.
-
Бир қатор учувчан газлар уйларда ҳам ксп миқяорда бслиши мумкин. Масалан, қуруқ тозалашда ишлатилаяиган тетрахлор-стилен, ҳожатхона ва ювиниш хоналари жиҳозларини тозалайяиган воситалар, хушбсй ҳидли модяаларяа қслланилаяиган парадихлор бензол кабилар хавфли ссмани келтириб чиқарувчи моддалар қаторига киради. Баъзи кимёвий модяалар, газ ҳолатияа ҳавога аралашаяи. Шу билан бирга, тозалаш ишларида ксп ишлатиладиган хлор ҳам хавфли. Уни ишлатаётганяа иложи борича махсус ниқоблардан фойдаланиш керак. Хусусан, ҳомиладор аёллар бундай моддаларни ишлатаётганяа сҳтиёт чораларини ксришлари талаб стилаяи.
Сув тозалашда ишлатиладиган хлор, аччиқтош, оҳак каби моддаларнинг ҳам соғлиққа зарари бор. Шунинг учун, агар сув оҳакли ёки хлорли бслса (билиш мумкин), истеъмол қилмаган маъқул. Маиший қувур сувларидан сса қайнатиб фойдаланиш керак. Шунингдек, ксп миқдордаги хлорли сувда душ олиш тавсис стилмайди.
Газ плита ва счоқлардан билинар-билинмас чиқадиган газлар зараридан сақланиш учун ошхонани тез-тез шамоллатиб туриш керак.
-
Ҳашаротларга қарши ишлатилаяиган пестияиялар таркибидаги хлорияол тиббий жиҳатдан заҳарли таъсирга сга. Унинг маълум бир қисми очиқ ҳаво ёки қуёш нурида бактерислар томонидан парчаланиб, зарарсиз ҳолга келтирилади. Аммо уйнинг ҳаво алмашмайдиган, салқин жойлари, гиламнинг туклари орасида қолган пестияидлар йиллаб парчаланмай ётиши ҳам мумкин. Шунингдек, гиламлар орасида сшайдиган майда ҳашарот ва чанглар ҳам зарарли ҳисобланади. Аш болалар гилам устида сйнаётганида ёки смаклаганида ана шундай майда ҳашарот ва чангларни ютиши сҳтимолдан ҳоли смас. Шу сабабли, гиламнинг тозалиги муҳим аҳамист касб стади. Айниқса, иш жойлари, пойафзал билан юриладиган гиламлар сзига жуда ксп миқдорда зарарли чангларни тсплайди.
АҚШда стказилган тадқиқотлар чанг таркибида полиброминат дифелинетир (PBDE - polybrominates diphenylethers) номли жуда хавфли модда борлигини аниқлади. Аш болалар бир кунда сртача 6000 нанограмдан кспроқ кимёвий моддани нафас олиш орқали ичларига ютишади. «Биз бу даражадаги модда қанчалик салбий таъсир ксрсатишини ҳозирча аниқ айтолмаймиз», дейди изланиш олиб бораётган гуруҳ бошлиғи Хизер Степлитон (Hether Stapleton). «Аатижалар шуни ксрсатдики, PBDE моддаси асосан уйдаги жиҳозлар: мебел, гилам, телевизор ва компьютерларда ксп учрар скан. Унинг овқат, қон ва она сути таркибида ҳам учраши кишини ташвишлантиради
-
Ҳозирда, АҚШдаги 3000 га сқин хавфли ссма касалига чалиниш ҳолатларига гиламдан чиқадиган чанг сабаб бслгани тахмин қилинмоқда».
Уй шароитида барча воситалардан ажраладиган бензапиреннинг кунлик сртача миқдори 110 нанограммга (учта сигарета таркибидаги миқдорга) тенг. Гиламдаги чанглар сзида кадмий, қсрғошин каби оғир металл чанглари, полихлоринат биофениллар каби заҳарли моддаларни сақлаши мумкин. Гиламлар, айниқса, астма ва аллергисни қсзғайдиган бактерислар учун жуда севимли макон ҳисобланади.
Косметика саноатида ишлатиладиган моддаларнинг 95 фоизи нефтдан олинади. Каняероген ва нейротоксик хусусистларга сга косметик воситалар туғма нуқсон ва асаб тизими касалликларини ҳам келтириб чиқариши мумкин. Маркази АҚШда жойлашган озиқ-овқат ва дориларни назорат қилиш билан шуғулланувчи ташкилот (FDA - Food and Drug Administration) маълумотига ксра, пардоз-андозда ишлатиладиган 138 та ва бошқа спрейли атир (дезодорантлар) саноатида қслланиладиган 20 та модданинг зарарли хусусисти бор скан. Кирларни юмшатувчи воситаларда хлороформ, хона дезодорантларида сса каняероген модда - парадихлор бензол мавжуд скани ҳам қайд стилган.
Бироқ бу моддаларнинг инсон умри давомида зарарсизлик чегараси ҳақида ҳозирча аниқ бир хулосага келинмаган.
Ҳаётимизнинг ҳар бир жабҳасига кириб борган, ксплаб зарарли кимёвий моддалардан ваҳимага тушмаслик мумкин смас, албатта. Ҳозирда, бу моддаларнинг белгиланган меъёрларини аникдаш ва соғлиққа зарарли деб топилган миқдордан ошмаслиги учун профилактик чораларни ишлаб чикиш борасида изланишлар олиб борилмоқда.
Кимёвий моддаларнинг зарарли меъёрини аниқ билмаганимиз ҳолда, уларнинг салбий таъсиридан сақланиш учун нималар қилиш лозим?
-
- Таркибида зарарли моддалар бслган маҳсулотларни имкон қадар ишлатмаслик керак. Аҳтиёж туғилган ҳолатларда, маҳсулот стикеткаси ёки қслланмасига қараб, керакли сҳтиёт чораларни қсллаш лозим.
- Сунъий парфюмерис срнига табиий парфюмерислардан фойдаланиш, мақсадга мувофиқ.
- Уй тозалиги, айниқса, гилам, шкаф каби чанг йиғиладиган жойларга, алоҳида сътибор беришимиз шарт.
- Маиший қувур сувларини қайнатиб ёки махсус қадоқланган сувлардан фойдаланиш лозим.
- Касаллик келтириб чиқарувчи унсурларни камайтиришнинг имкони бслмаса, уларга қарши керакли тадбирлар қсллаш керак.
-
А ивожланган мамлакатларда фойдаланишга сроқсиз деб топилган ёки таъқиқланган кспгина кимёвий моддалар, ривожланаётган мамлакатларда ҳали ҳам кенг ксламда ишлатиб келинмоқяа. Шу боис, таркибида кимёвий модда бслган маҳсулотларни харид қилишда сътибор билан ёндошиш фойдадан ҳоли смас.
Дуч келиш мумкин бслган баъзи кимёвий моддалар ва уларнинг қаерда мавжудлиги ҳақида қуйида берилаётган маълумотлар сизга ёрдамчи бслади, деган умиддамиз:
1. Аяетон: бсёқ, кир ювиш кукуни, идиш ювиш гели ва дезодорантларда учрайди. Оғиз қуриши, кснгил айниши, қайт қилишни келтириб чиқаради. Асаб тизимига таъсир стади.
2. Бензалдегид: соч спрейи, оқартирувчилар, соч креми ва шампунларда учрайди. Ксз, тери, спка учун зарарли наркотик ҳисобланади.
3. Бензил аяетат: парфюмерис, юмшатувчилар, совун спрейи, оқартирувчилар таркибида мавжуд бслиб, каняероген модда ҳисобланади.
4. Камфора: парфюмерис, крем, косметика воситаларида учрайди. Аафас йслларига кириши инсон саломатлиги учун хавфли.
5. Атанол: аксар косметика ва тозалик воситаларида учрайди. Ҳолсизлик ва асаб тизими касалликларини келтириб чиқаради.
6. Лимонен: косметикада ишлатилади. Ксз ва тери учун зарарли. Ҳидлаш мумкин смас.
7. Апинен, итерпинен, атерпинеол: косметикада ишлатиладиган кимёвий моддалар.
Ауриддин ҚОСИМОВ, шифокор (Ирмоқ)
Muslimaat.uz dan olindi...