-
Assalomu alaykum!
Qadrli userlar e'tiboriga ushbu yangi mavzuni taqdim etaman.Hozirda jamiyatimiz hayotida yoshlarning o'zini tutishlari, gapirish ohanglari, boshqalar bilan suhbatda madaniyatsizliklari...Bularning barchasi tarbiyaga borib taqaladi.Xo'sh, bolani tarbiyalashni qachondan boshlash kerak?Uning tarbiyali yoki tarbiyasiz bo'lishida nima birinchi o'rinda turadi: oila, jamiyat yoki bolaning o'zi?Yaxshi suhbat quramiz degan umiddaman.
-
Tarbiya ota-onaga bog'liq.Ota - ona yaxshi bo'sa bolaniyam tarbiyasi yxshi bo'ladi. :)
-
Tarbiya ota-onaga bog'liq.Ota - ona yaxshi bo'sa bolaniyam tarbiyasi yxshi bo'ladi. :)
Ammo, ota-onasi yaxshi, juda tarbiyali oilada o'sayotgan ayrim bolalarni ko'rsangiz,umuman boshqa xulosaga kelishingiz mumkin.Ularni ko'rib, nahotki u o'sha tarbiyali kishining farzandi bo'lsa, degan xayol o'tadi. Tashqaridan qaraganda, ularning oilasida tarbiyaviy muhit hukmronday, ammo, aslida o'zgacha ma'noni uchratasiz. Ularning tarbiyasiga nima ta'sir qilishi mumkin?
-
Masalan, mening fikrimcha tarbiyaning qanday bo'lishi avvalo insonnig o'ziga bog'liq, ya'ni kishi irodali bo'lsa har qanday vaziyatda ham o'zining tarbiyali ekanligini namoyish eta oladi.
-
http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=1149.15
-
Assalomu alekum!
Tarbiyada faqatgina ota-ona rol o'ynamidi. Lekin ulani roli bor. Ota-ona ming bolaga yaxshi tarbiya bersinu, bolani maktabdagilari yoki o'rtolari, yoki uni o'rab turgan muhit yomon bo'sa, bu bolani tarbiyasini biz xich qachon yaxshi bo'ladi diyomimiz.
Yana bilmadim, xammasi Xudodanku!
-
Assalomu alekum!
Tarbiyada faqatgina ota-ona rol o'ynamidi. Lekin ulani roli bor. Ota-ona ming bolaga yaxshi tarbiya bersinu, bolani maktabdagilari yoki o'rtolari, yoki uni o'rab turgan muhit yomon bo'sa, bu bolani tarbiyasini biz xich qachon yaxshi bo'ladi diyomimiz.
Yana bilmadim, xammasi Xudodanku!
baribiram bunda ota-onani aybi bor.chunki ota-ona farzandini usha muhitdan olib chiqmagan.agar ota ona farzandidan xabar olib tursa,kimlar bilan do'st bo'layotganidan xabardor bo'lib tursa bu hol yuzaga kelmaydi.
Ota onez sizni hamma do'st va o'rtolarizzi tanib ula bilan suhbatlashganmila? Yoki siz hamma tanishlarizni ota-onezga tanishtirganmisiz?
-
Assalomu alekum!
Tarbiyada faqatgina ota-ona rol o'ynamidi. Lekin ulani roli bor. Ota-ona ming bolaga yaxshi tarbiya bersinu, bolani maktabdagilari yoki o'rtolari, yoki uni o'rab turgan muhit yomon bo'sa, bu bolani tarbiyasini biz xich qachon yaxshi bo'ladi diyomimiz.
Yana bilmadim, xammasi Xudodanku!
baribiram bunda ota-onani aybi bor.chunki ota-ona farzandini usha muhitdan olib chiqmagan.agar ota ona farzandidan xabar olib tursa,kimlar bilan do'st bo'layotganidan xabardor bo'lib tursa bu hol yuzaga kelmaydi.
Ota onez sizni hamma do'st va o'rtolarizzi tanib ula bilan suhbatlashganmila? Yoki siz hamma tanishlarizni ota-onezga tanishtirganmisiz?
Do'stlar siz o'ylaganchalik ko'p bo'lishmaydi...agar bola do'stlariga qarab o'zgarsa,ota-ona uchun 3-4 bolani tanib qo'yish qiyin ish emas.qolganlari siz aytgandek tanishlar va o'rtoqlar hisoblanadi va bola o'zgarsa, ko'proq,do'stlariga qarab o'zgaradi.
Nima bo'lganda ham o'zgarish yoki o'zgarmaslik bolaning o'ziga bog'liq. Agar u xohlamasa, o'rtoqlariga qo'shilmasligi mumkin, ya'ni, ularning salbiy jihatlarini ko'rgan holda ibrat olishi mumkin. Tarbiya jarayoni oilada yuksak darajada tashkil etilgan, bolaning o'rtoqlari ham risoladagidek, ammo bola tarbiyasiz bo'lib boraveradi. Bunda nima yoki kim aybdor..? Qisqasi, muammoli savollar hali juda ko'p va ularga javob topish mushkul. Chunki, bizning javoblarimiz nisbiy bo'lib qolaveradi. Sababi, har kim har xil oilada, muhitda tarbiyalandi va hammaning xarakteri har xil.
-
Masalan, mening fikrimcha tarbiyaning qanday bo'lishi avvalo insonnig o'ziga bog'liq, ya'ni kishi irodali bo'lsa har qanday vaziyatda ham o'zining tarbiyali ekanligini namoyish eta oladi.
Inson irodali bo'lib tugulmaydi. Bolaligidan irodali, aqlan yetuk, ma'naviy baquvvat qilib tarbiya topish kerak. Boshlangich tarbiyani ota -onadan oladi. Tarbiyaga atrof muxit ta'sir o'tkazadi.
-
КЎЗГУДАГИ ҚИАФААГИЗ КИМ?
Инсон тарбисни аввало сзидан бошлаши лозим скан. Чунки бола учун биринчи намуна ота-онасидир. Агар сзимиз чекиб, болага чекма, десак, сзимиз ичиб, маст бслиб, болага ичма десак, албатта, таъсир қилмайди.
Кунлардан бир кун аллергис билан оғриган болани шифокор ҳузурига олиб келишибди. Шунда шифокор болага ширинлик ема, сен учун жуда зарарли. Агар ширинлик есанг, ҳамма ёғингга тошма тошиб кетади. Охир-оқибат у ичингга тошиб, сени бсғиб қссди, деб роса бир соат тушунтирибди. Аммо бола шифокорнинг айтганини қилмай, ширинлик есверибди. Аҳволи оғирлашиб, сна сша шифокор ҳузурига келтирилибди. Шунда шифокор гапни чсзмай ширинлик ема, деб қсс қолибди. Буни қарангки, бола сша куннинг сртасидан бошлаб умуман ширинлик емай қсйибди. Ота-она ҳайрон смиш. Ўша докторнинг ҳузурига бориб нега биринчи сафар ширинлик ема, деб бир соат уқтирсангиз ҳам бола айтÂганингизни қилмадию, иккинчи сафар бир оғиз гапингизга кира қолди деб ссрашибди. Шунда доктор кулимсираб, чунки биринчи сафар уқтирганимда сзим ширинлик ер сдим. Иккинчи сафарида сса уни сзим ҳам истеъмол қилмай қсйгандимда, деб жавоб қилибди.
Оилада ҳам шундай. Оилада нима ардоқланса, бола ҳам сша нарсани ардоқлайди. Шунингдек, таълим-тарбиснинг ботиний биздан сширин томонлари ҳам йсқ смас. Агар биз болага тсғри йсл ксрсатиб, сзимиз пинҳона қинғир ишлар қилиб юрсак, бола буни сезади ва айтган гапингизни смас, қилган ишингизни қилади.
Мен насл-насаб борасида хам ксп сйлаганман. Баъзи бефарзанд оилалар етим болаларни сз тарбисларига оладилар. Аксарист ҳолларда болалар ақлли-ҳушли бслиб улғайишади. Аммо баъзан тарбисга олинган болаларнинг оиладан қочиб кетганини, ксча-ксйда киссавурлик қилиб юрганини сшитиб қоламиз. Аега снди баъзилар схши тарбис ксриб ссадию, бошқалар сса оилани тарк стишади? Балки, бу ерда гап насл-насабда смас, инсон инсонга бериши мумкин бслган муҳаббатдадир.
Бундан 20-30 йиллар илгари Қозоғистонда она бсри сғирлаб кетган бир болакайнинг дараги чиқди. Уни ҳатто телевизор орқали ҳам ксрсатишди. Бсрилар орасида ссиб, улғайган одам на гапиришни, на инсонга хос бслÂган бирон ҳатти-ҳаракатни биларди. У тсрт оёқÂлаб юрар, хавф сезса, бсÂрилардек ириллар, увилларди. Уни чслу биёбондан тутиб келиб, икки-уч йил тарбислашган, унга ссз сргатишган. Шунда ҳам қозоқ Мауглисининг ҳайвонларга хос ҳаракатлари, ксз қарашлари сзÂгармаган.
- Она бсри менга меҳрибон сди. Отам ҳам шундай. Ўамма бсрилар менга меҳрибон сди. Хавф сезсалар, ҳаммалари бир бслиб, бир-бирларини ҳимос қилишарди. Одамлар уларга схшамас скан! - деганди у ойнаи жаҳон орқали.
Ўша кезлари бсри-одамнинг гаплари шов-шув бслиб кетган, баъзилар ҳатто хафа ҳам бслишганди. У - биз одамларни тушуна олмади деб. Аасл-насаби инсон зотидан бслÂган бу Маугли нечун бсрилар орасида уларга схшаб ссди. Унинг ота-онасидан мерос қолган ирсий хотиралари қаёқда қолди?! Демак, инсондаги имконистлар юзага чиқиши учун маълум шарт-шароит керак скан-да! Биз болаларимизга шу имконистни етарлича бера олспмизми, мана масала қаерда! Мен оналар болаларига етарлича меҳр бермасптилар, демоқчи смасман. Аммо бундай олиб қаралганда меҳр нима билан слчанади, сзи? Менимча, сътибор билан! Бола касал бслганда ухламаслик, уни суйиб сркалаш, вақтида овқатини бериш меъёр смас. Биласиз, сзбек хонадонларида юмуш ксп. Аксарист ҳолларда оналар юмушларини бажариб олиш учун болаларини ксÂчага ҳайдашади. Тсғри, болалар ксÂчага чиқиб сйÂнаши ҳам керак. Аммо меъёр билан-да! Аз кунлари, ҳатто соат сн-сн бирда ҳам улар ксча санғишади. Аки телевизор ксришади. Баъзи ҳолларда болалар сртаю-кеч скран қаршисида стиришади. Бу боланинг руҳисти, соғлиғи учун жуда зарарли сканини оналар билишса керак.
Айниқса, бола тарбисÂсида китобнинг роли жуÂда муҳим. Баъзида сқувчилардан мактаб дасÂтурига кирган фан асарни сқиÂдингми деб ссрасангиз, у с, мен унинг видеосини ксрÂганман, деб жавоб қилишади. Билъакс, видеотасвир билан асар сқиш сртасида катта фарқ бор. Гап бу сринда асл нусханинг киноасарга нечоғлик сқин ёки узоқлиги ҳақида кетмаётир. Кинотасвир руҳистни таранглаштиради, ундаги лавҳаларни қабул қилиш, жамлаш кишини зсриқтиргани ҳолда, мисни дангаса қилиб қссди. Китоб сқиганда сса одам фикрлашга, асар воқеаларини хаёлида жонлантиришга мажбур бслади. Шу тарзда тафаккур сса боради, болалар фикрлашни таҳлил қилишни срганишади, ссз бойлиги ошади, дунёқарашлари шакллана боради.
Кспинча ксча-ксйда не қиларини билмай, тентираб юрган болаларни ксрсам, ачиниб кетаман. Ксчада бекор санғиб юрган ана шу болалар сртага, катта бслганларида ҳам худди шундай ҳаёт йслларида адашиб юрадилар. Болаларни қобилистларига ксра бирон ишга йсналтириш, йсл ксрсатиш, тсÂгаракларга олиб бориш фақат устозларнинг иши смас. Бунда ота-оналар ҳам масъул бслиши керак. www.bekajon.uz
-
ТАА БИЯГА БАА ЧА МАСАªУЛ
Баъзи ёшларнинг тарбисси ачинарли аҳволда сканлигини Саломат опа сз мақоласида бир нечта мисол орқали сққол очиб бера олган. Афсуски, шу мисоллар қаторига ҳар бир муштарий снталаб ҳаётий мисол қсша олади...Чиндан ҳам бу жуда ачинарли ҳол. Лекин ундан ҳам ачинарлиси, нафақат ёшлар, балки айрим катталарнинг ҳам ахлоқи шунчалар бузуқ-ки, ҳайратдан ёқа ушлайсан... Мен ҳозир бир банк идораси билан ҳамкорлик қилаётганим учун у ердаги хизматчиларни анча схши таниб қолдим. Мадина исмли ҳисобчи қиз бор. Ксринишидан сртаҳол оиланинг фарзанди. Маошидан оз-оз йиғиб, умридаги биринчи қсл телефонини сотиб олиб, шодлигини ҳамкасблари билан баҳам ксраётганининг гувоҳи бслувдим. Атрофдагилар телефон қандай русумдалигини муҳокама қилиб, уни қслма-қсл узатишаётганда, телефон тссатдан счиб қолибди. Гап нимадалигини барча чувиллашиб аниқлашаётганда йслакда бошқарувчи ксринибди-ю, ҳамма шоша-пиша жой-жойига тарқалибди. Бошқарувчи 50 ёшлардаги қаттиққсл, жиддий инсон, қатъий оҳангда ҳозирги шовқиннинг сабабини ссрабди. Мадина гап нимадалигини тушунтириб, узр ссрабди. Шунда бошқарувчи Мадина телефонини олиб, унинг хонасига киришини буюриб, сшикни ёпибди. Мадина бошқарувчи хонасига кириб кетибди. Бошқарувчи қизнинг қслидан телефонни олиб, қандайдир тугмачаларни босган скан, телефон ишлаб кетибди. Бошлиқ: - Ана, бслди, жоним, шунга шунча ташвишми?-дебди-да, кутилмаганда олдида турган қизнинг белидан ушлаб, юз-ксзи аралаш спа кетибди. Қиз бечора типирчилаб, унинг қучоғидан чиқай деса, у: "Ғинг десанг, шармандангни чиқазаман. Ҳам ишингдан, ҳам обрсйингдан айриласан!" деб қсрқитармиш... Содда қиз тишини тишига қсйиб чидаган скан, аммо бир маҳал бсйнида сркакнинг сслагини ҳис стиб, шунчалар жирканибди-ки, қандай додлаб, бир пой туфлисиз қандай хонадан отилиб чиққанини сзи ҳам билмай қолибди... Хсш, бундай сркаклар сз фарзандларига қандай тарбис бера олишади? Унинг сғли 17 ёшга кирар-кирмас, оила қурмай туриб ота бслган, ҳозир сша қизи 11 га қадам қсйган, жисним билан бир синфда сқийди. Синф раҳбари болалардан келажакдаги орзулари ҳақида ёзишларини ссраган скан, сша бадном оилада тарбис ксраётган қизча,-"Мен келажакда актриса бсламан ва фақатгина сротик фильмларда суратга тушаман. Чунки, биринчидан, бундай фильмларни дадам севиб томоша қиладилар, иккинчидан, сротик саҳналар учун актрисаларга катта гонорар тслашар скан",-деб ёзибди. Изоҳга, менимча, хожат йсқ. Саломат опа сз мақоласида тарбисни бола маҳалладан олиши табиий сканлигини айтиб стибди. Ҳақ гап. Яна бир гап, мақола муаллифининг таъкидлашича, бирор бола ёмон йслнинг бошини тутса, хабар топган маҳалладошлар бунга бефарқ бслмасликлари керак. Қанчалар куюниб айтилган хақиқат! Буни исботлаш учун сизларга Ҳилола ҳақида ссзлаб берай. Биз мактабда сқиб юрган давримизда маҳаллада шу қиз ёмон йслга кирганлиги хақида миш-мишлар тарқалди. Бу миш-мишлар кейинчалик чиндан ҳам сз тасдиғини топди: маълум бслишича Ҳилола 7-синфда сқиб юрганда юқори синф болалари мактаб томида спиртли ичимликлар, сигаретлар истеъмол қилаётганлигини сезиб, уларни пойлаш учун сша ерда сширинган. Болалар сса уни топиб олишган ва маст ҳолда зсрлашган... Кейин ҳеч кимга айтмасликни уқтиришиб, псписа қилишган. Вақт стиб срмакка айланган қиз маҳаллада овоза бслиб кетди. Ачинарлиси сса, ҳеч ким очиқчасига қизга ёки унинг ота-онасига ҳеч нима демас, ҳамма орқаваротдан гапирар, 2-3 аёл бир жойга йиғилса, дарров шу қизнинг ғийбатини қилишарди. Лекин қизга ёрдам бериш, лоақал ота-онасини огоҳ стиш ҳеч кимнинг хаёлига келмасди. Токи қиз "профессионал" фоҳишага айланиб, милияисга тушмагунча ота-она бехабар қолишибди. Ахир бу дахшат-ку! Қсшнингнинг уйи ёнса-ю, ёнғин сенинг уйинга стиб кетмаслиги чорасини ксриб қсйсанг-да, ёнаётган уйнинг сгасига хабар бермай қандай бехавотир, бемалол сшаш мумкин?! Ҳозир Ҳилолани ҳеч ким менсимайди, аммо бу қизнинг шунчалар тубан кетишига сшанда орқаваротдан ғийбат қилган ҳар бир тилнинг қисман бслсада айби бор. Ўшанда сша тил ғийбатга смас, ёрдамга шайлангандами, балки қизнинг тақдири ҳозир бошқача бслармиди. Мақолада кстарилган сна бир мавзу: чет слнинг беҳаё кинолари таъсирида ёшларнинг ҳаётга бслган нуқтаи назари бузилспти. Бу фильмларнинг асосий ғосси зсравонлик ва ҳаёсизлик томошабин онгига чуқур сингиб бораётгани рост. Фильмнинг бош қаҳрамони қора кучларга қарши курашади, йсл-йслакай гсзал ёрини учратиб, дарров уни тсшакка тортқилаб, кейин ҳеч нима бслмагандек дунёни ёвузликдан қутқаришда давом стади... Бундай ксркам паҳлавонга қайси ёш бола тақлид қилмайди, дейсиз? Аегадир ҳеч бир режиссёр сз фильмларида Худо, ҳатто адолат йслида ҳам сзганинг жонига қасд қилишни таъқиқлаганини ксрсатмайди, зинонинг аснчли оқибатлари, синган умрлар, ота меҳрига зор фарзандлар ҳақида ссз ҳам очмайди. Йсқ, аксинча, уларнинг қаҳрамонлари ҳеч қачон жинсий алоқа орқали стувчи касалликларга йслиқишмайди, севикли ёрлари сса негадир ҳомиладор бслиш срнига сувдан қуруқ чиқиб қолаверишади. Ашларимиз сса бу чспчакларга ишониб, шундай "гсзал" ҳаётга интилишаётгани аччиқ ҳақиқат. Йсқса очиқ қоринлар-у, йигитлар қулоғидаги зираклар сзбекларга қаердан юққан? Ксчада биров билан тасодифан танишиб қолишдан қсрқасан киши. Чунки илгари дсстлашиш учун танишишган бслишса, ҳозир барчанинг ҳаёлида фақат тсшак, шекилли.
Яқинда поччам автоҳалокатга учраб, Тошкентдаги Хонобод вилост касалхонасига ётқизилганини сшитиб, дарров хабар олишга чоғландим. Илгари бу касалхона ҳақида сшитмаган сканман, қаерда жойлашганини билмас сдим, суриштиришга сса вақт йсқ. Билганим-Қсйлиққа етиб олсам, у ердан Хонободни топиш осон скан. Шунинг учун ҳамма ишимни ташлаб, Янгибозор-Қсйлиқ маршрут таксисига стирдим. Йслда кетаётсак, қсл телефоним жиринглаб қолди. Танишим скан. Гаплашиб бслгач, ундан Хонобод ҳақида у билиш-билмаслигини ссраган сдим, билмаслигини айтиб хайрлашди. Шунда олдимда стирган баланд бсйли йигит менга юзланиб Хонободни схши билишини, у ерда қачонлардир бувиси даволанганлигини, истасам мени кузатиб қсйиши мумкинлигини айтди. Мен миннатдорчилигимни билдириб, уни овора қилиб қсйишни истамаслигимни, менга бор-йсғи қандай етиб боришни тушунтирса етарли сканлигини айтсам-да, у сз гапида қатъий туриб олиб, Қсйлиққа етиб борганимизда қаршилигимга қарамай, сз ёнидан такси ёллаб, касалхонага мени бошлаб борди. Лоччам билан опамга сзини Албек деб таништириб, суҳбат давомида исмимни ҳам билиб олди. Қсйлиқ автостаняиссига қайтганимизда сса: - Мени бир меҳмонга чақирмайсизми?- деб ссраб қолди.- Ахир хизмат хаққимни барибир қаердадир тслашингиз керак-ку,-деди илжайиб. - Ие, йигит, хизматингиз ҳали пуллимиди?-ҳайрон қолдим. - Лулидан ташвиш қилманг. Ааҳот сизлар томонда дам олиш маскани ё меҳмонхона йсқ бслса? Қарзингизни срталабгача узардингиз... Ғазабимни зсрға босдим. - А, йсқ, унақаси кетмайди. Умрим бино бслиб бировдан қарз бслмаганман, ҳозир ҳам бслмайман. Ушланг!- дедимда, қслига пул тутқазиб, йсловчи машинани тсхтатиб кетиб қолдим... Буларнинг барчасини ақл тарозисига солиб, Саломат опанинг бу иллатларни йсқотиш вақти келди, деганларига юз фоиз қсшиламан. Фақат қай йсл билан уларни йсқотиш мумкинлигини ким билади?
Manba (http://http:http://oilavajamiyat.uz/cgi-bin/main.cgi?lan=u&raz=5&pg=1&id=413//Manba)
-
Баъзи бир ота-оналар болаларининг оғзидан чиққанини муҳайё қилиши, уларга бслмағур ссзларни сргатиши, бундай хатти-ҳаракатлари билан сз жигарбандларини бетарбис, ҳавойи, танбал қилиб сстираётганини, бунинг оқибати схшиликка олиб бормаслигини сзлари тасаввур ҳам қилолмайдилар. Оғзидан бирон ёмон гап чиқса, бу гапни қайтиб оғзингга олма, уст бслади, дейиш срнига, мақолада тилга олингандай, қайтага сзи сргатиб туради. Бегона бслса ҳам майли, ҳатто баъзилар "қани сғлим бир онангни схшилаб сскиб қсй-чи", деб сз туққан онасини сскишга сргатганларни, агар онаси: "болага бунақа гапларни сргатманг" деса: "сғил бола сскишни сргансин", деганларини ксп сшитганмиз. Адашиб сиз бундайларнинг фарзандига танбеҳ бериб ксринг, билмай, чин кснгилдан гапириб қсйганингизга минг пушаймон едиришади. Лекин улар катта бслганларида сса уларнинг сскиниб, қспол, қсрс муомала қилиши бегоналар у ёқда турсин, сз ота-онасига ҳам ёқмай қолади. Афсуски, снди кеч, вақт стган бслади. Тарбислайман десанг, бундай ноқобил фарзанд отага ҳам, онага ҳам қсл кстаришдан тоймайди. Мақолада тилга олинган таксичига схшаган иймонсиз кимсаларнинг тузоғига сизнинг болангиз илинмайди, деб ким кафолат бера олади. Яхшиликдан ксра ёмонликнинг томир отиши осонроқ бслади, дейишади. Ўша истироҳат боғига танда қсйган сспирин сизнинг болангиз смасми? Аҳтимол қсшнингизнинг сғлидир? Балки танишингизнинг сғлидир? Фарқи нима! Ўша хилват жойларда санғиб, бемазагарчиликлар қилиб юрган 14-15-16 ёшлардаги йигитчалар осмондан тушмаган-ку?! Дарҳақиқат, кейинги пайтларда аксарист истироҳат боғлари ва хиёбонлар бузуқлар учрашадиган, беҳаёлар бир-бирларининг қснжига кириб мушукдай бир-бирларини слаб-юлқийдиган аҳлоқсиз жойларга айланиб қолди. Гсё "истироҳат" смас, "исловот" боғига айланиб қолгандай. Яна илгарлари унча-мунча учраб турган жуфтларнинг аксаристи европа миллатларига тегишли бслган бслса, ҳозир ҳар қадамда учраётган беҳаё жуфтликларнинг аксаристи "Кумушбиби"нинг авлодлари бслган сзимизнинг сзбек қизларимиз. Бундай манзараларга ксзи тушаётган ссмирларнинг сса 13-14 ёшданоқ тарбисси бузилиб, издан чиқаспти. Арта ксзи очилган ссмирларнинг сй-ҳаёлларини снди сқиш ёки хунар срганиш смас, бошқа ахлоқсизликлар сгалласпти.Хсш, бундай муаммоларнинг бирон бир ечими борми? Бслса, у нимадан иборат? Катта ёшдагилар схши сслашади. Илгарилар "навбатчи дружинниклар" юришган. Улар асосан ишининг тайини бор, кснгилли ишчи ёшлардан тайинланган. Уларга ишда бир қанча имтиёзлар берилган. Чунки "бекорга мушук офтобга чиқмайди", шунинг учун "кснгиллилар" га бериладиган имтиёзлар биринчи сринда туриши керак. Агар "Камолат" ёшлар ижтимоий ҳаракатими ёки партисларнинг ёшлар қанотларими бу ташаббусни қслга олишса, истироҳат боғлари ва хиёбонлар чинакам ҳордиқ олиш масканларига айланган бсларди. Manba (http://http:www.oilavajamiyat.uz//Manba)
-
Tarbiya atalmish ulug‘ yumush juda-juda nozik, go‘zal va injiq amallar tizimiga o‘xshaydi. Beshikdan to qabrgacha ilm o‘rganmoq da’vati nechog‘lik ibratli sanalsa, insonning dunyoga kelgan onidan hayotining intihosigacha «birni ko‘rib fikr, birni ko‘rib zikr» qilib yashamog‘i, ya’ni o‘zining ma’naviy olamini g‘uborlardan tozalab, yoritib bormog‘i ham yashamoq gashtining ajralmas bir qismidek, go‘yo.
Gap yana o‘quvchi-yoshlarimizning dunyoqarashlari shakllanishida ma’lum o‘rin tutuvchi tashqi ta’sirlar, aniqroq aytadigan bo‘lsak, daftar muqovalari yuzidagi yarashiqsiz suratu tasvirlar xususida. Gazetamiz bu xususda bir necha bor chiqishlar qildi. Mavzu atrofida gazetxonlarimizning fikr-mulohazalari e’lon qilindi. Ahvol birmuncha o‘nglanganday bo‘ldi, ya’ni savdo rastalarida o‘quvchiga xos va mos muqovali daftarlar ko‘rina boshladi. Lekin, bizni yana o‘ylashga, Siz aziz mushtariylarning e’tiboringizni qaratishga majbur etguvchi, daftar muqovasini afishalar taxtasiga aylantirayozgan holatlar, afsuski, takrorlanayapti. Ayniqsa, o‘quvchining asosiy quroli sanalmish daftar yuzidan hayosiz suratlarning o‘rin olishi va sinf xonalariga kirib borishi tashvishlanish, o‘ylash, xulosa chiqarish, amaliy harakatlarga boshlamog‘i shart bo‘lgan jihatdir.
— O‘g‘il-qizlarimiz foydalanishi kerak bo‘lgan daftarlar yuziga turli-tuman suratlar bosilishi bolalarimizning fikrini chalg‘itmaydimi? Bunday behayolikka indamay qarab turib bo‘ladimi axir?! — deb yozadi mehnat faxriysi, andijonlik Sadriddin Qambariddinov. — Men buni bir xuruj deb bilaman...
Darhaqiqat, muallif haq. Bu xuruj birovni urmoq yoki so‘kmoqdan-da xavfliroq. Bu xuruj turli ko‘rinishlarda bo‘lib, ma’naviyatning ildiziga bolta urmoq sari yo‘naltirilganga o‘xshaydi.
— Ko‘rib turganingizdek ras¬talarimizdan muqovalari oddiy va qalin daftarlar o‘rin olgan, — deydi «Sharq ziyokori» ochiq aktsiyadorlik jamiyati kitoblar markazi menedjeri I.Ahatova. — E’tiborlisi, farzandlari maktablarda o‘qiydigan ota-onalar asosan ana shunday daftarlarni xarid qilishadi. Talabalarimiz esa yuzida turli rasmlar, san’atkorlarning suratlari bo‘lgan daftarlarni surishtirishadi...
O‘ylanib qolasan kishi, bo‘yi bo‘yimiz bilan tenglashib qolgan o‘g‘limiz yoki qizimizni tergash, uning harakatlarini nazorat qilish, qiziqishlariyu odatlariga e’tibor qaratish ham katta burchimiz ekanini unutib qo‘yyapmiz chog‘i ba’zan. Axir, biz «Sen falon yoshga yetding, ixtiyoring o‘zingda...» deydigan xalq emasmiz-ku?! Biz nafaqat farzandini uyli-joyli qilgan, balki o‘g‘il-qizlariga juft tanlashni davlat siyosati darajasiga ko‘targan, nevara-evaralarini qo‘lidan tutib ulug‘ ziyoratgohlarga boshlab borguvchi, qadriyatlarini boshida ko‘targan O‘zbekmiz. Jigarbandlarimizning nigohlarini, dillarini, tillarini har xil illatlardan himoya etmoq madaniyatimizning bir qirrasi sanaladiku? Yanglish qadamlar har xil illat va holatlar sabab tashlanmog‘i mumkinligini har lahza his etmoq ham tarbiya bobidagi ziyrakliklardan emasmi?!
Yunusobod tumanidagi «Universam» magazini qarshisidagi savdo rastalarini kuzatamiz: Yana o‘sha, ne ma’nini anglatayotgani mavhum bo‘lgan suratlar aks etgan muqovali daftarlar. Birida «NOTEBOOK» degan yozuv va badaniga turli yozuv va belgilar chizilib bir holatda o‘tirgan, bu tomonida esa «EMINEM» degan yozuv va yana yarim-yalang‘och sifat yigitlarning rasmi. Daftarning qaerdan chiqqani haqida hech qanday belgi yo‘q. Ikkinchi «LARA GROFT TOMB RAIDER» yozuvli daftarda esa yarim-yalang‘och qizning bir holatda to‘pponcha ushlab turgan holati. Unda Turkiyada ishlab chiqarilganlik belgisi bor. Sotuvchi yigitlarni suhbatga tortmoq bo‘lamiz. Ular o‘zlarini chetga tortishadi. Bu daftarlarni qaerdan olib kelib sotishayotgani haqidagi savolimiz esa javobsiz qoladi. Afsuski, bundayin munosabatga bir nech¬ta nuqtada duch keldik. Taajjub, fikr aytmoq, vaziyatni anglatmoqdan nahotki savdo xodimi cho‘chisa?! Axir, vazifa, kasb taqozosi faqat pul topishu kun kechirmoqdan iborat emas-ku?! O‘z rastasini ma’nan yetuklikka xizmat qilguvchi mollar bilan to‘ldirish ham savdo madaniyatiga xizmat qilishini, bu esa halol mehnat qilishdek fazilatning bir qirrasi ekanini bu soha xodimlarining barchasi to‘liq ang¬lasa, balki mavzumiz atrofidagi muammolarning yechim topishi osonroq kecharmidi?!
Toshkent shahridagi 1-maktabda bo‘lib mavzuimizga daxl¬dor vaziyatlar bilan qiziqqanimizda, tarix fani o‘qituvchisi Manzura Isaxo‘jaeva 5-sinf o‘quvchisi qo‘lidagi bir daftarni olib qo‘ygan ekan. Haqiqatdan-da daftar muqovasidagi rasm¬ni ko‘rgan kishi ko‘zini yashiradi.
— Ota-onasini maktabga chaqirtirdim, — deydi muallima. — Nahotki, farzandiga shu daftarni o‘zlari sotib olib berishgan bo‘lsa. Ular bilan atroflicha gaplashib, bunday e’tiborsizliklar ham tarbiyaga ta’sir etishini anglatishga harakat qilaman.
Domlaning bu ish uslubini quvvatladik. Chunki yoshlar tarbiyasida asosiy mas’ullikni zimmasiga olgan ustozlar bu kabi qusurlarni bartaraf etishda ham sinalgan va sinalmagan usullardan foydalanishga burchdorlar.
Yunusobod bozori yonida joylashgan 595-do‘konda bo‘lganimizda, sotuvchi Zaynab Obidxo‘jaevaning fikrlari bilan qiziqdik:
— Varaqlari oppoq, sifatli daftarlarning ko‘pchiligi yuzida estrada xonandalari yoki teleseriallar qahramonlarining suratlari bosilgan. Mana bularning varaqlari xira...
Opa bilan daftarning u yoq-bu yog‘ini ag‘darib qaerdan chiqarilganligi haqidagi biror belgi yoki yozuvni topa olmaymiz. Shu o‘rinda haqli bir savol tug‘iladi: Nega peshtaxtalardan «egasi» noma’lum mahsulotlar joy olgan?! Dorixonada dorining, do‘konda xo‘jalik mollarining, qo‘yingki, oziq-ovqat turlarigacha tayyorlagan manzil-makonini sotuvchi aytib bera olsayu o‘quv quroli haqida do‘kondor «u yerdan oldim. Bu yerdan keltirishgan...» qabilida aylanma gap qilib o‘tirsa. Daftarlar yuzida jilmayib turgan san’atkorlar suratiga ko‘zim tushganda bir narsa meni o‘ylantiradi: falon xonandani qo‘shiqlari elga tanitgan, betakror iste’dodi e’zozli qilgan. Ular sahnalarga, teleekranlarga, yaxshi kunlarda davralarga juda yarashiqli. Lekin hamma narsaning chegarasi bor, deydilar. Ularning roziligi yoki ruxsatisiz daftarlar yuziga suratlarining chop etilishi bachkanalik emasmikan?! Komiljon Otaniyozov, Nasiba Abdullaeva, Muyassar Razzoqova, Zamira Suyunova singari xalqning yurak-yuragidan joy olgan ajoyib san’atkorlarimizning suratlari hech qachon o‘rinli, o‘rinsiz bosilavermasa ham mashhurligi, suyukliligi kamayib qolmagan! Shunday ekan, bugun darsda o‘quvchilar ermakka goh qoshini, goh labini bo‘yab o‘tirgan surat sohiblari ham bundayin beo‘xshov afishalarga muhtoj emasdirlar?
Mavzu atrofidagi kuzatishlarda oydinlashdiki, ayrim daftarlar sifat darajasi yuqoriligi sababli qo‘shni davlatlardan buyurtma asosida olib kelinayapti. Bunda esa o‘z vaqtida har bir turdagi daftar muqovasini alohida ko‘rish va tanlashning imkoniyati bo‘lmayapti. Natijada bizning mentalitetimizga umuman zid bo‘lgan tasvirdagi muqovali daftarlar savdoga chiqib ketayapti. Yana bir muammo: ayrim turdagi daftarlar qaerda va qachon ishlab chiqilganligi haqidagi ma’lumot mahsulotda qayd etilmayapti. Bu borada tegishli tashkilotlar qat’iy chora-tadbirlar ishlab chiqib, amalga oshishini nazorat qilmoqlari darkor. Shuningdek, daftarlar sifati ma’nosida qo‘yilayotgan talablar sirasiga, albatta, muqovalardagi tasvirlarning mazmun-mohiyati masalasini kiritmoq kerak.
... Yana o‘sha og‘riqli mavzu — daftar muqovalaridagi afishalar masalasi gazetamiz sahifasidan o‘rin oldi. Siz bu haqda nima deysiz, muhtaram forumdosh?! Manba (http://www.marifat.uz/uzbl/manaviyat/yana_osha_ogriqli_mavzu.mgr
/Manba)
-
Robiya, Alloh rozi bo'lsin.
-
Germaniyalik mutaxassislarning ta’kidlashicha, eng yaxshi tarbiya bu zukko va komil ota-ona tomonidan o‘z farzandiga berilgan tarbiyadir. Chunki ota-ona oldida farzandiga ta’sir etish imkoniyatlari boshqalardan ko‘ra eng ko‘p hisoblanib, bu vazifani ado etishda ham ular o‘zlaridagi bor mehrni ishga soladi. Qolaversa, barkamol ota-onaning bosh maqsadi farzandlarining ilmli bo‘lishlari uchun muhit hamda sharoit yaratib berishga qaratiladi va ular har qanday sharoitda ham vaqt ajratib, bolalarining ta’lim-tarbiyasi bilan jiddiy shug‘ullanadilar.
Shu nuqtai nazardan "œBarkamol ota-ona - sifatli ta’lim, mustahkam oila» mutanosibligiga erishish har qanday sog‘lom jamiyatning maqsadidir. Ammo bugun oliy ma’lumotli, komil ota-onalar soni har qancha ko‘payib borayotgan bo‘lishiga qaramay, dunyo pedagoglarining xavotiri ham shunchalik kuchayib bormoqda. Chunki keÂyingi o‘n yil ichida ota-onalarning o‘z farzandlari tarbiyasi uchun ajratayotgan vaqtlari tobora qisqarib bormoqda. Buning sabablari sifatida nikohsiz tug‘ilish holatlarining ortib borishi va ajrashishlarning ko‘payayotgani qanchalik tashvishli holat sifatida e’tirof etilayotgan bo‘lsa, ota-onalarning ishga haddan ortiq berilib ketishi natijasida farzandlari bilan birga bo‘lishga vaqt topa olmayotganligi ham eng jiddiy sabab qilib ko‘rsatilmoqda.
-
Muammo nimada?
Ishdan horib kelgan ota yoki onani hamda horish nimaligini bilmay ota-onasining ishdan kelishini intizorlik bilan kutib o‘tirgan kichkintoylarni bir ko‘z oldingizga keltiring-a. Bunday paytda oshxona yumushlariga kirishib ketgan ona va televizor kanalidan biror dam olish dasturini qidirayotgan ota bolalarining ularga xalaqit bermasligini qanchalik istashsa, jajjilar esa eng yaqin do‘stlari - ota-onalari bilan birgalikda dars tayyorlashni, biror qiziqarli mavzuda muloqot qilishni va o‘yinlar o‘ynashni shunchalik xohlashadi. Bola ko‘nglidagi ana shu ma’naviy istaklar amalga oshmay qolgan kundan e’tiboran esa, eng yaqin hamkori ota-ona emas, kompyuter bo‘lib qolayotgan va unga mukkasidan ketib, ipsiz bog‘lanib qolayotgan va his-tuyg‘ulari o‘tmaslashayotgan bolakaylar ko‘payishining yana bir sababi yuzaga keladi. Shu o‘rinda esa, yozuvchi ingliz olimi Timoti Uinterning mavzuimiz davomi bo‘la oladigan mana bu fikrlari bilan ham tanishing:
«"¦Ota-onalarning ishi shunchalik ko‘payib ketayotganidan ovqatlanish vaqti ham o‘z qat’iyligini yo‘qotib, konserva ochib yeyish ishiga aylanib bormoqda. Aslida u butun oila a’zolarini mehr rishtalari bilan bir-biriga bog‘laydigan va orziqib kutiladigan fursat bo‘lishi kerak. Afsuski, buning iloji bo‘lmayapti. Chunki ota-onalar ertalab farzandlari uyg‘onmasdan turib ishga otlanadilar va ularni kutib-kutib uxlab qolganlarida kirib keladilar. Natijada, oila a’zolarining uyga va bir-biriga tegishlilik hissi yo‘qolib bormoqda. Ayni chog‘da bolalar uyni tark etadi. Chunki ular o‘zlarini uyda hech narsa ushlab turmayotgandek his etadilar».
-
Ahvol shu tarzda davom etar ekan, o‘rinli savol tug‘iladi:
Qanday yo‘l tutish kerak?
Ota-onalarning ish bilan band bo‘lib, farzand tarbiyasiga vaqt ajrata olmayotganliklari bizning jamiyatimizda ham mavjudligidan ko‘z yuma olmaymiz. Talaygina qorako‘zlar otalarining dam olish kuni qachon kelishini hisoblab yurishlari ham bu fikrimizning eng oddiy dalili bo‘la oladi. Yaponiyada esa, jurnalistlar bunday dalillarning turli-tumanini keltirishga tayyor. Chunki ularda mazkur muammo ko‘lami bizga nisbatan bir necha marotaba keng bo‘lib, ancha tashvishli ahvolga kelib qolgan. Hattoki, ma’lumotlar, ta’tilsiz ishlash natijasida kasb kasalligiga uchrab, umriga zomin bo‘layotgan yapon fuqarolari soni ortib borayotganini ham ko‘rsatmoqda. Ammo ular mazkur muammoni bartaraf etish uchun "œIsh tarzimizni shunday tartibga solaylikki, toki farzandlarimiz tarbiyasi bilan shug‘ullanishga ham imkonimiz bo‘lsin. Aks holda 20 - 30 yil o‘tib ota-ona tarbiyasida kemtikligi bo‘lgan bu farzandlarimiz topgan-tutganimizni yo‘q qilib, bugungi mehnatlarimizni ham chippakka chiqarishi mumkin", deya qaramoqda.
Tarbiyaning qanchalik muhimligini yana bir bor anglatuvchi bu qarash albatta har qanday ishbilarmon ota-onani ham tegishli xulosa chiqarishga undaydi. Suhbatdoshimiz pedagogika fanlari doktori, professor Qumri Abdullaevaning e’tiroficha, biz ham o‘zimizga xos sharoitdan kelib chiqib shu va shunga o‘xshash bir qator xulosalarni amaliy ishlarimiz qatoriga qo‘shishimiz lozim:
Mahalliy sharoitimizga e’tibor beradigan bo‘lsak, maktabgacha ta’lim muassasalariga qatnaydigan farzandalarimiz ma’lum ma’noda ta’limning ilk va sodda ko‘rinishlaridan bahramand bo‘lmoqda. Ammo ko‘pmingsonli MTMga qatnamayotgan 3 yoshdan 6 yoshgacha bo‘lgan bolalarimiz-chi? Ularga uy sharoitida berilayotgan oilaviy ta’lim-tarbiya qoniqarli ahvoldami? Kuzatishlarimga tayanib aytadigan bo‘lsam, bu masala qoniqarli ahvolda emas. Jumladan, aksar hollarda vaqti yetarli bo‘lgan uy bekalari ham bola tarbiyasiga jiddiy munosabatda emas. Negadir ular bolalarining usti butligi, qorni och yoki to‘qligi haqida ko‘proq o‘ylashadi-yu, ammo ta’lim-tarbiya haqida qayg‘urayotgani yarq etib sezilmaydi.
- Yaqinda uzoq qishloqlardan birida yashayotgan xonadonda bo‘ldim, - deydi yana bir pedagog suhbatdoshimiz Muhtarama Jovlieva. - Avvaliga yoshgina bolakay salom-aliksiz u yoq-bu yoqqa o‘taverdi. So‘ngra bizning oldimizga kelib onasiga talpindi. E’tiborimni tortgan murg‘akkina go‘dakka qarab yoshini so‘radim. U uyaldimi gapirmagach, onasi javob berdi.
- 6 yoshda.
- Voy, maktabga borar ekansan-da? Sanashni o‘rganayapsanmi?
Savolimga bolakay indamadi, ammo uning o‘rniga yosh ona xotirjam javob berdi.
-Mening ortimdan takrorla, deb sanashni o‘rgatmoqchi bo‘lsam, hech aytganimni qilmaydi. Bu turishda maktabda ikkichi bo‘lib qoladi-da.
Pedagog bo‘lganim, doimo shu haqda o‘ylaganim uchunmi yoki bo‘lmasa dilimdagi og‘rig‘im qo‘zg‘agandek bo‘ldimi, ichimda bir narsa chirt etib uzilgandek bo‘ldi. To‘g‘rirog‘i, farzandida boshlanayotgan ilmsizlikdan qayg‘urmayotgan va bunga xotirjam qarayotgan onadan xafa bo‘ldim. Bolaning tarbiyasi shu tarzda davom etsa, uning kelajagi nima bo‘ladi? Axloqi, tarbiyasi-chi? Qaerdadir ishlab vaqt topolmaganidaku, boshqa gap derdik. Ammo bolasining tarbiyasi bilan shug‘ullanishi uchun vaqti yetarli-ku. Bunday onalarga guldek bolalarining axloqi va tarbiyasidanda muhim yana qanday yumush bo‘lishi mumkin? Shundan so‘ng bu haqda uzoq o‘ylanib yurdim. Nazarimda, boshqalar tarbiyaga vaqt topolmay chora qidirayotgan bo‘lsa, biz ma’lum bir toifadagi vaqti bor onalarimizning va albatta, otalarimizning fursat bo‘lganida yuzaga keladigan vaqtlarini farzandlari bilan mazmunli va foydali o‘tkazishlari haqida o‘ylashimiz kerak.
Xulosa
Ayrim ota-onalar har qanday ish sharoitida ham farzandalariga vaqt ajratishning uddasidan chiqadi. Ishxonadan turib uyga qilingan bir zumlik qo‘ng‘iroq ham ko‘proq hol-ahvol so‘rashga o‘xshab ketsada, ammo bu ota-onaning farzand tarbiyasi bilan bog‘liq munosabatida muhim o‘rin tutadi. Eng muhimi esa, bu holatlar ota-onada ham, farzandda ham oilaga tegishlilik hissini kuchaytiradi va mehr rishtalari mustahkamlanishiga ko‘maklashadi.
Biz suhbatda bo‘lgan ota-onalarning ko‘pchiligi ular tashkil etgan ish tartibi farzandlari tarbiyasi bilan shug‘ullanish uchun xalaqit bermasligini aytgan bo‘lsa, bunday emasligidan noliganlar ham kamchilikni tashkil etmadi. Shunday ekan, ota-onalarning farzandlari ta’lim-tarbiyasi bilan shug‘ullanish uchun ajratayotgan vaqtlari haqida o‘ylab ko‘rishiga zarurat bor. Qolaversa, bu hozircha ish tartibi bilangina bog‘liq bo‘lib ko‘rinsa-da, aslida ota-ona, farzand, oila va jamiyat kelajagi bilan bog‘liqdir. Manba (http://ota-ona.zn.uz/2008/01/31/eng-yaxshi-tarbiya-ammo/#more-31//Manba)
-
Tarbiya avvalo oilaviy muhitga, jamiyatga bog`liq. Ota-ona bola tug`ilmasdanoq, uni tarbiyalashga kirishish kerak. Hozirda ota-onalar bolalarga hamma narsa mumkin deb uylashayapdi. lekin manimcha bu tug`ri fikr emas. ba`zi narsalarni bolaga ta`qiqlash ham kerak .
-
Doktor Yusuf Karachay : Komil farzand tarbiyalashning oltin qoidalari (Birinchi qoida)
O’zini tarbiyalay olmagan inson, boshqalarni ham tarbiya qila olmaydi
Avvalo tarbiyani o’zingizdan boshlang. O’z o’zini tarbiyalay olmagan inson boshqa bir kishini tarbiya qilishdan ko’ra, uni noto’g’ri yo’lga boshlash ehtimoli yuqoriroq.
Farzandlari juda yaxshi tarbiya ko’rgan bir oilani bilaman. Ular hech qanday tarbiya metodikasiga asoslaninb tarbiya qilinmaganliklarini ham bilaman. Bir kun ularnikida bo’lganimda farzandlariqa qanday qilib bunday go’zal tarbiya berganlarini so’ramoqchi bo’ldim. Lekin ozginadan keyin bu savolni berishga hojat yo’qligini tushundim. Hamma narsa shundoq ham ayon edi.
Farzandlarning otasi — samimiy, o’gir-bosiq va taqvodor inson, onasi esa mehribon va jonkuyar ayol. Oilada hayrli amallar qilishga alohida e’tibor berilardi. Uydagi televizor odatda o’chgan bo’ladi. Suhbatlarning barchasida Alloh zikri bor, g’iybat va yolg’ondan esa uman uzoq turiladi. Bunday oilada albatta go’zal xulqli farzandlar yetishadi. Qush uyasoda ko’rganini qiladi deb bekorga aytishmaydi.
Psixiatr bo’lganligim uchun turli xil oilalar farzandlarinig muammolari bilan menga murojaat etishadi. Ularning hammasi aynan bir narsadan shikoyat qilishadi: "œBu bola o’zini juda ham g’alati tutayapti. Unga yordamingiz kerak". Menda hatto qabulimga keladigan barcha bolalarning ota-onalari bir degan tasavvur shakllanadi. Ko’p hollarda muamo ota-onalarda bo’lib, aynan ular qo’pol xatolarga yo’l qo’yishadi, hatto turli xil komplekslardan, ruhiy rohatsizlikdan aziyat chekishadi. Lekin afsuski ular muammo farzandlarida deb o’ylashadi. Xuddi bola oilada tarbiya olmaganu, oydan tushganday tasavvur paydo bo’ladi insonda. Ota-onalar bor kuchlariyu aqllarini sarflab tarbiya qilayotgan farzandlarida ularga yoqmaydigan hatti-harakatlar qayerdan kelganini o’ylab o’ylariga yetolmaydilar. Biz bunday ota-onalarga to’g’ri ta’sir ko’rsatishga harakat qilamiz, shunday qilganimizdan keyingina ularning farzandlari go’yo ko’z o’nglarida yaxshi tomonga o’zgarishga boshlaydilar.
Shuning uchun ham men doim avval o’zingizning hatta-harakatlaringizni tahlil qilib chiqing deyman.
-
Poydevor mustahkam bo’lsin
Poydevor imoratning asosi bo’lganidek, inson umrinig dastlabgi yilari uning ruhiy rivojlanishining asosidir. Bolaning aqliy rivojlanish jarayonining 80% 7-8 yoshlargacha sodir bo’lganidek, inson shaxsinig har tomonlama va uyg’un rivojlanishi ham aynan shu davrga to’g’ri keladi.
Asosan ilk ikki yil juda muhim. Chunki bu davrda o’ziga va atrofdagilarga ishonch tuyg’usi shakllanadi. Bu davrda bola muntazam e’tibor va sevgiga kuchli ehtiyoj sezadi. Hatto unga kim tarbiya berayotgani uncha muhim emas- eng asosiysi munosabatlarning davomiy va sobit bo’lishi. Tez-tez o’zgarib turadigan muhitda katta bo’lgan bolalarda keyinchalik atrofdagilarga ishonchsizlik, shuningdek odamovilik hislatlari kuzatiladi. Birovga o’ta bog’liqlilik, asabiylik, har doim shubha ichida bo’lish kabi sifatlar ilk yillarda ota-onalar amal qilishi kerak bo’lgan qoidalarga rioya qilmaganliklaridan yuzaga keladi.
Filippinda o’tkazilgan tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, hayotinig ilk yillarida mehr va e’tibor bilan tarbiyalangan bolalar katta bo’lganlarida ancha og’ir- bosiq, o’z hissiyotlarini boshqara oladigan insonlar bo’lib yetishganlar. Shuning uchun ham sizga hali hech narsani anglamaydigan yosh bo’lib tuyulgan ilk yillar farzandingizning ong osti rivojlanishining asosi ekanligini doim yodda tuting.
-
Jannatning sharbat daryolari.
Bolaga har doim hayot, o’lim va borlig’imiz haqida bilimlar berib boring. Chunki 3-5 yoshlarga kirganda bola atrofidagi olamni o’rgana boshlaydi, ko’pgina narsalar, asosan borlig’imiz va o’lim haqida sizdan javob olishni istaydi.
Misol uchun, savollar quyidagicha bo’lishi mumkin: "œOyijon, siz ham o’lasizmi? O’limdan keyin nima bo’ladi? Dadajon, Alloh qaerda yashaydi?" Javobingiz bolani qoniqtirishi bilan bir qatorda, unga tushunarli tilda bo’lishi kerak. Shuni biling ki, agar bola bunday javobga tayyor bo’lmasa, savol ham bermagan bo’lar edi. Bolaga o’lim va o’limdan keyinggi hayot, Alloh haqidagi savollarga javob berishdan qochilgan oilalardagi bolalarda qandaydir qo’rquv hissi bo’ladi.
Onamdan savol so’raganimda bo’lgan bir voqeani hech unutmayman:
- Oyijon, vafot etganimizdan keyin bizga nima bo’ladi?
- Janatga tushamiz, o’g’lim
- Keyin nima bo’ladi? Jannatda qancha yashaymiz? Onam meni abadiylik nima ekanligini tushunmasa kerak degan xayolda meni tinchlantirish uchun:
- U erda 1000 yil yashaymiz o’g’lim.
Men juda ham xafa bo’ldim. Ich-ichimdan jajji bir ovoz menga : "œAgar oxir —oqibat o’ladigan bo’lsak, qancha yashashimizni nima ahamiyati bor. Men abadiy yashashni xoxlayman, yo’q bo’lishni istamayman" derdi.
Shuning uchun ham bolangizga Alloh, Qur’on, o’limdan keyingi hayot haqida bilganlaringizni albatta o’rgating. Shuningdek, farishtalarni ham unutmang. Bizni himoya qiladigan, kuzatadigan bu ko’rinmas maxluqotlarning borligini bilish, bolalarda uchraydigan ertak yoki multfilmdagi salbiy obrazlardan qo’rqqanlarida qalblariga malham bo’ladi.
Payg’ambarimiz va islom dunyosining buyuk shaxslari hayotlaridan hikoyalar keltirish ham muhimdir. Chunki bola katta bo’lar ekan, o’ziga o’rnak qilib olish uchun ideal bir shaxs qidiradi. Agar siz uning ideal shaxs haqidagi tasavvurlarini konkret bir inson bilan bog’lamas ekansiz, tez orada farzandingiz o’ziga Pokemonlar ustozi(yaponlarning tushunarsiz multfilmidan) va shunga o’xshagan yana boshqa bir ideal topib oladi.
Hech qachon bolani din asoslarini o’rgatish bilan qiynab qo’ymang. Bu ishni bolaga og’ir kelmaydigan darajada, bolangizga yoqadigan misollar keltirgan holda qiling. Misol uchun, meva sharbatini yaxshi ko’radigan qizimga jannatda meva sharbatlari oqadigan daryolar borligini, ulardan istaganingcha ichish mumkinligini aytganimdan beri uning o’lim to’g’risidagi tushunchasi shunchalar ozgardiki, hatto o’limdan qo’rqadigan boshqa bolalarga ham ijobiy ta’sir o’tkaza boshladi.
-
Ota — eng birinchi ustoz
Amallarimiz so’zlarimizdan ancha ustundir. Doimiy suhbat va o’gitlardan tashqari amallaringiz bilan o’zini qanday tutish kerakligini ko’rsating. Yolg’on gapirish yaxshi emasligini aytib turib, navbatdagi telefon qo’ng’irog’iga sizni uyda emas deya javob berishini buyurgan bolangizning ahvolini bir o’ylab ko’ring! Yoki o’zingiz qo’lingizda sigaret bilan "œtutab" tursangizda, buyoqdan farzandingizga chekish zahar ekanligi haqida va’z o’qisangiz qanday ta’sir qiladi? Tozalik haqida o’git bergan ota o’z ortidan yig’ilmagan bir uyum axlat qoldirsa, ajabo, uning aytganlari qanday ta’sir qilarkin?
So’zlaringiz amallaringiz va his-tuyg’ularingizga uyg’un bo’lmay qo’lishidan ehtiyot bo’ling!
-
Dr. Yusuf Karachay. Komil farzand tarbiyashdagi ikkinchi oltin qoida
Ota-onam meni tushunarmikan?
Farzandingiz bilan muomalada saviyangizni uning saviyasiga moslang. Shuni unutmang-ki, u hali katta bo’lib ulgurgan emas, siz esa bola bo’lish nima ekanligini bilasiz.Uning yoshida boshingizdan nimalar kechirganingiz va nimalarni his qilganingizni yodga olishingiz u bilan yanada yaqinroq munosabatda bo’lishingizga yordam beradi.
Misol qilib o’z tuyg’ulari va fikrlari bilan o’rtoqlashmaydigan bolalarni olaylik. Oilasi unga muammo tug’ilganda yordam so’rashi mumkinligini aytib o’tgan bo’lsada, bola turli xil qiyinchiliklar oldida kuchsiz qoladi, qo’rquv va shubhalardan qiynaladi, lekin oilasi bundan bexabar qoladi. Bunday holda bolaga kattalar uning muammolari bilan ishlari yo’qdek tuyuladi va o’z tuyg’ularini ochiq bildirmaydi.
Bir kuni mening qabulimga maktabga borishni istamayotgan bolani olib kelishdi. U nimaga bunday qilayotganining sababini hech kimga aytmas edi. Avval men unga o’zimning maktabda o’qib yurganimda bo’lgan voqealarni, nima uchun maktabga bormoqchi bo’lmaganimni aytib berdim; bolalarni o’g’irlaydigan lo’lilar, yomon o’qituvchi va shunga o’xshash narsalar haqida. Bola: "œBo’lmag’ur gaplarni gapirmasangizchi, amaki! Men bunday narsalardan sira qo’rqmayman. Meni bir bola xafa qiladi, shuning uchun ham maktabga borishni istamayman", deb qoldi. Shunday qillib maktabga bormaslikning sababi aniqlangan edi.
Siz ham iloji boricha tez-tez o’zingizni uning o’rniga qo’yib ko’ring, bolalik chog’ingizdagi his-tuyg’ularingizni eslang, ular haqida farzandingiz bilan o’rtoqlashing. Siz tomondan tashlangan bir qadam farzandingiz sizga tomon yugurib kelishiga sabab bo’ladi.
-
Farzandingizni tushunishga harakat qilmas ekansiz, u sizni qanday tushunsin?
Nahotki, sizn tufayli dunyoga kelgan shunday ma’sum, begunoh, nozik va tarbiyaga muhtoj mavjudodlar bir kunda sizning 1-2 soat vaqtingizga arzimasalar? Qaysidir futbolchinig oyoq kiyimi nechanchi razmer ekamligini bilib, o’z farzandingiznikini bilmaslik g’alati tuyulmaydimi o’zingizga? Yoki farzandingizni bir qulog’ingiz bilan tinglar ekansiz, qaysidir siyosatchi gapini esa jon qulog’ingiz bilan tinglashingizchi?
-
Achinish hissi ham o’z joyida bildirilishi kerak
Alloh rahimdillarning eng rahimlisidr. Bolani "œhafa bo’ladi", "œqiynaladi", "œsiqiladi" degan andishalar bilan o’z holiga qo’yish unga foyda emas, aksincha, zarar yetkazishimizga sabab bo’ladi.
Misol uchun, dinimizda maktab yoshidagi bolani namoz o’qishga o’rgatish kerak, agar 10 yoshga yetganida ham namoz o’qishni boshlamagan bo’lsa, uni jazolash kerakligi aytib o’tilgan. Oramizda necha kishi bunga amal qilar ekan?
"œO’zingizni va oilangizni olovdan saqlang" ma’nosidagi oyat nozil bo’lganida sahobalar Rasulullohdan (sav) so’radilar:
"œEy Rasullulloh, bizku Allohni amrlarini bajarib, ta’qiqlagan narsalaridan uzoq turib olovdan saqlanamiz. Ammo oilamiz va bolalarimizni qanday qilib bundan saqaly olamiz?"
"œAlloh sizga buyurganlarini siz ham ularga buyuring, Alloh sizni qaytargan narsalardan siz ham oilangizni qaytaring" deganlar.
Ayniqsa, o’zlari hijobda bo’lsalarda, qizlarini ochiq kiyintiradigan ayollarni ko’p uchratamiz. Yoki o’zlari jamoat joylarida cho’milmasalarda farzandlariga buni ruxsat beradigan ota-onalar ham ko’p. Odatda ular farzandlari hali kichkinaligi uchun shunday qilganliklarini aytishadi. Kichik yoshdan hijobning fazilatini anglamagan bolalarning kelajakda islom qoidalariga to’liq amal qilishlariga biroz shubha bilan qaraysan. (Tarjimondan: Bu yerda muallif yosh bolalarni majburlab, hali buni tushunmagan holda hijob kiydirish emas, balki bolaga hali kichkinaligidan hijobning fazilatlarini tushuntirish kerakligi haqida gapirmoqda)
Bunday yo’l tutadigan oilalar yoshlikda ular ham xuddi bolalaridek bo’lganliklarini, vaqt o’tib o’zlarini qo’lga olganliklarini aytishadi. Qiziq, ular o’zlarini qay darajada qo’lga olib bilishgan ekan? Yoki bolalikdan islomiy tarbiya olishganlarida hozir qanday bo’lishar edi?
-
Turmush o’rtog’ingiz bilan uyg’unlikda bo’ling
Shizofreniya kabi ruhiy kasallikning kelib chiqish sabablaridan biri ota-ona va bola o’rtasidagi munosabatlarning bir-biriga zid bo’lishidir. Misol uchun, ota bir gap aytsa, ona umuman boshqa bir gap aytadi. Harakatlarda ham aynan shunday. Natija, zehnning bo’linishidir. Shuning uchun ham ota-ona farzandiga qaratilgan harakatlarni oldindan o’zaro kelishib olishlari kerak.
Bu yerdan shunday xulosa kelib chiqadiki, farzandga yaxshi tarbiya berish uchun ota-onalarning turmushi ham osoyishta, bir-biriga uyg’unlikda bo’lishi kerak.
-
O’z vazifalaringizni bajaring, Allohning ishiga esa aralashmang
Afsuski, ko’pchiligimiz bergan tarbiyamizning natijalarini ko’rish uchun jon-jahdimiz bilan hatrakat qilamiz. Unutmaylikki, farzand bizning mulkimiz emas, biz faqatgina uninga tarbiya berishga javobgarmiz, halos.
Agarda biz o’z vazifamizni joyiga keltirib bajargan bo’lsak bo’ldi, qolgani Allohning irodasi. Aks holda harakatlarimiz bolaga zarar berishi mumkin. Shu bilan birga ortiqcha stressni boshimizga balo qilib, noto’g’ri ishlar qila boshlashimiz ham mumkin. Farzandimiz balog’at yoshiga yetganida unga yaxshi tarbiya berish uchun qo’limizdan kelganini qilganimizni, tanlash huquqi endi unga tegishli ekanligini aytishimiz kerak.
Zotan, bizning bu tavsiyalarimiz faqatgina bir sababdir. Biz Allohning roziligi uchun bu sabablarga qo’ldan kelgancha murojat qilamiz, lekin bundan qanday natija chiqishiga aralasholmaymiz. Zero Alloh hohlasa Payg’ambardan noqobil farzand, Firavn saroyidan esa Payg’ambar yetishib chiqadi
Shuning uchun ham sizlarni farzandlarimiz uchun Allohga duo qilishga undayman.
-
ҚУШ УЯСИДА КЎА ГААИАИ ҚИЛАДИ
Уч-тсрт қизча ҳовлида меҳмон-меҳмон сйнашарди. Ўртадаги кичкина дастурхонда ширинликлар, атрофида жажжи қсғирчоқлар - "меҳмонлар" сзларича суҳбат қуришспти.
- Менинг дадам ишхоналаридан ҳар куни шоколад олиб келади, - деди кичкина Барно. - Ойим: "Конфетларни ҳадеб ксчага ташиб кетаверма", - деб уришади...
- Менинг ойим боғчада ишлайди. Ош пиширади. Уйимизда шакар, печенье, тухум жуда ксп бслади. Ойим ҳар куни олиб келади, - дес мақтанди Ойгул.
- Кеча-чи, боғчамизда Севаранинг туғилган куни бслди. Ойиси торт олиб келди. Боғча опамиз уни бизларга бермай уйларига олиб кетдилар, - деди бир қизча.
- Яна-чи, боғча опа овқат пайти ҳаммамизга озгинадан қуймоқ бериб, қолганини сумкасига солиб қссди. Мен ойимга айтдим, бугун менга қуймоқ пишириб беради...
Тарбис, ҳалоллик оилада шаклланади. Шунинг учун ҳам "Қуш уссида ксрганини қилади", дейдилар.
- Мен катта бслсам дадамлардай "каттакон" бсламан. Ярақлаган машинам бслади, - дес велосипед ғилдирагини рул қилиб олган бола сртоқларига гап бермайди. - Икром акага схшаган "укахонларим" бслади. Аимани хоҳласам муҳайё стади,-мақтанади олти сшар болакай.
- Сен ҳам дадангга схшаган порахср бслар скансан-да, - кулади сзидан каттароқ бола.
Қолганлар тушуниб-тушунмай уни калака қилишади.
- Аима дединг? Болакай ён-атрофдагиларга сқрайганча, "машинаси"нинг рулини ҳам бошқармай, югуриб уйига кириб кетди. Зум стмай, онасини бошлаб чиқди. Ўғлини хафа қилганлар билан онаизор гаплашди-ю, айтилган гап учун сша боланинг юзига шапалоқ туширди.
- Бу гапни сен қаёқдан олдинг, зумраша? Топармон-тутармон одамларни нима дейди, биласанми? Билмасанг, билиб ол. Ишбилармон, уддабурон, дейди. "Тупой", - деб боланинг калласига нуқиди аёл.
Отасидай каттакон бслмоқликни орзу қилган болакай сса снди онасидай ҳимосчиси борлигидан фахрланиб, қслидаги машинасини виқор билан ҳайдаб кетди.
Мана шундай баъзи оилалардаги нопоклик, ташмачилик, енгил йсл билан пул топиш таъсирида улғайган болада ҳам шундай одатлар етилиб боради. Шунинг учун ҳам катталар болалар олдида ҳар хил гапларни гапиравермасликлари, бошқалар ҳақида фикр айтишда сҳтиёт бслишлари зарур.
... Акмалнинг снги сйинчоқ машина кстариб чиққанини ксрган болалар бир зумда сраб олишди. "Вуй-й-й, бир ксрай, тсхта, аввал мен". Кейин уни гапга солишди.
- Акмал, даданг қайтиб келдими?
- Йсқ, - болакай ксзини ерга тикди.
- Унда буни ким олиб берди?
- Кунда келадиган амакиси-да, - билағонлик билан жавоб берди қсшниси Ботир.
- Йсқ, у Акмалнинг амакиси смас, дадаси бслар скан, ойим шундай деди.
Акмал унга еб қсйгудай бслиб қаради.
- У менинг дадам смас!
- Аега унда сизларникида сшаспти? - болаларнинг гап-ссзи оғзида қолди. Болакай пилдираганича сйинчоқ машинасига ҳам қарамай сзини ичкарига урди.
Болалар бир-бирларига қараб елка қисишди. Улар ҳам, албатта, бу гапларни оиласида сшитишган.
Ўз ота-онаси ҳақида сртоқларидан миш-миш сшитган бола сса хижолат тортди.
Оиладаги бундай носоғлом муҳит, аввало, болага ёмон таъсир ксрсатади. Улар болада ҳалолликни тарбислай олмайди.
Ксп ҳолларда 10-13 сшар атрофидаги болалар тунда ҳам ксчадан бери келишмайди, тспланишиб, ёшларга мос келмайдиган ишлар билан машғул бслишади. Ота-оналарига сса тунги "сайр"ларда, нималар билан банд бслганликларини ҳамиша рост айтишмайди. Улар шу тахлит ёлғончилик, ксзбссмачиликка срганади. Аки тсй стказилган хонадонларда столлар атрофида бсш шиша идишларни йиғиштириб кетаётган болаларни ксриб, ксрмаганга оламиз. Бундай болалар қулай пайтдан фойдаланиб, текинхсрликка, осон пул топишга срганишмайди, деб ким айта олади?
Тарбис - туб моҳисти билан жамист ксламида амалга ошириладиган иш. Болаларни шахсий манфаатлар доирасида тарбислаш, уларнинг келажаги ҳақида қайғурмаслик ижтимоий тарбис мақсадига зиддир. Ахир: "Ота боласи бслма, одам боласи бсл", деган мақол бор халқимизда. Ота-онанинг турмуш тарзи, феъл-атвори, сзини тута билиши боланинг назаридан четда қолмайди. Катталар сзлари пайқамаган нуқсонларни болалар тез илғаб оладилар. Зийраклик болага хос хусусист. Шунинг учун улар кузатувчан, тақлидчан, катталарга сргашувчан бслишади.
Шунингдек, бола табиатан ростгсй, ҳалол бслади, ноҳақликка чидаб туролмайди.
...Зокирни мактабда, тсғрироғи синфда сғрига чиқаришди. У партадоши Мансурнинг сумкасидан пулини сғирлабди. Буни сшитган барча сабоқдошлар Зокирга ёмон ксз билан қарашди. Қизлар ундан ижирғаганнамо четлаб стишди. Зокир сзини қандай оқлашни билмас, сумкасини тснтариб, қоқиб-силкиб, чснтакларини қайириб ҳам сзини оқлай олмай хуноб бслди. Буларни бир четда кузатиб турган синфком Анвар масалага ойдинлик киритди.
- Мансур, сенда ҳеч қачон бунча пул юрмайди. Ота-онанг ҳалол одамлар. Маошдан-маошга рсзғор тебратадиларми, сенинг чснтагингни қаппайтирадиларми? Зокирнинг сса саккиз йил бирга сқиб, қсли сгрилигини сезмаганман. Бунча пулга сҳтиёж сезмаган ҳам. Бу - баъзи Зокирда қасди бор бир-икки ғаламиснинг иши, - дес ксча боласига айланиб бораётган қуруқ керик дсстларига ёвқур нигоҳ ташлади. Буни қара, улар сендай бсш-баёв болани сқ қилиб, Зокирни ер қилмоқчи бслишибди-да.
Анвар шу тобда отасининг "бошингга қилич келса ҳам рост ссзла, ҳалол одам бсл",-деган сгитларига амал қилди. Ўртоғини ноҳақ туҳматдан асраб, кснгли хотиржам бслди.
Ҳа, болаларимизни кичиклигидан мана шундай ростгсйлик билан тарбислаш, ҳалолликни онгига сингдиришга ҳаракат қилайлик. Бу биз ота-оналарнинг бурчимиздир. Уларни умр бсйи тарбислаш масъулисти ҳеч биримизни тарк стмасин!
Зумрадхон АБДУЛЛАЕВА,
Андижон шаҳри.
-
FARZANDLARIMIZ NIMALARNI KO‘RIB ULG‘AYYAPTI?
Bugungi kunda kichkintoy tomoshabinlarning bo‘sh vaqtlarini mazmunli o‘tkazish maqsadida efirga uzatilayotgan o‘zbek multfilmlarining aksariyat qismi asosan xalq og‘zaki ijodidan olingan. Ammo hozirgi paytda xalq ertaklari asosida yaratilgan multfilmlarning kamligi, ayniqsa rus, keyinchalik G‘arb mamlakatlarida ishlab chiqarilgan asarlar ko‘proq ko‘rsatilmoqda. Qolaversa, shu zaminda yozilgan asarlar asosida chet mamlakatlarda tayyorlangan filmlarda talqin butunlay o‘zgarib ketgan. Bunga misol qilib aynan Samarqandda XII Zohir SaÂmarÂqandiy tomonidan yozilgan «Singbodnoma» ni ko‘rsatish mumkin.
Bu asar Sharq xalqlari milliy ruhida yozilgan bo‘lishiga qaramay, amerikaliklarning talqinida butunlay o‘zgarib ketgan va bu ko‘rinishida o‘zbek bolasi ruhiga sharqona yo‘nalishda singa olmaydi. Shunday jihatlarni rus xalqi ertaklari asosida tayyorlangan multfilmlarda ham kuzatish mumkin. Botqoqlikda yashaydigan «baqamalikalar» bolalarimiz ruhiga qanday singib ketganini yaxshi bilamiz. Endigina multfilm ko‘rishni boshlagan 2-3 yoshdagi bola ekran oldida 15-20 daqiqa o‘tira olmaganidek, multfilmlarning mazmun-mohiyatini ham yetarlicha anglamaydi. Unga ekrandagi hayvonlarning harakati ko‘proq ma’qul keladi va juda qiziqib qoladi. Bunday paytda ota-onalar multfilmlarni birgalikda ko‘rishlari, unda aks ettirilgan har bir narsaga ta’rif berib, uning harakatini sharhlashda aynan milliy va oilaviy yo‘nalishdagi ta’sirini o‘tkazib borishi kerak. Yosh bolalar bilan ota-onalarning ekran qarshisidagi birligi ular orasida masofa paydo bo‘lishining oldini oladi. Bu vaqtda bola sizning mehringizni, uning bolalik olamini his qilishingizni sezib turadi. Aslida Sharq afsonasi bo‘lgan «Oloviddinning sarguzashtlari» bugungi multfilmlarda shu qadar vahshiylashib ketganki, Jasmin obrazidagi ayollarga xos nafosat umuman yo‘qqa chiqarilgan va tabiiyki uni ijobiy qahramon deya baholay olmaymiz. Bu multfilmni tomosha qilgan bola qahramonlar harakatini takrorlaydi, siz bilan o‘z fikr doirasida ularni muhokama qiladi, bu esa tarbiyaviy ta’sir o‘tkazishingiz uchun ayni muddao. Bu muhokamada siz ijobiy xarakterdagi qahramonlarni maqtab, unga ibrat qilib ko‘rsatasiz, salbiy obrazlarni esa qoralaysiz. Shu tariqa undagi yaxshi-yomonni ajrata olish sezgisini shakllantirishga erishishingiz mumkin.
Yodingizda bo‘lsin:
—yosh bolaning multfilmni uzoq va surunkali tomosha qilishiga yo‘l qo‘ymang;
— bolangizning sifatsiz disklardagi rangsiz, xiralashib qolgan multfilmlarni ko‘rishidan ehtiyot bo‘lganingiz ma’qul. Aks holda boladagi tasavvur ham tomosha qilayotgan multfilmi kabi «rangsiz» bo‘lishi mumkin.
Unutmang! E’tiborsizlik oqibatida Shrek, Monstr, Supermen kabi G‘arb multÂfilmlaridagi qahramonlar bolaning xayolini olib qochishi va uni normal hayotga qaytarish ancha qiyinlashib qolishi mumkin. Eng achinarlisi, G‘arb multfilmlarida «yalang‘och» hissiyotlarga katta o‘rin berilgan va buni hech ikkilanishsiz tomosha qilayotgan farzandlarimizda bolalarcha beg‘uborlik yo‘qolib, o‘rnini dag‘allik, hayosizlik egallamoqda. Misol uchun o‘rdaklar sarguzashtidagi ona o‘rdakning o‘z ichki kiyimlarini eriga namoyish qilish epizodini olib qarang, axir bizning Sharq ayollari shunday qiladimi?
Xulosa shuki, tarbiya borasida zamonaviy imkoniyatlardan biri bo‘lmish multfilmlardan keng foydalanib, bolangizda ro‘y berayotgan o‘zgarishlar, xarakteri yuzasidan doimo pedagog va psixolog bilan hamfikr bo‘lish lozim.
Mahmud YO‘LDOSHEV,
psixologiya fanlari nomzodi
-
Assalomu aleykum
Bir bola bo'lgan ekan. U juda asal yer. Tabiblar asal yemasligini asal yesa jiddiy kasallik kelib chiqishini aytishibdi.
Ammo bola hech gapga qulop solmabdi. Ota-onasi shunda bir mo'ysafid cholning oldiga olib borishibdi.
Haligi chol ota-onasiga qirq kundan so'ng kelishini aytibdi. Ota-ona ungacha biror nima bo'lib qoladi,deb tezrop davolashini so'rashibdi, ammo mo'ysafid oldingi gapini takrorlabdi. Ota-onasi noiloj uylariga noiloj qaytib ketishibdi.
Qirq kundan so'ng bolani olib kelishibdi. Haligi mo'ysafid bolani boshini silab:"Bolam qaytib asl yemagan, ho'pmi" debti. Shundan so'ng bola uyga qaytgach asal hidi ham yoqmay qolibdi. Ota-ona hayron bo'lishibdi. Shundan mo'ysafidni oldiga borib bor gapni aytishibdi. Mo'ysafiddan nega oldinroq shu ishni qilmasdan, qirq kundan so'ng kelinglar deganlarini sababini so'rashibdi. Mo'ysafid esa javob beribdi:" Men o'zim asl yer edim, qirq kun asl yemay yurdim" debdi.
Hikoyat haqida fikringizni bildiring! Nimani tushundingiz?
[/color]
-
Torisi bir aniq narsani tushunmadim lekin bir mano borligini tushuindim
-
Tushunishim bo'yicha bu hikoyada quyidagicha ma'no yotipti:
Birovga maslaxat berishdan oldin shu maslaxatinga o'zin amal qil. ::)
-
Assalamu alaykum.
Bu hikoyada keltirilgan voqea oddiy haqiqat.
Ota-ona farzandini tarbiya qilish borasida unga faqat yaxshi fazilatlarni singdirishga harakat qiladi. Lekin ko'pchilik ota ona shu fazilatlar o'zida bor-yo'qligi haqida o'ylab ko'rmaydi.
Oddiy misol: Ota sigara chekadi, farzandiga esa bu salomatlikka zarar yoki xarom ekanligini tushuntirish uchun unga nasihat qiladi. O'z otasini chekishiga guvoh bo'lgan farzand bunga ishonadi deb o'ylaysizmi? Tabiiyki yo'q. Bola otasiga o'zingizchi? degan savolni bera olmas, beradiganlari ham bor, bera olmagan taqdirda ham shu haqida o'ylaydi va otasining nasihatlari befoyda ketadi.
Bu faqatgina bola tarboyasida emas,hayotning har bir burchida,har bir sohasida uchraydi. Olimlarimiz ham Ummatiy Muhammadiyni SAV to'g'ri yo'lga boshlashlari uchun imlariga o'zlari amal qilishlari lozimku, aks holda uning gaplarini eshitgan kishiga bu hech qanday foyda bermaydi.
SHuning uchun farzand tarbiyasini olib borayotgan ota-ona avvalo o'zini o'nglashi, farzandiga o'zi ibrat o'la bilishi lozim.
-
Assalamu alaykum wr wb!
Bu chol ba`zi kitoblarda Abu Hanifa rahimahulloh deyilgan.Albatta farzandlarni tarbiyasi Islom uchun suv va havodek zarur.Ota-onalar avvalo o`zlari amal qilishsagina va buni farzandlariga amalda ko`rsatib berishsagina ta`sir qiladi.Farzand tarbiyasi to`g`risida ko`p kitoblar bor shularni o`qilsa maqsadga muvofiq bo`lur erdi deb o`ylayman.Vallohu a`lam.
Assalamu alaykum wr wb!
-
Mani fikrimcha,farzandlarni kamolotga yetkazayotgan ota-ona,bolaning yoshligidanoq unga Islomdan ta'lim bermog'i lozim.Unda Allohga nisbatan hayo,qo'rquv,muhabbat bo'lmog'i lozim,vallohu a'lam.Ammo hozirda man shaxsan ota-onalarning farzandlariga bu narsalardan ko'ra mol-dunyo,yaxshi kiyinish,yaxshi yashash kerakligini uqtirishlariga ko'proq guvoh bo'ldim.Allohdan hayo qilgan inson,ota-onasidan ham boshqa insonlardan ham hayo qiladi,ularga tili bilan ozor berishdan o'zini tiyadi.
Ularni moddiy ehtiyojlaridan ko'ra ma'naviy ehtiyojlarini qondirgan yaxshi bo'lsa kere.Yana Alloh biladi.Bu mening shaxsiy fikrim
-
:bs2:
:as:
Yaxshi ayol va yaxshi ona — turmushning akademigi. Xalqda shunday gap bor. Ayol — u qaysidir tashkilotning xodimasi, kimningdir mehribon onasi, kimgadir suyukli rafiqa. Azaldan oqila ayol hamisha bir xonadonning fayzu barakasi bo‘lib kelgan. Lekin buning aksi bo‘lganlar-chi?
Onalikning ko‘zlari...
Bir marta egri ish qilib yuzi qora bo‘lgan ayol «hamma ham xato qiladi» deb o‘zini oqlashi kechirib bo‘lmas holat.
Yaqinda ana shunday adashganlarning biri bilan suhbatda bo‘ldim. U (sarxush bo‘lgani uchun) mening kimligimni ham so‘ramasdan dardini «to‘kdi». U 35 yillik hayot yo‘li haqida gapirar ekan: «Eslashga arzigulik xotiraning o‘zi yo‘q», dedi. Seskanib ketdim. Nahotki, onalik baxtiga erishgan, alla aytib, tongni bedor qarshilagan damlari uning uchun arzirli bo‘lmasa. Axir shu tuyg‘uni his etishning o‘zi eng buyuk baxt, o‘sha onlar eng shirin xotira emasmi?
-
— Mening xatoim, — deydi u afsus bilan, — ichishni «sevganim». Ana shu yaramas odat tufayli baxtimni o‘z qo‘lim bilan bo‘g‘dim. Agar oyim ichmaganda men otasiz o‘smas, uning taqdiri menda takrorlanmasmidi, deb o‘ylab qolaman ba’zida.
Ko‘pchilik bola tarbiyasi bilan shug‘ullanuvchi ayol oliy yoki o‘rta ma’lumotli bo‘lishi kerak deb hisoblaydi. Lekin «Hamma ham o‘qishi shart emas. Chunki bunday imkoniyat hammada ham bo‘lmasligi mumkin. Bu narsa har bir qiz bolaning oiladagi tarbiyasiga bog‘liq» kabi fikrlarni bildirib, bu borada hayotiy misollar bilan fikrini isbotlaydiganlar ham yo‘q emas. Momolarimiz kelin tushirayotganda, uning farosati, aqli, odobiga va albatta, oilasidagi muhitga e’tibor qaratishgan.
80 yoshni qoralab, munkayib qolgan Oygul momoning «qurillatib» chilim chekishidan hayron qoldim. «E-ey, qizim, otam rahmatli chilim chekardi. Men esa har doim uni yoqib kelardim. Bora-bora o‘zim ham chekishga o‘rganganimni bilmay qoldim. Qancha urindim shu odatni tashlay deb, yo‘q «tarki odat, amri mahol» deb to‘g‘ri aytishgan ekan. Turmush o‘rtog‘im ham shu odatimdan noliy-noliy olamdan ko‘z yumdi. Doim yashirib chekaman, shu zormandaga tag‘in nevaralarimning "œhavas"lari kelib yurmasin, — deydi momo afsuslanib.
Momoning oppoq sochlariga aralashib ketayotgan chilim tutuni uning ko‘zlarini ham xiralashtirib qo‘ygan. U qancha urinmasin, o‘g‘lida bu odatning paydo bo‘lishining oldini ololmaganini va bunga asosiy aybdor o‘zi ekanligini nadomat bilan ta’kidlaydi.
Bir mulohaza qiling-a, dasturxon atrofida yoki televizor qarshisida chekib, ichib o‘tirgan otasining (ba’zi onalar ham) tamaki tutuniga bolalarcha havas bilan termulgan farzandi o‘zida sinab ko‘rishga kirishmaydimi? Keyin esa ming pushaymon ham foydasiz. Ta’kidlash joizki, ayrim ayollarimizning fe’li yomonligi, ichishi, chekishi, hattoki oilasiga xiyonat qilishi baxtsizlik tomon yetaklaydi.
— Oiladagi muhit qanday bo‘lsa, bolaning xarakteri ham shunday shakllanadi, — deya gap boshladi Chilonzor tumanidagi «Xalqlar do‘stligi» mahallasi uchastka noziri Shavkat Xudoyqulov. — Nomiga munosib bo‘lmagan ishga qo‘l urgan ko‘pgina xotin-qizlarning tarbiyasi yoshligidanoq buzilgan. Shundaylarning ota-onasi bilan suhbatlashganimizda ularning o‘zi tarbiyaga muhtoj ekanligini ko‘ramiz. Ayrim qizlarimizning nafs qurboni bo‘lishlarini oilasida sabr-qanoat haqida umuman gapirilmagani oqibati deyish mumkin. KechiraÂsiz-u, o‘z burchi, vazifasini unutib, farzandidagi haqqini talab qiluvchi ba’zi ayollar bilan muloqotda bo‘lganda shu nomga loyiq emasligidan kuyunib ketaman.
Ha, suhbatdoshimizning gapida jon bor. O‘z yurtining «gado»ligidan kechib, o‘zga yurtning «shoh»ligiga havas qiluvchilar sonining oshib ketayotganini ko‘rib, yoqa ushlaysan. Ekran orqali namoyish etilayotgan «Aldanganlar qismati», «VoÂqea» kabi ko‘rsatuvlarni tomosha qilganda afsus-nadomatlar bundan-da oshadi. Olisdagi boylik jilvasi ularni tobora o‘ziga maftun etib qo‘yyapti, chog‘i? Natija-chi? Nafsni idora qila olmaslik oqibatida esa hech narsa evaziga borini ham boy bermayaptimi?
-
Onalik — odillik
Ustozim Habiba Ernazarova har birimizning kiyiÂnishimizga qarab onasining kasbi qandayligiyu biz maktabga otlanayotganda onamiz uyda bor-yo‘qligigacha aytib berardi. Biz uning xatosiz ochayotgan "œfol"laridan hayratga tushardik. Hayot maktabidan saboq olaverganim sayin ustozimdagi qobiliyat har bir sinchkov ayolda bo‘lishi mumkinligini angladim.
Bir sinfdoshim doim sipo, darsga hamisha tayyor bo‘lib kelsa-da, o‘qituvchilar unga o‘ylab gapirar, har bir aytilgan noo‘rin gap ertangi janjalni boshlashi mumkinligidan xavotirga tushardi. O‘sha o‘quvchining onasi maktabga kelgan soatda dars-ku qolardi, kamiga bolasining aybini aytgan kimsa borki, yumma talanardi. Maktabimiz direktori unga ona odil bo‘lishi kerakligi, vaqti kelganda bolasining xatosini tan ola bilishi, bu harakati bilan bolasining kelajagini ikkinchi darajaga qo‘yayotganligini ko‘p bora uqtirardi. Taajjub, bunday yo‘l tutuvchi ona nimaga erishmoqchi o‘zi? Onaning zurriyodi ertasi uchun qayg‘urishdan ham muhimroq yumushi bormikan?
-
SABR KOSASI
Maysara opa uzzu kun daladan beri kelmaydi. Ro‘zg‘ori, bolalari uchun doim o‘zini o‘qqa-cho‘qqa urib yuradi. U gohida yupun, ba’zan kir-chir yursa-da, qishloqning eng keksasi ham uni ko‘rganda qo‘lini ko‘ksiga qo‘yadi. Turmush o‘rtog‘i toqqa podani haydar chog‘ida qoyadan sirpanib ketgan. Shu-shu to‘shakka mixlangan. (To‘shakda bo‘lsa-da, tinmaydi. O‘g‘lini, qizini yoniga olib, kitob o‘qib beradi. Bolalarining o‘qishi, yurish-turishini doimiy nazorat qilib turadi.)
Maysara opaning quyoshda qoraygan yuzlariga, mehnatdan qavarib yorilgan qo‘llariga qarab matonatiga, irodasiga qoyil qolaman. To‘g‘rida, baxtsiz hodisa sababli yillab nogiron umr yo‘ldoshining suyanchig‘i bo‘lgan ayol bardoshiga tasannolar aytging keladi. Bunday onalar hech qachon hayotidan nolimaydi, birovni aybdor sanamaydi. Boriga, berganiga shukr qiladi. Eng katta maqsadlari — bolalarini komil inson qilib voyaga yetkazish. Ular tarbiyalagan bola ham qanoatli bo‘ladi.
Maysara opaning turmush o‘rtog‘ini tushunish mumkin. Lekin to‘rt muchasi sog‘ ayrim oila boshliqlari ro‘zg‘or yukini butunlay ayoli zimmasiga tashlab qo‘ygani ham bu muammoning bir bo‘lagidir. Ona bozorda, ota hamma narsaga qo‘l siltagan muhitda tarbiya topayotgan bolaning kelajagi haqida xohlasangiz ham yaxshi narsalarni bashorat qila olmaysiz. Nega endi, onasidan o‘rganib tadbirkor yoki biznesmen bo‘lishi mumkin, deysizmi? Albatta, bunday bola qaysi yo‘l bilan bo‘lmasin pul topishni qoyillatishi mumkin. Ammo saviyasining ko‘zi ojizlashib, ma’naviyati oqsoqlanib qolaveradi. Bunday muhitdan aks ta’sir olib voyaga yetgan bola esa yuztadan bitta bo‘lishi mumkin. Bunday befarqlik oqibati esa fojia bilan yakunlanishi mumkin.
Yurtimizda ayollarga e’tibor qaratish maqsadida qanchadan-qancha targ‘ibot ishlari olib boriladi. Hatto bir yil ayollar yili deb e’lon qilindi, qolaversa, butun dunyo shu muammoga qarshi kurashayotgan bir paytda, ayolga nisbatan o‘z umr yo‘ldoshi tomonidan qilinayotgan adolatsizlik o‘rinlimikin? Kun bo‘yi ko‘chada butun e’tibori pul topishda bo‘lgan ayol mavridi kelganda qing‘ir ishga qo‘l urishdan ham toymaydi. Buning natijasi o‘laroq jinoyat olamining a’zosiga aylanadi. Afsuski, ana shunday onalar «sharofati» ila qancha bolaning qalbiga armon tamg‘asi bosilib, hayot yo‘llarini mavhumlik egallaydi. Ba’zi onalarni bu kabi ilojsizlik girdobiga duchor qilgan otalar ekanligiga nima deysiz?
-
Yaxshidan sharofat, yomondan...
Ota-onaning kiyinishi bolada kiyinishga bo‘lgan munosabatning shakllanishiga sabab bo‘ladi. Onaning yengil-elpi kiyimda yurishini ko‘rib, «ko‘zi pishgan» bolalari keyinchalik bunga oddiy holdek qarashadi. Bora-bora o‘zlari ham shunday kiyimlarni hech uyalmay kiyib yurishadi.
Yoz kuni. Barcha yo‘lovchilar kichikroq bo‘lsa-da, bekatdagi soyaga tiqilishgan. Kim nima haqida gapirayotgani baralla eshitilib turardi. Uch-to‘rt ayol kelib soyadan joy olishdi va yo‘ldagi g‘iybatlarini davom ettirishdi: — Kechagi to‘yda bormidingiz? — dedi to‘ladan kelgan bir ayol. — E’tibor berdingizmi? — gapini davom ettirdi u hamrohining javobini ham kutmay. — Ana u Zamiraning qizi davradan chiqmay o‘ynadi o‘ziyam.
— Kiyimini aytmaysizmi? Ochiq-sochiq. Yana onasi ko‘krak keradi "œfalon joyda ishlayman" deb.
Shu payt bekatga ikki qiz yaqinlashdi. Kelib baland ovozda ayollar bilan yarim o‘zbek, yarim rus tilida salomlashishdi. Shunda oydinlashdiki, ulardan biri qo‘shnisining qizini g‘iybat qilayotgan ayolning qizi ekan. Taassufki, qizining kiyinishi ham mening nazarimda o‘zi yomonga chiqarib, ta’rif bergan qizning kiyiÂmidan farq qilmasdi.
— O‘rtancha qizimi o‘sha? — Qizi uzoqlashmay yana gapini davom ettirdi ayol. Atrofdagilarning unga qadalgan ko‘zlarini payqamadi shekilli, tinmay javrardi. Hikoyasining qahramoni hamon o‘sha qiz. Shu tobda ayolga sekingina «O‘zingiz ham bu borada qo‘shningizning qizidan ildamsiz» demoqchi bo‘ldimu, tilimni tishladim. Eh, siz onalar-ey, o‘z uyingizda yog‘ayotgan «do‘l»dan bexabar, birovning uyidagi «yomg‘ir»dan zavqlanasiz-a. Nima bo‘lÂganda ham qovun-qovundan rang olishini unutmang!
-
Mulohaza qiling!
Ota-onasining tinimsiz tortishuvidan charchagan bola nima ham qilsin?! Tinchlik istab, ko‘chaga yoki o‘rtoqlari oldiga shoshadi-da. Xo‘sh, bir paytlar ko‘pchilik oldida ahdu paymon qilib, bir yostiqqa bosh qo‘ygan, hamma havas bilan qaraydigan ikki yosh nega bugun qo‘l uchida ko‘rsatilyapti? Ayol erkakka iqtisodiy jihatdan yetarlicha ta’minlay olmayotÂganini bahona qilib baqirsa, er qo‘liga erk beradi. Natijada esa yana bir oila vayron, bir norasida sarsonu sargardon. Sarosimalar ichida voyaga yetgan bola yoshligini eslaganda alamlari ko‘z yoshlarga aylanadi. Hayotini yo‘lga qo‘ya olmay Âdunyolarga sig‘may ketadi.
Maqolada ma’rifatsiz (ichuvchi, chekuvchi, turli jinoyatlarga qo‘l urgan) ona qo‘lida tarbiyalanayotgan yoki shu onaning nojo‘ya qadami tufayli sargardonlik sari yuz tutayotgan bolaning kelajagiga nisbatan o‘qilayotgan hukmlar va ularning oqibatlarini hayotiy kuzatuvlar asosida hikoya qilishga harakat qildik. Bu mavzuning bizning mulohazamizdan chetda qolgan, sizga ma’lum tomonlari bo‘lsa, nomalaringizni kutamiz.
Mahbuba KARIMOVA
-
:bs2:
:as:
Tajriba ta’lim-tarbiyaning tayanchidir. Ta’lim muassasalari bir-biridan "œtoza havo" olib turadilar. Albatta, bu mavjud kamchiliklarni bartaraf etish, ilg‘or tajribalarni amalda qo‘llash orqaligina o‘z samarasini beradi. Quyida poytaxtimizning Hamza tumani xalq ta’limi bo‘limi tomonidan amalga oshirilayotgan ishlar hamda bu boradagi ayrim tajribalari bilan o‘rtoqlashmoqchimiz. Davomi... (http://www.marifat.uz/uzbl/manaviyat/bolani_etibor_asraydi.mgr)
-
:bs2:
:as:
Uchinchi fasl
Ota-bola munosabati hamda farzand tarbiyasi haqida xalqimizda ham, dunyo xalqlarida ham ko‘plab turli-tuman naqllar, rivoyatlar uchraydi. Dunyo dinlari hisoblangan islom, nasroniylik, buddaviylik, yahudiylik va hokazo dinlarda ota-ona va farzand munosabati hamda farzand tarbiyasiga alohida e'tibor qaratilgan. Jumladan, islom dinida farzand uchun eng muhimi ota-ona rizoligidir.
Qur'oni karimda va hadisi sharifda ota-ona va farzand muomalasi xususida ibratli fikrlar bor. Muborak hadislardan birida, jumladan, shunday deyiladi: "Otaga itoat qilish tangriga itoat qilishdir".
Ushbu hadis ma'nosidan shu narsa oydinlashadiki, farzand ota oldida mas'uliyatni his qilmog‘i hamda ota-onani hech qachon norozi qilmasligi lozim. Ammo bu hadisdan ota farzandga to‘g‘rimi-yo‘qmi nimani xohlasa buyuraverishi mumkin ekan-da, degan ma'no kelib chiqmasligi kerak. Bu borada rasululloh sallollohu alayhi vassallam shunday deydi: "Farzanding o‘ng bilan chapni ajratguncha uni podshoh, o‘zingni qul o‘rnida, farzandning o‘ng bilan chapni ajratgandan so‘ng uni qul, o‘zingni podshoh o‘rnida ko‘r. Farzanding balog‘atga yetgandan so‘ng esa u bilan do‘sting kabi muomala qil".
Sarvari olam mana shu muxtasar izoh bilan bir necha yillik mashaqqatli farzand tarbiyasining dasturini tuzib bergan, desak, yanglishmaymiz. Keling, imkon qadar ushbu hadisni tushunishga harakat qilib ko‘raylik. "Farzanding o‘ng bilan chapni ajratguncha uni podshoh, o‘zingni qul o‘rnida ko‘r...". Bundan quyidagi ma'noni anglash mumkin. Ma'lumki, go‘dak issiq bilan sovuqning, oq bilan qoraning, yaxshi bilan yomonning farqiga bormaydi. Emaklab borib choynakni ag‘darib yuborgani uchun go‘dakni jazolash foydasiz. Demak, bunday holda go‘dak "podsho", ya'ni u xohlagan ishini qilishdan o‘zini tiyolmaydi. Ota esa "qul", ya'ni farzandi xarxashasiga chidashi va unga nisbatan mehr-muruvvatli bo‘lishi kerak. Har narsaning o‘z me'yori, o‘z chegarasi bo‘lgani singari bu faslning ham o‘z vaqti bor. Birinchi fasl tugashi bilan ota va farzand munosabatining ikkinchi - ota uchun "podshohlik", farzand uchun "qullik" fasli boshlanadi. Bu fasl har ikki tomondan ham, ayniqsa, ota tomonidan nihoyatda katta mas'uliyatni talab etadi. Bu davrda otaga qo‘yiladigan asosiy talab shuki, u farzandini ilmli, ma'rifatli, madaniyatli qilishi shart. Ushbu davrda farzand qiyosan novdaga o‘xshaydi. Uni qay tarafga egsa, o‘sha holda egiladi. Bu borada buyuk alloma Yusuf Xos Hojib "Qutadg‘u bilig" ("Saodatga eltuvchi bilim") asarida shunday yozadi:
Ho‘l novda egilar, qay holda egsang,
Quruqni to‘g‘rilar faqat o‘t-otash.
Ha, bu fasl farzand uchun ilm olish, ma'naviy kamolotga yetish faslidir. Oqil ota-ona bu fasldan unumli foydalanmog‘i lozim. Farzand kamolotini ko‘zlagan ota farzandiga imkon darajasida aqlu odob ham bermog‘i kerak. Zero, hech bir ota-ona o‘z farzandiga xulqu odobdan o‘zga ulkanroq boylik berolmaydi. Ushbu fasldan so‘ng kirib kelguvchi so‘nggi fasl farzand balog‘atga yetgandan so‘ng boshlanadi. Bu davrdagi ota va farzand holati haqida rasululloh aytadi: "Farzanding balog‘atga yetgandan so‘ng do‘sting kabi muomala qil". Bu yo‘llanma ota-ona va farzandlar o‘rtasidagi totuvlik garovidir. Zero ushbu faslda farzand balog‘atga yetgan, ancha-muncha narsaning farqiga yetadigan yoshda hisoblanadi. Endi uni yosh bola ko‘rib, to‘g‘ri va noto‘g‘ri hisoblangan ishni buyuraverish, uni hamon bola hisoblash yaramaydi. Agar ota tomonidan shunday holat sodir bo‘lsa, bu tarbiyaga ziddir. Aynan otaning shunday harakati tufayli farzand qalbida unga nisbatan norozilik tug‘ilishi mumkin. Har qanday ziyrak ota-ona bu davrni darrov ilg‘ab olmog‘i va farzandi bilan bamaslahat ish yuritmog‘i lozim. Bu holat farzandga yana bir qancha ijobiy xislatlarni tuhfa etadiki, bular oxir-oqibatda farzandda o‘z kuchiga nisbatan ishonch tuyg‘usining shakllanishi, mustaqil hayotga qadam bosish muvaffaqiyati hamda boqimandalik kayfiyatining yo‘qolishiga olib keladi. Agar ota-ona uchinchi faslning kirib kelganini ilg‘amay qolsa, bu holat farzand tomonidan judayam ehtiyotkorlik bilan ota-onani ranjitmasdan eslatilishi lozim. Keling, bu borada bir misol keltirib o‘taylik.
Bir do‘stim aytadi:
- Ota-onam aynan shu uchinchi faslni ilg‘amay qoldi. Ular hamon ikkinchi fasl ta'sirida bo‘lib, menga faqat buyruq berishardi. Men esa otamga buni qanday yetkazishni bilmay hayron edim. Nihoyat bunga imkon tug‘ildi. Bir kuni otam: "Qani o‘g‘lim, xaskashni ol, tomorqadan kichikroq chil olib, sabzi ekib qo‘yamiz", deb qoldi. Ota-bola tomorqaga o‘tdik. Men sabzi urug‘ini sepib, ustidan xaskash torta boshladim. Otam esa uzoqdan turib, tuproqni u yoqqa tort yoki bu yoqqa tort, deya ko‘rsatma berardi. Afsuski, ishni otam aytganday qilsam, chil qiya bo‘lib qolar va unga suv yaxshi chiqmasdi. Men otamga e'tiroz bildirdim. Lekin otam, ko‘p gapirmay aytganini qilishimni "maslahat" berdi. Noiloj otamning aytganini qildim. Oradan bir qancha vaqt o‘tib, sabzilar chiqdi. Ammo chilning yarmiga suv chiqmay qoldi - yarmida sabzi boru qolganida hech vaqo o‘smadi. Ahvolni ko‘rib, otamning qoshi chimirildi.
- Shu yoshga kirib bitta chilni ham eplab tekislolmabsan. Qara, yarmiga suv chiqmabdi. Ishlayotganda ko‘zing qayoqda edi. Qoyil, avjini qara, sen olgan chil-da - deya kesatdi. Men ham ìuloyimroq ohangda javob qildim:
- To‘g‘ri, ìen chilni ñizning ko‘zingiz bilan olãan edim. Ño‘zlarim keskin qattiq botmasin deb tabassum qilib turardim. Otam menga tikilib qoldi. Keyin qah-qah urib kulganicha nari ketdi.
Shu tariqa otam va men uchinchi faslga qadam qo‘ydi. Bu fasl ota va bolaning do‘stlashuv fasli edi.
Ushbu hikoyani tinglar ekansiz, uchinchi fasl mohiyatini anglaganday bo‘lasiz. Yodingizga esa bir donishmand bilan bo‘lgan savol-javob kelaveradi. Undan so‘rashibdi:
- Kim yaqin, otami yoki do‘stmi?
Donishmand javob beribdi:
- Shubhasiz, ota. Agar u do‘st bo‘lsa.
Beixtiyor savol tug‘iladi: xo‘sh, ota o‘z xatosini tushunmay, bolani nohaq deb hisoblaganda nima bo‘lardi? O‘z-o‘zidan ravshanki, bolada otaga nisbatan norozilik tuyg‘usi bosh ko‘tarardi. Buning oqibati esa hech qachon yaxshilik bilan tugagan emaski, hayotda sodir bo‘layotgan voqealardan bunga istagancha misol olish mumkin. Hech qachon farzand o‘z-o‘zidan yomon yo‘lga tushib qolmaydi. Ota-ona ushbu fasllarni unutdimi, demak, farzand tarbiyasi tanazzulga yuz buradi.
Xullas, ota-ona go‘dak xarxashasini ko‘tarmog‘i, o‘smir tarbiyasiga jiddiy e'tibor qaratmog‘i hamda voyaga etgan farzandi bilan bamaslahat ish tutmog‘i lozim. Shundagina ota va bola o‘rtasidagi me'yor chegarasi buzilmaydi. Shundagina har ikki tomon o‘rtasida tushunmovchilik kelib chiqmaydi.
Abdulhamid Muxtorov
-
Assalamu alaykum!
Ko'pchilikni og'zidan eshitib qolamiz...
Bola tarbiyasiga maktab burchli deyishadi, bazida esa ota-ona deyishadi,
aslida xam shundaymi?
Aslida bola bir koptok emaski, gohidada maktab tomonga gohida esa ota-onaga "ma ol tarbiyala" deb uzatiladigan!
Bola tarbiyasiga albatta birinchi o'rinda ota-ona mas'ul.
Maktab bunda bir yordamchi xolos!
-
:as:
Bolani haqiqiy solih va odobli bo'lishiga harakat qilib ,uni yetuk inson bo'lib tarbiyalamoqchi bo'lgan ota-onalar avval o'zlari bn jiddiy shug'ullanishlari kerak .
-
Ассаламу алайкум!
Ушбу мавзуга оид фикрларни сқир сканман, турли ва ҳақ қарашлар келтирилганига гувоҳ бслдим. Ҳар кимнинг турфа хил айтган гапини жамлаб, таҳрир қилсак, айни ссралган саволнинг катта қисмига жавоб келиб чиқади!
Мен ҳам ушбу саволга сзимнинг ожиз фикларимни барчамиз учун манфаатли бслишини Марҳаматининг чеки йсқ Меҳрибон Ҳолиқдан ссраб бошласам!
Анг аввал Тарбис деган ссзга атрофлича тсхталиб олсак! Тарбис ссзи луғавий жиҳатдан боқди, жисмонан ва аҳлоқан парваришлаш деган маъноларни англатади! Туғилажак гсдак сса боқилишга, жисмонан ва аҳлоқан парваришга муҳтож бслади! Ва табиийки, гсдакнинг мазкур сҳтиёжини унга масъул шахслар қондиришади! Бу масъулистни Ислом фарзанднинг ота-онадаги хаққи сифатида жорий қилиб қсйган! Ҳамда бундан ҳеч бир ота-она бсйин товлай олмайди. Демакким, кспчилигимиз таъкидлаганимиздек фарзанднинг дастлабки босқичдаги тарбиссига ота-она масъул. Айтайлик мактабнинг қоравули шу мактаб ичидаги буюмларни четга сширинча олиб чиқиб кетилмаслигини таъминлашга масъул. Гар бирор буюм йсқолса, сғриланса сша қоравулнинг жавоб бериши аниқ! Худди шу каби биз ҳам фарзандларимиз қалбининг қоравулимиз . У соф фитрат билан туғилган қалбни шайтоний иллатлар билан ғуборланишидан қсриқлаймиз. Мактаб қоравули бегона одамни мактаб худудига берухсат киришига йсл қсймагани каби, биз ҳам Аллоҳ ва Унинг А асули :sw:нинг рухсати бслмаган ишларни бажарилишига йсл қсймаймиз! Ана шу қоравулчилик давомида бажарадиган ишларимизнинг схлит номи Тарбисдир.
Анди бу тарбис қачондан бошланади, нимага боғлиқ деган саволга жавоб берсак!
Шахсан менинг қарашим бсйича Тарбис-ср ва хотиннинг илк никоҳ кечаларидан бошланади ҳамда у нист, ихлос ва ҳаракатга боғлиқ. Чунки Исломий таълимот бизга шуни уқтирадики,
Ибн Аббос :ra:дан ривост қилинади:
"Аабий :sw::
"Агар бирингиз сз аҳлига сқинлик қилишни ирода стган пайтида "Бисмиллаҳи. Ай бор Худоё биздан шайтонни четда қилгин, шайтонни бизни ризқлантирган нарсангдан четда қилгин", деса, албатта, агар сшандан унга фарзанд бериладиган бслса, унга шайтон абадий зарар етказа олмайди", дедилар
Бухорий, Муслим, Абу Довуд, Термизий, Аасаий ривост қилишган.
Мана тарбиснинг биринчи қадами қайда?
Зотан, юқоридаги атига икки қатор, лекин нақадар муҳим бслган Аабавий дуони билмайдиганлар қанча! :(
Атрофимиз тарбисси ёмон ёшлар билан кспасётган скан демак билайликки, бунда нафақат сша тарбисси ёмон боланинг ота-онаси балким бизнинг ҳам ҳиссамиз борлигин унутмайлик! БУ гапимни "битта болага етти маҳалла жавобгар" деган маънода смас, мусулмон қсшнисига қсшилиш одобларин сргатмаган бепарво инсон сифатида қабул қилишингизни ссрардим. Тарбиснинг мана шундай илк босқичини сзимиз билмай туриб, билмаганларга сргатмай туриб оҳ ураверишимиз бекор. Зеро, бу пойдевори мустаҳкам бслмаган бинонинг ёнига келиб олиб, "у ёнидан тиргак қсйиш керак, бу ёнидан қсйиш керак" деган гап билан бир хилдир! Зотан Асоси мустаҳкам бслмаган бинонинг самараси оз бслишини барчамиз биламиз.
Шунинг учун келинглар аввал асосни мустаҳкам стишдан бошлайлик! Бу иш қандай бошланиши ҳақидаги менинг тушунчам шулардан иборат!
Сизлар буни сқиб, фикрингизни айтинг-чи, ИншаАллоҳ тарбиснинг кейинги босқичлари ҳақида ҳам гаплашамиз!
Аллоҳ барчамизга сзимиз истагандан ҳам зиёда тарбислироқ фарзандлар ато стсин!
-
Айтганча, фарзандларга тарбис кор қилмаслигининг сна бир сабаларидан бири биз каби тарбисчилар айни шундай мавзуларга бесътибор қараб, турфа хил охиратимиз учун манфаатсиз бахсларга берилаверишимиздир. Валлоҳу аълам!
-
Мавзунинг мантиқий давоми деб билгайсизлар!
Бир нарсага чуқурроқ сътибор беришимиз керак! Оқнинг қораси, туннинг куни, очнинг тсқи бслгани каби схшининг ёмони, тарбислининг тарбиссизи бслади! Ва лекин Аллоҳ сзининг ажойиб ҳикмати, Чексиз химмати билан барча жабҳада васатийликни(мсътадилликни) қарор топтиришни жорий қилиб қсйган! Яъни, снг аввал сзингизда сҳши хулқларнинг фазилати, ёмон хулқларнинг мазамматини тушуниб, ғазаб, шахват, хиқду-хасад, химмат ва сна шунга схшаш хулқларни сртачаликка олиб келганингиздан кейин ён-верга боқасиз! Биламизки, сиз айтгандек тарбисга муҳтож ота-оналарнинг тарбисли қсшнилари, тарбисли қариндошлари бслиши керак! Мисол тариқасида сизни тарбисга муҳтож қсшнингизни олайлик! Мусулмончиликда сса, қсшнига жиддий стиборда бслишга уқтирилади! Сиз сша тарбисга муҳтож қсшнига(албатта, аёлни назарда тутспман) шундай азиз инсон бслинг-ку, сизнинг гап ва насиҳатларингизни жон қулоғи билан сшитсин! Шунда сиз сзингиздаги мсътадиллик руҳини қушнингизда ҳам сриштиришга уринишингиз мумкин!
Зотан, имом Бухорий ва бошқа муҳаддисларимиз Тамийм ад-Дорий розисллоҳу анҳудан ривост қилган ҳадисларида: «Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Дин насиҳатдир», дедилар»
Шундан келиб чиқсак, гар тарбисли ота-она билан бирга тарбисга муҳтожи ҳам бслмаса, "Дин насиҳатдир" каби ҳадисларда маъно қолмас сди!
Валлоҳу аълам!
Аллоҳдан тарбисчиларга куч-қувват ссрайман!
-
Minbarning poyida tursa ham eshak,
Tarbiya yuqmaydi, bo`lmaydi odam.
Tarbiya ko`rmayin ulg`aysa kishi,
Eshak bo`lib qolur yuzga kirsa ham.
Sa'diy
-
Kecha yaqin bir yoshgina, endigina 16 yoshga to'lgan bola o'z otasi bilan teng, deyarli kattaroq ham bo'lgan bir amaki bilan tengma-teng so'kishib yotibdi. U bolani og'zidan chiqqan gapni eshitib xayron qoldim. Amaki ham dadasini hurmati deb indamaygina tinchlantirmoqchi bo'lsa, besh battar sakrab so'kinadi. Aslida amaki unga ozginagina tanbeh berdi xolos, shuning uchun turli zamonaviy so'zlar bilan amakini yer bilan bitta qilib tashladi. U ham mayli, bolaning dadasi kelgach, erkatoy o'g'ilcha bo'lgan voeqeani teppa-teskarisini aytdi va amaki bilan otasi o'rtasiga sovuqchilikni tushurdi qo'ydi. Endi navbat amakiga=ota +bola teng tashlanishdi.Mana shunday aqli past otalar ham bisyor. Ular kelajakka o'zlariga o'xshagan axmoq otalarni kashf qilayotganlariga nima deysiz. Bolaniku tarbiyalab olsa bo'ladi, lekin otalarni tarbiyalaydigan tarbiya maskanlari ham bormikin?
__________________
-
Qo'pol bo'lsa ham: Bukrni go'r tuzatadi.
-
Кучук бирла хутикни, канча килма тарбис,
Ит булур, сшшак булур, асло булмас одамий.
Алишер Аавоий.
-
O’zini tarbiyalay olmagan inson, boshqalarni ham tarbiya qila olmaydi
Avvalo tarbiyani o’zingizdan boshlang. O’z o’zini tarbiyalay olmagan inson boshqa bir kishini tarbiya qilishdan ko’ra, uni noto’g’ri yo’lga boshlash ehtimoli yuqoriroq.
Farzandlari juda yaxshi tarbiya ko’rgan bir oilani bilaman. Ular hech qanday tarbiya metodikasiga asoslaninb tarbiya qilinmaganliklarini ham bilaman. Bir kun ularnikida bo’lganimda farzandlariqa qanday qilib bunday go’zal tarbiya berganlarini so’ramoqchi bo’ldim. Lekin ozginadan keyin bu savolni berishga hojat yo’qligini tushundim. Hamma narsa shundoq ham ayon edi.
Farzandlarning otasi — samimiy, o’gir-bosiq va taqvodor inson, onasi esa mehribon va jonkuyar ayol. Oilada hayrli amallar qilishga alohida e’tibor berilardi. Uydagi televizor odatda o’chgan bo’ladi. Suhbatlarning barchasida Alloh zikri bor, g’iybat va yolg’ondan esa uman uzoq turiladi. Bunday oilada albatta go’zal xulqli farzandlar yetishadi. Qush uyasoda ko’rganini qiladi deb bekorga aytishmaydi.
Psixiatr bo’lganligim uchun turli xil oilalar farzandlarinig muammolari bilan menga murojaat etishadi. Ularning hammasi aynan bir narsadan shikoyat qilishadi: "œBu bola o’zini juda ham g’alati tutayapti. Unga yordamingiz kerak". Menda hatto qabulimga keladigan barcha bolalarning ota-onalari bir degan tasavvur shakllanadi. Ko’p hollarda muamo ota-onalarda bo’lib, aynan ular qo’pol xatolarga yo’l qo’yishadi, hatto turli xil komplekslardan, ruhiy rohatsizlikdan aziyat chekishadi. Lekin afsuski ular muammo farzandlarida deb o’ylashadi. Xuddi bola oilada tarbiya olmaganu, oydan tushganday tasavvur paydo bo’ladi insonda. Ota-onalar bor kuchlariyu aqllarini sarflab tarbiya qilayotgan farzandlarida ularga yoqmaydigan hatti-harakatlar qayerdan kelganini o’ylab o’ylariga yetolmaydilar. Biz bunday ota-onalarga to’g’ri ta’sir ko’rsatishga harakat qilamiz, shunday qilganimizdan keyingina ularning farzandlari go’yo ko’z o’nglarida yaxshi tomonga o’zgarishga boshlaydilar.
Shuning uchun ham men doim avval o’zingizning hatta-harakatlaringizni tahlil qilib chiqing deyman.
Poydevor mustahkam bo’lsin
Poydevor imoratning asosi bo’lganidek, inson umrinig dastlabgi yilari uning ruhiy rivojlanishining asosidir. Bolaning aqliy rivojlanish jarayonining 80% 7-8 yoshlargacha sodir bo’lganidek, inson shaxsinig har tomonlama va uyg’un rivojlanishi ham aynan shu davrga to’g’ri keladi.
Asosan ilk ikki yil juda muhim. Chunki bu davrda o’ziga va atrofdagilarga ishonch tuyg’usi shakllanadi. Bu davrda bola muntazam e’tibor va sevgiga kuchli ehtiyoj sezadi. Hatto unga kim tarbiya berayotgani uncha muhim emas- eng asosiysi munosabatlarning davomiy va sobit bo’lishi. Tez-tez o’zgarib turadigan muhitda katta bo’lgan bolalarda keyinchalik atrofdagilarga ishonchsizlik, shuningdek odamovilik hislatlari kuzatiladi. Birovga o’ta bog’liqlilik, asabiylik, har doim shubha ichida bo’lish kabi sifatlar ilk yillarda ota-onalar amal qilishi kerak bo’lgan qoidalarga rioya qilmaganliklaridan yuzaga keladi.
Filippinda o’tkazilgan tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, hayotinig ilk yillarida mehr va e’tibor bilan tarbiyalangan bolalar katta bo’lganlarida ancha og’ir- bosiq, o’z hissiyotlarini boshqara oladigan insonlar bo’lib yetishganlar. Shuning uchun ham sizga hali hech narsani anglamaydigan yosh bo’lib tuyulgan ilk yillar farzandingizning ong osti rivojlanishining asosi ekanligini doim yodda tuting.
Jannatning sharbat daryolari.
Bolaga har doim hayot, o’lim va borlig’imiz haqida bilimlar berib boring. Chunki 3-5 yoshlarga kirganda bola atrofidagi olamni o’rgana boshlaydi, ko’pgina narsalar, asosan borlig’imiz va o’lim haqida sizdan javob olishni istaydi.
Misol uchun, savollar quyidagicha bo’lishi mumkin: "œOyijon, siz ham o’lasizmi? O’limdan keyin nima bo’ladi? Dadajon, Alloh qaerda yashaydi?" Javobingiz bolani qoniqtirishi bilan bir qatorda, unga tushunarli tilda bo’lishi kerak. Shuni biling ki, agar bola bunday javobga tayyor bo’lmasa, savol ham bermagan bo’lar edi. Bolaga o’lim va o’limdan keyinggi hayot, Alloh haqidagi savollarga javob berishdan qochilgan oilalardagi bolalarda qandaydir qo’rquv hissi bo’ladi.
Onamdan savol so’raganimda bo’lgan bir voqeani hech unutmayman:
- Oyijon, vafot etganimizdan keyin bizga nima bo’ladi?
- Janatga tushamiz, o’g’lim
- Keyin nima bo’ladi? Jannatda qancha yashaymiz? Onam meni abadiylik nima ekanligini tushunmasa kerak degan xayolda meni tinchlantirish uchun:
- U erda 1000 yil yashaymiz o’g’lim.
Men juda ham xafa bo’ldim. Ich-ichimdan jajji bir ovoz menga : "œAgar oxir —oqibat o’ladigan bo’lsak, qancha yashashimizni nima ahamiyati bor. Men abadiy yashashni xoxlayman, yo’q bo’lishni istamayman" derdi.
Shuning uchun ham bolangizga Alloh, Qur’on, o’limdan keyingi hayot haqida bilganlaringizni albatta o’rgating. Shuningdek, farishtalarni ham unutmang. Bizni himoya qiladigan, kuzatadigan bu ko’rinmas maxluqotlarning borligini bilish, bolalarda uchraydigan ertak yoki multfilmdagi salbiy obrazlardan qo’rqqanlarida qalblariga malham bo’ladi.
Payg’ambarimiz va islom dunyosining buyuk shaxslari hayotlaridan hikoyalar keltirish ham muhimdir. Chunki bola katta bo’lar ekan, o’ziga o’rnak qilib olish uchun ideal bir shaxs qidiradi. Agar siz uning ideal shaxs haqidagi tasavvurlarini konkret bir inson bilan bog’lamas ekansiz, tez orada farzandingiz o’ziga Pokemonlar ustozi(yaponlarning tushunarsiz multfilmidan) va shunga o’xshagan yana boshqa bir ideal topib oladi.
Hech qachon bolani din asoslarini o’rgatish bilan qiynab qo’ymang. Bu ishni bolaga og’ir kelmaydigan darajada, bolangizga yoqadigan misollar keltirgan holda qiling. Misol uchun, meva sharbatini yaxshi ko’radigan qizimga jannatda meva sharbatlari oqadigan daryolar borligini, ulardan istaganingcha ichish mumkinligini aytganimdan beri uning o’lim to’g’risidagi tushunchasi shunchalar ozgardiki, hatto o’limdan qo’rqadigan boshqa bolalarga ham ijobiy ta’sir o’tkaza boshladi.
Ota — eng birinchi ustoz
Amallarimiz so’zlarimizdan ancha ustundir. Doimiy suhbat va o’gitlardan tashqari amallaringiz bilan o’zini qanday tutish kerakligini ko’rsating. Yolg’on gapirish yaxshi emasligini aytib turib, navbatdagi telefon qo’ng’irog’iga sizni uyda emas deya javob berishini buyurgan bolangizning ahvolini bir o’ylab ko’ring! Yoki o’zingiz qo’lingizda sigaret bilan "œtutab" tursangizda, buyoqdan farzandingizga chekish zahar ekanligi haqida va’z o’qisangiz qanday ta’sir qiladi? Tozalik haqida o’git bergan ota o’z ortidan yig’ilmagan bir uyum axlat qoldirsa, ajabo, uning aytganlari qanday ta’sir qilarkin?
So’zlaringiz amallaringiz va his-tuyg’ularingizga uyg’un bo’lmay qo’lishidan ehtiyot bo’ling!
-
shaxsni shakllanishida 3 omil muhim ekanligi psixologlar tomonidan ta'n olingan:
1. Irsiyat
2. Muhit
3. Shaxsiy faollik
Demak, har biri katta ahamiyatga ega.
-
:bsm:
Bolani tarbiyasini birinchi bo'lib ona qorindaligida boshlashi kerak deb o'yleman.
Chunki homilador ayol harom luqma emasa, bolani tarbiyalash oson bo'ladi.Keyingisi bola tugilgandan keyin unga aqiqa qilish ham bola tarbiyali bo'lishiga sabab bo'ladi.Bolani tarbiyalash, tugishdan og'irroq deb o'yleman..Oilaviy muhit,ota-ona sababchi bo'ladi bolani tarbiyasiz bo'lishiga.Tarbiyali bo'lishi uchun birinchi luqmasiga etibor berishimiz kerak..deb o'ylaman..