forum.ziyouz.com
Umumiy bo'lim => Madaniyat => Mavzu boshlandi: AbdulAziz 27 Sentyabr 2007, 06:30:46
-
Avvalo uzr so'rayman ,lekin sizlar yuqorida keltigan misollar sizningcha Madaniyyatmi??? .Madaniyyat nima o'zi siz uni qanday tushunasiz??
Madaniyat - ta'miri bilod va tarfihi iboddir. Ya'ni shaharlar qurish, binolar, fabrika-zavodlar barpo etib mamlakatni rivojlantirish, sanoatni taraqqiy ettirish bilan birgalikda xalqlar ozodligini himoya qilish, rohat va huzurda yashashlariga sharoit yaratib berishdir. Xalqning ruhiy, g'oyaviy va jismoniy jihatdan mukammalligiga intilish ham madaniyatdir.
Madaniyat faqatgina ilm va fan bilan belgilanmaydi. Ilm va fan madaniyat rivoji uchun hissa qo'shadigan vositadir. Ilm va fan yuksak taraqqiy etgan davlatlarni, fanning nima maqsadda qo'llanilganini bilmasdan turib madaniyatli deyish katta xatodir. Zavodlarning, transportning, kema, samolyot, atom jihozlarining ko'p bo'lishi, ko'zlarni qamashtiruvchi ixtirolarning yaratilishi madaniyatni ko'rsatmaydi.
Bularni madaniyat sanash har bir qurollini g'zoiy va mujohid sanash bilan bir xildir.
Haqiqiy madaniyat sohibi bo'lish uchun Islomiyat: imon, ibodat, mehnat, axloq va jamiyatdagi har qanday holatdan, ilmdan boxabar bo'lish lozim. Madaniy inson Alloh taoloning buyruqlari, Payg'ambarimiz Muhammad SAVning sunnatlari, ashobi kiromning naql qilganlari hamda islom olimlarining bildirganlaridan boxabar bo'lishi lozim. Insoniyatning har qanday muammosiga mana shu buyuk madaniyat tufayli chora topiladi.
(tarjima: Imomi Rabboniydan)
-
Madaniyat bu- o`zlikni anglash, o`z o`zini a boshqalani hurmat qilish, odob saqlay olish qobilyati, mulqotdagi odob, kiyinish, yurish-turishdagi xatti-haraktlari...
-
"Madaniyat"-- bu so'z asli arab tilidan olingan bo'lib, asl manosi "shaharlik".
Tarixda ko'pincha madaniyatli atamasini o'qimishli insonlarga nisbatan qo'llashgan.
-
Маданист нима?
Маданист ссзи араб тилидан кириб келган бслиб, «яивилизияис», «тараққиёт» каби маъноларни англатади. Демак, ушбу ссз ишлатилганда, бир соҳада тараққийлашиш, юқорилаш деган тушунчаларни ифода стиши талаб қилинади.
Бу соҳа ёки бир жамист, ёки халқ бсладими, фақат ва фақат ижобий маънода қслланилиши шарт. Бироқ, бугун бу ссз қайси сринларда ишлатилмоқда? Таассуфлар бслсинким, кспгина ёмон ва хунук ишларни маданист ссзи билан қориштириб ташлаш ксзга ташланмоқда. Тсғрироғи, баъзи сзларини маданистли сановчи тоифалар номақбул амалларни «маданистли ишларга» айлантириб улгуришди. Чекиш - маданист, ичиш - маданист, зино - маданист, кибр - маданист, бировни мазах қилиш - маданист, заифларга зулм қилиш - маданист, йсл ҳаракати қоидасини бузиш -маданист, китоб сқимаслик - маданист, аёлларнинг срим-сланғоч юриши - маданист, тирноқ сстириш - маданист, бир-бирига номаҳрам йигит-қизларнинг «сйнаб-кулишлари» - маданист, тсйларда ароқ тарқатиб, то зрталабгача базму жамшид уюштириш - маданист, алдов-хиёнат - маданист, сскиниб гапириш -маданист... Бу рсйхатни хоҳлаганча давом сттириш мумкин. Анди бу «рсйхат»-нинг тескари шаклини тузамиз: чекмаслик ва ичмаслик - ёшлик давридан унумли фойдаланмаслик, тавозуъ ва мулойимлик - қсрқоқлик, китоб сқишлик - ксп билишни даъво қилиш, аёллар-қизларнинг қадристларимиз асосида кийиниши - қолоқлик, ароқ қсйилган, сркагу аёл аралашиб, гуноҳу маъсистларга ботиб кетган тсйларда иштирок стмаслик - халққа қсшилмаслик ва ҳоказо.
Ксриб турганингиздек, ҳамма гуноҳ ва хато ишлар маданисту, фазилатли деб танилган амаллар қолоқлик ва маданистсизлик. Бу слчов қаёқдан юзага чиқди? Қачондан буён биз амалларга бу йссинда баҳо берадиган бслдик? Қайси далилларга асосан бир гуруҳ «маданистли инсонларнинг» ксрсатмалари бизга анъана бслиб қолди?
«Биз фалончилар авлодидан миз, аждодларимиз фалон кишилар бслишган, улар жуда маданистли, дунёга донви кетган кишилар бслишган, ҳаммани лол қолдиришган», деб туриб, уларга мос фарзанд бсла олмасак, бунчалик чиранганимиздан не фойда?
Тавба дейман. Бегона сркаклар олдида, ҳатто маҳкамада ҳам юзини очишни истамаган момоларимизнинг бугунги авлодлари киндигини очиб юришни «маданист» деб аташса. Фақатгина жуфти ҳалолининг олдидагина юриши мумкин бслган кийимларда келин қайнотанинг, сингил аканинг олдида юрса...
Бу борада ёшларимиз анча илгарилаб кетишган. Ҳа, ҳа, ишонаверинг, бизга шу «маданист»ни сргатган, ҳақиқий маданистимизни пароканда қилиб, сзиникини тиқиштирган миллатлардан илгарилаб кетишди улар. Гапимизга сътирозингиз бслса, атрофни кузатинг: кийинишлар, гапиришлар, муомалалар, юриш-туриш, сшаш - ҳаммаси сзгача. Қим айтади уларни буюк сзбек миллатининг намоёндалари, келажагимиз қурувчилари деб?
Шу ерда гапимнинг исботи учун бир воқеани айтиб стай: дам олиш кунларининг бирида оилам билан ҳордиқ чиқариш учун шаҳримиздаги «Миллий боғ»-га бордик. Газетхонларимиз мени маъзур тутсинлару, истироҳат боғи дегани жуфт-жуфт бслиб хоҳлаган ишини қилиш мумкин жой дегани смас-ку, ахир. Ҳар қадамда учратиш мумкин уларни, бир-бири билан жуда ҳунук ҳолатларда туришибди. Ойиси кичик сғлимнинг ксзини ёпади, мен сса каттамизнинг олдини тссаман. Ҳали мурғак фарзандларимизнинг ксзи уларга тушиб, қалби бузилмасин, шулардан срнак олмасии, деймиз. Мен истиғфор айтишга шошиламан, аёлим сса, заифлигига бориб қарғашга тушади. Лекин «севишганлар»нинг парвойи палак. Анди инсоф билан айтингчи, шуми маданист? Уларнинг ота-онаси бордир, ахир? Улар ким? Улар ҳам айбни замонга тснкайдиган маданистли киборлар тоифасиданми?
Баъзилар сйлаганидек, «модний» кийиниш маданист смас. Халқнинг тушунчасига шу нарса срнашиб қолаётгандек, чамамда. Кейинги пайтда кспчи-ликнинг кийимга қараб муомала қилиши одат тусига кирди.
Касалхонада ётган аёлимдан «Сиз қайси институтни тугатгансиз?» деб сурайди сзини маданистли ҳисоблайдиган, сзи.га тсқ хонадонга келин бслиб тушган аёл ҳамроҳи. «Чет тиллар институтининг инглиз филологисси факультетини» деб жавоб бергач, «Вой, тавба, инглиз тилини тугатиб, рсмол сраб олдингизми? Модний кийиниб олмайсиз-ми?» дейди у. Бу саволга қуйидагича жавоб зарба бслади: «Аима, инглиз тилини тугатган бслса, инглизча, хитой тилини тугатган бслса, хитойча, испан тилини тугатган бслса, испанча кийиниш керакми, сизнинг наздингизда?»
Тсғри, кийиниш ҳам маълум маънода кишининг сстетик дидини, маданистини ифодалайди. Лекин юқорида айтганимиздек, ҳамма нарсанинг меъёри бор, ҳикматини кспчилик билмайдиган қоидалар бор. Агар Ҳазрати Умарнинг Буюк А им империссининг слчилари олдига сн икки смоқли кийимда чиқишдан ор қилмаганларини ссга олсак, биз қанчалик даражада ташқи томонимизга аҳамист бериб, ички томонимизни унутиб қссётганимиз аён бслади.
Зеро, биз биламизки, Ларвардигоримиз молларимиз ва ташқи ксринишимизга смас, балки қалбларимиз ва амалларимизга қарайди. Шу мезон билан сснгги ҳукмини сқийди. Огоҳ бслайлик, азизлар!
PS: http://info.islom.uz/content/view/1400/1003/
-
Avvalo uzr so'rayman ,lekin sizlar yuqorida keltigan misollar sizningcha Madaniyyatmi??? .Madaniyyat nima o'zi siz uni qanday tushunasiz??
Макола тайёрлаш учун материал караётганимда мана бу маълумотлар билан танишдим.
Маданист бу: у ёки бу жамистга хос фалсафий қарашлар, илм, фан, маориф, санъат, ахлоқ, дин, ҳуқуқ, сиёсат, маиший хизмат ксрсатиш даражасини акс сттирувчи омиллар, ижтимоий тараққиёт даражаси; инсонлар ҳаётида, жамист ривожида шаклланган миллий, умуминсоний қадристлар мажмуи; инсонлар ҳаётида, жамист ривожида шаклланган миллий, умуминсоний қадристлар мажмуи; ҳар бир кишининг тарбисланганлиги, инсонийлик фазилатлари ва ижодий фаолистининг ифодасидир.
.............
Маданистни қслланилишига қараб шахсий, оилавий, касбий, табақавий, миллий маданист, жамист маданисти, умуминсоний маданист каби шаклларга бслиб срганиш ҳам мумкин. Кундалик ҳаётда «муомала маданисти», «меҳнат маданисти», «нутқ маданисти», «ишлаб чиқариш маданисти», «хизмат ксрсатиш маданисти», «дам олиш маданисти», «ҳуқуқий маданист» каби тушунчалар ҳам қслланилади.
-
Abdulaziz, сиздан илтимос Ўзбекистон Миллий Аняиклопедиссидан Маданист истилоҳини топиб берсангиз. Агар бслса батафсил, манаба номини тслиқ келтирсангиз, саҳифа билан.
-
"œO’zbekiston Milliy Ensiklopediyasi", 5-jild, 372-373-betlar
"œO’zbekiston Milliy Ensiklopediyasi" davlat ilmiy nashriyoti. Toshkent, 2003
МАДААИЯТ — жамист, инсон ижодий куч ва қобилистлари тарихий тараққиётининг муайсн даражаси. Кишилар ҳаёти ва фаолистининг турли ксринишларида, шунингдек, улар сратадиган моддий ва маънавий бойликларда ифодаланади. «М.» тушунчаси муайсн тарихий давр (антик М.), конкрет жамист, слат ва миллат (сзбек М.и), шунингдек, инсон фаолисти ёки турмушининг сзига хос соҳалари (мас, меҳнат М.и, бадиий М., турмуш М.и)ни изохлаш учун қслланилади. Тор маънода «М.» атамаси кишиларнинг фақат маънавий ҳаёти соҳасига нисбатан ишлатилади.
«М.» арабча мадина (шаҳар) ссзидан келиб чиққан. Араблар кишилар ҳаётини икки турга: бирини бадавий ёки саҳроий турмуш; иккинчисини маданий турмуш деб атаганлар. Бадавийлик — ксчманчи ҳолда дашту саҳроларда сшовчи халқларга, маданийлик — шаҳарда строқ ҳолда сшаб, сзига хос турмуш тарзига сга бслган халқларга нисбатан ишлатилган.
Ўрта аср маданистининг буюк намосндалари Абу Али ибн Сино, Беруний ва б. шаҳар турмуш тарзини жамоанинг етуклик шакли сифатида талқин қилганлар. Mac, Форобий фикрича, ҳар бир инсон сз табиатига ксра, «олий даражадаги етукликка сришиш учун интилади», бундай етукликка фақат шаҳар жамоаси орқалигина сришилади. Унинг таъкидлашича, «маданий жамист ва маданий шаҳар (ёки мамлакат) шундай бсладики, бу мамлакатда ҳар бир одам касб-хунарда озод, ҳамма баббаравардир, кишилар сртасида фарқ бслмайди, ҳар ким сзи истаган ёки танлаган касб-ҳунар б-н шуғулланади. Одамлар чин маъноси билан озод сшайдилар». Алишер Аавоий етук ахлоқ, маърифатли ва адолатли жамист, жамоа масаласини қайд стиш б-н бирга, маънавий юксакликка сришишнинг асосий мезони деб инсонпарварлик ғосларига мувофиқликни тушунди.
19-асрнинг иккинчи срмида майдонга келган демократикмаърифатпарварлик ҳаракатининг намосндалари Муқимий, Фурқат, Завқий, Аҳмад Дониш, Аваз Ўтар, Комил Хоразмий ва б. халқни М.ли қилишнинг омили илммаърифатни сгаллашда деб билдилар. Улар срта аср жаҳолатига қарши халқ сртасида илм-маориф ва М.ни зср сҳтирос б-н тарғиб қилдилар. Мас, Фурқат фикрича, илм-фан бир машъ-ал бслиб, инсонистнинг бахт-саодат йслини ёритиб туриши керак.
19-а.нинг охири ва 20-а.нинг бошида Туркистонда вужудга келган жадидчилик ҳаракати намосндалари, Мунавварқори Абдурашидхон сғли, Маҳмудхсжа Беҳбудий, Абдулла Авлоний, Абдурауф Фитрат, Садриддин Айний ва б. сзларининг маърифатпарварлик ишлари б-н М. ривожига муҳим ҳисса қсшдилар. Улар турли газ. ва жур.лар чиқардилар, нашриёт ва босмахоналар ташкил стдилар, кутубхоналар, театрлар, снгича мактаблар очдилар, стмиш маданистимизни, тарихимизни тарғиб қилдилар, дунёвий билимларни чуқур сгаллашга даъват стдилар. Маърифатчиликнинг кенг қулоч ёйиши самараси слароқ, халқнинг умуммаданисти юксала борди.
Европада «М.» дейилганда дастлаб инсоннинг табиатга ксрсатадиган мақсадга мувофиқ таъсири, шунингдек, инсонга таълимтарбис бериш тушунилган (лот. cultura — ерни ишлаш, парваришлаш; русчадаги «культура» ссзи ҳам шундан олинган). М. фақат мавжуд норма ва урф-одатларга риос қилиш қобилистини ривожлантиришни смас, балки уларга риос қилиш истагини рағбатлантиришни ҳам сз ичига олган. М.га бундай икки ёқлама ёндашув ҳар қандай жамистга хос (мас, Қад. Хитойда жснь, Ҳиндистонда дхарма). Аллинлар «маданистсиз» варварлардан сзларининг асосий фарқини «пайдей», съни «тарбисланганлик»да деб билганлар. Қад. А имнинг сснгги даврларида «М.» тушунчаси ижтимоий ҳаётнинг шаҳар турмуш тарзини ифодаловчи мазмунлар б-н ҳам бойиган ва срта асрларга келиб кенг тарқалган. Бу тушунча кейинчалик келиб чиққан яивилизаяис тушунчасига сқин туради.
Европада Маърифатчилик даврида М. ва яивилизаяиснинг «танқиди» вужудга келди (Ж.Ж.А уссо). Бунда «маданий» миллатларнинг бузилганлиги ва ахлоқий тубанлашганлигига тараққиётнинг патриархал босқичида бслган халқлар ахлоқининг соддалиги ва софлиги қарши қсйилди. Аемис файласуфлари бу зиддистли ҳолатдан чиқишнинг йслини «руҳ» доирасидан, ахлоқий (И. Кант), сстетик (Ф. Шиллер, романтиклар) ёки фалсафий (Г. Гегель) онг доирасидан қидирдилар. Улар бу онг соҳаларини ҳақиқий М. ва инсон тараққиётининг омиллари деб билдилар. 19-а. охиридан бошлаб «локал яивилизаяис» (О. Шпенглер) деган қараш юзага келди. Бу ғос яивилизаяисни муайсн жамист тараққиётининг сснгги босқичи сифатида олиб қаради.
Фан-техника тараққий топган шаро-итда кспгина сояиологлар ва маданистшунослар М.нинг сгона ғоссини изчил амалга ошириш мумкин смас, деган қоидани илгари сурдилар. Бу полияентризм, Ғарб б-н Шарқнинг азалдан қарама-қаршилиги ва ижтимоий тараққиётнинг бошқа умумий қонунистларини инкор стувчи назарисларида сз ифодасини топди.
М.нинг илмий, тарихий коняепяисларига қарама-қарши слароқ, марксистик назарис ижтимоий-иқтисодий формаяислар ҳақидаги, ишлаб чиқарувчи кучлар б-н ишлаб чиқариш муносабатларининг сзаро муносабати ҳақидаги қоидалардан келиб чиқиб, антагонистик жамистларда М.нинг синфий характери ҳақидаги қоидаларни илгари сурди. Антагонистик формаяисларда ҳар бир миллий М.да икки М. борлиги ҳақидаги ленинча қараш «ҳукмрон сксплуататорлик» М.ига «прогрессив демократик» ва «сояиалистик» М. слементларини қарама-қарши қсйди. Ана шу қоидадан келиб чиқиб, мустабид совет тузуми даврида амалга оширилган «маданий инқилоб» натижасида кспгина халқлар М.ининг ажойиб дурдоналари йсқ қилиниб, маданий мероснинг миллий илдизлари барбод стилди.
М. — умуминсоний ҳодиса, фақат бир халққа тегишли, фақат бир халқнинг сзигина сратган соф М. бслмайди ва бслиши ҳам мумкин смас. Ҳар бир миллий М.нинг асосий қисмини шу миллат сзи сратган бслсада, унда жа-ҳон халқлари сратган умуминсоний М.нинг улуши ва таъсири бслади, албатта. М. ҳеч қачон синфий ҳодиса бсла олмайди. У барчага баравар хизмат қилади. Мас, санъат ва адабиёт дурдоналари, меъморлик обидалари, мақомлар, фан ютуқлари ва б. барчага тегишлидир.
М. кишилар фаолистининг фақат моддий натижалари (машиналар, техник иншоотлар, санъат асарлари, ҳуқуқ, ахлоқ нормалари ва ҳ.к.)ни смас, шу б-н бирга, кишиларнинг меҳнат жараёнида воқе бсладиган субъектив куч-қувватлари ва қобилистлари (билим ва ксникмалари, и. ч. ва профессионал малакалари, интеллектуал, сстетик ва ахлоқий камолоти, дунёқараши, уларнинг жамоа ва жамист доирасидаги сзаро муомалалари)ни ҳам сз ичига олади.
И.ч.нинг 2 асосий тури — моддий ва маънавий и.ч.га қараб М.моддий ва маънавий М.га бслинади. Моддий М. моддий фаолистнинг барча соҳаларини ҳамда унинг натижалари (меҳнат қуроллари, турар жой, кундалик турмуш буюмлари, кийим-кечак, транспорт, алоқа воситалари ва б.)ни сз ичига олади. Маънавий маданистга онг, маънавист соҳалари киради (билим, ахлоқ, таълимтарбис, ҳуқуқ, фалсафа, стика, сстетика, фан, санъат, адабиёт, мифологис, дин ва б.).
Ҳар бир жамист сз М. типига сга. Жамистларнинг алмашиниши б-н М. типи ҳам сзгаради, бироқ бу ҳол М. тараққиёти узилиб қолганини, сски М. йсқ бслиб маданий мерос, стмиш қадристлардан воз кечилганини англатмайди. Зотан, ҳар бир снги жамист сзидан илгариги жамистнинг маданий ютукларини зарурий равишда мерос қилиб олади ва уларни ижтимоий муносабатларнинг снги тизимига киритади.
Ўзбекистон мустақилликка сришгач, ижтимоий ҳаётнинг барча соҳаларида бслганидек, М. соҳасида ҳам туб сзгаришлар юз берди. Шаклан ҳам, мазмунан ҳам М.нинг ривожланиши учун кенг имконистлар сратилди. Ўзбекистоннинг мустақил ривожланишга утиши миллий М.га синфий ёндашишдан, уни сунъий тарзда «сгона умуммаданист»га айланишдан сақлаб қолди. Шуни ҳам таъкидлаш лозимки, мустақилликкача бслган сснгги етмиш йил давомида М. ҳукмрон мафкура, мустабид тузум тазйиқида Ғарб М.ига тақлид руҳида ривожланди. Иккинчидан, миллий М.нинг бой стмиши бир ёклама срганилиб, унинг кспгина бебаҳо дурдоналаридан халқимиз бебаҳра бслиб келди. Ўзбекистон А еспубликасида мустақиллик йилларида жамистни снгилаш соҳасида олиб борилаётган ислоҳотлар б-н бир қаторда М.ни юксалтиришга ҳам алоҳида сътибор берилмоқда. Халқимизнинг маънавий қадристларига ҳурмат б-н муносабатда бслиш, уларни асраб-авайлаш ва ривожлантириш, муқаддас динимиз, урф-одатларимизни, тарихий, илмий, маданий меросимизни тиклаш давлат сиёсати даражасига кстарилди. «Давлат тили тсғрисида»ги (1989 й. 21 окт.) қонун, «Кадрлар тайёрлаш миллий дастури» (1997 й. 29 авг.)нинг қабул қилиниши, Ўзбекистон Бадиий Академисси (1997 й.), Ўзбекистон давлат кон-серваторисси (2002 й.), Ўзбек миллий академик драма театри (2002 й.), сстрада мусиқасини ривожлантириш тсғрисидаги ва б. бир қанча қарор ва фармонларнинг қабул қилиниши, бир қанча мутафаккир ва алломаларимизнинг муқаддас номлари тикланиб, юбилейлари халқаро миқёсда кенг ни-шонланаётгани давлатимиз томонидан М.ни ривожлантиришга ксрсатилаётган ғамхсрликнинг амалий ифодасидир.
Ад.: Каримов И. А., Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура, 1-ж., Т., 1996; Маънавий юксалиш йслида, Т.,1998; Хайруллаев М. М., Шораҳмедов Д.А., Маданист ва мерос. Т., 1973.
Даврон Шораҳмедов.
-
Bir millat yoki xalqqa oid bo'lgan moddiy, ma'naviy qadriyatlardan, fikr va san'at hayotidagi taraqqiyotdan ilm, texnika, sanoat, tijorat va boshqa sohalardagi ne'matlardan foydalangan holda yetib kelgan mo'llik, huzur va muhofazaga olingan hayot tarzi, yasash uslubi madaniyatdir!
-
:as:
Аазар АШОАҚУЛ
МАДААИЯТ АИМА?
МАДААИЯТСИЗЛИК-ЧИ?
Дунё буюк сврилишлар палласида. Биров уни ахборот асри, бошқа биров компьютер даври деб атаспти... Бу давр қадрист, анъана, миллий маданист, дид сингари тушунчаларни, бинобарин, улар ҳақидаги тасаввурларни кескин сзгартириб юбормоқда. Бунинг натижасида ҳеч кимга схшамаган ва ҳеч қайси рисолага тсғри келмайдиган, биздан ҳаёт ва абадист, макон ва замон, одоб ва ахлоқ, ёвузлик ва сзгулик, ҳалоллик ва жсмардлик ҳақидаги тасаввурларни ҳам сзгартиришни талаб қилаётган "виртуал авлод" шаклланмоқда.
...Ғарб мамлакатларидан бирининг сайтида ғарбпараст бир ҳакер "...осиёлик ёввойилар билан қонимиз ҳеч қачон қсшилмайди, улар биз сратган маданий маҳсулотлар, хусусан, виртуал дид ва маданистдан, виртуал ҳаётдан йироқ ирқ", деб ёзиб чиқди.
Яқинда бир йиғилишда, бугунги кунда компьютерни билмаслик маданистсизликдир, деб юборди мсйлови сабза урмасданоқ амал охурига мазахсрак бслиб олган бир йигитча. Ҳа-ҳа, "саводсизлик" смас, айнан "маданистсизлик" деб айтди.
Шу-шу бслди-ю, мен таниган одамлар тасаввуримда компьютерни биладиган ва билмайдиганлар гуруҳига бслинди-қолди. Лекин ҳарчанд уринмайин, компьютерни билмайдиганларни "маданистсиз" деёлмадим. Аҳтимол, улар (ахборот асрида!) компьютер саводхонлигидан бебаҳрадир, аммо ҳалиги йигитча сйламай-нетмай айтиб юборган даражада маданистсизмикан? Унда сизу мен билан бир ҳаводан нафас олиб сшаётган бу йигит берган баҳо ҳамда ғарблик ҳакернинг мазахомуз фикри сртасида нима фарқ бор? Анг қизиғи, икки қитъада сшаётган, лекин "компьютер смиб катта бслган" авлод вакилларининг гапи бир жойдан чиқспти.
Ааҳотки, "маданист" тушунчасининг сизу биз билган маъною таърифи шунчалик сзгариб кетган бслса?..
* * *
Ҳар бир кашфиётини истеъмолчининг спқон нафсини қондириш учун қсллаётган илм-фан мсъжизаларига жуда тез ксникиб борспмиз. Бундан йигирма йил бурун интернет нима сканидан бехабар сдик, мобил телефон дегани етти ухлаб тушимизга ҳам кирмаганди. Анди сса уларсиз ҳаётимизни тасаввур ҳам қилолмаймиз. Шу — тайёрига айёр бслиб олганмиз... Бир ссз билан айтганда, тараққиётнинг сзи "пул топиб, ақл топмаган" истеъмолчининг сринчоқлигию ҳакалак отган нафсини қондиришга хизмат қилади. Мақсад — пул топиш, нафсни қондириш.
... Ҳақли савол туғилади: замонавий истеъмолчилик маданист белгиси бсла оладими?..
* * *
...Ҳар биримиз — айтарли сътибор қилмасак-да — ксчада бундай истеъмолчиларга ксп бор дуч келамиз. Бу ёшларнинг сзига хос субмаданисти ҳам шаклланиб улгурган: қслида бутун бошли компьютер деса бсладиган мобил телефон; кийиниши ғалати, сочи ҳам замон руҳига мос ҳурпайган; тенгдошлари билан, худди қсчқорлардай шохлашиб ксришади; бошқаларга тушунарли бслмаган жаргонда гаплашади; машинаси "Қора бумер" бслмаса ҳам, камида "Жип"; сшитаётган қсшиғи ҳам рспми, рокми — алламбало; ҳеч нарсадан тап тортмайди, хоҳлаган вақтида, хоҳлаган жойида схши ксрган қсшиғини варанглатиб қсйиб кетаверади; истиҳолани сскилик сарқити деб билади. "Шу ҳам қсшиқ бслдими?!" деб ксринг-чи, нақ балога қоласиз. Сизни маданистсиздан олиб, маданистсизга солмаса, мана, мен кафил...
* * *
Компьютер болалари сзини шовқину шошма-шошарлик билан ксрсатгиси келади. Илгари қадрли бслган нарсалар бугун омонат бслиб қолспти. Улар бугунги прагматиклашиб бораётган дунё воқелиги билан чиқиша олмаспти. Тсғрироғи, қадристлар сша воқеликка халақит бераётганга, унинг шиддатини тссаётганга схшайди. Шу сабабли компьютер болалари уни четлаб стишга уринспти. Демак, азалий қарашларимиз, дидимиз ҳам сзгариб кетса ажаб смас.
Шу пайтгача шаклланган маданий дид компьютер болалари "дид"и билан юзма-юз турибди. Ҳали ҳеч қачон дид ва дидсизлик, бошқача айтганда, маданист ва маданистсизлик сртасидаги кураш бу қадар кескин тус олмаган сди...
* * *
Бир воқеа ҳеч ссимдан чиқмайди. Автобус ҳар бекатда беш-сн дақиқа тсхтаб туриб, йсловчи йиғарди. Охири, сабри чидамаган бир отахон ҳайдовчининг шунча йсловчини овора қилиб юриши маданистсизлик сканини айтди. Шунда ҳайдовчи сурбетлик билан отаси тенги кишини сенсираб, "Хоҳласанг шу, хоҳламасанг тушиб кет, ана, таксига мин, мен планни бажаришим керак!" деди. Бундан отахон қаттиқ хафа бслди: "Одобсиз скансан, сзингдан каттани сенсира- динг-а, бошлиғингга ёзаман". Ҳайдовчи сса "Бор, қслингдан келганини қил, сенга схшаган "писар"ларни ҳар куни ксриб юрибман", деди. Бу жанжалга бир автобус йсловчи гувоҳ бслди. Лекин ҳеч ким юраги дов бериб, бир оғиз гапирмади. Бу ерда шунчаки икки одам смас, қадристларга бслган муносабат, бошқача айтганда, одоб ва одобсизлик сзаро тсқнаш келди. Биз сса томошабинликдан бошқасига срамадик. Кснгли сксиган отахон кейинги бекатда тушиб қолди. Унинг маданист ҳақидаги тушунчасига дарз кетди — буниси аниқ.
Одамнинг ҳар бир хатти-ҳаракатида у олган тарбис, маданист ёки маданистсизлик зуҳур бслади...
* * *
...Ўша ҳайдовчи қайси маданий-маънавий йсқотишларимиз сабаб отахонга бундай муомала қилди? Отахон нимага тасниб, уни маданистсиз деди? Улар зиддистли вазистни икки хил тушунади: бири ёши катталарни ҳурмат қилиш керак деб билса, иккинчиси, у ҳам менга схшаган бир одам, қартайган бир йсловчи, деб сйлайди.
Замон шиддати сша ҳайдовчининг мулоҳаза қилиб ксришига, отаси ёки бобоси тенги бир одамни ранжитганидан афсус чекишига вақт қолдирмайди. Чунки уни кспроқ одам ташиш, ундан ҳам кспроқ пул ишлаш, кейин сша пулига фарзанди учун компьютер ёки оиласига суюқ кристалл скранли телевизор ёхуд автомобиль сотиб олиш ташвиши қийнайди. Ишдан уйига ҳориб қайтгач, телевизор тагига ётиб олади. Кейин сса уйқу, нонушта, сна иш, сна телевизор...
* * *
...Бугунги ҳаёт шиддати бизни нималарга сргатспти, қайга бошлаб кетспти? Инсонийлик ҳақидаги тушунчаларимиз асл ҳолича сақланиб қолсптими? Хуллас, саволдан кспи йсқ.
Тарихий тараққиёт ва маданистлар тсқнашуви бсйича йирик мутахассис, немис файласуфи Освальд Шпенглер савол кспайиб, унга муносиб жавоб топилмай қолган паллаларда маданист ҳақидаги фикрлар ва қарашларда, умуман, тараққиётда портлаш юз беради, дейди. Бу портлаш одамзодни тараққиёт сари ҳам, инқироз томон ҳам етаклаши мумкин.
XXI аср ибтидосига келиб, ботинимизни минг йиллар давомида шаклланган маданистга асосланган "мен" смас, қай даражада истеъмолчи сканимиз белгиламоқда. Истеъмолчилик жамистининг асосий талаби шахс смас, устомон — ҳеч бир идеални хушламайдиган, пора билан бслсин, таниш-билиш билан бслсин, фақат иш битишини ксзлайдиган прагматик бслишдир. Айнан шу нуқтада маданистли ва маданистсизга ажралиб борспмиз.
Бугун дунё, ҳаёт ва Яратган ҳақидаги тасаввур ва ҳайратимиз ҳам сзгарспти. Артага сса снада кескинлашади. Анди шахсистимизга, истеъдодимизга қараб смас, устомонлигимиз, қанчалик ахборотга сгалигимизга қараб баҳо берилади. "Етарли ахборотга сга бслмаган шахс" ҳаётдан орқада қолган ҳисобланади. Бу — компьютер болаларининг сизу бизга бслган муносабати. Улар устомон ва сзлари билган нарсалардан хабардор бслмаганларни маданистсиз деб атайди.
* * *
...Ҳар қандай маданист дастлаб одамнинг ичида сралади, кейин сса моддийлашади. Ўша ғарблик ҳакеру компьютер боласию қспол ҳайдовчининг муомаласи срта бир кун оддий ижтимоий ксникмага айланса-чи?!
Аччиқ бслса ҳам бир ҳақиқатни тан олмай иложимиз йсқ: қайси замонда сшамайлик, ичимизда аждодларимиз сайқаллаган "мен" бслмаса, бсш идишдан фарқимиз қолмайди. Компьютер саводхонлиги китоб сқишдан олдин алифбони срганиш шартлигидай бир гап. Асло ундан ортиқ смас...
Биз бугун инсонист тараққиётининг баланд чсққисида турибмиз. Аммо бу чсққидан йиқилиб, сна ибтидоий ҳаётга тушиб қолиш хавфи кун сайин ортиб борспти. Бизга снг илғор тараққиёт неъматларидан баҳраманд бслиш баробарида тспланган барча билим ва тажрибалардан айрилиб қолиш хавф солмоқда.
Бу ерда гап сдро уруши вайронагарчилиги ёки скологик фожиалар оқибати смас, тараққиётнинг жадаллик билан инсоннинг барча фаолист турларини, ақл-идрокини, ҳатто интим туйғуларини ҳам сзиники қилиб олаётгани, у тобора сз "мен"идан айрила бораётгани ҳақида кетспти.
Ҳаёт мароми шу қадар тезлашиб кетмоқдаки, снг сснгги русумдаги компьютер ҳақида сшитиб, уни бозордан излаб топиб, уйга олиб келиб срнатгунимизча, сскириб қолмоқда. Мана шу тезлик ақлимизни шошириб қсйди. Шу пайтгача тсплаган билимларимиз бирпасда сскириб, кераксиз бслиб қолспти. Биз сса спкамизни қслтиқлаб, тараққиёт изидан чопиб юрибмиз. Унинг ортидан абадий югуриб юришга инсоннинг қурби етармикин?
Югуриб кетаётган одам мулоҳаза қилиб стирмайди. Бунга вақти йсқ. Шунинг учун бслса керак, биз фан-техника ютуқларини кср-ксрона қабул қилспмиз, истеъмол қилспмиз, истифода стспмиз. Туйғу ва кечинмаларимиз уларга мослашаётгани сайин завқу ҳайратимиз слиб борспти.
...Биз тараққиётдан воз кечолмаймиз. Лекин... Ўша сизу мен сотиб олган машиналар: компьютер, автомобиль, ошхона комбайни ва ҳоказо фақат маҳсулот сифатидагина бизники. Технологисси сса ишлаб чиқарганники. Техниканинг ишлаш приняипию қандай ссалганини билмаган одам унга сгалик даъво қила оладими? Афсуски, йсқ.
Мана шу сринда сзини маданистли деб даъво қилаётган компьютер болалари башарасидаги ниқоб йиртилиб кетади, шаклни мазмун деб адашаётгани аён бслиб қолади.
* * *
...Модомики, сзимиз фойдаланаётган нарсани сзимиз сратмас сканмиз, маданистли бсла олмаймиз, истеъмолчилигимизча қолаверамиз. Истеъмолчи маълум маънода бировга қарам одам. Демак, биз тслиқ мустақил смасмиз. Қарамлик сса маданист белгиси смас. Маданист моддийлик ва маънавистнинг уйғунлашуви, қалб ва дид, ақл ва идрок сркинлиги, озодлигидир. Қарамлик бор жойда бу уйғунлик бслмайди. Уйғунлик йсқ жойда сса маданист бслмайди.
Ўзлик сса биздан ҳар бир нарсага теран идрок ва ақл билан ёндашишни, ҳеч қачон фикр қилишдан тсхтамасликни, ҳар доим ҳар қандай мавзуда, ҳар қандай масалада фикримиз бслишини талаб қилади. Истеъмолчи ва қарам одам сса сша автобус йсловчилари сингари лоқайд бслади. Лоқайдлик фикрсизликдир. Фикр сзликни намоён қилиш бслса, лоқайдлик бундан қочиш, қсрқишдир. Демак, фикрсизлик — лоқайдликнинг, маданистсизликнинг бошланиши.
...Фикр — тараққиёт мезони. У тсхтаган ва ҳамма бир хил фикрлаб қолган жойда тараққиёт ҳам тсхтайди. Фақат "тараққий стаспмиз" деган алдамчи тасаввур қолади, холос. Бу алдамчи тасаввур ҳукмрон жойда ҳеч ким сзини намоён қилгиси, фикр айтгиси келмайди. Чунки фикр билан вазист сзгаришига ишонмайди. Оқибатда, лоқайдлик юзага келади ва ижтимоий тус олади...
Одамзод фикр қилиб, маданист сратди, маданистга сришди. Фикр тсхтаган жамистда таназзул бошланади.
Фикр бслсагина жамист снгиланади.
Европа илмий-техник тараққиётга сришишидан олдин унинг фикри, санъати, фалсафаси тараққий стиб, ижтимоий фикрга туртки ва қувват берди, хилма-хил "сзликлар" орқали хилма-хил ғосларга йсл очилди. Анг муҳими, Европа ана шу фикр ва ғосларга йсл берди, уларни ҳаётга татбиқ стишга имконист сратди...
Фикрни маърифат уйғотади, сстиради, снгилайди.
Қуюндай бостириб келаётган, онгимиз ва дидимизни саёзлаштираётган, санъат, гсзаллик, дид ҳақидаги тушунчаларимизни, шу пайтгача шаклланган ва қадристга айланган тушунчаларни емиришга киришган оломон маданисти ва дидидан, бошқача айтганда, фикрсизлик ва дидсизликдан, съни оломончиликдан фақат маърифат ва билимгина асрай олади.
...Бугун бизнинг китобдан, адабиётдан узоқлашаётган, кспроқ техникалашаётган қалбимиз ижоддан ҳам узоқлашиб бораётир.
Китоб — хоҳ интернет нашридир, хоҳ босма китобдир — барибир китоб. Китоб ҳақидаги маълумотларни смас, сзини сқиш керак.
* * *
"Компьютер авлоди"га мансуб бир ёш йигитни танийман. Илм-фаннинг бугунги ютуқларидан дурустгина хабардор. Баъзан Кафка, Камю, Фромм, Шопенгауср ва дунё тафаккурининг чсққилари бслган бошқа файласуф ва адиблар ҳақида жссли фикрлар айтиб қолади. Лекин улар интернетдан олинган тайёр маълумотлар, холос. Асарларини сқимаган, улар ҳақидаги баҳсу мулоҳазалардан бехабар. Сабабини ссрасам, уларни сқишга вақтим ҳам, ҳафсалам ҳам йсқ, маълумотларнинг сзи кифос, дейди.
Бу — "компьютер авлоди"га мансуб зиёли йигитнинг гапи. Завқу ҳайрати ҳозирдан слиб бслган. Уларнинг срнини ахборот боса олади, деб сйлайди, сҳтиёжини шу билан қондиради. Мен бу йигитни одамга смас, ахборот тспланган диск ёки флешкартага схшатаман.
...Тсғриси, ёш авлод адабиётни тест саволларига жавоб топиш учунгина сқиспти. Асар руҳини ҳис стиш, қаҳрамонлар кечинмаларидан таъсирланиш, уларга дарддош бслиш, қсшилиб изтироб чекиш, қувониш, фикр қилиш, бир ссз билан айтганда, маънавий сврилиш, ҳузурланиш ортиқча бслиб қолспти. "Компьютер авлоди"ининг билмаган ёки хабари бслмаган соҳаси йсқ. Лекин ҳар соҳадан бир шингил.
Асарнинг сзини сқишга ҳафсаласи, ҳайрати етмаган, вақти бслмаган сша йигит сизу биз — сски замоннинг одамлари тушунчасидаги маданистлилик талабларига жавоб бера оладими? У ҳам сша ҳайдовчига схшаб, отаси ёки бобоси қатори отахонни бсралатиб сскмайди деб ким кафолат беради? Маданистли одам қуюшқондан чиқиб кетмаслиги учун керак бсладиган чегарани ота-онасидан олган тарбисси баробарида сқиган китоблари ҳам белгилаб беради. Ахборот сса ҳеч нарсани чекламайди, маълумот беради, холос. Жайдари тил билан айтганда, унда ҳеч қанақа одамгарчилик мезонлари йсқ, инсонийликка сргатмайди.
Бу — адабиётнинг, маданистнинг санъатнинг вазифаси. Чунки истеъдодлар бу сткинчи дунёга мангулик ҳақида, мангу завқ ҳақида, мангу ҳайрат ҳақида хабар бериш ва қалбларимизни мангулик нурлари билан чсмилтириш учун юборилган. Адабиёт миллат диди ва маданистини тарғиб, ташвиқ қилувчи, қадристларини улуғловчи, уни маданистнинг юксак чсққисига етакловчи снг улкан воситадир. "Адабиётсизлик маданистсизликдир, дидсизликдир", дейди немис ёзувчиси Герман Гессе.
...Хуллас, мақоламизнинг бошида қсйилган саволимизга қайтадиган бслсак, унга жавоб бсла оладиган ксплаб воситаю таснчларимиз бор. Ўша таснчлар қуввату куч берсагина бизники бслади. Завқимиз ва тафаккуримиз ичимизга кирса, сзимизники бслса, бизга қувват беради. Ўзлигимизга айланса, қувват беради... Ана шу қувват бслсагина, компьютер бизни сзига авлод қилиб ололмайди, аксинча, биз компьютерни сзимизга "авлод" қилиб оламиз.
"Тафаккур" журналининг
2010 йил 1-сонидан
қисқартириб олинди.
-
Bismillohir rohmanir rohim!
Madaniyat nima?
Hozircha bu so'zga tayinlik ta'rif berilmagan. Bu so'zni har kim o'z sohasiga, hayotdagi yo'liga, olgan bilimlariga, dunyoqarashiga qarab ta'riflashga harakat qilishgan. Hamma soha vakillari uchun tushunarli bo'lgan ta'rif berilmagan. Ta'riflashga til ojiz bo'lgan so'zlardan biri desam mubolag'a qilmagan bo'laman.
-
As-Salamu Alaykum! Aziz birodarlar bu savol har qanday aql egasi bo`lgan kishini o`ylantirmay qolmaydi madaniyat nima? bu savolga o`z dunyo qarash va tasavvurimdan kelib chiqqan holda javob berishni lozim topdim agar xato fikr bildirsam mening fikrimga hech kim qo`shilmasin.
Bismillahir Rohmanir Rohiym
Madaniyat ayni damda go`zallik bo`lib bu inson xulqining go`zalligi sabab uning yuzaga chiqqan qirralaridir yevropaliklar doimi o`zlarini madaniyatli hisoblab kelishgan deylik Rassomchilida Lionardo da vinchi pablo pisako va h.k. bularning soni juda ko`p. Islom davlatlaridachi islom madaniyati tarqalgan davrlarda musulmon olamidan rassomlar bo`lmagan bo`lsa ajab emas chunki payg`ambarimiz s.a.v. hadislaridan birida jonliqlarning suratini chizisjlikdan qaytarganliklari barchaga ma`lum agar madaniyat rassomchilikda deb bilsak Kamoliddin Behzodni bir eslaylik yevropada shunday rassom bormi? Yo`q bo`lmagan bo`lmaydi va bo`lolmaydi ham! mana islom madaniyati islomiy tarbiyada axloq g`zalligi eng oldi masalalardan hisoblanadi o`tmishda ispaniyalik zodagonlar o`z farzandlarining odobli yetuk inson bo`lishlari uchun islom madrasalarida farzandlarini o`qitganliklari sir emas albatta.
Ilm va fan ham madaniyatning bir bo`lagidir yevropadan chiqqan olimlarni sanasak deylik Charls Dalton va uning Evolutsiyon nazariyasi buning xato ekanligini islom dinidagi Odnand Aktar horun yahyo to`la isbotlab ilmiy tasdiqlab ham berdi.
Tibbiyot sohasida esa Abu Ali ibn Sino, Aniq fanlarda Esa Al-Xorazmiy Al-Beruniy Mirzo Ulug`bek va hozirgi yil hisobi kalendaridan ham aniqroq kalendar tuzgan Umar Hayyomni tilga olmasdan bo`lmaydi shu olimlar davrida yevropada ularga tenglasha oladigan olim bor edimi Nyuton Eyshteyn va boshqalarning ilmiy ishlari va bu olimlarning ilmiy ishlarini solishtirib ko`raylik men bu gaplarni gapirishimdan maqsad agar madaniyatni o`rganmoqchi bo`lsangiz Islom dinini cguqur o`rganing unda o`rta hol bo`ling Quroni karim Hukmlari, va boshqa barcha oyatlarning ma`nosini tushunib yetganda bu dinning haq din ekanligini va Yevropa ham madaniyatni Islom Olimlaridan o`rganganligini yaqqol bilsan bo`ladi shunday qilib
Madaniyat bu: "O`tkir zehn idrok Tafakkur ila to`g`ri sof islom yo`lida yurmoqdir. Islom dinida ko`r ko`rona ergashishlik Munofiqlikka sabab bo`ladi va Munofiqlar madaniyatsizdirlar