forum.ziyouz.com
Jamiyat va inson => Salomatlik => Bolalar tibbiy tarbiyasi => Mavzu boshlandi: Muhammad Amin 29 Aprel 2008, 17:04:15
-
Бисмиллаҳир А оҳманир А оҳийм
Чақалоқнинг танглайини кстариш ҳақида
"Саҳиҳайн"да Абу Мусо Ашъарий розиаллоҳу анҳу дедилар: "Мен сғил ксрдим ва уни Аабий соллаллоҳу алайҳи ва саллам олдиларига олиб келдим. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам унга Иброҳим деб исм қсйдилар ва хурмо билан танглайини кстардилар".
Бу ҳадис Бухорийда қуйидаги зиёдаси билан келган: ""¦ва унга барака тилаб дуо қилдилар-да, менга бердилар". Бу бола Абу Мусо Ашъарийнинг снг катта фарзандлари сди.
-
Чиройли исм қсйиш
Бани Исроил қавми фарзандларини кспинча Амманусл деб номлашарди. Бу калиманинг маъноси Илоҳимиз биз билан демакдир. Шу боис исмларнинг Аллоҳга снг махбуброғи Абдуллоҳ, Абдурраҳмондир. Бола ссини таниб, ақли тслганда сзининг Аллоҳга банда ва Аллоҳ унинг саййиди, ҳожаси сканини билади.
-
Чақалоқни авайлаш
Фарзандларни туғилганидан то уч ой ва ундан кспроқ стмасдан туриб, у ёқдан-бу ёққа кстариб олиб юрмаслик керак. Чунки бу пайтда улар оналарининг қорнидан сндигина чиққан ва таналари заиф бслади.
-
Амизиш
То тишлари чиққунча ошқозонлари ва ҳазм қилиш қувватлари заиф бслгани туфайли уларга сут бериш билан чекланиш лозим. Қачон тишлари чиқиб, ошқозонлари қувват ҳосил қилса, таом билан озиқланадиган бслади. Аллоҳ Таоло боланинг таомга хожати тушмагунича унинг тишлари чиқишини кечиктириб туради. Бу сса Аллоҳнинг ҳикмати, лутфи ҳамда она ва унинг кскрагига раҳм қилганидандир. Зеро, шунда чақалоқ она кскрагини тишлаб олмайди.
Тиш чиқиши
Тиш чиқиш палласи боланинг ҳоли сзгариб қолади, унда қайт қилиш, инжиқлик ва ёмон қилиқлар ксзғалади. Айниқса, тиш чиқиши қиш ва совуқ пайтларга ёки ёз ва иссиқ пайтларга тсғри келса, бу нарса кучлироқ кечади. Тиш чиқиши учун снг қулай пайт баҳор ва куздир. Тиш чиқиш вақти боланинг етти ойлик пайтида бслади. Гоҳида тиш беш ойлигида чиқади, гоҳо сн ойлик бслгунча кечикади. Шундай қилиб, тиши чиқаётганда мулойимлик билан боқиш, қайта-қайта ҳаммомга солиш, енгил озуқа бериш ва унинг қорнини таомга тслдириб юбормаслик керак бслади.
Тиш чиқиш пайти бслганда уларнинг милкларини ҳар куни сариёғ билан ишқалаш керак. Тиш чиқишидан то ривожланиб, кучли бслгунича қаттиқ нарсалардан сҳтиёт қилиш ва қатъий ман стиш керак бслади. Чунки бунга йсл қсйиш тишларнинг ёмонлашиши, қинғир-қийшиқ бслиб қолиши ва оралари очилиб кетишига сабаб бслади.
-
Тиш чиққандан кейинги озиқлантириш
Тишлари чиққандан сснг болаларни тадрижий равишда озиқлантириб бориш лозим. Уларга бериладиган снг биринчи озуқа майин озуқа бслиши керак. Яъни иссиқ сувда ивитилган нон, қатиқ, сут, ундан кейин гсштдан ҳоли бслган овқат ва шсрва, кейинроқ жуда латиф бслган гсштни схши чайнаб, юмшатиб берилади.
-
Чақалоқнинг тили чиқаётганда
Қачонки тиллари чиқадиган пайт сқинлашса ва уларга гапиришни осонлаштирилмоқчи бслса, уларнинг тиллари асал, иссиқ сув ва андароний туз (оппоқ рангли туз нави) билан ишқаланади. Чунки бу нарсалар гапиришга монелик қиладиган оғир рутубатларни кетказади. Аутқ қиладиган пайтлари келса, уларга "Ла илаҳа иллаллоҳу Муҳаммадур А асулуллоҳ"ни айттирсинлар. Токи уларнинг қулоқларига снг биринчи кирадиган нарса Аллоҳнинг исми ва Унинг тавҳиди ҳамда У Зотнинг Арш устида уларни қаерда бслсалар ҳам ксриб, гапларини сшитиб турганлиги ҳақидаги ссзлар бслсин.
-
Боланинг йиғлаши
Боланинг йиғлаб қичқириши (айниқса, қорни очганда сут смишидан олдин) ота-онасини қийин аҳволга солмаслиги керак. Чунки бола бундан улкан фойда олади. Аегаки бу нарса унинг аъзоларини машқ қилдиради, меъдаларини кенгайтиради, кскрагини очади, миссини иситади, мизожини қиздиради, унинг туғма ҳароратини ксзғайди, табиатидаги чиқитлар, миссидаги мишиқ ва бошқа нарсалардан бслган хилтларни чиқариб ташлаши учун унинг жисмини ҳаракатга келтиради.
-
Бола стирадиган бслганда
Бола то жисми қаттиқлашиб, аъзолари кучга кириб, ерга стирадиган бслгунча уни йсргаклаш ёки бешикка белаб қсйишга бепарво қарамаслик лозим. Ўтирадиган бслганда уни машқ қилдириб, шошилмаган ҳолатда ҳаракатга сргатилади, шу билан бирга то малака ва қувват ҳосил қилиб, сзи тура оладиган бслгунича оз-оздан туришга сргатиб борилади.
-
Боланинг руҳисти
Болани чсчитиб юборадиган ҳар қандай шовқин-суронли товушлар, қаттиқ тортишув ва саросимага солувчи ҳаракатлардан авайлаш лозим. Аегаки бу нарса унинг ҳали заиф бслган ақлий қувватининг бузилиши ва восга етганда ундан фойдалана олмай қолишига олиб келиши мумкин. Борди-ю шу нарсалардан бири содир бслгудек бслса, шу заҳоти унинг зиддини пайдо қилиш ва сша нарсани унуттирадиган нарса билан уни овутиш керак. Уни нотинч қилган нарса қувваи ҳофизасида срнашиб қолиб, кейин кетиши қийин бслмаслиги учун дарҳол унга кскрак тутиб, смизиш лозим бслади. То ухлагунча латиф ҳаракат билан уни бешикка беланади ва у безовталикни унутади. Бу нарсага бепарво қарамаслик керак. Чунки бунга бепарво бслиш унинг қалбида қсрқоқлик ва ҳуркаклик имконини очиб қссди-да, у шу ҳолда улғасди, кейин уни кетказиш қийин бслади ёки умуман иложи бслмайди.
-
Болани кскракдан ажратиш (фитом) ҳақида
Амизувчи аёл болани сутдан чиқармоқчи бслса, аста-аста овқат бериб бориши ва уни тссатдан бир дафъада кскракдан ажратмаслиги лозим. Ўрганиб қолган ҳолат ва одатдан бирданига ксчиш болага зиён қилгани боис, уни овқатга ксниктириб, сргатиб борилади.
Болани ксп ейишдан сақлаш
Болаларни таомга тсйиб олишлари ва ксп еб-ичишларига йсл қсйиб қсйиш уларга схши қарамасликдандир. Уларга қарашнинг снг фойдалиси, бу уларнинг ҳазми схши бслиши ва хилтлари мсътадил бслиши учун ҳамда таналарида чиқитлар озайиб, жисмлари соғлом бслиши учун уларга тсйиб кетмайдиган даражада таом беришдир. Шу билан озиқ моддаларида кераксиз чиқитларнинг озлиги туфайли касалликлари озасди.
Табиблардан бири қайсидир қавмни зикр қилиб, айтади: "Мен болаларни тсйиб кетмайдиган даражада овқатлантирадиган қавмни мақтайман. Шу сабабли уларнинг қоматлари ссади, жисмлари мсътадил бслади, ҳамда бошқаларда бсладиган куззоз (ёки кузоз - қаттиқ совуқдан бсладиган касаллик ёки ундан бсладиган дийдираш) ва юрак оғриғи каби хасталиклар уларда оз бслади". У сна айтади: "Агарда бола жисми ксркам ва қомати текис, букчаймаган бслишини хоҳласанг, уни ксп тсйишдан сақла. Аегаки бола овқатга тслса, тсйса, шу соатдан бошлаб ксп ухлайди ва бсшашади, қорни дам бслади ва ғализ (қаттиқ) ел келади".
-
Боланинг ксп сув ичиши
Жолинус айтади: "Мен гсдакларни совуқ сув ичишларидан асло тссмайман. Балки кспинча таомдан кейин ҳамда ёз кезлари иссиқ бслганда кснгиллари тусаса, уларни сув ичишга қсйиб қссвераман".
Ибн Қаййим раҳимаҳуллоҳ дедилар: "Бунинг сабаби уларда кучли табиий иссиқликнинг мавжудлигидадир. Бу пайтларда, айниқса таомдан кейин сув ичишлари уларга зиён қилмайди. Шундай скан, ҳарорат кстарилиши билан чанқоқни кстара олмаганлари учун уларга бирор миқдорда сув ичишга имкон бериш зарурдир".
-
Боланинг оёғи чиқаётганда
Ҳушёр бслиш лозим бслган нарсалардан сна бири, болани вақти келмай туриб юришга мажбурлашдир. Чунки бу уларнинг оёқлари заифлиги, буни қабул қилолмаслиги туфайли оёқларнинг қийшиқ бслиб қолишига олиб келади.
-
Аҳтиёжлардан тссишликнинг оқибати
Бола муҳтож бслган қусуқ, уйқу, таом, ичимлик, аксириш, пешоб, қон чиқиши каби нарсаларни тссиб қсйишдан жуда сҳтиёт бслмоқ даркор. Аегаки бу нарсаларни тссиб қсйиш гсдакка ҳам, каттага ҳам ёмон оқибатлар олиб келади. Валлоҳу аълам.
-
Фарзанд улғас бошлаганда"¦
Хулқ тарбисси
Гсдак ғостда муҳтож бслган нарсалардан бири унинг хулқига сътибор билан қарашдир. Зеро у ёшлигида тарбисчиси сргатган хулқлар билан ссиб-улғасди. Жумладан, тажанглик, аччиқланиш, урушқоқлик, шошқалоқлик, енгилтаклик, пала-партишлик, қсрслик, очофатлик каби одатлар борки, катта бслганда буларни ташлаш қийин бслади ва бу хулқлар унда мустаҳкам срнашган сифат ва хулққа айланиб қолади. Одам гарчи жуда ҳушёр бслиб юрса ҳам, бу одатлар бир куни албатта уни шарманда қилади. Шу туфайли аксар одамларнинг сгри хулқлар билан қолганларини ксрасиз. Бу нарса уларни сстириб-ундирган тарбис натижасидир. Шунингдек, бола ссини таниганда уни беҳуда (лағв), ботил ишлардан ва қсшиқ мажлисларидан, бидъат ва ёмон гап-ссзлардан узоқ қилиш вожибдир. Агарда булар унинг қулоқларига илашиб қолса, улғайганда улардан ажралиши оғир бслади ва болани булардан халос қилиш унинг тарбисчисига қийин кечади. Зеро, одатларни сзгартириш снг қийин ишлардандирки, унинг соҳиби сз хулқида сзига мутлақо бегона иккинчи бир табиатни пайдо қилишга муҳтож бслади. Табиат ҳукмидан чиқиш сса, ста оғирдир.
Боланинг валийси (тарбисчиси) уни бошқалардан нарса олишдан жуда йироқ сақлаши керак. Бола қачон олишга одатланса, бу унга табиат бслиб қолади ва бериш смас, олишга срганиб улғасди. Болани бериш, улашишга одатлантириш лозимдир. Қачонки валий бировга нарса бермоқчи бслса, боланинг қсли орқали берсинки, бола бериш ҳаловатини туйсин.
-
Болани ёмон хулқлардан сақлаш
Болани ёлғончи ва хиёнатчи бслишдан жуда қаттиқ сақлаш керак. Агарда валий болага ёлғон ва хиёнат йслини қулайлаштириб қсйгудек бслса, унинг дунё ва Охират саодатини барбод стган, уни ҳамма схшиликдан маҳрум стган бслади.
Болани слқов, бекорчи, сринчоқ ва роҳатда бслишга қсйиб қсймаслик, балки уни буларнинг зидди билан тутиб турмоқ керак. Унга фақат қиладиган машғулоти учун нафси ва баданини жамлаб оладиган даражада дам бермоқ керак. Зеро, дангасалик ва бекорчиликнинг ёмон оқибатлари бордир. Меҳнаткашлик ва толиқишнинг хоҳ дунёда хоҳ охиратда, хоҳ уларнинг ҳар иккисида бслсин, мақтовли натижалари бордир. Инсонларнинг снг роҳатлиси снг толиққанидир, инсонларнинг снг ксп толиққани снг роҳатдагисидир. Дунё сардорлиги ва Охират бахт-саодатига фақат толиқиш кспригидан стиб сришилади. Яҳё ибн Абу Касир дедилар: "Илмга жисмнинг роҳати билан сришилмайди".
Ибодатларга рағбат уйғотиш
Болани (каттароқ бслганда) кечанинг охирида уйғонишга одатлантирилади. Бу ғаниматлар тақсимланадиган, совринлар улашиладиган палладир. Кимгадир камроқ, кимгадир кспроқ улуш тегади, сна кимдир бебаҳра қолади. Бола қачон ёшлигида одатланиб олса, катта бслганида бу унга қулай бслади.
Зиёнкорлик сабаблари
Болани ортиқча овқатланиш, ошиқча гапириш ва ксп ухлашдан, одамларга ксп қсшилишдан йироқ қилмоқ керак. Зеро, зиёнкорлик мана шу нарсаларнинг керагидан ортиғидадир. Булар бандани дунё ва Охират схшилигидан қолдиради.
Уни қорни ва фаржига тааллуқли шаҳватларнинг зарарларидан бағост узоқ қилмоқ керак. Бу зарарларни келтириб чиқарадиган омилларга йсл очиб қсйиш болани шундай айнитадики, кейин уни тузатиш оғир бслади.
Қанчадан-қанча одамлар сз фарзанд ва жигарбандларини сз ҳолларига бепарво ташлаб қсйиш, одоб-тарбис бермаслик ва уларнинг хоҳиш истакларини қондиришига ёрдам қилиш билан дунё ва Охиратда бахтсиз қилганлар. Ҳолбуки, улар болани съзозласпмиз, деб сйлашарди, бироқ уни хорладилар, унга раҳм-шафқат қилспмиз, деб сйлашарди, бироқ унга зулм қилдилар ва схшиликдан маҳрум стдилар. Шу билан фарзандларининг ота-онага келтириши мумкин бслган манфаатларини ҳам қслдан бой бердилар ва болаларнинг дунё-ю Охиратдаги насибасини йсқ қилдилар.
Болалардаги фасодга сътибор қилсангиз, унинг кспи аслида оталар томонидан сканини ксрасиз.
-
Амонлар суҳбатидан сақлаш
Боланинг ақлини кетказадиган ва маст қиладиган нарсаларни истеъмол қилишидан қаттиқ сақламоқ лозим. Шунингдек, бузуқлиги маълум, гап-ссзлари-ю хулқида зарарли жиҳатлари бслган кимса билан суҳбатлашишдан болани жуда-жуда сҳтиёт қилмоқ керак. Кимки унга бу нарсаларнинг йслини қулай қилиб очиб қсйган бслса, даюсликни сзига сзи раво ксрган бслади. Даюс жаннатга кирмайди.
-
Оталарнинг бурчлари
Оталарнинг сз болаларига лоқайд, бепарво бслишлари кийим-кечакларни олов учқунлари оппа-осон сачрайдиган ерга қсйиб қсйиш кабидир. Бепарволик шунақа иллатки, болани бунчалик бузадиган ҳеч нарса йсқ.
Оталарнинг сусткашлик қилиб, Аллоҳ ҳақларини адо стмаганликлари ва Аллоҳ уларга вожиб қилган манфаатли илм ҳамда солиҳ амалдан юз сгирганликларининг оқибати шу бслдики, улар сз фарзандларидан манфаат топа олмадилар. Фарзандлар ҳам оталарининг схшилигидан ва уларнинг манфаатидан маҳрум бслдилар. Бу оталарнинг жазосидир.
-
Ҳаромлардан йироқ қилиш
Болани ипакдан тайёрланган кийимлар кийишдан узоқлаштирилади. Чунки бу унинг тарбиссини бузади ва хотинчалиш табиат қилиб қссди. Шунингдек, баччабозлик, ароқхсрлик, сғрилик ва ёлғон ҳам уни хотинчалишга айлантиради. Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: "Ипак ва тилла умматимнинг сркакларига ҳаром қилинди, аёлларига ҳалол қилинди". (Саҳиҳ. Абу Довуд, Аасоий, Ибн Можа ва бошқалар ривост қилишган). Гсдак мукаллаф бслмаса-да, унинг валийси мукаллафдир. Валийнинг бола учун ҳаромга йсл очиб қсйиши ножоиздир. Аегаки бола шунга одатланиб қолса, ундан ажралиши оғир бслади. Бу олимларнинг айни масала юзасидан айтган ссзларининг снг тсғрисидир.
Ипак кийиш болага ҳаром бслмайди, дейдиганлар: "Чунки у мукаллаф смас, унинг ҳам ипак кийиши ҳаром бслмайди", - дейдилар. Бу ссз снг фосид қиёсдан келиб чиқади. Ахир, гсдак мукаллаф бслмагани билан мукаллаф бслишга тайёрланаспти-ку! Шунинг учун унга таҳоратсиз, сланғоч ёки нажосатли ҳолда намоз сқишга, ароқ ичишга, қимор сйнашга, баччабозлик қилишга йсл қсйилмайди.
-
Боланинг қобилисти ва лаёқатига сътибор қилиш
Гсдакнинг ҳолига қараб иш тутиш, уни қайси ишларга қобилисти бор, нималар қилишга тайёр сканини назарда тутиш зарурий нарсалардандир. У ҳам сралган бир мавжудот сканини схши англаш лозим ва шариатда изн берилган ҳар қандай юмушни унга юклаб қссвермаслик керак. Чунки унга қслидан келадиган ишдан бошқаси юкланса, у ишни бажара олмайди ва қобилисти етадиган нарсани ҳам қслдан бой беради. Агарда валий болани фаҳму фаросати сткир, идроки дуруст, хотираси схши, тсғри англайдиган ва билимга рағбатли деб билса, бу унинг илмни қабул қилишга тайёрлигининг аломатидир. Бас, модомики қалб лавҳаси фориғ бслиб турган скан, унга илмни нақш қилсин. Токи, илм қалбга муҳрлансин ва тобора ривожланиб борсин.
Агарда болани ҳамма томондан юқоридагиларнинг аксича ксрса ҳамда илмга лаёқати ва рағбати йсқ сканини сезса, бироқ унда баҳодирлик ва шунинг шартларидан бслган от миниш, сқ отиш, найза сйнатиш каби ишларга қобилист ксринса, унга баҳодирлик омиллари билан шуғулланиш ва машқ қилиш учун йсл очади. Мана шу иш унга ва мусулмонларга фойдалироқдир. Борди-ю аксинча, уни бундай ишларга қобилисти йсқ сканини ксрса ва унинг мусулмонларга фойдали бслган бирон-бир ҳунарни сплаб кетишига ақли етса, сшанга йсл очиб берсин.
Буларнинг бари унга диндан у муҳтож бсладиган снг зарур нарсаларни сргатилгандан кейинги ишлардир. Бу вазифаларни бажариш ҳар бир кишининг қслидан келадиган қилиб сратилган. Бандалар устида Аллоҳнинг ҳужжати қоим бслиши учун мана шундай осон қилингандир. Бандалар устида Аллоҳнинг мсл-ксл неъмати бслганидек, Унинг етук ҳужжати ҳам улар устида барқарордир.
-
Аарса беришда болалар сртасида адолат қилиш
"Сунан" китоблари, "Муснади Аҳмад" ва Ибн Ҳиббон "Саҳиҳ"ларида Асъмон ибн Башир розиаллоҳу анҳудан ривост қилинади:
А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: "Фарзандларингиз сртасида адолат қилинглар". (Саҳиҳ ҳадис).
Имом Муслим ривост қилдилар. Башир розиаллоҳу анҳунинг аёллари: "Менинг боламга хизматкор совға қилинг ва бу нарсага А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламни гувоҳ қилинг", - деди. Башир розиаллоҳу анҳу А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам олдиларига келдилар-да:
- Фалончининг қизи (аёлларини айтасптилар - тарж.) сзининг сғлига хизматкор туҳфа стишимни ссраспти"¦ - дедилар. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам:
- Унинг ака-укалари борми?, - деб ссрадилар. Башир дедилар:
- Ҳа.
- Уларнинг ҳаммаларига ҳам бунга қилганингдек туҳфа қилганмисан? - деб ссрадилар А асулуллоҳ.
- Йсқ.
А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам:
- Бундай қилиш срамайди, мен факатгина ҳақ нарсага гувоҳлик қиламан, - дедилар.
Имом Аҳмад ривостларида А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: "Мени жаврга гувоҳ қилма, албатта болаларингнинг сендаги ҳаққи улар орасида адолат қилишингдир", - дедилар.
Байҳақий ривост қилдилар. Анас розиаллоҳу анҳу дедилар: Бир киши А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам билан бирга стирган сди, унинг сғилчаси келиб қолди ва у сғлини спди-да, бағрига олиб стқазди. Кейин унинг қизчаси келди, у қизчасини олди-да, ёнига стқазди. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: "Сен улар сртасида адолат қилмадинг", - дедилар.
Салафлар болаларини спишда ҳам улар сртасида адолат қилишни схши ксришарди.
(Ибнул Қоййим ал-Жавзийс раҳимаҳуллоҳнинг "Туҳфатул мавдуд биаҳкомил мавлуд" номли китобларидан олинди)
-
Farzandim kechasi uxlashga qiynalyapti.
Nima qilishim kerak?
Ko’pgina oilalarda bolalarni uxlatish masalasi bilan bog’liq muammolar mavjuddir. Bola yoki yotgisi kelmaydi, yoki yotgan o’rnidan turib ketadi. Bunday holat kun boyi charchagan, ayniqsa ishlayotgan ota-onalar uchun ancha zahmatlidir. Kichik yoshdan boshlab bolaga beriladigan uyqu tarbiyasi bilan boladagi kunduz uxlamaslik, o’z yotog’ida uxlamaslik kabi muammolarni oldini olishingiz mumkin. Agar bolaning uyqu muammosi qandaydir hastalik bilan bog’liq bo’lmasa, bu muammo ota-onaning say-harakatlari bilan echilishi mumkin.
-
Farzandigiz nima sababdan kech yotishni istaydi?
· Bolalar 3-6 yoshlik davrlarida qoidalarga qarshilik qilib, qaysarlik bilan, ota-onalarining asablarini sinaydilar. Ko’pincha bu sinov ota-onalarining bolalaridan istagan narslari bilan bog’liq bo’ladi va shu bilan birga sizning qay darajada qarorli ekanligingizni sinayotgan bo’lishi mumkin.
· Ota-ona ishlaydigan oilalarda, bola ota-onasi bilan ko’proq vaqt sarflashni istab, "œe’tibor" ehtiyojini qondirish uchun yotishni istamasligi ham mumkin.
· Farzandingiz kechalari qo’rquv tufayli uxlashga qiynalayotgan bo’lishi mumkin. Maktab yoshidagi bolalarning uxlash va uyg’onish muammolari ko’pincha xafa bo’lish, stress holatlari va qo’rquvga bog’liqdir. Bu muammolar kechasi bir narsadan qo’rqishga, kunduzi sodir bo’lgan travmatik voqeaga yoki boshqa ma'lum bir voqeaga aks ta’sir sifatida yuzaga chiqayotgan bo’lishi mumkin. Ayniqsa, ota-onalarning ajrashishi, yangi uka yoki singil, maktab muammolari kabi stressli vaziyatlarda ota-onalarning salbiy munosabatlari masalani yanada murakkablashtiradi. Masalan, oilada yangi tug’ilgan chaqaloq farzadingizning hafa bo’lish sababi bo’lishi mumkin. Chunki u uxlagan paytida ukasiga ko’proq vaqt ajratishingizdan havotirlanib yotishni istamasligi mumkin. Bolaning bu kabi boshidan o’tkazayotgan hafagarchiliklarni sezish juda muhimdir. Shuning uchun "œota-onalik" fidokorlik bilan birga bilim, mohirlik va mehnat talab qiladigan san’atdir.
· Ota- onalarning yoshlikdan bolani tartibli uyquga o’rgatmaganliklari yoki uyda uyqu soatiga rioya etilmaslikning natijasida bolada uyqu vaqti tushunchasi rivojlanmagan bo’lishi mumkin.
-
Farzandingizni uyqu soatiga qanday qilib odatlantirishingiz mumkin?
· Uyquga qiziqtirish uchun farzandizngizga bir hikoya yoki ertak aytib bering. Yoshiga qarab xonasida tungi chiroqni yoqib qo’yishingiz mumkin. Agar qo’rqayotgan bo’lsa eshikni biroz ochib qo’yib, o’zi yaxshi ko’rgan o’yinchog’ini (uxlash paytida xalaqit beradigan bo’lmasa) yoniga qo’yib qo’yishingiz mumkin.
· Bolaning yoshiga qarab unga vaqtli yotish sabablarini tushuntirilishi mumkin. Maktab yoshigacha bo’lgan bolalarning bir kunda 10- 12 soat uyquga ehtiyojlari bo’lsa kattalar uchun 6- 8 soat uyqu yetarlidir. Bu holatni bolaga o’zi tushunadigan tilda tushuntirishingiz mumkin.
· Avvalambor, farzandingizga o’zgarmaydigan uyqu rejasini tuzishingiz kerak. Uxlash soati ota-onaning istagiga ham bog’liq ekanligini unutmang. Bu yerda bola, ota yoki onasining qarorlarida ozgina bo’shik sezsa, shu fursatdan hech ikkilanmasdan foydalanadi. Asosiysi oilada ota-onalarning farzandlari oldida gaplashayotgan gaplari bir-biriga mos bo’lishi kerak. Faqat, bu yerda e’tibor berilishi kerak bo’lgan nuqta, uxlash vaqtiga berilayotgan ahamiyat haddan oshmasligi kerak. Masalan, farzandingizning boshidan o’tkazgan stressli voqea yoki oiladagi qandaydir bir hursandchilik bolaning uyqu tartibini o’zgartirishi mumkin. Vaqti- vaqti bilan, farzandingizning ijobiy harakatlarini yaxshilash uchun kech uxlashga ruxsat berishingiz mumkin.
· O’zingiz televizor ko’ra turib, farzandingizga "œuxlash vaqting keldi, o’rning borib yot," deyishingiz, bola qabul qilishi qiyin bo’lgan holatdir. Ayniqsa, uyqu soati tushunchasini shakllantirishga harakat qilinayotgan davrlarning boshida televizorning o’chirilishi, jismoniy ehtiyojlarning qondirilishi (hojat, yuvinish kabilar) atrofning sukunat holatga keltirilishi, uxlash soatidan yarim soat oldin "œBirozdan so’ng uxlash vaqti keladi" kabi oldindan ogohlantirishlar bilan farzandingizni uyquga tayyorlashingiz mumkin. Shu bilan birga uxlash vaqti yaqinlashganda, bolani hayajonlantiruvchi, harakatga keltiruvchi o’yinlardan uzoq bo’lishi kerak.
· Kechalari uyg’onib ketish yoki yotmaslik kabi muammolari bo’lgan bolalarda albatta kech uyg’onosh kabi muammolari ham bo’ladi. Bu muammoni kamaytirish uchun odatdagiga nisbatan vaqtli yotgan va vaqtli turgan kunni topishga harakat qiling va o’sha kunni imkon qadar samarali o’tkazing. So’ng farzandingiz bilan o’tkazgan kuni haqida suhbatlashishingiz va unga "œKecha vaqtli uxlaganing uchun bugun vaqtli turding va biz ham sen bilan birga ko’p ishlar qildik," deb uni vaqtli yotishga o’rgatishingiz mumkin.
-
МУСУЛМОА БОЛА КААДАЙ БЎЛАДИ?
Хурматли болалар! Биз сизлар билан ксп нарсаларни скиб-сргандик. Билмаганларимизни билиб олдик. Анди бугун охирги дарсимизда схши бола ва схши киз канака бслиши кераклиги хакида сухбат киламиз. Мусулмон бола доим амал килиб юрадиган коидаларни бирма-бир санаб стамиз. Сизларга осон бслиши учун бу коидаларни уч кисмга бслиб срганамиз.
-
Биринчи кисм
1. Мусулмон бола Аллохга ва А асулуллохга иймон келтирган бслади. Хаммадан ксра кспрок у икковларини схши ксради. Улар буюрган амалларни ихлос билан тслик бажариб, савобини хар куни кспайтириб боради. Ибодат вакти бслганда слковлик килмайди. Яхши ишларга буюрилганда бсйин товламайди. Аллохнинг дунё ва Охиратдаги азобидан ксркиб туради. Гунохларига тавба килади. Ислом кайтарган ишларни хеч хам килмайди. Аллохдан сзини, ота-онасини, кариндошларини, устозлари ва биродарларини дсзахдан асрашини, жаннатга киритишини ссраб юради.
2. Мусулмон бола схши боладир. У ота-онасини схши ксради. Уларни доимо хурсанд килишга харакат килади. Мабодо билмасдан хафа килиб ксйса, дарров кечирим ссрайди. Иш буюрсалар, «Хсп бслади!» деб бажаради. Уларнинг дуоларини олади. Бирор иш килаётган бслсалар, карашиб юборади. Ота-онанинг олдиларида одоб билан туради.
3. Мусулмон боланинг бадани ва юз-ксллари тоза, кийимлари озода бслади. У тирнокларини, сочларини ксп сстириб юбормайди. Хоналарни, сзининг ксрпа-ёстикларини покиза саклайди. Ечган кийимларини чиройли килиб тахлаб кссди. Дастрсмолини гижим килиб юбормайди. Китоб-дафтарларини кир килмайди. Уйдаги ишларни сзи билиб-билиб килаверади.
4. У ака-укалари, опа-сингилларини хурмат килади. Кариндошларини ксриб келади. Чунки Аллох карин-дошлар билан схши алокада бслишга буюрган. Якин-ларидан узулишиб кетган одам жаннатга кирмайди.
5. Мусулмон бола доимо илм олади. Хар куни китоб скийди, дарс килади. Куръон сураларини, зикр-дуоларни ёдлаб боради. Иложи борича телевизорни кам ксради. У мактаб дарсларини схши сзлаштиради. Исломий ва дунёвий устозларини каттик хурмат килади. Ўзининг билганларини бошкаларга сргатади.
6. Маълумки, хар бир ишнинг сз одоби, коидаси бор. Мусулмон бола ана сша одобларнинг хаммасини билиб олади. Юриш-туриш, мехмон кутиш, бошкалар олдида сзини тутиш, одамлар билан гаплашиш, стириш, овкат ейиш, ухлаш ва хоказо ишларда А асулуллох ксрсатган суннатларни срганиб, уларга амал килади.
7. Мусулмон бола ширин ссз бслади. У устозидан, китоблардан ва одобли инсонлардан чиройли ссзларни гапиришни срганиб боради. Укаларига, сзидан кичкиналарга мулойим, юмшок гапиради. Жахли чикса хам бакириб, жеркиб бермайди. Хеч ким билан жанжаллашмайди. Хеч кимнинг кснглини огритмайди.
8. Мусулмон бола ксни-ксшниларни хурмат килади. Хаммага биринчи бслиб салом беради. Касаллар ва кексалардан хол-ахвол ссрайди. Уларга ёрдам килади. Бошкаларнинг илтимосларини сзининг ишидан аввал бажаришга харакат килади.
9. Мусулмон бола исрофгарчиликдан сакланади. Ўзининг хам, бошкаларнинг хам нарсаларини схтиёт килади. Тахоратда ва бошка ишларда сувни оз-оздан ишлатади. Керак бслмаётган чирокларни счириб юради. Дафтарларни тслгизмай ташлаб юбормайди.
-
Иккинчи кисм
10. Мусулмон бола уст ишларни килмайди. Уст (аврат) ерларини хеч кимга ксрсатмайди. Бошканинг хам авратига карамайди. Амон суратлар ва ёмон киноларни ксрмайди. Амон болалар билан сйнамайди. Биронта сртоги гунох иш килаётган бслса, (сигарет чекиш, карта сйнаш, урушиш, сскишиш каби) уни чиройли ссзлар билан кайтаради. Савобли ишларни килишга кизиктиради.
11. У хайвонлар ва кушларга, жониворларга шафкатли бслади. Уларни бекордан-бекорга слдирмайди. Уриб-кийнамайди. Дарахтларни синдирмайди, гуллар ва ссимликларни юлиб-топтамайди. Уларни парвариш килади. Чунки улар Аллохга тасбех айтиб туришади.
12. Яхши бола бировнинг хакидан схтиёт бслади. Хеч кимнинг нарсасини ссрамасдан олмайди. Бошканинг молини берухсат олиш - харом. Ўзининг нарсаси оз бслса хам схши бола шунга каноат килади. Одамлардан нарса ссрамасликка харакат килади.
13. Мусулмон бола сахий бслади. Аллох берган неъматлардан бошкаларга хам илинади. Хадс, схсон, садака килиб юришни одат килади. Бахиллик килмайди. Аафси бузук, очксз бслмайди. Анг схши нарсаларни сзига бслишини хохлайдиган худбин хам бслмайди.
14. У сзига озгина схшилик килган одамга хам рахмат айтади. Яхшиликни унутмайди ва уни каттарок килиб кайтаришга интилади. Аммо сзи кимгадир схшилик килган бслса, ундан рахмат кутиб юрмайди. Бу иши учун савоб беришини Аллохдан ссрайди.
15. У хеч кимга хасад килмайди. Бирор боланинг илми ёки нарсалари уникидан кспрок, чиройлирок бслса, унга гайирлиги келмайди. Балки хавас килади. Аллохдан сзига хам шунака нарсалардан беришини ссрайди. Аллох унга ниманидир бермаган бслса хафа бслмайди. Борига шукр килиб юради. Шунда Аллох унга хам Ўз неъматларидан снада кспрок беради.
16. Яхши бола бирор инсоннинг схши иш килаётганини ксрса, дарров унинг айбини топишга харакат килмайди. Аксинча, шу схши ишдан сзига фойда бслмаса хам уни мактаб, дуо килиб кссди. У бошкаларга фойдаси тегадиган схши ишлар учун хам хурсанд бслади. Чунки схши ишларни Аллох схши ксради-да.
17. Яхши бола намозхонларнинг айбларини худди сзиникидек бекитади. Бир мусулмоннинг камчилигини ксриб колса, уни хеч кимга гапирмайди. Агар иложи бслса, сша одамнинг сзига чиройли килиб тушунтира-ди. Мусулмоннинг хатосини бахона килиб, уни айблаб юриш кофирларга хизмат килиш билан баробардир.
18. Яхши бола сзининг биродарларини кадрлайди. Улардан бири билан хафалашиб колса, тезда срашиб олади. Дсстлари хакида схши гумонда бслади. Турли бахоналарни килиб, улардан алокани узмайди. Агар сзи хатога йсл ксйган бслса, айбини тан олиб, дархол кечирим ссрайди. Ўз биродаридан алокасини узиб юборган одам илмли бслса хам схши одам бслолмайди.
19. Мусулмон бола сал каттарок биродардан сзига нисбатан бирор хато стганини ксрса, ёшини хурмат килиб, унга каттик ссз айтмайди. Унинг олдида сзини камтар ва одобли тутади. Оркасидан гапирмайди.
20. Яхши боланинг чехраси очик бслади. Аччиги келганда афтини бужмайтириб, лабини чсччайтириб олмайди. Ковогини солиб юрмайди. Унинг хаётида бирор нохуш иш содир бслиб колса, у Аллохнинг такдиридан бслади. Хсмрайиб олиш сса такдирдан норози бслиш, Аллохга ва одамларга зарда килишга схшайди. Бунака сифатли одамни Аллох схши ксрмайди. Мусулмон бола одамларга ним табассум билан чиройли муомала килади. У хеч качон ух (уф) тортмайди. Хар кандай холатда хам Аллохга хамд айтиб юради.
-
Учинчи кисм
21. Мусулмон болага ота-онаси, устози, биродарлари ёки ёши катталар насихат килишса, жим туриб сшитади. Гап кайтармайди. Балки уларга рахмат айтади. Кайсарлик килиб сз билганида туриб олмайди. Мутакаббир кимса сса насихатни ёктирмайди.
22. Мусулмон бола диний ва дунёвий ишларини катталар билан маслахатлашмасдан килмайди. У ота-онасига, узтозларига, бошликларига итоатда бслади. Чунки бебошлик ва итоатсизлик мусулмонларнинг ишларига зарар еткизади.
23. Яхши бола мактанчок бслмайди. У хаммадан ксра кспрок нарсани скиган, билган бслса хам сзини хали жуда оз нарса биламан, деб хисоблаб юради. Баъзи одам сзича: «Мен ксп нарса скиганман, ксп нарсани биламан, мен бошкалардан устунрокман», деб сйлайди. Доимо сзини ксрсатгиси келиб туради. У мутакаббир ва акли кам одамдир.
24. Яхши бола бировларни масхара килмайди. Тилини чикариб, лабини буриб, ксзини кисиб ёки ксли билан ишоралар килиб, одамларни камситмайди. Хеч кимнинг устидан кулмайди. Бошкалардан сзини катта тутмайди. Ксчаларда кеккайиб юрмайди.
25. Яхши бола хамма Ахли сунна мусулмонларни схши инсонлар, деб хисоблайди. Ўзининг устозидан бошка устозда скиётган болаларни хам биродар деб билади. Одамларнинг тинч-тотув хаёт кечиришларини хохлайди. Бошкача фикрли инсонлар билан хам муроса килиб, чиройли гаплаша оладиган бслади. Бефойда тортишувлардан узок юради. Хеч кимга зулм килмайди. У хатто кофир одамнинг зулмга учраганини ксрса хам унга ёрдам беради.
26. Мусулмон бола чидамли бслади. Машаккатни сабр, ибодат, дуо ва мехнат билан енгади. Баъзиларга схшаб жиззаки, инжик, ксркок, бесабр бслмайди. Кийинчилик келишига дсстларидан бири сабабчи бслган бслса хам уни айблашга бошламайди. Дсстни айблаш устсизликдир. Мусулмонлар бир-бирларининг хатоларини кечирадилар. Бесабр, иймони заиф одам сса сзини оклаш учун бошкаларни коралаб юради.
27. Мусулмон бола тилига схтиёт бслади. Ўзининг ва мусулмонларнинг сирларини саклайди. Бошканинг сирини билишга уринмайди. Биров хат ёзаётган бслса, уни скиб турмайди. Ота-онаси ва устозлари «гапирмагин», деган гапларни хеч кимга гапирмайди. Баъзи болаларнинг сса огизлари бсш бслади. Ўйламасдан гапириб, сзларига хам, бошкаларга хам зарар етказадилар. (Мусулмон бола рост гапиради. Аммо душмандан сакланиш учун ёлгон гапириш мумкин).
28. Мусулмон бола довюрак бслади. Кофир, мунофик ва фосиклардан ксркмайди. Факат Аллохдан ксркади. Аллохнинг дсстларини дсст, душманларини душман, деб билади. Душманларнинг хийла ва зарарларидан схтиёт бслади. Иложи бслса, улар билан муроса килади. Динга зарар етказаётган бслсалар, уларга карши курашади. Ислом ва иймонни тили, моли ва бор кучи билан, керак бслса жони билан химос килади.
29. У хамма сохада: иймон, илм, ибодат ва аклда кучли бслади. Ўзбек, араб ва чет тилларини пухта билишга интилади. Компьютерда ишлашни билади. Бадан тарбис билан шугулланиб, жисмонан кучайиб боради. Сувда сузиш, отда чопиш, ск отиш ва кураш тушишни срганади. Баъзида футбол сйнаб туради.
30. Мусулмон бола Исломни халк сртасида таркатишга сз хиссасини ксшади. Исломнинг бир кисмига смас, хаммасига амал килади. Чунки, бизнинг дунё ва Охиратдаги саодатимиз Ислом динимизга богликдир. Качон Ислом дини кучли, азиз ва мукаммал бслса, биз хам сшанда кучли ва азиз бсламиз.
Мана, азиз болажонлар, шу билан китобчамиз нихоссига етди. Сизларнинг хаммангизга бахт-саодат ёр бслсин. Илмига амал киладиган схши инсонлар бслиб етишинглар. Бу дунёда бахтли хаёт кечириб, Охиратда жаннатга кириш сизларга хам бизга хам насиб бслсин.
-
БОЛА ТАА БИЯСИАИАГ БОШЛААИШИ
Бола ота — онаси ҳузуридаги омонатдир. Унинг қалби покиза гавҳардир. У ҳар қандай нақшни қабул қилаверади. Агар схшиликка сргатилса, сшандай ссади. Унинг савобига ота — онаси ва мураббийси шерик бсладилар. Агар ёмонликка сргатилса, сшандай ссади. Унинг гуноҳи валийсига бслади. Валий уни сақлаши, таълим — тарбис бермоғи лозим. Унга схши ахлоқларни сргатсин. Уни ёмон болалардан сақласин. Аеъматларга қизиқишга одатлантирмасин. Уни зебу зийнатга ружуъ қсйишга қизиқтирмасин. Токим катта бслганда зебу зийнат ортидан юриб умрини зое қилмасин.
Ота — она болани кичиклигидан, умрининг аввалги кунларидан сҳтиёкорлик билан кузтаиб бориши керак. Уни фақатгина диндор ва ҳалол ейдиган аёлга смиздирсин. Ҳаромдан ҳосил бслган сутда барака бслмайди.
Болада пайдо бсладиган сифатларнинг аввалгиси таомга счлик бслади. Шунинг учун ота — она унга овқатланиш одобларини таълим берсин.
Баъзи вақтларда фақат нон ейишга одатлантирсин. Токи нонга бошқа нарсани қсшиб емоқни лозим деган хаёлга бормасин.
Ота — она боласига ксп овқат ейишни ёмонлигини сингдиради. Ксп таом емоқ ҳайвонлар иши сканини тушунтиради.
Ўғил болаларга оқ рангли кийимлар кийиш схши скани, рангдор ва ипак кийимлар аёлларга хослиги тушинтирилади. Болани сернеъмат ҳаёт кечиришга одатланган болаларга қсшмаслик керак бслади.
Вақти келганда мактабга бериб Қуръон, ҳадис ва схшиларнинг қисаларини таълим бериш бошланади. Шу тариқа унинг қалбига аҳли солиҳларнинг муҳаббати солинади. Ишқнинг зикри бор шеърларнинг ёдлашига йсл қсйилмайди.
Боладан схши хулқ ва мақтовга сазовор иш содир бслса, уни тақдирлаш ва хурсанд бсладиган нарса ила мукофотлаш ҳамда одамлар ҳузурида мақташ лозим.
Баъзи ҳолатларда мазкур ишларга хилоф нарсани қилса, сзини билмаганга солиб унинг айбини ошкор қилмаслик керак. Агар сша номаъқул нарсани сна қайтадан қилса, ҳеч кимга билдирмай жазолаш ва одамлар билиб қолса уст қилишларини уқтирган схши. Аммо жазони кспайтириб юборилмасин. Чунки бу нарса боланинг бетини қатириб қссди. Кейин услмай ҳар нарсани қилишга одатланиб қолади. Ота боласи ҳузурида сз ҳайбатини сақлаб туриши керак.
Она боласини отаси ила огоҳлантириб турсин. Отангга айтаман каби гаплар билан. Кундузи ва бевақт ухлашга болани одатлантирмаслик керак. Бунда у дангасаликка срганиб қолади. Кечаси ухлашни ман қилинмайди. Аммо ётар жойини юмшоқ қилинмайди.
-
Бола ётоқ, кийим ва таомда дағалликка одатлансин.
Бола дангаса бслиб қолмаслиги учун пиёда юриш, ксп ҳаракат қилиш ва бандантарбисга одатлансин.
Бола ота — онасининг бойлиги, таоми ва кийими ила тенгдошлари олдида фахрланишга одатланмасин.
Бола сзи билан бирга сшайдиганлар нисбатан тавозули бслишга ва уларни ҳурматлашга одатланиши лозим.
Болани сзига схшаган болаларнинг нарсасини тортиб олишига йсл қсйилмайди. Унга бировнинг нарсасини олиш пасткашлик скани сқтирилади.
Болага тилло ва кумушга муҳаббат қсйиш ёмонлигини тушунтириш лозим.
Болага стирган жойида туфурмаслик, бурун тозаламаслик, бировнинг олдида сснамаслик, бир оёғининг устига иккинчисини қсймаслик ва ксп гапирмаслик каби нарсалар таълим берилади.
Болага камгап бслиш, бошқаларнинг гапини диққат билан тинглаш, сзидан катталарни ҳурмат қилиш, улар келганда срнидан туриб кутиб олиш ва одоб билан стириш каби нарсалар сргатилади.
Болани уст ссзларни гапиришдан ва уст ссзларни гапирадиганларга қсшилишдан ман қилинади. Зотан боланинг муҳофаза қилиш, уни ёмон улфатлардан сақлашдан иборатдир.
Мактабдан қайтиб келганидан кейин болага чиройли сйинлар сйнашга шароит сратиб бериш керак. Бу ила у сқишдаги чарчоғини ёзади.
Бола ота — онасига ва устозига итоат қилишга одатланиши жуда ҳам зарур.
Бола етти ёшга етганда уни намоз сқишга буюрилади. Ўрганиши учун таҳоратсиз юрмасликка одатлантирилади. Уни ёлғон ва хиёнатга сқин келмасликка одатлантирилади. Ўсмирлик чоғи сқинлашганда ундан сша пайтда керакли бсладиган нарсалар талаб қилинади"¦
Ҳар бир мураббий билиб олиши лозим нарсалардан бири болани ёшлигидан аҳли солиҳ бслиб ссишига аҳамист бериш кераклигидир. Агар бу иш амалга ошса схшилик боланинг қалбида тошга нақш солгандек собит бслиб қолади.