forum.ziyouz.com

Ilm va ziyo => Ma'rifat => Mavzu boshlandi: asr 20 Noyabr 2008, 01:15:58

Nom: O'zbekiston tarixidan nimalarni bilasiz!!!
Yuborildi: asr 20 Noyabr 2008, 01:15:58
TURKISTONDA ISTIQLOL  UCHUN KURASHNING G'OYAVIY ASOSLARI

 Milliy g'oya va milliy mafkura tushunchalarini bir-biridan ajratish qiyin. Ular o'zaro yaxlit chirmashib ketgan. Milliy mafkura tushunchasi keng qamrovli bo'lib, milliy g'oya uning o'zagi hisoblanadi. Milliy mafkura milliy g'oya tevaragida shakllanadi, u jamiyat va mamlakat hayotining madaniy-ma'naviy yo'nalishlaridan tortib, to siyosiy qarashlargacha bo'lgan barcha sohalarni qamrab oladi. Milliy mafkura milliy g'oyani oziqlantiradi va uni mustahkamlaydi. Ular xalqning kelajakda qanday qadriyatlar asosida o'z davlati va hayotini ko'rmoqchi, buni qanday tasavvur etadi va o'z kurashida nimalarga tayanadi degan tushunchalarga javob beradi. Sovet totalitar tuzumi davrida Turkistonni mustamlaka etish mafkurasiga qaysi g'oyalar qarshi turgan va ular nimalarga asoslangan, degan savolga milliy taraqqiyparvarlar harakatlari g'oyalari deb javob berish mumkin.
Jadidlarning boy tarixiy merosida milliy g'oya va mil¬liy mafkura alohida o'rin tutadi. Jadidchilik faqat madaniy hodisa bo'lib qolmasdan, u avvalo siyosiy hodisa ham edi. Milliy taraqqiyparvarlar o'z faoliyatida davlat va uning qurilishidan tortib, jamiyat va uning ma'naviy hayotigacha bo'lgan barcha masalalarni qamrab olishgandi.
Jadidlarning milliy g'oyasida quyidagi ikki masala asosiy maqsad qilib qo'yilgan edi:
a) xalqimizni dunyoning ma'rifatli millallari darajasiga ko'tarish;
b) Turkistonda milliy-demokratik davlat qurish.
Jadidlarning davlat va jamiyat haqidagi qarashlarida bu ikki masala bir-biri bilan uzviy bog'lanib ketgan. Chunki millat ma'rifatli bo'lishi uchun o'z yo'li bilan o'zgalarga tobe bo'lmay rivojlanishi lozim. Buning uchun esa xalqimiz eng avvalo ilm-ma'rifatni puxta egallashi kerak edi.
Jadidlar, bir tomondan, Turkiston mustaqilligi uchun kurash olib bordilar. Ikkinchi tomondan, ular Turkistonda demokratik huquqiy davlat qurish uchun intildilar. Bu kurash jadidchilik mafkurasining asosini tashkil qiladi.
Ota yurt — Turkistonga nisbatan cheksiz mehr-muhabbat tuyg'usi, uning kelajagi haqida o'ylar, Vatanning taraqqiyot yo'llari rejasini tuzish, Sharq va G'arb an'analarini birlashtirish jadidlarni bu yo'lga undagan muhim omillar hisoblanadi. Turkistondagi milliy harakatning asoschisi Mahmudxo'ja Behbudiy «Oyna» jurnalida quyidagicha yozgan edi: «Qabilasining ismini va yetti otasining otini bilmayturg'onlarni «qul-marquq» derlar». Bu so'z keyinchalik mashhur yozuvchi Chingiz Aytmatov tomonidan «manqurt» nomi bilan qayta kashf etildi.
Behbudiy, Fitrat, Cho'lpon, Munavvar Qori va boshqa taraqqiyparvar ziyolilarning asarlarida milliy g'oyaning asosiy bo'g'ini — Turkistondagi barcha mahalliy xalqlarni birlashtirish g'oyasi qizil ip bo'lib o'tganligini ko'ramiz. Bu holni Behbudiy quyidagicha ko'rsatgan edi: «Agarda biz Turkiston musulmonlari xohlasakki, din va millatimizni ittifoq etib, bugundan islohotga qadam qo'ysak, ziyoli va taraqqiyparvarlarimiz, boy va ulamoimiz birlashib, din va millat, vatan rivoji uchun xizmat etsak, shunda biz boshqalarga qaram bo'lmaymiz».
Milliy taraqqiyparvarlar g'oyasining muhim tarkibiy qismlaridan yana biri tarixiy ongni rivojlantirish, tarixdan saboq chiqarish bo'lgan. Abdurauf Fitrat 1917-yilda bu haqda shunday yozgan edi: «Tarix millatlarning o'tmishini, taraqqiyotini hamda tanazzulining sabablarini o'rganaturg'on ilmdir».
Turkistonning bu ilg'or ziyolilari Turkistondagi idora usuli,  boshqaruv shakllari,  davlatchilik nazariyasi va namaliyoti bilan faol shug'ullandilar. Yosh buxoroliklar, Yosh xivaliklar partiyalari, «Sho'roi Islomiya», «Sho'roi Ulamo», «Turon» va boshqa jamiyatlarning dasturlarida davlatchilik masalalariga alohida e'tibor berilgan edi. Bu jadidchilikning allaqachon ma'rifatdan siyosatga tomon yo'l tutganligini bildiribgina qolmasdan, balki jamiyatni tubdan o'zgartirish, yurtimizda mustaqillikka erishish uchun kurash boshlanganligini ham anglatar edi.
Ma'lumki, jadidlar islohotlarni bosqichma-bosqich amalga oshirishni, taraqqiyot va rivojlanishga faqat tinchlik yo'li bilan, parlament orqali erishishni mo'ljallagan edilar. Ular o'zbek xalqining o'ziga xos milliy xususiyati (mentaliteti), uning samiymiyligi, bag'ri kengligi, sabr-toqati, bardoshi va chidamini ham hisobga olgan holda tinch yo'l bilan hokimiyatni qo'lga olishga intilgan edilar. Jadidlar faoliyatidagi bu o'ziga xos milliy g'oya keyinchalik jahoniy ahamiyatga molik hodisaga aylanib, u Hindiston va boshqa mamlakatlardagi milliy-ozodlik kuchlari yo'lboshchilari tomonidan yanada rivojlantirildi.
Biroq 1917-yildagi voqealar jarayoni, «Rusiyada bosh ko'targan yangi bir balo — bolshevik balosi» (Fitrat) kuchlar nisbatini butunlay o'zgartirib yubordi. Mahmudxo'ja Behbudiy tomonidan o'rtaga tashlangan «Haq olinur, berilmas!» shiori butun millatning jangovar chaqirig'iga   aylandi.   Mustaqillik  va   ozodlik  uchun,Turkistonda muxtoriyat o'rnatish uchun parlament yo'li orqali kurashgan Turkiston Muxtoriyati hukumati bolsheviklar tomonidan qonga botirildi. Turkistonda kommunistik mafkuraga tayangan mustabid sovet rejimi qaror topdi.
Bolsheviklar tomonidan nafaqat Rossiyada, balki uning «chekka o'lkasi» hisoblangan Turkistonda ham mustabid tuzum o'rnatildi. Sovet rejimi o'nlab xalqlar ustidan o'z hukmronligini zo'ravonlik yo'li bilan joriy qildi. Biroq milliy mafkura va milliy g'oya yurtimizda sovet tuzumi davrida ham o'lmadi, u yashashda davom etdi. Kommunistlar xalqimiz yuragidan, uning qalbi va tafakkuridan mustaqillik tushunchasini, milliy g'oya va milliy birlik haqidagi fikrlarni butunlay ildizi bilan sug'urib tashlashga intildi. Bosqinchilar o'z rejalarini amalga oshirish uchun qanchalik intilmasinlar, ular bunga uzoq vaqt muvaffaq bo'la olmadilar. Xalqimizning milliy g'oya va mafkuraga sadoqati Turkiston mintaqasida mustabid sovet rejimi va bosqinchi qizil armiyaga qarshi qaratilgan qurolli harakatida ayniqsa yaqqol namoyon bo'ldi. Sovet rejimi davrida qariyb 20 yil davom etgan bu harakat noto'g'ri talqin qilinib, unga «bosmachilik« deb tamg'a bosildi. Aslini olganda bu harakat bosqinchi qizil armiyaga va uning manfaatlariga zid keladigan Sovet hokimiyatining siyosatiga qarshi qaratil¬gan edi.
Afsuski, uzoq davom etgan kurashlardan so'ng Turkistondagi bu harakat mag'lubiyatga uchradi. Kommunistik mafkura milliy g'oyaga qarshi kurashda, vaqtincha bo'lsa-da, muvaffaqiyatga erishdi. Buxoro va Xorazm Xalq Respublikalari hukumatlarining boshliqlari (Fayzulla Xo'jayev, Polvonniyoz Yusupov va h.k.) tomonidan o'tkazilayotgan milliy murosa va kehshuvchilik siyosati ham bolshevik rahbarlarning kuchh tazyiqlari natijasida o'zgartirildi. Markazdan yuborilgan Turkkomissiya, Turkbyuro, O'rta Osiyo byurosi kabi turii komissiya va partiya tashkilotlari amalda mintaqaning mutloq hukmdori bo'lishga intildilar va ko'pincha bunga muvaffaq ham bo'ldilar.
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov ta'kidlaganidek, «Modomiki, o'z tarixini bilgan, undan ruhiy quvvat oladigan xalqni yengib bo'lmas ekan, biz tariximizni tiklashimiz, xalqimizni, millatimizni ana shu tarix bilan qurollantirishimiz zarur. Tarix bilan qurollantirish, yana bir bor qurollantirish zarur».
Tarix xalqqa saboq va ma'rifat beradi. Tarixni o'rganmasdan turib kelajakni anglab bo'lmaydi. Har bir inson, har bir xalq o'z o'tmishi va kechmishini ajdodlari tomonidan yaratilgan tarixiy kitoblarni sinchiklab o'qish, o'rganish va mutolaa qilish orqali bilib oladi. Tarix inson aql-idroki va tafakkurining shunday bir nodir va mo'jizakor mahsulidirki, uning ma'naviy qudrati va yordami bilan biz barcha kechmish zamonlarning odamlariga hamdam-u hamnafas bo'lamiz, o'tib ketgan asrlar silsilasini butun hayajonlari, kurashlari va ziddiyatlari bilan ko'z o'ngimizda gavdalantiramiz. Inson tarixdan ta'lim-tarbiya oladi. Tarix saboqlaridan o'ziga tegishli xulosa chiqara olmagan, kechagi kunini yaxshi bilmagan millatning kelgusi qismati o'z-o'zidan ravshan.
Nom: Re: O'zbekiston tarixidan nimalarni bilasiz!!!
Yuborildi: asr 20 Noyabr 2008, 01:17:13
1917-YILDA O'ZBEKISTON HUDUDIDAGI IJTIMOIY-IQTISODIY AHVOL.
ROSSIYADA 1917-YIL VOQEALARI VA
UNING TURKISTONGA TA'SIRI

Hozirgi   O'zbekiston   yerlari  1917-yilda    Rossiya   imperiyasining Turkiston o'lkasi, shuningdek, Buxoro amirligi hamda Xiva xonligi tarkibida bo'lgan. Turkiston o'lkasi Sirdaryo, Farg'ona, Samarqand viloyatlaridagi uyezdlar hamda volostlarning katta qismida, Buxoro amirligining markaziy va g'arbiy qismlarida, Xorazm vohasida aholining ko'pchiligini o'zbeklar tashkil qilgan. Bu yerlarda tarixan turli ma'muriy va siyosiy tizimlar tarkib topib kelgan.
Buxoro amirligi va Xivada hokimiyat va ma'muriy boshqaruv an'anaviy bo'lib, Buxoroda amir, Xivada xon hukmronlik qilardi.
Qishloq aholisi paxtachilik, pillachilik, bog'dorchilik, chorvachilik bilan shug'ullangan. Buxoroning qorako'l terilari jahonga mashhur bo'lgan. Turkistonning uchta viloyatida paxta maydoni 466 ming desyatinaga borib yetdi, buning eng ko'pi — 226 ming desyatina yer Farg'ona viloyatiga to'g'ri keldi.
Turkistonda hunarmandchilik keng yoyilgan joylar Toshkent, Samarqand, Andijon, Qo'qon, Namangan, Marg'ilon shaharlari, Chust va boshqa aholi yashaydigan markazlar edi. O'lkada, umuman, O'zbekiston hududida hunarmandchilik an'yanalari uzoq vaqtlardan davom etib kelgan, bunda ishlab chiqarilgan ko'pgina hunarmandchilik buyumlari sifat va ko'rinish jihatidan san'at asarlari darajasida bo'lgan. Shuning uchun qator mahsulotlar, chunonchi, Chust qilich, xanjar, pichoqlari, Mar¬g'ilon atlaslari, tilla baldoq va taqinchoqlar, zardo'zlik buyumlari chet ellarga olib ketilgan, ajnabiy tujjorlar uchun xaridorgir bo'hb kelgan.
O'zbekistonning ichki savdosi, uning tarkibiy qismlari o'rtasida iqtisodiy aloqalar ham avj oldi. Bunda temir yo'lning ahamiyati tobora kuchaydi. Hunar¬mandchilik, joylarning muayyan mollar ishlab chiqarishga ixtisoslashuvi kengayib bordi. Hunarmand-kosiblar uy-ro'zg'or jig'ozlari, xo'jalik mollari, mehnat vositalari, kiyim-kechak, oziq-ovqatlar, bayramona mollar va zeb-ziynat taqinchoqlarini ishlab chiqib va yasab bozorga chiqarar edilar. Farg'ona vodiysida to'qilgan turli xil matolar, xususan, xonatlas, yasalgan asl pichoqlar, tikilgan do'ppilar chiroyi va sifati bilan ajralib turardi. Buxoro yagona zardo'zlik markazi bo'lib dong taratdi.
Chet davlatlar bilan iqtisodiy aloqalar jarayonida O'zbekiston hududida yangi mollar, ya'ni gazlamalar, metall, tikuv mashinalari, shuningdek, yog'och-taxta, g'alla keltirish yo'lga qo'yildi. Bu yerdan esa ba'zi hunarmandchilik mahsulotlari, paxta tolasi, pilla, qorako'l teri, quritilgan mevalar chet el bozorlariga olib borib sotilgan. O'zbek savdogarlari Eron, Afg'oniston, Qashg'ar, Hindiston va boshqa davlatlar bilan aloqa qilganlar.
Ammo chor Rossiyasining mustamlakachihk siyosati oqibatida O'zbekistonda yetishtirilgan xom ashyolarni asosan rus savdogar va sanoatchilari olib ketar edilar. Turkistonga g'alla, temir buyumlari esa Rossiyadan keltirilardi. Jahon urushining ta'siri natijasida Rossiya bilan aloqalar ancha qisqardi, bu esa muayyan qiyinchiliklar tug'dirdi.
Rossiyaning Birinchi jahon   urushi   (1914-1918) da   qatnashishi, frontlardagi mag'lubiyatlar jiddiy xo'jalik qiyinchiliklari, ijtimoiy-siyosiy inqiroz va tub o'zgarishlarga olib keldi. Imperiyaning urushga jiddiy tayyorgarligi bo'lmagani sababli oziq-ovqat va boshqa zaxiralar tez orada tugadi. Ishlab chiqarish qisqardi. Katta yer maydonlari ekilmasdan qoldi. Soliqlar oshib bordi. Shahar aholisi, ishchilar oziq-ovqat yetishmasligidan qiynaldilar. Ish tashlashlar, dehqonlar g'alayonlari tobora kuchaydi. 1916-yil qo'zg'oloni ham urushdan, mustamlakachilik zulmidan norozilik ko'rinishi edi. Frontdagi mag'lubiyatlar va mamlakatdagi inqirozga podsho hukumati va boshqaruv tizimi aybdor qilindi. Faqat «pastdagilar» emas, balki «yuqoridagilar» ham o'zgarishlar muqarrar ekanmi tushundilar. Petrograd, Moskva, ko'plab sanoat rayonlarini ommaviy ish tashlashlar qopladi. Podsho, uning vazirlari layoqatsizlik ko'rsatdilar. Bunday sharoitda IV Davlat dumasi deputatlari ahvolni o'zgartirishga kirishdilar. Fevral oyi oxiridagi voqealar natijasida Nikolav II taxtdan voz kechdi. Podsho hokimiyati tugadi.
Mamlakatda 2 ta hokimiyat — qo'sh hokimiyatchilik paydo boldi: IV Davlat dumasi deputatlari Muvaqqat hukumat tuzdilar, shuningdek, ishchi, soldat, dehqon deputatlari Sovetlari tuzildi. Bunday hol 1917-yil oktabr oyi oxirlarigacha davom etdi. Muvaqqat hukumat demokratik erkinliklarni joriy etishni e'lon qildi. Biroq mamlakatdagi inqiroz shunchalik og'ir ediki, noroziliklar kuchayib bordi. Ayniqsa, urushni davom ettirish siyosati aholi g'azabini qo'zg'atdi. Urushdan odamlar azob chek-moqda edilar. Bunday ahvoldan foydalanib, 1917-yil 25-oktabrda (yangi sana bilan 7-noyabr) bolsheviklar mensheviklar va «so'l» eserlar bilan birga davlat to'ntarishini amalga oshkdilar va hokimiyatm qo'lga oldilar.
Jahon urushi qiyinchiliklari,  Rossiyadagi   1917-yil voqealari Turkiston, umuman, O'rta Osiyo xalqlari hayotiga jiddiy ta'sir ko'rsatdi. 
O'lkada yuz bergan oziq-ovqat tansiqligidan bolshevikiar foydalanib, 1917-yil kuzida Sovetlar hokimiyatni  qo'lga olishi masalasini ilgari surdilar. Ular ishchi va soldatlar boshdan kechirgan  qiyinchiliklar, noroziliklarni o'z manfaatlariga qaratib bordilar. Bolsheviklarga boshqa so'l guruhlar,  harbiy asirlar,  frontdagi kommunistlar qo'shildilar.
Oktabr oyining ikkinchi yarmida Toshkentda norozilik yig'ilishlari va mitinglar avj olib ketdi. Petrogradda qurolli to'ntarish ro'y bergani, Muvaqqat hukumat ag'darilgani, hokimiyatni bolsheviklar qo'lga olgani to'g'risidagi xabar Toshkentga yetib keldi. Turkiston bolsheviklari rahbarlik qilgan Toshkent soveti ishchi va soldatlarni qo'zg'olon ko'tarishga da'vat qildi. Lekin gene¬ral Korovichenkoga sodiq qolgan qismlar bunga qarshilik ko'rsatdilar. 1917-yil 28-oktabrda Toshkentning yangi shaharida qurolli to'qnashuvlar avj oldi. Qo'zg'olonchilar general qismlaridan ustun keldilar. 1-noyabrda Toshkent harbiy qal'asi taslim bo'ldi, shu kuni qurolli qo'zg'olon g'alaba qozondi, deb e'lon qilindi.
1917-yil 15-noyabrda isb hoshiagan o'lka ishchi, soldat va dehqon deputatlari Sovetlarining III quriltoyi tortishuvlar oqibatida hukumat - Turkiston o'lkasi Xalq Komissarlari Sovetini tuzdi. Unda 8 o'rin so'l eserlarga, 7 o’rin bojsheviklar bilan maksimalistlarga berildi. Biroq faqat yevropaliklardan iborat hukumat tuzildi. Turkis¬ton XKS raisi lavozimini kashi chizmachi bo'lgan bol¬shevik— F.Kolesov egalladi, harbiy komissar qilib izvoshchi Perfilev, boshqa komissarlik lavozimlariga o'rtamiyona yurist va shunga o'xshaganlar tayinlandilar. Hukumat a'zolari qatoriga tub aholi vakillaridan kiritilmadi. Bu tasodifiy hol emas edi.
Turkistondagi so'1-ekstremist siyosiy guruhlar, ularning namoyandalaridan tuzilgan hukumat, birinchi galda bolsheviklar mohiyatan chorizm mustamlakachilik siyosatiga amal qildilar. Shu bilan birga, oktabr to'ntarishidan keyin Rossiyada bo'lgani singari, Turkistonda ham inqilobiy aqidalarga, eng avvalo sinfiylik tamoyillariga amal qilindi. Asosiy inqilobiy kuch proletariat va kambag'al dehqonlar, aholining boshqa qatlamlari reaksion, ekspluatator guruhlar deb e'lon qilindi. Mulkdorlar — ekspluatator, ezuvchilar; milliy ziyolilar, o'qimishli, obro'-e'tiborli xalq vakillari — milliy burjuaziya korchalonlari va malaylari; islom dini rahnamolari — reak¬sion oqim deb, ularga qarshi ayovsiz kurash boshlab yuborildi. Inqilobiy «ijtimoiy adolat»ni o'rnatish, «odamning odam tomonidan ekspluatatsiya qilinishiga barham berish» uchun jamiki boyliklarni, ishlab chiqarish vositalarini egalaridan tortib olish dasturini amalga oshirishga kirishildi. Yerli aholi jamoatchihginmg demokratik yo'nalishdagi sa'y-harakatlari, milliy davlatchilikni joriy qilish sari tashlagan qadamlariga dushmanona ashaddiy qarshilik ko'rsatildi.
Ajnabiylar hukumati o'lkadagi harbiy qismlari, qurollangan ishchi gvardiyasiga tayanib ish ko'rdi. Bu hokimiyat faoliyati faqat zo'rllikka, buzg'unchilikka, qon to'kishga qaratildi. Ong saviyasi past, ko'pincha jinoiy unsurlar bo'lgan soldatlar, gvardiyachilar yerh aholi, ayniqsa, dehqonlarni shafqatsizlik bilan talay boshladilar.
Shunday qilib, 1917-yil kuzida o'lkadagi so'1-bolshevistik doiralar, ular tuzgan hukumat, bir tomondan
kolonial-shovinistik, ikkinchi tomondan esa inqilobiy-sinfiylik siyosati va bu boradagi amaliy ishlarni boshlab yubordi.   
Nom: Re: O'zbekiston tarixidan nimalarni bilasiz!!!
Yuborildi: asr 20 Noyabr 2008, 01:19:18
TURKISTON MUXTORIYATI - TUB YERLI
XALQLAR DAVLATCHILIGI TARIXIDA YANGI BOSQICH
1917-yil boshlarida Petrogradda bo'lib o'tgan voqealar ta'siri    ostida    Turkistonda yangi jamiyat kurtaklarini shakllantirish uchun harakat boshlanib ketdi. Turkiston ijtimoiy-siyosiy hayotida o'lka muxtoriyati masalasi asosiy masala bo'lib qoldi. Turkistonga muxtoriyat maqomini berish g'oyasi nafaqat demokratik ziyolilari orasida, hatto oddiy odamlar o'rtasida ham ancha ommalashgan edi.
1917-yilning mart-aprel oylari o'lkaning siyosiy uyg'onishida burilish davri bo'ldi. Turkiston jadidlari, milliy ziyolilar va islom ulamolarining yetakchilari bo'lgan Mahmudxo'ja Behbudiy (1875—1919), Munavvar Qori Abdurashidxon o'g'li (1878—1931), Ubaydulla Xo'jayev (1882-1938), Abdurauf Fitrat (1886-1938), Fayzulla Xo'jayev (1896—1938), Sadriddin Ayniy (1878-1954), Usmon Xo'ja (1878-1968), Mustafo Cho'qay (1886—1941), Muhamrnadjon Tinishboyev (1879-1939), Sherali Lapin (1868-1919), Ahmad Zaki Validiy To'g'on (1890-1970), Obidjon Mahmudov (1858—1936) o'lkada yangi tashkil qilingan «Sho'roi Islomiya» (1917-yil, mart), «Sho'roi Ulamo»(1917-yil, iyun), «Turon» jamiyatlari va «Turk Adami Markaziyat (Federalistlar) firqasi» (1917-yil, iyul), «Ittifoqi muslimin» (1917-yil, sentabr) siyosiy partiyalarining tuzilishida muhim rol o'ynadilar.
Jadidchilik 1917-yilda ma'rifatchilik harakatidan siyo¬siy harakat darajasiga allaqachon ko'tarilgan edi. O'sha 1917-yilning o'zida to'rt marta Butunturkiston musulmonlari qurultoyi o'tkazildi. 1917-yil 16—23-aprelda Toshkentda bo'lgan I qurultoyda demokratik Rossiya tarkibida Turkiston Muxtoriyatini tashkil etish g'oyasi olg'a surildi. Bu g'oya Turkiston xalqlarining o'z milliy davlatchiligini tiklash yo'lidagi dastlabki qadami edi.
Butunturkiston musulmonlar I qurultoyining so'nggi majlisida Markaziy rahbar organ — Turkiston o'lka musulmonlari kengashi (KpaйMycСoвeт) tashkil etilishi haqida qaror qabul qilindi. Uni tuzishdan asosiy maqsad milliy-ozodlik harakatiga tashkiliy va markazlashtirilgan xususiyat kasb etish uchun bir-biri bilan tarqoq aloqada bo'lgan jamiyat, qo'mita va ittifoqlarni birlashtirish edi. Turkiston musulmonlari Markaziy Kengashiga Mustafo Cho'qayev rais, Zaki Validiy bosh kotib, Munavvar Qori, Behbudiy, O.Mahmudov, U.Xo'jayev, T.Norbo'tabekov, Islom Shoahmedov va boshqalar a'zo qilib saylandi. Munavvar Qori va Sadriddinxon afandi boshchihgida Toshkent qo'mitasi tuzildi. Shuningdek, Beh¬budiy rahbarligida Samarkand va Nosirxon To'ra yetak-chiligida Farg'ona bo'limi ham tashkil topdi. Markaziy Sho'roning organi sifatida «Najot» (muharriri — Munavvar Qori), keyinchalik «Kengash» (muharriri — Validiy va Munavvar Qori) gazetalari chiqa boshladi.
Shunday qilib, 1917-yil bahorida Turkistonning birligi va yaxlitligi tomon muhim qadam tashlandi. Tarixda ilk marta Butunturkiston miqyosida musulmonlar qurul¬toyi chaqirilib, unda tub xalqlarning muxtoriyat tomon qat'iy intilishi, o'z an'analari, urf-odatlari va turmush tarzini izchil turib himoya qilishi aytildi. Bu manfaatlarning ifodachisi bo'lgan Milliy Markaz — Turkiston musulmonlari Markaziy Kengashi tashkil etildi.
Nom: Re: O'zbekiston tarixidan nimalarni bilasiz!!!
Yuborildi: asr 20 Noyabr 2008, 01:20:21
IKKINCHI; Afsuski, birlashish jarayonlari har doim ham bir tekis rivojlanmadi. Asr boshidan buyon davom etayotgan «jadid-qadim« nizolari demokratik harakat saflarida parchalanish yuz berishiga olib keldi. Ma'lumki, 1917-yil 14 martda Toshkgntda «Sho’roi Islomiya» tashkil topgan edi. Aksariyati jadidlardan iborat bu tashkilot a'zolari Turkiston mustaqilligi uchun kurash olib bordilar. 1917-yil iyun oyida Munayvar Qori boshchiligidagi «Sho'roi Islomiya»dan «Sho'roi Ulamo» ajralib chiqdi. Sherali Lapin uning Toshkent sho’basiga_asos soldi. Oradan ko'p vaqt o'tmay Qo’qon shahrida ham «Sho’roi Ulamo» jamiyati tuzildi. Lekin ikki jamiyat o'rtasida g'oyaviy kelishmovchiliklar mavjud bo'lib, ular bir-biri bilan kelisha olmasdilar. Chunki «Sho'roi Ulamo» jamiyati o'z dasturida islom dinining an'anaviy asoslari bo'yicha ish ko'rishini ma'lum qilsada, aslida Lapin boshchiligidagi Toshkent ulamochilari avval rus monarxiyasi, so'ngra bolshevizm g'oyalari bilan o'z harakatlarini muvofiqlashtirishga behuda urindilar. «Sho'roi Ulamo» jamiyati o'z maqsadlari targ'iboti uchun "œAl-Izoh" jurnalini chiqara boshladi (muharriri — Abdumalik hoji Nabiyev). Har ikki jamiyat o'rtasidagi g'oyaviy kurashni o'sha davr voqealarining shohidi bo'lgan M.Cho'qayev keyinchalik shunday xotirlaydi: «Ulamo Jamiyati» va «Sho'roi Islomiya» o'rtasidagi kelishmovchilik bizning umumiy kurashimizni zaiflashtirmoqda va ishlarimizni chuvalashtirmoqda edi. Ikkinchi tarafdan, «Ulamo Jamiyati»ning siyosiy programmasi milliy harakatimizning ochiq dushmanlariga bizga qarshi qurol bermoqda edi».
1917-yil 10-sentabrda Toshkentda Butunturkiston musulmonlarining II qurultoyi ochildi. «Sho'roi Islomiya» tashabbusi bilan chaqirilgan ushbu qurultoy hokimiyatni ishchi, soldat va dehqon deputatlari Sovetlariga berishga qarshi chiqdi. Ushbu qurultoyda qabul qilingan rezolyutsiyalarda milliy demokratiya o'zi tutadigan yo'lning muhim asoslarini birinchi marta qat'iy qilib aytdi: hukumat demokratik siyosat yurgizadigan bo'lsa, ana shundagina musulmonlar bu hukumatda ishtirok etadilar. Ikkinchi qurultoyda faqat Milliy Markaz — Turkiston musulmonlari Markaziy Kengashi mintaqadagi tub yerli aholi manfaatlarini himoya qilishi mumkin, degan fikr qat'iy qilib qo'yildi.
1917-yil 17—20-sentabrda Toshkentda bo'lib o'tgan Turkiston va Qozog'iston musulmonlarining qurultoyi «ulamochilar» bilan «sho'roi islomchilar» o'rtasidagi uzoq va qizg'in bahslarga qaramay, nihoyat, kelishish va murosa yo'lini topdi. Qurultoyda «Sho'roi Islomiya», «Sho'roi Ulamo», «Turon» va boshqa siyosiy tashkilotlarni birlashtirish yo'li bilan butun Turkiston mintaqasi uchun umumiy bo'lgan «Ittifoqi muslimin» degan siyosiy partiya tuzishga qaror qilindi.
Qurultoy ishidagi asosiy masala Turkiston o'lkasining bo'lajak siyosiy tuzumini belgilash edi. O'sha paytda Toshkentda nashr qilingan "œUlug' Turkiston" gazetasida yozilishicha, «Qurultoy Mulla Muhammadxo'ja eshon va Mulla Siddiqxo'ja eshonlarning boshqaruv shakli haqidagi nutqlarini tinglab, duoyu ijobat ila Turkiston Muxtoriyatini tayin etishga jazm qildi». Qurultoy muxtoriyatga «Turkiston Federativ Respublikasi» degan nomni qo'yib, parlament respublikasi asosida tuzilajak bo'lg'usi davlat tuzumining bosh tamoyil va me'yorlarini belgilab berdi.
Shu tarzda Turkistonda Muxtoriyat hukumati yuzaga kelmasdan ancha oldin jamiyatning keng qatlamlari vakillari, ilg'or ziyolilar bu harakatda faol qatnashib, uning poydevorini yaratishga zamin hozirladilar.
Nom: Re: O'zbekiston tarixidan nimalarni bilasiz!!!
Yuborildi: asr 20 Noyabr 2008, 01:21:56
UCHINCHI;  Siyosiy partiyalar tuzishni, ular  tomonidan dasturiy hujjlatlar qabul qilinishi Turkistonda milliy harakatning keng quloch yoyganidan dalolat berar edi. Biroq, Petrograddagi oktabr to'ntarishi oqibatida 1917-yil oktabr-noyabr oylarida Turkiston o'lkasida, xususan, Toshkent va Qo'qonda yuz bergan voqealar milliy-ozodlik harakatini butunlay boshqa yo'nalishdan ketishga majbur qildi. 1917-yil 26—28-noyabrda (yangi hisob bilan 9—11-dekabrda) Qo'qon shahrida Turkiston o'lka musulmon¬larining favqulodda IV qurultoyi bo'lib o'tdi. Qurultoy ishining butun tafsilotlari o'sha davr gazetalarida tarix uchun muhrlab qo'yilgan.
Ma'lumki, musulmonlarning ushbu nufuzli qurultoyi va unda qabul qilingan qarorlar o'n yillar davomida «millatchilar guruhining yig'inida e'lon qilingan burjua muxtoriyati» deb noto'g'ri talqin qiiib kelindi. Hujjatlar esa ushbu holning butunlay aksi bo'lganini isbotlaydi. Masalan, Turkiston jadidlarining otasi sanalgan Mah-mudxo'ja Behbudiy o'z ma'ruzasida qurultoyning Tur¬kiston xalqlari tarixida ulkan ijobiy, tarixiy hodisa va burilish davri ekanini ta'kidlab, «Qurultoyimiz qabul qilayotgan qarorlar shuning uchun ham ahamiyatliki, unda Turkiston aholisining yevropalik vakillari ham ishtirok etmoqdalar», deydi. Behbudiy qurultoy hay'atida musulmonlar bilan bir qatorda boshqa milliy guruhlarning ham vakillari bo'lishini yoqlab chiqdi.
Turkistonni boshqarish shakli to'g'risidagi masala qurultoyning diqqat markazida turdi. Bu masala muhokamasida so'zga chiqqanlarning ko'pchiligi Tur-kistonning muxtor respublika deb e'lon qilinishi o'lka aholisining ijtimoiy maqsadlaridan kelib chiqqani va unga mos turmushini uqtirdi. Muxtoriyat va mustaqillik e'lon qilish fikrini hamma qo'llab-quvvatladi.
Qurultoyda 1917-yil 27 noyabr (yangj hisob bilan 10 -dekabr) kuni kechqurun qabul qilingan qarorda shunday deyiladi: «Turkistonda yashab turgan turli millatga mansub aholi Rossiya inqilobi da'vat etgan xalqlarning o'z huquqlarini o'zlari belgilash xususidagi irodasini namoyon etib, Turkistonni Federativ Rossiya Respublikasi tarkibida hududiy jihatdan muxtor deb e'lon qiladi, shu bilan birga muxtoriyatning qaror topish shakllarini Ta'sis majlisiga havola etadi». Qurultoy Turkistonda yashab turgan milliy ozchilik huquqlarining muttasil himoya qilishini tantanali ravishda e'lon qildi.
28-noyabr ( 11 -dekabr)da tarkib topayotgan mazkur davlatning noibi aniqlanib, Turkiston Muxtoriyati deb ataladigan boldi. Qurultoy o'sha kungi yig'ilishda Bu'tunrossiya Ta'sis majlisi chaqirilgunga qadar hokimiyat Turkiston Muvaqqat Kengashi va Turkiston Xalq (Millat) Majlisi qo'lida bo'lishi kerak, deb qaror qabul qildi.
Qurultoyda Turkiston Muvaqqat Kengashi a'zolaridan 8 kishidan iborat tarkibda Turkiston Muxtoriyati hukumati tuzildi. Hukumatning Bosh vaziri hamda ichki ishlar vaziri etib Muhammadjon Tinishboyev saylandi. Islom Sulton o’g’li Shoahmedov — Bosh vazir o'rinbosari, Mustafo Cho'qayev — tashqi ishlar vaziri, Ubaydulla Xo'jayev — harbiy vazir, Hidoyatbek Yurg'uli Agayev — yer va suv boyliklari vaziri, Obidjon Mahmudov — oziq-ovqat vaziri, Abdurahmon O'rozayev — ichki ishlar vazirining o'rinbosari, Solomon Abramoviya Gersfeld — moliya vaziri lavozimlarini egallashdi. Hukumat tarkibida keyinchalik ayrim o'zgarishlar yuz berdi. Mustafo Cho'qay Bosh vazir lavozimini bajarishga kirishdi. Vazirlardan uch kishi oliy ma'lumotli huquqshunos, ikki kishi o'rtacha malakali huquqshunos ekanligi Muxtoriyat hukumati a'zolari bilim darajasining naqadar yuqori ekanidan dalolat beradi.
Nom: Re: O'zbekiston tarixidan nimalarni bilasiz!!!
Yuborildi: asr 20 Noyabr 2008, 01:23:09
BESHINCHI; Qurultoy tugagach, 1-dekabrda Turkiston Muxtoriyatining Muvaqqat hukumati a'zolari (8 kishi) imzolagan maxsus Murojaatnoma e'lon qilindi. Ushbu Murojaatnomada Turkistondagi barcha aholi: irqi, millati, dini, jinsi, yoshi va siyosiy e'tiqodlaridan qat'i nazar, yakdillik va hamjihatlikka da'vat etilgan edi.
Oradan ko'p o'tmay Millat Majlisi tomonidan tasdiqlangan qonunlar e'lon qilindi, shuningdek, yangi hukumat mamlakat Konstitutsiyasini tayyorlash uchun taniqli huquqshunoslarni jalb qildi. 1917-yil 26-dekabrda Turkiston Milliy bayrog'i qabul qilindi. «E1 bayrog'i»,    «Birlik    tug'i»,    «Свободнс‹й Туркестан», kabi hukumat gazetalari o'zbek, qozoq va rus tillarida nashr qiдшna boshlandi. Avval chiqayotgan "œUlug' Turkiston" gazetasi ham o'z sahifalarida Muxtoriyat hukumati faoliyatiga alohida o'rin bera boshladi. Nashr ishlarini yaxshilash uchun O. Mahmudovning bosmaxonasi hukumat ixtiyoriga o'tdi. Muxtoriyat hukumati milliy qo'shinni tashkil qilishga kirishdi. 1918-yil boshida bu qo'shin saflarida bir mingdan ortiq askar bo'lgan. Harbiy vazir Ubaydulla Xo'jayev ishtirokida o'tkazilgan ko'rik-parad vaqtida askarlar soni 2000 kishiga yetgan. Bundan tashqari Qo'qonda taxminan shuncha mirshablar bor edi.  Hukumat iqtisodiy sohada 30 million so'm miqdorida ichki zayom chiqarishni yo'lga qo'ydi. Chunki gazetalarni nashr qilish, muxtoriyat qo'shinlarining ta'minoti va hukumatning ichki xarajatlari uchun mablag' zarur edi. Shuningdek, hukumat a'zolari ochlik changalida qolgan Turkiston aholisiga Orenburg orqali g'alla keltirish muammosini hal qilish uchun ham amaliy qadamlar tashladi.
Turkiston   Muxtoriyati   hukumati qisqa muddat ichida xalq o'rtasida katta e'tibor qozondi. Yangi hukumat faoliyati faqat Qo'qonda yoxud Farg'ona vodiysida emas, balki butun Turkiston mintaqasida yashayotgan tub yerli xalqlar tomonidan qizg'in qo'llab-quvvatlandi. Fitrat, Cho'lpon, Hamza Muxto¬riyat hukumatini alqab, o'tli she'rlar bitishdi. Fitrat Muxtoriyat e'lon qilingan 27-noyabr (10-dekabr) tunini «Milliy Laylatulqadrimiz» deb atadi. Alloma Fitratning bu so'zlarida olam-olam ma'no mujassamlashgan.
O'sha davrda chiqqan gazetalarning yozishicha, namoyish qatnashchilarining bayroqlarida «Yashasin Muxtoriyatli Turkiston va uning hukumati!» deb yozilgan so'zlar hilpirab turardi.
Samarqandda bo'lib o'tgan viloyat soveti s'yezdida yig'ilganlar Turkiston Muxtoriyatiga qo'shilishga qaror qildilar va Millat Majlisi tarkibiga 5 vakil sayladilar.
Turkiston o'lkasining turli shahar va qishloqlarida muxtoriyatni olqishlab, ko'p ming kishilik namoyishlar bo'lib o'tdi.  1-dekabrda Namangan uyezdida  100000  kishi qatnashgan namoyish bo’ldi.
«Ulug' Turkiston» gazetasining yozishicha, 1917-yil 6-dekabrda Toshkentda 60000 kishi ishtirok qilgan miting o'tkazildi. Munavvar Qori rahbarligida uyushtirilgan bu miting qatnashchilari Muxtor Turkiston hukumatini bir ovozdan ma'qulladilar va Turkistonda endi ushbu muvaqqat hukumatdan boshqa hech qanday hukumatni tan olmaslikka qaror qilganliklarini e'lon qildilar.
Turkiston xalqining muxtoriyat uchun olib borgan kurashida 1917-yil 1'3-dekabrda bo'lib o'tgan fojeali voqealar muhim o'rin tutadi. O'sha kuni Toshkentda eski shahar aholisi «Muxtor Turkiston uchun!» shiorlari ostida tinch bayram namoyishini o'tkazdilar. Ammo Toshkent sovetidagi bolsheviklar shaharda qurolli kuch bilan tartib o'rnatishga buyruq berdilar. Oqibatda tinch namoyish qatnashchilari pulemyotdan o'qqa tutildi, eski shaharlik 16 kishi ana shu to'qnashuv qurboni bo'ldi.
Nom: Re: O'zbekiston tarixidan nimalarni bilasiz!!!
Yuborildi: asr 20 Noyabr 2008, 01:24:32
OLTINCHI; Lekin o'lkadagi bolshevikcha rejimning bunday tazyiqlariga qaramay, Muxtoriyat hukumatini qo'llab-quvvatlash davom etaverdi. Turkiston Muxtoriyatiga munosabat masalasi 1917-yil 26—30-dekabrda (1918-yil 8— 12-yanvarda) Qo'qon shahrida bo'lib o'tgan yerli ishchi, askar va dehqon deputatlari 1 favqulodda qurultoyining diqqat markazida bo'ldi.
Qurultoy ochilishini Turkiston o'lka Harbiy Sho'rosi rahbari Orif Klivleyev qutladi. Muvaqqat Millat Majlisi nomidan Islom Shoahmedov va boshqalar ham qurultoyni tabrikladilar. Faqat bolsheviklar partiyasining vakili, o'lka mehnat komissari P.Poltoratskiy qurultoyda dag'dag'ali ohangda so'zlab, xalqimiz tarixidagi ilk demokratik hukumatni «boylar muxtoriyati» deb tuhmat qildi. «Biz kambag'allar muxtoriyatiga qarshi emasmiz», deb Poltoratskiy munofiqlik qildi. Qurultoy vakillarining ko'pchiligi Poltoratskiyning bunday ig'vo va aldovlariga uchmadilar. 30-dekabrda Turkiston Muxtoriyati huku¬matini qo'llab-quvvatlash, shuningdek, Turkiston o'lkasi Xalq Komissarlari Sovetiga ishonchsizlik bildirish to'g'-risida rezolyutsiya qabul qilindiki, bu hoi qurultoy qatnashchilari siyosiy ongining yetuklik darajasidan nishona edi. Rezolyutsiyada quyidagi fikrlar alohida ta'kidlanardi:
 1) Turkiston o'lkasi Xalq Komissarlari Soveti barcha aholi, ayniqsa, musulmonlar xohish-istaklarining ifodachisi emasligini;
 2) Turkiston o'lkasi xalqlari irodasi ikki qurultoyda muxtoriyat e'lon qilinganda ifodalanganligini;
 3)  Turkistonda yagona hukumat organi butun musulmonlarning qurultoyida tashkil topgan va musulmon
ishchi, askar va dehqonlarning qurultoyida to'ldirilgan Turkiston  Muxtoriyati  hukumati  ekanligini  e'tiborga
olib;
Musulmon ishchi, dehqon va askarlar qurultoyi Tur¬kiston Xalq Komissarlari Sovetiga hokimiyatni darhol Turkiston Muxtoriyati hukumati va Millat Majlisiga topshirsin deb istak bildiradi, chunki ushbu qurultoy Muxtor Turkistondagi barcha demokratik qatlamlardan tash¬kil topib, butun yo'qsillar o'y-fikrlarining ifodachisidir...»
Afsuski, o'lkadagi ilk demokratik va xalqchil hukumat bo'lgan Turkiston Muxtoriyatining faoliyati uzoqqa cho'zilmadi. Toshkent   soveti bolsheviklari unga katta xavf deb qaradilar.   
      Muxtor  hukumatning  xalq o'rtasidagi  obro'-e'tibori  va nufuzli bolsheviklami   tashvishga solib qo ydi.  1918-yil 19—26-yanvar (1—8-fevral) da Toshkentda bo'lgan Turkiston o'lkasi ishchi, soldat va dehqon deputatlari Sovetlarining favqulodda IV qurul¬toyida muxtoriyat masalasi asosiy o'rinda turdi. Qurultoyda bolsheviklar fraksiyasi tomonidan so'zga chiqqan Toshkent sovetining raisi I.Tobolin surbetlarcha shunday dedi: «Muxtoriyatni hayotga tatbiq etish uchun hali vaqt erta. Chunki biz bu ishni amalga oshirsak, muxtoriyatning birinchi sharti sifatida rus qo'shinlari o'lkadan chiqib ketishi kerak bo'ladi». Qurultoy Turkiston Muxtoriyati hukumati va uning a'zolarini qonundan tashqari holatda deb, hukumat a'zolarini qamoqqa olish to'g'risida qaror chiqardi. Bolsheviklar bu qabih va mudhish «hukm«ni amalga oshirishga zudlik bilan kirishdilar.
Nom: Re: O'zbekiston tarixidan nimalarni bilasiz!!!
Yuborildi: asr 20 Noyabr 2008, 01:26:11
YETINCHI; Atigi uch kun o'tgach, 30-yanvar (12-fevral)da Turkiston XKS Muxtoriyat hukumatini tugatish uchun harbiy harakatlarni bpshladi. Turkiston bolsheviklari buning uchun qizil askarlardan tashqari armanlarning «Dashnoqsutyun» partiyasi a'zolaridan tuzilgan qurolli to'dalardan ham keng foydalandi. 30-yanvar kechqurun Skobelev (hozirgi Farg'ona) shahridan Qo'qonga dastlabki qizil askar otryadlari to'p va pulemyotlar bilan yetib keldi. Bu otryadning komandiri K.Osipov edi. 31-yanvar (13-fevral) ertalab Andijondan va sal keyinroq Perovskdan ham qizil askarlar yetib keldilar. «Ulug' Turkiston* gazetasida yozilishicha, 31-yanvar tushdan keyin jang harakatlari boshlandi. 15-fevral (eski hisob bilan 2-fevral)da esa shaharda yong'inlar bo'ldi.
Dastlabki jangda Muxtoriyatning milliy qo'shinidan tashqari qo'qonlik aholi vakillari ham qatnashdi. Asosan bolta, cho'kich, tayoq ko'targan xaloyiqning soni 100000 kishiga yetdi. Shunga qaramay, qurolsiz bu kishilar qizil askarlarning Qo'qon shahriga hujumini uch kun davomida mardonavor qaytardilar.
Shu kunlarda Muxtoriyat hukumati ichida ham ziddiyatlar  kuchaydi.   Hukumat   a'zolarining  bir  qismi Qo'qon yangi shahar bolsheviklari yuborgan ultimatum asosida ular bilan muzokarani davom ettirishni yoqlab chiqdi. Aslida muzokaralar dastlab qon to'kilishi oldini olish  maqsadida  30-yanvar  (12-fevral)da  boshlangan bo'lib,  muxtoriyatchilar bolsheviklarga o'z talablarini bayon qilishgan edi. Ammo Qo'qon revkomi qonuniy hukumatning qal'ani bo'shatib qo'yish haqidagi adolatli talabiga rozi bo'lmagach, u o'z-o'zidan to'xtab qoldi.17-fevralda bolsheviklar o'z talablari asosida qayta muzokara  boshlashni  taklif qildilar.   Tabiiyki,   ularning Muxtoriyat hukumati rahbarlarini sovetlarga topshirish kabi shovinistik talablarini Muxtoriyat hukumati rad qildi.   18-fevralda  bolsheviklar   Muxtoriyat   hukumati sovet hokimiyatini tan olishi va unga bo'ysunishi, milliy qo'shinni tarqatib yuborishi kerak, degan yangi talablar qo'ydilar. Bu safar ham ularga rad javobi berildi. Shu orada  muxtoriyatchilar  qatorlarida  parokandalik  yuz berdi.  Baxtga qarshi o'sha  18-fevralda M.Cho'qayev hukumati ulamochilarning tazyiqi bilan iste'foga chiqdi. Vazirlarning  ba'zilari  Qo'qonni  tark  etishga  majbur bo'ldi. Hukumatning boshqa a'zolari esa bolsheviklar tomonidan keyinchaUk qo'lga olindi.
Qo'qon shahar mirshablari boshlig'i Kichik Ergash 18-fevraldan boshlab amalda Muxtoriyat hukumatining rahbariga aylandi. Turkiston o'lkasi harbiy komissari Ye.Perfilev boshchiligidagi piyoda otliq va artilleriya qismlaridan iborat 11 eshelon Qo'qonga keldi. Qizil askarlar shaharda bosqinlar uyushtirib, uni talon-toroj qilishga kirishdilar. Shahar ustida uch kun davomida to'plardan yondiruvchi snaryadlar otildi. Muxtoriyat qo'shinining tirik qolgan qismi shahardan chiqib ketdi. Turkiston Muxtoriyati hukumati bolsheviklarning qonli hujumlari oqibatida ag'darib tashlandi. Ammo Qo'qon va uning atroflarida tinch aholini talash, o'ldirish avjga chiqdi. Faqat Qo'qonning o'zida uch kun davomida 100000 kishi o'ldirildi. Sobiq xonhk poytaxti bo'lgan Qo'qon shahri butkul vayronaga aylantirildi.
"œUlug' Turkiston" gazetasi chuqur qayg'u bilan xabar berganidek, «20(7)- fevral Ho'qand (Qo'qon) tarixining eng dahshath kuni edi. Armanilar ayricha faoliyat ko'rsatganlar...». Gazetadagi ushbu maqola «Ho'qand hozir o'liklar shahri» degan dahshatli ibora bilan tugaydi.
Nihoyat, 1918-yil 22(9)- fevralda Qo'qon shahridagi Rus-Osiyo banki binosida bolsheviklar tomonidan tayyorlangan «tinchlik shartnomasi» imzolandi. Ushbu shartnomaning ikkinchi moddasida: «Aholi o'lka Xalq Komissarlari Soveti hokimiyatini va barcha mahalliy sovet tashkilotlarini tan oladi», deb yozilgan edi. Ha, o'qqa tutilgan, o'ldirilgan, talangan va tahqir etilgan qo'qonliklarning tirik qolgan qismi sovet hokimiyatini tan olishga majbur bo'ldi.
Nom: Re: O'zbekiston tarixidan nimalarni bilasiz!!!
Yuborildi: asr 20 Noyabr 2008, 01:26:55
SAKKIZINCHI; Turkiston Muxtoriyati hukumati atigi 72 kun umr ko'rgan bo'lsa ham, u erksevar xalqimizni milliy mustaqillik va istiqlol uchun kurashga da'vat etdi. Vatan tuyg'usidek muqaddas tuyg'u qalbining to'ridan joy olgan Turkiston munavvarlarining muxtoriyat uchun olib borgan kurashlari izsiz ketmadi. 1918-yilning erta bahorida avval Farg'ona vodiysida, so'ngra butun Turkistonda Sovet hokimiyati va qizil armiyaga qarshi qurolli harakat boshlandi.
Nom: Re: O'zbekiston tarixidan nimalarni bilasiz!!!
Yuborildi: asr 20 Noyabr 2008, 01:27:39
TURKISTONDA O'RNATILGAN SOVET REJIMI VA BOLSHEVISTIK
DIKTATURANING MOHIYATI
Zo'ravonlik     va     xalqlarni ezishga qaratilgan sovet rejimi o'zining ilk kunlaridan boshlab Turkistondagi tub xalqlarga nisbatan mustamlakachilik siyosatini yuritdi. Chor Rossiyasining mustamlakachilik tizimi sovetlar davrida yanada takomillashtirildi.
Turkiston Xalq Komissarlari Soveti o'zining tuzilishi va boshqaruv apparatlari jihatidan mutlaqo farqli hukumat edi. Turkiston XKS tarkibiga kirgan 15 ta komissarlik o'lkaning boshqaruv ishlarini butunlay qamrab olgan. O'lkada o'rnatilgan sovet boshqaruv tizimining o'ziga xos va farqli tomoni shundaki, u tashkil topgan zahotiyoq Rossiyadagi markaziy hukumat—bolsheviklarni tan oldi.
1917-yil 23-noyabrda Turkiston o'lkasidagi yangi hukumat aholiga qilgan murojatida o'zining maqsadlarini yashirib o'tirmadi. Murojaatda quyidagi fikrga alohida urg'u berilgan edi: «Xalq Komissarlari Soveti mar¬kaziy hokimiyatning barcha dekretlarini og'ishmay amalga oshiradi va o'z faoliyatida butun Rossiya sovetlar s'yezdining qarorlariga amal qiladi. Bu topshiriqlarni bajarish yo'lidagi har qanday qarshilik sovetlar tomonidan keskin choralar ko'rish bilan kutib olinadi».
Demak, Turkiston XKS o'z faoliyatining birinchi kunlaridan boshlab sovet siyosatini amalga oshirishga, Turkiston o'lkasida sovet rejimini mustahkamlashga jon-jahdi bilan kirishdi.
Barcha mahalliy sovetlarga zudlik bilan qizil gvardiya tuzishga kirishish taklif qilindi. O'lka komissarligi tarkibida bo'lgan va boshqaruvda asosiy rol o'ynaydigan harbiy, tashqi savdo, shuningdek, pochta, telegraf va temir yo'llar boshqaruvi masalalari butunlay Rossiyadagi tegishli idoralar ixtiyoriga berib qo'yildiki, oqibatda Turkiston XKS ijrochi organga aylanib qoldi. Markaz-dan yuborilgan barcha mas'ul xodimlar, turli komissiya, byuro va tashkilotlar o'z siyosatlarini qo'g'irchoq organ¬ga aylangan o'lka XKS orqali yuritdilar.
Turkistonda bolsheviklar ases solgan sovet rejimi chorizmning mustamlakachilik siyosatidan oshib tushdi. Turkiston o'lkasi ikkinchi marta Markaziy Rossiyaga siyosiy va iqtisodiy jihatdan qaram bo'la boshladi.
O'lkada hokimiyatning faqat ishchilar va yevropali unsurlar qo'lida bo'lib qolishi Turkistondagi barcha demokratik kuchlarning yangi hukumatga bo'lgan ishonchsizligini kuchaytirib yubordi. Bolsheviklar va so'l eserlar Turkiston Muxtoriyati hukumatini ag'darib, mamlakat aholisining o'lkani boshqarishga bo'l¬gan qonuniy huquqini inkor qilib, hokimiyat to'g'-risidagi masalani kelishib hal qilish imkoniyatini yo'qqa chiqardi va shu bilan Turkiston siyosiy ha-yotidagi kuchlarning kelgusida muxolif turib qolishini oldindan muqarrar qilib qo'ydi.
Markazdagi bolsheviklar hukumati Turkistonda "œsovetcha andozadagi avtonomiya"
Nom: Re: O'zbekiston tarixidan nimalarni bilasiz!!!
Yuborildi: asr 20 Noyabr 2008, 01:28:40
ikkinchi; ornatishga     qattiq kirishdi. Bu ishm bajarish uchun Moskvadan ko'plab partiya va sovet xodimlari Turkiston o'lkasiga yuborildi. Leninning buyrug'i bilan bolshevik P.A.Kobozev Turkistonning favqulodda komissari qilib jo'natildi. 1918-yil 10-apreldan boshlab u Turkiston o'lkasining amaldagi xo'jayiniga aylanib, butun hokimiyat jilovini o'z qo'lida saqlashga harakat qildi.
1918-yil 20-aprel —1-mayda Toshkentda Turkiston sovetlarinhig V s'yezdi bo'lib o'tdi. Unda qatnashgan 300 ga yaqin delegatdan atigi 50 tasi mahalliy millat vakillari edi. S'yezd delegatlari Lenin va Stalinning ko'rsatmasi asosida 30-aprelda Rossiya Sovet Federatsiyasi tarkibida Turkiston Sovet Respublikasi (TSR)ni tuzish to'g'risida qaror qabul qilishdi. Qarorda «Turkiston sovet respublikasi avtonom tarzda boshqariladi, Rossiya Sovet Federatsiyasi markaziy hukumatini tan oladi va o'z faoliyatini u bilan muvofiqlashtiradi», deb yozilgan edi.
S'yezd respublikaning qonun chiqaruvchi oliy organi—36 kishidan iborat (18 tadan bolshevik va so'l eser¬lar   kirgan)   Turkiston   Markaziy   Ijroiya   Komiteti (MIK)ni sayladi. Turkiston MIK raisi qilib favqulodda komissar P.Kobozev, hamrais qilib A.Solkin saylandi. Mahalliy millat vakillaridan 4 kishi: S.Jo'raboyev, S.Yusupov, Sh.Ostonboyev, S.Azimboyev birinchi marta MIK a'zoligiga saylandi. Shuningdek, Turkiston XKS tarkibiga 16 kishi (9 bolshevik va 7 so'l eser) kiritildi. S.Tursunxo'jayev (sog'liqni saqlash komissari) va S.Ashurxo'jayev (milliy ishlar komissari) tub millatlarning dastlabki vakillari sifatida hukumat tarkibiga kirishdi. Shuningdek, tatarlardan I.Gabitov ichki ishlar va H.Ibrohimov adliya komissarlari qilib saylandi.
Afsuski, «sovetcha andozadagi avtonomiya» tabiatan milliy muxtoriyat bo'lmay, balki hududiy bir avtonomiya edi. Buning ustiga ushbu «muxtoriyat» samaralaridan birinchi galda o'lkadagi yevropalik aholining asosan proletar qismi bahramand bo'ldi.
1918-yil 17—25-iyunda Toshkentda bo'lib o'tgan Turkiston bolsheviklarinnig o'lka konferensiyasi Turkis¬ton kommunistlar (bolsheviklar) partiyasining 1-s'yezdi deb nomlandi. Unda o'lkadagi kommunistik guruhlar ilk marta tashkiliy jihatdan rasmiylashib, Turkiston Kompartiyasiga (RKP(b) tarkibida) birlashdilar. Kommunistlarning miqdori 2000 kishidan oshmas edi. S'yezdda I.Tobolin raisligida 7 kishidan iborat Markaziy Komitet saylandi, uning tarkibiga mahalliy kommunistlardan Nizomiddin Xo'jayev ham kiritildi.
«Temir qonun», «po'latdek kuchli intizom», «diktatorlik vakolatlari» kabi sinfiy xislatlarni o'zida jamlagan Turkiston Kompartiyasi RKP(b)ga bo'ysunar edi. Markaz bolsheviklari bergan har qanday topshiriq so'zsiz ijro qilinishi oqibatida Turkiston mintaqasini Rossiyaga siyosiy va iqtisodiy qaramligi mustahkam asosda yo'lga qo'yildi.
Turkiston bolsheviklarining anjumanida qabul qilingan qarorlar o'lkaning keyingi taqdirida o'ta salbiy rol o'ynadi. Masalan, Turkiston Muxtoriyati hukumatini tor-mor qilishda faol qatnashgan arman dashnoqlari par¬tiyasining yo'lboshchisi s'yezdda iliq kutib olindi. Tobolinning aytishicha, ular og'ir vaziyatlarda «Dashnoqsutyun» partiyasining yordamiga suyanishgan edi.
Bolsheviklar tomonidan «sovet Turkistoni»ga aylantirilayotgan mintaqada hokimiyatni siyosiy markazlaslitirish borasidagi harakat kuchaydi. Turkistonda Markazning siyosiy hukmronligi boshqaruv tizimi orqali shakllandi va izchillik bilan amalga oshirishga kirishildi. Shunday qilib, sovetlarning V s'yezdi Turkistonni Rossiya tarkibidagi o'lka sifatida e'lon qilib, davlat boshqaruvi va xalq xo'jaligi sohasidagi siyosatini markazdagi bolsheviklar hukumati belgilashini «qonuniy akt» bilan muhrlagan bo'lsa, o'lka bolsheviklarining I s'yezdi ham Rossiyaning partiyaviy, g'oyaviy va nazariy hukmronligini tan olib, shimoldagi bu davlat qo'l ostida boiishni yoqlab chiqdilar.
Nom: Re: O'zbekiston tarixidan nimalarni bilasiz!!!
Yuborildi: asr 03 Dekabr 2008, 12:27:25
 TURKISTONDA 1917-YILGI IJTIMOIY-SIYOSIY O'ZGARISHLAR
Turkiston xaiqiarming      Ma'lumki, Turkiston p'lkasi
asriy orzusi   спог Rossiyasi mustamlakasiga aylantirilib,  bu hududda
o'zga millat hukmdorlarining zo'rlikka asoslangan boshqaruv tizimi va siyosati yurgizila boshlaganidan e'ti-boran uning mazlum va jabrdiyda xalqlari o'z erki, ozodligidan mahrum etilib, birovlar qo'l ostiga tobe bo'lib qoldilar. Hattoki Turkistonning so'nggi general-gubernatori A. Kuropatkindek yuqori martabali «zot» ham: «Biz 50 yil tub joy aholini taraqqiyotdan jilovladik, uni maktablar va rus hayotidan chetda tutdik», deb e'tirof etgan edi. Biroq shu narsa haqiqatki, bu o'lka-ning tabiatan mag'rur xalqlari hech qachon o'zlarining chor-nochor qismatiga tan berib, o'zgalar jiloviga bo'ysunib yashashga rozi bo'lmaganlar, balki, aksmcha, o'z erki, milliy mustaqilligi yo'lida mardonavor kurash-ganlar.
Olis ko'hna tariximiz zarvaraqlaridan munosib o'rin egallagan, aziz nomlari mangulikka muhrlangan To'maris, Shiroq, Spitamen, Muqanna, Jaloliddin Manguberdi, Temur Malik, Shayx Najmiddin Kubro, Mahmud Torobiy, Mavlonzoda, Abubakr Kalaviy, Amir Temur, Muhammadali Eshon (Dukchi Eshon), Namozbotir Pirimqulov singari nomdor bahodirlarning el boshiga mushkul kunlar tushgan qaltis tarixiy jarayon-larda ko'rsatgan favqulodda jasoratlari bunga jonli guvohdir. Ular yurt ozodligi, mustaqilligini jon qadar e'zozlab, shu muqaddas maqsad yo'lida aziz jonlarini qurbon qildilar. Yurt milliy istiqloli uchun kurash darg'alaridan bin, qatag'onlik qurboni, buyuk ma'rifat-parvar A. Fitratning «Vatan sajdagohimdir», degan bir kalima iborasida olamjahon teran ma'no aks etganini anglash qiyin emas.
Yurtboshimiz I. A. Karimovning mana bu ibratomuz so'zlarida ulug' ajdodlarimizning mustaqillik g'oyasiga sodiq bo'lib, shunga intilib yashab kelganligiga yana bir bor amin bo'lamiz:
«Biz ona O'zbekiston istiqlolini, uning sha'ni shavkatini qanday himoya etishni ota-bobolarimizdan meros qilib olishimiz va uning himoyasiga hamisha tayyor turmog'imiz darker.
Ulug' ajdodlarimizdan muqaddas meros bo'lib kelayot-gan vatanga muhabbat tuyg'usi, farzandlarimiz, bugungi va kelajak avlodlarimiz uchun chinakam e'tiqodga, chi-nakam aqidaga aylansin».

Darhaqiqat, chor mustamlakachiligi o'zining behad zulmkorligi, qabohati bilan yurtimiz, uning jafokash odamlari tanasida o'chmas dog'-hasrat qoldirdi. U ajdodlarimizni ma'nan va ruhan qo'llab-quwatlab kel-gan asl ma'naviy qadriyatlarni zavol toptira borib, ular-ning jismi-jonida mavj urib kelgan milliy istiqlol va erk tuyg'ularini asta-sekin so'ndirishga urinib keldi. Yurtimiz tuprog'ini qonga belagan chor zobitlaridan biri, qonxo'r general Skobelevning: «Millatni yo'q qilish uchun uni qirish shart emas, uning madaniyatini, san'a-tini, tilini yo'q qilsang bas, tez orada o'zi tanazzulga uchraydi», deb aytgan behayo so'zlari bekorga aytilma-gan, albatta.
Lekin shunga qaramay yurt o'g'lonlari ajnabiylar zo'ravonligiga tik boqib, o'lka xalqlarining erki va ozodligi uchun kurashganlar. 1898-yilgi Andijon qo'zg'oloni yetakchisi Muhammadali Eshon va uning ko'p sonli hammaslaklari ustidan chor ma'murlari uyushtirgan sud jarayoni paytida chor amaldorlaridan binning eshonga qarata, seni avom xalqqa bosh bo'lib, oq podsho tuzumiga qarshi chiqishga nima majbur etdi, qabilidagi savoliga, u o'sha zahoti: «Sizlarning mahalliy xalq boshiga solgan behad zulmingiz, uning erkini, qadr-qimmatini tahqirlayotganingiz...» deya dangal javob berganligi fakti ham bunga yaqqol dalildir. Turkiston xalqlarining erk, ozodlik uchun kurash g'oyasi XX asr boshlariga kelib yangi pallaga kirdi. Yangi asr boshlarida\jadidlar nomi bilan mashhur bo'lgan, o'z ongli hayotini, butun borlig'ini yurt, millat ozodligi, hurligi va ravnaqi-ga baxsh etgan istiqlol darg'alari yetishib chiqdi.
Nom: Re: O'zbekiston tarixidan nimalarni bilasiz!!!
Yuborildi: asr 03 Dekabr 2008, 12:28:07
Ikkinchi; Mahmudxo'ja Behbudiy, Abdurauf Fitrat, Fayzulla Xo'jayev, Abdulla Avloniy, Munavvar Qori Abdura-shidxonov, Abdulqodir Shakuriy singari yurt ilg'or peshvolarining Turkiston ozodligi, istiqloli yo'lida qilgan ulkan sa'y-harakatlari, millat farzandlari ta'limi, tarbiyasini isloh qilish, yaxshilash, uni yuksak zamon talablari dara-jasiga ko'tarish borasidagi zahmatlari tahsinga loyiqdir. Eng muhimi, ular xalqimiz ongi, tafakkurini ziyo nuri bilan yoritish, o'zligini anglatish, yorqin kelajakka komil ishonch bilan qarash, o'z erki, mustaqiiligi uchun izchil kurashish bobida benazir faoliyat ko'rsatdilar.
O'lka jadidlarining rahnamosi M. Behbudiyning «Haq olinur, berilmas!» shiorida ozodlik uchun kurash g'oyasining muqarrarligi o'z yorqin ifodasini topgan edi.
Butun Turkistonni larzaga keltirgan hamda chor mustamlakachilarini sarosimaga solgan o'lka xalqlarining 1916-yilgi milliy-ozodlik harakati ham yurt ozodligi yo'liga bag'ishlangan edi.
Muxtasar qilib aytganda, Vatan ozodligini, davlat mustaqilligini qo'lga kiritish Turkiston xalqlarining asriy orzusi edi.
Chor  samoderjaviesi   zulmi,
1917-yilgi fevral inqilobi va Turkiston
 hukmronligiga qarshi uzluksiz davom etib kelgan kurash,
nihoyat 1917-yil fevraliga kelib g'alaba qozondi. Uch asr davomida Rossiya saltanatini to'xtovsiz boshqarib kelgan Romanovlar sulolasi hukmronligi ag'darildi. Mutlaq monarxiya tuzumi quladi..Mart oyi boshlarida rus bur-juaziyasi doiralari vakillaridan tashkil topgan Muvaqqat hukumat faoliyat ko'rsata boshladi. Ayni chog'da Petrogradda va boshqa joylarda ishchi, askar va dehqon deputatlari sovetlari tuzilib, hokimiyat organlari sifatida ish yurita boshladi. Shu tariqa, Rossiyada tarixda nihoyatda kamdan-kam uchraydigan noyob hodisa -ikki hokimiyatchilik boshqaruvi vujudga keldi. Bu hoi o'sha vaqtdagi mamlakatda vujudga kelgan siyosiy kuch-lar nisbatini o'zida aks ettirardi.
"¢Rossiyada fevral inqilobining amalga oshishi, siyosiy tuzumning o'zgarishi, demokratik jarayonlarning yuzaga kelishi uchun qulay imkoniyatlarning ochilishi Turkistondagi ijtimoiy-siyosiy voqealarning borishiga ijobiy ta'sir ko'rsatdi. O'lka hayotida yuz bergan muhim siyosiy o'zgarishlardan biri— bu chor mustamlakachiligi boshqaruvi ramzi bo'lib kelgan Turkiston general-guber-natorligi mahkamasining tugatilganligi bo'ldi. Uning o'rniga Muvaqqat hukumatga bo'ysunuvchi Turkiston qo'mitasi tashkil etildi. Ayni chog'da viloyatlardagi har-biy gubernatorlik lavozimlari ham tugatildi. Ularning o'rniga viloyat komissarlari lavozimi ta'sis etildi. Eng muhimi, fevral o'zgarishi Turkiston o'lkasi xalqlari hayo-tiga muayyan demokratik jarayonlarni baxsh eta bordi.» Endilikda keng xalq ommasi, uning turli ijtimoiy qat-lamlari faol harakatga kela boshladi. O'lkaning yirik sha-harlarida tashkil topgan va asosiy tarkibi mahalliy millat vakillaridan iborat kasaba uyushmalari, chunonchi, binokorlar, quruvchilar, ko'nchilar, duradgorlar va boshqa kasb kishilarini birlashtirgan uyushmalar ham aholining tub manfaatlari, ularning iqtisodiy va siyosiy talablarini himoya qilib faoliyat yuritdilar. 1917-yilning may oyiga kelib Turkiston o'lkasidan mardikorlikka zo'rlik bilan olinib, Rossiyaning g'arbiy hududlariga safarbar qilingan ko'plab yurtdoshlarimizning o'z ona zaminlariga qaytib kelishlari ham, shubhasiz, inqilobiy kuchlar safini to'ldira bordi. Bu o'rinda fevral o'zga-rishidan keyin o'lka xalqlari hayotida muhim rol o'yna-gan, ularning siyosiy faolligini oshirishga xizmat qilgan ko'plab inqilobiy-demokratik tashkilotlar, siyosiy firqalar, kasaba uyushmalari faoliyatiga alohida urg'u bermoq kerak bo'ladi. Gap shundaki, bu davrda Rossiyada faoliyat yuritayotgan ko'plab siyosiy par-tiyalar, jumladan, eserlar, sotsial-demokratlar va boshqa partiyalarning mahalliy tashkilotlari Turkistonda ham o'z faoliyatlarini aktivlashtirib, aholining turli ijtimoiy tabaqalarini o'zlariga jalb qilish, o'z dasturiy g'oyalarini ularning ongi, shuuriga singdirishga harakat etardilar.
Nom: Re: O'zbekiston tarixidan nimalarni bilasiz!!!
Yuborildi: asr 03 Dekabr 2008, 12:28:43
Uchinchi; Toshkentda 1917-yil mart oyida ishchi va soldat de-putatlari soveti tashkil etildi. Mart oyi oxirlarida o'lkada ishchi va soldat deputatlarining 75 soveti faoliyat yurit-di. Biroq ulardagi deputatlarning asosiy ko'pchiligi yevropalik millatlar vakillari edi. Bu davrda Turkistonda kechayotgan barcha alg'ov-dalg'ovli voqealar, jiddiy o'zgarishlarning chinakam yalovbardorlari istiqlol uchun kurashning tolmas darg'alari bo'lgan jadid rahnamolari edilar. O'lka hayotining pastu balandini teran bilgan, mustamlakachilarning riyokorlik siyosatidan, uning tez o'zgaruvchan mohiyatidan boxabar va o'z kurash das-turlariga ega bo'lgan Turkiston jadidlari mahalliy aholi-ning siyosiy ongini o'stirish, uni katta tarixiy o'zgarish-larga tayyorlash, hal qiluvchi kuraslilarga o'z ketidan ergashtirib borishda bosh-qosh bo'ldilar. Ayniqsa, Rossiya Muvaqqat hukumatining ikki yuzlamachilik siyosati, uning inqilobning tub masalalarini, chunonchi, urush va tinchlik, 8 soatlik ish kuni, agrar va milliy masalalarni hal etishni turli bahonalar bilan chetga suri-shi ilg'or jadid arboblarini inqilobiy-demokratik yo'na-lishda izchillik bilan kurash olib borishga da'vat etdi.
Bu kezlarda to'la kuch bilan namoyon bo'lgan jadid-lar faoliyatida vaqtli matbuot nashrlarini yo'lga qo'yish, ularda inqilobiy-demokratik rahdagi maqola, material-larni muntazam chop etish, ularni ommaga yetkazish muhim o'rin tutgan. Ularning sa'y-harakati bilan Turkistonning bir qator yirik shaharlarida gazeta va jur-nallar nashr etila boshlandi. Jumladan, Toshkentda «Turk eh», «Najot», «Kengash», «Ulug' Turkiston», «Turon», Samarqandda «Hurriyat» vaqtli nashrlari chiqa boshladi. Ular orqali e'lon qilingan materiallarda kechayotgan davrning o'ziga xos xususiyatlari, o'tkir ijti-moiy-siyosiy masalalar, joylardagi ahvol, ommaning fikri-dilini to'lqinlantirayotgan muammolar va boshqa shu kabi dolzarb hayotiy masalalar aks ettirildi.
Abdulla Avloniy tomonidan Toshkentda 1917-yil apreli-dan chiqarila boshlagan «Turon» gazetasining ilk sonida «Yashasin xalq jumhuriyati» shiori birinchi bor yangragan edi. Unda aniq maslak-maqsad: «Musulmonlar orasida ko'p yillardan beri davom etgan umumga zo'rlik, bid'at odatlarni bitirmak, kelajakda bo'ladirgon jumhuriy idoraga xalqni tayyorlampq» g'oyasi ilgari surilgan edi.
Xuddi shuningdek, Munawar Qorining o'sha yili «Najot» gazetasining 26-mart sonida bosilgan: «Hurriyat berilmas, olinur. Hech narsa ila olib bo'lmas, faqat qon va qurbon ilagina olib bo'lur» degan xitobi ham jadidlarning xalq ozodligi va istiqloli yo'lida jiddiy kurashga bel bog'laganliklaridan dalolat beradi.
1917-yil   boshlarida   Turkis-tonda yuz berayotgan tarixiy
o'zgarishlar silsilasida mahalliy vatanparvar va taraqqiy-parvar kuchlarning bo'lg'usi jangu jadal kurashlar oldidan birlashish sari intilishi ustuvor bo'lib bordi. Yerli tub aholining asosiy ko'pchiligi ham yevropalik siyosatchilar, firqalar arboblari ketidan emas, balki musulmon ulamolari, jadid yo'lboshchilari yo'lidan uyushib bordilar. Buning uchun esa obro'li siyosiy tash-kilot tuzish zaruriyati tug'ilgandi. Negaki, shunday tashkilotgina bo'lg'usi o'lka milliy hokimiyatining bir-dan-bir nufuzli, vakolatli organi bo'la olardi. 1917-yil 14-martda Toshkentda jadid arboblari tashabbusi bilan tuzilgan «Sho'roi Islomiya» shunday tashkilotlardan bo'ldi. 15 kishidan iborat rayosat tarkibidan Munawar Qori Abdurashidxonov (yetakchi), Abduvohid qori, Mirkomilboy Mo'minboev, Ahmadbek hoji Temirbekov, Ubaydullaxo'ja Asadullaxo'jaev, Salimxon Tillaxonov singari sinalgan yurt rahnamolari o'rin olgan edilar. «Sho'roi Islomiya» musulmon aholining vakolatli organi (musulmonlar kengashi) sifatida uning irodasini ifoda etdi, manfaatlarini himoya qildi.
O'lkaning turli joylarida «Sho'roi Islomiya»ning quyi sho"balari tuzilib, ular mahalliy aholi orasida qizg'in faoliyat yuritdilar. Shuningdek, «Sho'roi Islomiya» ta'sirida joylarda turli nomlarda tashkilotlar vujudga keldi. Toshkentda «Turon», «Ittihodi taraqqiy», Andijonda «Ozod xalq», «Hurriyat», «Ma'rifat», Sa-marqandda «Mirvaj-ul Islom», «ЮиА¬ Islomiya», «Musulmon mehnatkashlari ittifoqi», Kattaqo'rg'onda «Ravnaqul Islom», «Guliston» va boshqalar shular jum-lasidandir. Bu tashkilotlar va ularning rahnamolari ilg'or jadidchilik g'oyalari ta'sirida ish yuritdilar. M. Behbudiyning «Haq olinur, berilmas!», Munawar Qorining «Hurriyat berilmas, olinur!» shiorlari ularning chinakam kurash bayrog'iga aylangan edi.
Nom: Re: O'zbekiston tarixidan nimalarni bilasiz!!!
Yuborildi: asr 03 Dekabr 2008, 12:29:20
to'rtinchi; Turkiston milliy istiqloli uchun kurashga bel bog'lagan va awalboshdan «Sho'roi Islomiya» ta'sirida bo'lgan ulamolarning bir qismi qadimchilar nomi bilan atalardi. Ular islom ta'limoti va aqidalarining murosasiz tarafdorlari sifatida siyosiy vaziyatni o'zlaricha tushunar, muxtoriyat talabiga qarshi chiqqanlar. Bu hoi 1917-yil iyuniga kelib qadimchilarning «Sho'roi Islomiya» taraf¬dorlari bilan uzil-kesil aloqani uzib, bo'linishining asosiy sababi, eng awalo, Turkistonning milliy mustaqilligiga erishish yo'lidagi ikki xil qarama-qarshi taktik yon-dashuvning kelib chiqqanligidadir. Konservativ, mutaas-siblik qarashlar nuqtai nazaridan yondashgan ulamochi-lar Turkiston mustaqilligini faqat hukmron mustam-lakachilarga qarshi g'azovot boshlash, ya'ni qurolli qarshilik ko'rsatish yo'li bilan qo'lga kiritishni yoqlardi-lar. Ilg'or ziyolilar — jadidlar esa Rossiyada yuzaga kel-gan qulay shart-sharoitlardan, siyosiy vositalardan foy-dalanib, behuda qon to'kmasdan bosqichma-bosqich yurt mustaqilligiga erishishni yoqlardi. Ularning Rossiya Federatsiyasi tarkibidagi Turkiston Muxtoriyati talabi ham shu maqsadni ko'zda tutardi. O'lkaning milliy kuchlari o'rtasida yuz bergan bu ajralish va g'oyaviy ixtiloflar, shubhasiz, ularning harakat birligiga rahna solar, uning istiqboliga jiddiy putur yetkazardi. Ayniqsa «Sho'roi Ulamo»chilarning nashri - - «Al-Izoh» jurnali sahifalarida millatning ilg'or kuchlariga, vatanparvar milliy ziyolilarga nisbatan adovat va xusumat urug'i se-pildi. Bu esa aslida dushman tegirmoniga suv quyish bilan barobar edi. Zero, milliy istiqlol uchun kurash yangi, hal qiluvchi bosqichga kirib borayotgan mas'uli-yatli bir vaziyatda milliy kuchlar o'rtasida davom etayot-gan bunday behuda bahs va olishuvlar oxir-oqibatda xunuk oqibatlarga olib kelishi tabiiy edi. Negaki bundan o'lkada faoliyat yuritayotgan yot begona siyosiy kuchlar o'z maqsadlari yo'lida foydalanishlari ehtimoldan xoli emas edi. Afsuski, oqibatda shunday bo'lib chiqdi ham.
Turkistonda inqilobiy-demokratik harakatlarning o'sib
borishi, undagi turli ijtimoiy atlamlar va tabaqalarni yanada istiqlol kurashi bayrog'i ostida birlashtirishda 1917-yil davomida bo'lib o'tgan Umumturkiston musulmonlari I va II qurultoylari va ular tomonidan ishlab chiqilgan hamda qabul qilingan dasturiy hujjatlarning roli katta bo'lgan. «Sho'roi Islomiya» tashkiloti tashabbusi bilan 1917-yil 16-aprelda Umumturkiston musulmonlarining I qurultoyi chaqirila-di. Qurultoy ancha vakolatli anjuman bo'lib, uning ishi-da Turkistonning ko'plab atoqli kishilari, taniqli siyosiy arboblar qatnashgan edilar. Ular orasida Mustafo Cho'qay, Munawar Qori, Behbudiy, Ubaydullaxo'ja Asadullaxo'jaev, Sherali Lapin, Tashpo'latbek Norbo'tabekov, Validiy, Sobir Yusupov, Islorn hoahmedov va boshqalar bor edi. Qurultoy kun tartibi-ga 16 ta masalaning qo'yilishining o'zi ham lining katta ahamiyatidan darak berardi. Qurultoyda o'lkaning bo'lajak davlat qurilishiga alohida to'xtalinib, Turkistonga keng muxtoriyat huquqini beradigan demokratik Rossiya Federatsiyasi tuzilishi g'oyasi ilgari surildi. Qurultoyda Markaziy rahbar organ - - Turkiston o'lka musulmonlar Sho'rosini tuzish to'g'risida qaror qabul qilindi. Uning birinchi yig'ilishida Mustafo Cho'qay Markaz raisi, Munawar Qori rais muovini, Ahmad Zakiy Validiy kotib, Behbudiy, U. Asadullaxo'jaev va boshqalar a'zolar etib saylandilar. Markaziy sho'ro zimmasiga o'lkadagi barcha tarqoq, o'z holicha ish yuritayotgan, nizom va dasturlariga ega bo'lmagan uyushma va tashkilotlarni birlashtirish, ular-ning faoliyatini muvofiqlashtirish vazifasi yuklandi. Bu vazifani uddalashda Markaziy sho'roning joylarda tash-kil etilgan sho"ba (bo'lim)lari muhim rol o'ynadi. Jumladan, Toshkent sho"basini Munawar Qori, Samarqand sho"basini Behbudiy, Farg'ona sho"basini esa Nosirxon To'ra Kamolxon To'ra o'g'li boshqardi. Shu tariqa Turkistonda ilk hokimiyatchilik — Muvaqqat hukumatning Turkiston qo'mitasi, ishchi va soldat de-putatlari soveti va Turkiston o'lka musulmonlar sho'rosi vujudga keldi.
Nom: Re: O'zbekiston tarixidan nimalarni bilasiz!!!
Yuborildi: asr 03 Dekabr 2008, 12:29:53
Beshinchi; O'lka xalqlarining sobitqadam rahnamolari bo'lgan jadidlar, ruhoniyat arboblari o'z sa'y-narakatlarida faqat mahalliy, hududiy manfaatlar, qiziqishlar bilan cheklanib qolmay, shu bilan birlikda boshqa mintaqalardagi musulmonlar ommasi, ularning ilg'or vakillari bilan ham yaqindan hamjihat bo'lishga intildilar. Shu maqsadda ular 1917-yilning 1—2-mayida Moskvada bo'lib o'tgan Butunrossiya musulmonlari I qurultoyida ishtirok etdHar. Unda musulmonlar manfaa-tini himoya qiluvchi davlat qurilishi shaklan milliy-hududiy, federatsiya asosidagi demokratik respublika bo'lishi hamda Butunrossiya Musulmonlar sho'ro Ijroiya Qo'mitasi ta'sis etilishi to'g'risida qaror qabul qilindi. Bu sho'ro Ijroiya Qo'mitasiga Turkistondan U. Asa¬dullaxo'jaev va I. Shoahmedovlar saylandilar.
Xuddi shuningdek, Turkiston vakillari ishtirok etgan va 1917-yilning 21—31-iyul kunlari Qozon shahrida bo'lib o'tgan Butunrossiya musulmonlarining II qurul-toyi ham Rossiya musulmon aholisining ozodlik va mus-taqillik sari harakatlanish yo'lini muvofiqlashtirish borasida muhim qadam bo'ldi. Unda Turkiston, Kavkaz va Qrimda davlat boshqamvini mehnatkashlarning o'zlari hal etishi, musulmonlar kurashini tashkii etish uchun Butunrossiya harbiy Sho'rosini ta'sis etish to'g'risida qarorlar qabul qilindi. Shubhasizki, Rossiya musulmonlari vakillarining bu xildagi sa'y-harakatlari mazkur mazlum xalqlarning mushtarak manfaatlariga mos bo'lgan holda ularning milliy mustaqilligi, ichki davlat qurilishi masalalarining hal etilishiga muhim turt-ki bo'lib xizmat qilardi.
1917-yilning 17—20-sentyabr kunlari Toshkentda bo'lib o'tgan Umumturkiston musulmonlari vakillarining II qurultoyi o'lka xalqlari hayotida muhim rol o'ynadi. Unda 500 nafar vakillar ishtirok etdi. Qurultoyning max-sus qarorida tarkibi 12 kishilik Turkiston o'lka qo'mitasi, 24 kishilik «Mahkamai Shar'ia» (parlament) tashkii etili-shi va ularning Rossiya davlati konstitutsiyasiga muvofiq keladigan shariat qonunlari asosida faoliyat yuritishi ta'kidlangan edi. Qurultoyda «Sho'roi Islomiya», «Sho'roi Ulamo», «Turon» va shu kabi boshqa mahalliy milliy tashkilotlarni birlashtirib, ular negizida yagona «Ittifoqi Muslimin» («Musulmonlar Ittifoqi») siyosiy partiyasini tuzish g'oyasi ilgari surildi. Qurultoyda Behbudiy nutq so'zlab, hammani birlikka, jipslashishga da'vat etgandi. «Ulug' Turkiston» gazetasi mazkur qurul-toy ruhini aks ettirib, Turkistonning o'z ichki ishlarini mustaqil hal etishga qodir bo'lgan o'lkaning mahalliy va milliy muxtoriyatini tuzish g'oyasini asosiy o'ringa qo'ygan edi.
Shunday qilib, Turkistonning ilg'or ziyolilari, uning asl yurtsevar, erksevar o'g'lonlari milliy istiqlolga erishish yo'lida o'lkadagi barcha sog'lom, vatanparvar kuchlarni birlashib, jipslashib harakat qilishga da'vat etgandilar. Biroq, afsuski, Turkistonda ayricha faoliyat yuritgan, o'z nafsoniyatiga berilgan hamda o'zaro qarashlarida muxo-lifatchilik ustuvor bo'lgan ayrim mahalliy, milliy tash-kilotlar mana shu yuzaga kelgan noyob irnkoniyatlardan foydalana olmadilar. Bu esa, vaziyatni ustamonlik bilan o'z izmiga burib yuborishga urinayotgan bolsheviklar firqasiga qo'l keldi.
Nom: Re: O'zbekiston tarixidan nimalarni bilasiz!!!
Yuborildi: asr 04 Dekabr 2008, 11:04:14
XALQ MILLIY ONGININQ o’SISHI. DEMOKRATIYA VA IJTIMOIY FAOLLIK
1985—1990-yillar O’zbek xalqining milliy o’zligini anglashi, milliy ongining o’sishida juda muhim ahamiyatga ega. Qayta qurish siyosati jamiyat ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy hayotida jiddiy sifat o’zgarishlarini amalga oshirmagan, jamiyatning yangi mazmun jihatdan yangilanishini ta'minlamagan bo’lsa-da, biroq uning natijasida o’ziga xos milliy uyg’onish yuz berdi. Sovetlar davrida hukm surgan bolshevistik-kommunistik ma'muriy-buyruqbozlik tizimi sobiq Ittifoqdagi har bir millat kabi O’zbek millatining ham ijtimoiy faolligidan manfaatdor emas edi. O’zbek xalqining qadimiy, ko’hna madaniyati, urf-odati, an'analarining boyligi va uning chuqur, mustahkam ildizi mavjudligi Markazdagi g’oyaviy maddohlarni cho’chitardi. Shuning uchun ham ular doim O’zbek xalqi tarixi, madaniyatini kamsitish yo’lini tutdilar.
Biroq, qayta qurish O’zbekistondagi ijtimoiy-siyosiy voqea-hodisalarga jon kiritdi, jamiyat uyg’ondi, milliy o’zlik ustiga tashlangan pardalar olib tashlandi. 1985-yildan boshlangan jarayonlar eng avvalo mustaqillik to’g’risidagi g’oyalarning yana tiklanishi, shakllanishi uchun zamin yaratdi.
80-yillarning ikkinchi yarmida O’zbekistondagi ijtimoiy-siyosiy voqelik, xalq milliy ongining keskin ravishda o’sishi jamiyat a'zolarining ijtimoiy faolligini oshirib yubordi. Xususan, akademik Erkin Yusupov (1928— 2003) publisistik maqolalarida Markaz o’yinlarini ochib berdi. Mazkur davr ayni paytda jamiyat a'zolarining ruhiy biqiqlikdan milliy-an'anaviy asoslarga qaytish davri sifatida ham izohlanadi. Milliy o’zlik, milliy ongning o’sishi dastavval milliy tarix, ma'naviyatni o’rganishga bo’lgan qiziqishning kuchayishida ko’rindi. Qayta qurish tufayli sodir bo’lgan ayrim erkinliklar, «temir parda»ning ko’tarilishi xalqimizning o’z tarixi, madaniyatini biroz bo’lsa-da, erkin o’rganishiga imkon yaratdi.
Avvalo, milliy-tarixiy merosimizni o’rganishga bo’lgan qiziqish o’sdi, u ijtimoiy ehtiyojga aylandi. Buning sabablari mavjud edi. Birinchidan, sovetlar hukmronligi davrida O’zbek milliy madaniyatini o’rganish turli yo’llar, siyosiy nayranglar bilan mumkin bo’lmadi, bunday harakat esa millatchilik sifatida baholandi.
Ikkinchidan, xalq mafkuraviy yakkahokimlik va siyosiy qo’rqitishlar tufayli milliy o’zligini anglash, milliy ongini o’stirishdan hadiksirardi. Shu tufayli ham 80-yillarning o’rtalarigacha xalqning milliy-an'anaviy asoslariga qaytishi amalda mumkin bo’lmadi.
Nom: Re: O'zbekiston tarixidan nimalarni bilasiz!!!
Yuborildi: asr 04 Dekabr 2008, 11:04:51
2; 80-yillar o’rtalaridan esa vaziyat o’zgardi. Diniy, millatchilik yorliqlari yopishtirilgan va o’rganishi taqiqlangan milliy xarakterdagi ijtimoiy-siyosiy, falsafiy voqea, hodisalar, allomalar faoliyatini tadqiq etishga biroz erkinlik berildi. Natijada islom dini, uning ahamiyati, so’fiylik, tasavvuf masalalariga oydinlik kiritila bosblandi. O’rta Osiyoning Rossiya tomonidan bosib olinishi, jadidchilik harakati, oktabr to’ntarishi, «bosmachilik» (istiqlolchilik), «Hujum» harakati, sovet davrining boshqa masalalari yangicha tafakkur asosida talqin etila boshlandi.
Mazkur davrda Abdulla Qodiriy, Cho’lpon, Fitrat, Usmon Nosir, Shayxzoda va boshqalarning millatchilikda, panislomizm va panturkizmda ayblanib, qatag’on qilinganliklarining tub sabablari ochib tashlandi. 30—40-yillar va 50-yillar boshlarida siyosiy qatag’on qilinib qatl etilgan va qamoqlarga tashlangan xalqimizning asl farzandlari oqlandi. "œChig’atoy gurungi", "œMilliy ittifoq", "œMilliy istiqlol" "œBotir gapchilar singari «aksilinqilobiy guruh»lar vakillari aslida madanivatimiz va tari-ximizning yetuk ziyolilari, millat gullari ekanliklari, istiqlol uchun jon fido qilganliklari ma'lum bo’ldi. Birgina 1937—1939-yillar orasida ichki ishlar xodimlari tomonidan qamoqqa olinib otib tashlangan 6920 ta ziyolining qatag’on qismati o’rganildi, keyinchalik mamlakatimiz siyosiy rahbariyatining sa'y-harakatlari bilan ulaj oqlandilar
O’zbekistonda 80-yillar o’rtalaridan boshlangan ijtimoiy-siyosiy, ma'naviy-mafkuraviy uyg’onish sovetlar ma'muriy-buyruqbozlik tizimining salbiy, aksilinsoniy tomonlarini ochib tashladi.
Ayni paytda ta'kidlash lozimki, hech qanday real, ilmiy asosga ega bo’lmagan «qayta qurish» g’oyasi asosida amalga oshirishga harakat qilingan demokratiya siyosiy jihatdan cheklangan edi. Ma'muriy-buyruqbozlik tizimi, kommunistik mafkuraning yakkahokimligi sharoitida demokratik tartiblarni o’rnatish, qonun ustuvorligiga erishish mumkin emasdi. Ma'muriy-buyruqbozlik tizimi va demokratiya hech qachon bir-birini e'tirof etmaydigan tushunchalar edi.
Nom: Re: O'zbekiston tarixidan nimalarni bilasiz!!!
Yuborildi: asr 04 Dekabr 2008, 11:05:24
3;O’zbekiston hali sobiq Ittifoq tarkibida turgan davrdayoq saylov o’tkazish tartibini takomillashtirishga kirishdi. 1987-yilda mahalliy sovetlarga saylovda har bir viloyatning bittadan tumanida eksopriment sifatida saylov o’tkazildi. Qo’llangan yangiliklar bu saylovlarning ko’p mandatli okruglar bo’yicha o’tkazilganligi, deputatlar bilan birga ularning o’rinbosarlarini saylash belgilangani va nomzodlar soni saylanadigan deputatlar sonidan ko’p bo’lganida edi. Bu muqobillik asosida o’tkazilgan birinchi saylov bo’ldi. 1990-yil 18-fevralda o’tkazilgan saylovlar keng demokratik asosda o’tdi. Xususan, viloyat sovetlariga saylovda 138 okrugda, shahar sovetlariga savlovda 268 okrugda birinchi bosqichda hech kim yetarli ovoz to’playolmay, ikki haftalik muddatda takror ovoz berish o’tkazilgani saylovlar ma'lum ma'noda tanlash asosida o’tganini ko’rsatdi.
Aytish lozimki, xalq saylovlarning ahamiyatini hali yaxshi tushunib yetmagan edi. Masalan, 1990-yil fevral-aprel ovlarida O’zbekiston Oliy Sovetiga o’tkazilgan saylovlarda 500 okrugdan 174 tasida muqobil nomzodlar dcb ko’satilmadi, nomzodlarning hammasi ham o’z platformalarini tushuntirib berish imkoniyatiga ega bo’lmadilar. Kommunistlarning ta'siri esa kuchli edi. Deputatlarning deyarli 95 foizini ular tashkil etardilar.
Hali SSSR mustabid tuzumi parchalanmasdan oldin O’zbekistonda jamiyatni demokratlashtirish uchun harakatning boshlanishi juda muhim ahamiyat kasb etdi. Jumladan, shaxsan Islom Karimovning tashabbusi bilan demokratiyani qaror toptirish uchun O’zbekistonda yangi Konstitutsivani qabul qilish maqsadida boshlangan harakatni shu ma'noda tushunish mumkin.
1990-yilning iyunida bo’lib o’tgan Oliy Kengashning ikkinchi sessiyasi respublika Prezidenti I. Karimov raisligida 64 kishidan iborat Konstitutsiya komissiyasini tuzdi. Islom Karimov Konstitutsiyani tayyorlash jarayonida milliy O’zbek davlatchiligi asoslari, O’zbek xalqining ruhiyati, qadimiy qonunchilik tajribasini har tomonlama chuqur o’rganishni alohida uqtirdi.
Qayta qurish millatlararo munosabatlarning keskinlashuvida ham o’z aksini topdi. Uzoq yillar davomida to’planib, shakllangan ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy, madaniy sohadagi muammolarning millatlararo munosabatlarga ta'sir etmasligi mumkin emas edi.
Ma'lumki, O’zbeklar azaldan mehmondo’st, ko’ngli ochiq, qo’ni-qo’shnilarini hurmat qiluvchi xalq. Lekin O’zbekistonda sovetlar mafkurasi tomonidan olib borilgan g’ayrimilliy siyosat o’zining juda ashaddiyligi bilan ajralib turardi. Xususan, xalq xo’jaligini boshqarishdagi qattiq markazlashuv, milliy o’zlikni anglashning mil-latchilik bilan tenglashtirilishi, milliy til, tarix, urf-odatlarga yetarli e'tibor berilmasligi, ijtimoiy-siyosiy, madaniy-iqtisodiy, baynalmilal va milliy manfaatlarning inkor etilishi 80-yillar o’rtalarida avjga chiqdi.
Nom: Re: O'zbekiston tarixidan nimalarni bilasiz!!!
Yuborildi: asr 04 Dekabr 2008, 11:06:01
4; Shu asnoda 80-yillardagi «etnik omil» respublikalar-ning Markazdan qochish siyosatiga, so’ngra esa SSSRning parchalanib ketishiga olib keldi. Shunday sharoitda Markaz murakkab «etnik vaziyat»dan soxta baynalmilallik shiorlari ostida qutulishga harakat qildi.
1989-yil iyun va oktabr oylarida Farg’ona, Toshkent va o’sh viloyatlarida bo’lgan voqealar, ayniqsa katta shov-shuvga sabab bo’ldi. Ularning ro’y berishiga O’zbek xalqining hech qanday aloqasi yo’q edi. Aslida O’zbekistondagi millatlararo nizolar Markaz uchun, uning yanada qattiqroq siyosat olib borishi, o’zlarining jinoyatlashgan, millatchilikka asoslangan siyosatini yashirishi uchun zarur bo’ldi.
90-yllarning oxirlariga kelib O’zbekistonda 100 dan ortiq millat va elatlar istiqomat qilib, ularning 71,4 foizini o’zbekiar tashkil etardi. Biroq 8,2 foizni tashkil qilgan ruslar til, madaniy, ijtifnoiy-siyosiy masalalarda o’zbeklarga qaraganda ko’proq imkoniyat va imtiyozlarga ega edilar. Tabiiyki, bunday holatlar 80-yillarning o’rtalaridan milliy resgublikalardagi millatlararo munosabatlarning keskinlashuviga, mahalliy millat aholisida norozilikning kuchayishiga, milliy o’zlikni anglash jarayonining oshishiga, pirovard natijada SSSRning parchalanishiga olib keldi.
80-yillarning ikkinchi yarmida O’zbekiston ijtimoiy-siyosiy hayotida jiddiy o’zgarishlar, ayniqsa, jamoat tashkilotlarining faollashuvi, siyosiy madaniyatining keskin ko’tarilishi yuz berdi. Jumladan, 1988-yilning 11-novabrida «Birlik» xalq harakati (rahhari Abdurahim Po’latov) jamoat tashkiloti sifatida tashkil topdi. Shuningdek, xuddi shu paytda O’zbekiston erkin yoshlar uyushmasi tuzildi. Ular 90-yillarning boshlarida respublika ijtimoiy-siyosiy hayotida ma'lum rol o’ynadi.
Biroq «Birlik» harakati ilk jamoat tashkilotlaridan biri bo’lganligi sababli ham ko’plab xato va kamchiliklarga yo'1 qo’ydi. Harakat ko’p hollarda, jamoat tashkiloti sifatida tashkil etilgan va davlat ro’yxatidan o’tgan bo’lsada, siyosiy partiyaga xos faoliyat olib bordi.
«Birlik» harakatining eng asosiy xatolaridan biri — bu ularning  xalqimiz   tub   manfaatlarini  anglamasliklari bo’ldi. Harakat faollari ko’proq miting, namoyishlar o’tkazish, mahalliy rahbarlarga tazyiq qilish, qanday qilib bo’lmasin hukumat va uning mahalliy organlari faoliyatidan xato va kamchiliklar topish, turg’unlik davrida nochor holga tushib qolgan kishilarning ehtiroslarini ayj oldirish orqali faoliyat ko’rsatdilar. Shuning uchun ham harakat xalq ichida o’z ildiziga ega bo’la olmadi.
Nom: Re: O'zbekiston tarixidan nimalarni bilasiz!!!
Yuborildi: asr 04 Dekabr 2008, 11:06:35
5; Shu_bilan birga, «Birlik» harakati faoiiarining hjr guruhi (Muhammad Solih boshchiligida) siyosiy partiya tuzish uchun harakat boshladilar. 1990-yil 30-aprelda «Erk» demokratik partiyasining dastur va nizomi qabul qilindi. «Erk» partiyasining yangi jamiyat qurish yoki bir tuzumdan ikkinchi tuzumga o’tish jarayonidagi aniq bir konsepsiyasi yoki dasturi yo’q edi. Uning ko’p huijatlarida fuqarolik jamiyati va huquqiy davlat qurish to’g’risida gap ketsa-da, aslida uni qurish uchun shart-sharoitlar yaratish, shuningdek, uning huquqiy poydevorini shakllantirish to’g’risida o’ylanmasdi.
«Erk»chilar juda tezlikda biron-bir jamiyatga o’tishga intilar edilar-u, lekin uning qanday bo’lishi to’g’risida aniq tasavvurga ega emasdilar. Partiya rahbarlari yangi bir jamiyatga o’tish uchun ulkan islohotlarni amalga oshirish ehtiyojini, fuqarolar ongi, tafakkuri va ruhiyatida o’zgarishlar, yangicha qarashlar bo’lishi uchun o’tish davri lozimligini, bozor munosabatlarini rivojlantirish uchun tadrijiy yo'1 bilan islohotlar o’tkazish zaruratini anglamagan edilar.
Bulardan tashqari ushbu harakat va siyosiy partiyalar rahbarlari asosan hissiyotga berildilar. Yuksak siyosiy bilim, siyosiy madaniyatning yo’qligi, ijtimoiy-siyosiy taraqqiyot to’g’risidagi bilimlarning sayozligi tufayli bunday harakat yetarli obro'-e'tiborga ega bo’lmadi.
Natijada ham «Birlik» harakatining, ham «Erk» partiyasining faoliyati aholining bir qismida norozilik uyg’otdi, jamiyatdagi fuqarolar totuvligi va hamjihatligiga putur yetkazdi. .Shuning uchun ham O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 1991-yil 27-avgustdagi farmonida siyosiy partivalar. Ijtimoiy-siyosiy harakatlar va birlashmalar faoliyatini tartibga solish belgilab berildi. Shu bilan birga, bunday harakat, partiya, birlashmalarni adliya organlari tomonidan ro’yxatga olish qoidalari belgilandi.
Umuman, 80-yillarning ikkinchi yarmi O’zbekistonda ko’ppartiyaviylik tizimining shakllanish davri bo’ldi.
Ko’ppartiyaviylikka o’tish KPSSning uzoq yillar davom etgan yakkahokimligiga chek qo’ya boshladi. O’zbekiston fuqarolari ham SSSR Konstitutsiyasining KPSSning jamiyatdagi rahbarlik roli to'g'risidagi 6-moddasini bekor qilish aksiyasida faol ishtirok etdilar. 1990-yil mart oyidagi SSSR xalq deputatlarining navbatdan tashqari III qurultoyi ushbu moddani bekor qildi. Natijada kompartiyaning uzoq yillar davom etgan gegemonlik roliga barham berildi. Bularning barchasi O’zbekistonda xalq milliy ongi, siyosiy madaniyatining oshganidan dalolat berardi.
Shunday qilib, 1985-1991-yillar O’zbek xalqining ruhiy holatida jiddiy siljishlar, miliy ong, demokratiya va ijtimoiy-siyosiy faollik ko’tarilgan, ko’ppartiyaviylik ti-zimi shakllanishi davri bo’lib tarixga kirdi.
Nom: Re: O'zbekiston tarixidan nimalarni bilasiz!!!
Yuborildi: leonardo1024 10 Dekabr 2008, 11:11:26
Tarixdan savol -javob o'ynasak
Nom: Re: O'zbekiston tarixidan nimalarni bilasiz!!!
Yuborildi: Musannif Adham 11 Dekabr 2008, 05:35:29
Boshlang, bo'lmasa. Davom ettiramiz.
Nom: Re: O'zbekiston tarixidan nimalarni bilasiz!!!
Yuborildi: Kumush 14 Iyun 2009, 17:15:25
Boshlang, bo'lmasa. Davom ettiramiz.
Siz tarixchisiz a?Shunday ajoyib mavzuni nega tashlab quyibsiz?Biz bilmagan va qiziq tarixiy voqealardan xabardor etib turmisizmi?Men yaqin tarixdan savol bermoqchiman.
Mustafo Cho'qaev kim?U haqda ma'lumot bersangiz?
Nom: Re: O'zbekiston tarixidan nimalarni bilasiz!!!
Yuborildi: biarr 16 Iyun 2009, 09:03:04
Musannif Adham мавзуни давом сттиргунларича Ўзбекистон тарихидан тест саволларини синаб ксришингиз мумкин. Яқинда снги ресурс очилди. А­лектрон дарслар ва сқув тестлари сайти - http://edarslar.com. Турли фанлардан сқув тестлари сайти. Ушбу сайтдан сиз тест топшириш дастури, тест тайёрлаш дастури ва тест файлларини бепул юклаб олишингиз мумкин.
Nom: Re: O'zbekiston tarixidan nimalarni bilasiz!!!
Yuborildi: Musannif Adham 16 Iyun 2009, 12:26:52
Boshlang, bo'lmasa. Davom ettiramiz.
Siz tarixchisiz a?Shunday ajoyib mavzuni nega tashlab quyibsiz?Biz bilmagan va qiziq tarixiy voqealardan xabardor etib turmisizmi?Men yaqin tarixdan savol bermoqchiman.
Mustafo Cho'qaev kim?U haqda ma'lumot bersangiz?

Bu haqida mana bu yerda rus tilida ancha ma'lumotlar bor ekan: Мустафа́ Шока́й (http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A8%D0%BE%D0%BA%D0%B0%D0%B9,_%D0%9C%D1%83%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%84%D0%B0)

Imkon topilishi bilan mana shu mqolani tarjima qilishga harakat qilaman, Insha Alloh. Yoki boshqa ma'lumotlar ham chiqib qolar.