forum.ziyouz.com

Umumiy bo'lim => Islom => Islomiy kitoblar => Mavzu boshlandi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:05:09

Nom: Imom G’azzoliy. Ihyou ulumid-din (Tafakkur kitobi)
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:05:09
Abu Homid G’azzoliy

IHYOU ULUMID-DIN

TAFAKKUR KITOBI

«Toshkent islom universiteti»
nashriyot-matbaa birlashmasi
Toshkent – 2007

Tarjimon:
Bobomurod Erali


Abu Homid G’azzoliy qalamiga mansub «Ihyo ulumid-din» («Din ilmlarini jonlantirish») asarining «Tafakkur kitobi»da asosan inson tafakkuri orqali Alloh taoloning zoti va sifatlari, behudud qudratini anglash, U yaratgan olamlar, ashyolar; jonzotlar, alalxusus, insonning o‘z-o‘zini mushohada qilib bilishi hamda o‘z burchi va mas’uliyatini anglashi ochib berilgan. Asarning yirik qismi dunyoni anglash masalasiga bag‘ishlangan.


MUNDARIJA

Muqaddima (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3266.msg157831#msg157831)

BIRINCHI  QISM
Tafakkur fazilati (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3266.msg157833#msg157833)
Fikr haqiqati va samarasi (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3266.msg157839#msg157839)
Fikr paydo bo‘lishi (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3266.msg157844#msg157844)

IKKINCHI QISM
Allohning ulug‘ligi, qudrati va kibriyosi to‘g‘risida tafakkur qilish (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3266.msg157865#msg157865)
Alloh taoloning maxluqlari to‘g‘risida tafakkur qilish (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3266.msg157870#msg157870)
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:07:01
MUQADDIMA

Azaldan to abad o‘zining ulug‘ligi va qudrati intihosiga had-hisob yo o‘lchov belgilamagan, vahm-tasavvur qadamlari uchun zinapoya, fahm-idrok paykonlari yetib boradigan belgi yo nishon tayin etmagan Alloh taologa hamd bo‘lsin. Lekin U Zot o‘zi tutgan martabani zabt etmoq bo‘lganlarni kibriyo biyobonida adashtirib, hayronu lol qilib qo‘ydi. Shunda ham matlabiga erishish uchun davom etganlarida jaloliyat mavjlari ularni majburan oldingi sohilga qaytardi. Qachonki umid uzib, endi qaytmoqchi bo‘lib turganlarida tuyakashlar taxtiravonidan sabr qil, sabr qil, degan nido yetib aytildiki: «Shoshmagin, bundan ko‘ra sen qullik (bandalik) haqi va toatini o‘ylagin. Chunki sen rububiyyat ulug‘ligi va qudratini to‘liq bilmoqchi bo‘lsang, adashgaysanki, undan ozginasi ham senga nasib etmas.

Agar fikring tufayli o‘z sifatingga taalluqli bir ishni xohlasang, u holda qanday qilib Allohning behisob ne’matlari va yaxshiliklari birin-ketin va to‘xtovsiz yetib turganiga nazar qil. Buni anglab olgandan keyin sen har bir ne’mat va yaxshilik uchun zikrni hech qachon unutma! Bu olamdagi taqdiri azal dengizi yaxshilik va yomonlik, foyda va ziyon, mashaqqat va yengillik, g‘olib va mag‘lub, butun va siniq, maxfiy va oshkoralik, imon va kufr, irfon va jaholatga qanchalik to‘lib-toshganini o‘ylab ko‘r. Shunda ham sen Allohning zotiga nazar qilish sari o‘tsang, ajib va g‘alati ishga jur’at etibsanki, o‘zingni bashar toati va haddidan baland tutib, joningni xatarga qo‘yibsan.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:07:48
Parvardigoring tajalliy nuri qarshisida ne-ne mutafakkir va oqil zotlarning ko‘zlari qamashib, orqaga chekinishdan boshqa iloj topmadi. Sen o‘zingni shu zotlarga qiyoslab ko‘r».

Bani Odam sayyidi Muhammad alayhissalomga salavot va salomlar bo‘lsin. Salovot va duo bizga mahshargohda najot va zahira bo‘lg‘usidir. U kishining oilalari va din osmonida to‘lin oydek porlagan hamda mo‘minlar uchun namuna va ibrat bo‘lib qolgan sahobalariga ham salavot va salomlar barakasi yog‘ilsin.

Payg‘ambarimiz alaihissalom: «Bir soatlik tafakkur bir yil ibodat qilgandan xayrliroq», deb marhamat qilganlar. Qur’oni karimda tadabbur, e’tibor, nazar va fikr qilishga undaydigan oyatlar ko‘p. Sir emaski, fikr nurlar kaliti va bilish uchun harakat asosidir. Shuningdek, fikr ilmlarni o‘zida tutib qoladigan to‘r, maqsad va tushuncha tuzog‘idir. Ko‘pchilik ilmning fazl va martabasini bilsa ham, uning haqiqati, samarasi, masdari, makoni, paydo bo‘lish joyi, yo‘li va kayfiyatidan xabardor emas. Shu bilan birga, inson qanday tafakkur qilish, nima to‘g‘risida va nima uchun tafakkur qilishni, talab etilgan narsa ayni maqsad yoki maqsad emasligini ham to‘g‘ri hal qilib ololmagan. Agar tafakkur biror narsaga erishishga qaratilgan bo‘lsa, bu narsa ilmmi yoki holmi? Yo bo‘lmasa, har ikkalasimi? Bularning barchasini ochib berish muhim ish bo‘lib, biz bu o‘rinda eng avval tafakkur fazilatini bayon qilmoqchimiz. Undan so‘ng tafakkur haqiqati va samarasi bayoniga o‘tamiz. Undan keyin tafakkurning paydo bo‘lish joyi tahlili o‘rin olgan. Inshaalloh.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:10:13
BIRINCHI QISM

TAFAKKUR FAZILATI

Alloh taolo tafakkur va mushohadaga buyurib, tafakkur kishilarini maqtab, shunday deydi:
Ular turib ham, o‘tirib ham, yotib ham Allohni zikr etadilar va osmonlaru Yerning yaratilishi haqida fikr yuritadilar (va duo kiladilar:) «Ey, Rabbimiz! Bu (koinot)ni behuda yaratmagansan. Sen (ayblardan) pok zotdirsan. Bas, bizni do‘zah azobidan saqlagin! (Oli imron surasi, 191-oyat)
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:11:42
Ibn Abbos roziyallohu anhumo aytadiki: «Bir qavm Alloh azza va jalla to‘g‘risida tafakkur qilib o‘tirishgandi. Nabiy alayhissalom ularga: «Alloh yaratgan narsalar xususida fikrlanglar, Alloh xususida fikrlamanglar. Sizlar hech qachon uning o‘lchovini idrok etolmaysizlar», dedilar. Boshqa bir rivoyatda keladiki, Nabiy alayhissalom bir kuni bir qavmning oldiga bordilar. Ular tafakkur holatida o‘tirishgan ekan. Nabiy alayhissalom: «Sizlarga nima bo‘ldi, gapirmaysizlar», dedilar. Ular: «Alloh yaratgan maxluqlarni o‘ylab o‘tiribmiz», deyishdi. Buni eshitib Nabiy alayhissalom: «Shunday davom etaveringlar, Alloh yaratgan maxluqlarni fikrlanglar, uning o‘zi to‘g‘risida fikrlamanglar...», dedilar. Ato’ keltirgan rivoyatda aytiladiki: Bir kuni Ubayd ibn Umar ikkimiz Oyshani (r.a.) ziyorat qildik. U biz bilan parda ortidan gaplashdi. U: «Ey Ubayd! Bizni ziyorat qilishingga nima mone’lik etadi?» deb so‘radi. Ubayd: «Rasululloh alayhissalomning: «Qancha kam borsang, shuncha sog‘inching oshadi», degan so‘zlari, dedi. Ibn Umar: «Bizga Rasul alayhissalomda ko‘rgan ajoyib bir narsa to‘g‘risida aytib bering», dedi. Oysha roziyallohu anhu bu gapni eshitib, yig‘ladi. «U kishining qaysi ishlari ajoyib emas ekan. Oldimga kelgan kechasi badanim badanlariga tegib turardi. Shunda ul zot: «Menga ijozat ber, Rabbimga ibodat qilayin», dedilar. Suv turgan mesh oldiga borib, tahorat oldilar. So‘ng turib namoz o‘qidilar. Qiyom payti soqollari ho‘l bo‘lguncha yig‘ladilar. Sajdaga bosh qo‘ygan paytda yer ho‘l bo‘lguncha yig‘ladilar. Namozdan so‘ng Bilol bomdod namoziga azon aytishga kelgunicha biroz yonboshlab yotdilar. Hazrati Bilol kelganda: «Ey Rasululloh! Sizni nima yig‘latdi. Alloh oldingi va keyingi barcha gunohlaringizni kechirgan-ku», dedi. U kishi: «Ey Bilol, senga vayl bo‘lsin, meni yig‘lashdan nima ham to‘sa olsinki, Alloh taolo bu kecha menga mana bu ajoyib oyatni nozil qildi:

Osmonlar va Yerning yaratilishida, tun va kunning o‘rin almashib turishida aql egalari uchun alomatlar bordir. (Oli imron surasi, 190-oyat)
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:13:56
So‘ng: «Bu oyatni o‘qib, u haqda o‘ylab ko‘rmagan kishiga vayl bo‘lsin», deb qo‘shib qo‘ydilar».

Bir rivoyatda Avzoiy’dan oyatlarni tafakkur qilishdan maqsad nima, deb so‘ralganda, u: «Oyatlarni o‘qib, ma’nosini anglamoq», dedi. Muhammad Ibn Vosi’dan keltirilgan rivoyatda basralik bir kishi Abu Zarr vafotidan keyin Ummu Zarrga uylandi. U kishi Ummu Zarrdan Abu Zarrning ibodati xususida so‘raydi. Ummu Zarr: «U kun bo‘yi uyning bir burchagida tafakkur qilib o‘tirardi», dedi. Hasan: «Bir soatlik tafakkur bir kechani ibodat bilan uxlamay o‘tkazgandan xayrliroq», degan. Fuzayl aytadiki: «Fikr senga yaxshi va yomon amallaringni ko‘rsatib turadigan ko‘zgudir». Bir rivoyatda kelishicha: Ibrohimga buncha uzoq tafakkur qilib o‘tirasan, deyishdi. U: «Fikr aqlning iligidir», deb javob berdi. Sufyon ibn Uyayna ko‘pincha mana bu she’riy parchani o‘qishni yoqtirardi:
«Yigit kishida bo‘lsa gar fikr,
Har narsada unga ibrat bor».
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:14:49
Tovus aytadiki: «Havoriylar Iyso ibn Maryamga: Ey Ruhulloh! Bugun yer yuzida sizga o‘xshagan kishi bormi, deb so‘rashdi. U bunga shunday dedi: "Kimning nutqi zikr, sukuti fikr va nazari ibrat bo‘lsa, albatta u menga o‘xshabdi». Hasan: «Kimning so‘zi hikmat bo‘lmasa, u larv (behuda)dir, kimning sukuti tafakkur bo‘lmasa, u xato, kimning nazari ibrat olish bo‘lmasa, u lahv(befoyda amal)dir», degan. Alloh taoloning:
Yer (yuzi)da nohaqlik bilan kibrlanib yuruvchilar (ongi)ni oyatlarimiz (idroki)dan chetlatib qo‘yajakmiz. (A’rof surasi, 146-oyat)

Alloh taolo oyatda ularni tadbirim to‘g‘risida tafakkur qilishdan to‘sib qo‘yaman, deydi. Abu Sa’d Xudriy rivoyatida Rasul alayhissalom: «Ko‘zlarga ham ibodat haqini beringlar», dedilar. «Ey Rasululloh, uning ibodat haqi nima?» deb so‘rashdi. U zot: «Mushafga qarash (tilovat qilish) va undagi ajoyibotlar zikri o‘tganda u haqda tafakkur qilish», dedilar.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:16:11
Makka yaqinidagi dashtda yashaydigan bir xotinning shunday degani rivoyat qilinadi: «Taqvodor kishilarning qalblari fikr-mushohada bilan g‘ayb pardalari ortida asrab qo‘yilgan oxirat yaxshiliklarini bilishganida bu dunyoda yashashga qiziqmas va bir lahza ham qolishga rozi bo‘lmasdilar».

Luqmon bir o‘zi uzoq o‘tirardi. Uning oldidan mavlosi(ozod qilgan quli) o‘tib: «Ey Luqmon, bir o‘zing yolg‘iz o‘tiribsan, odamlar bilan o‘tirsang, senga uns-ulfat bo‘lishardi», dedi. Luqmon: «Yolg‘izlik vaqti fikr tez anglanadi, uzoq fikrlash jannat yo‘liga yo‘llaydi», dedi. 3ahb Ibn Munabbih: «Kishining fikri faqat bilsagina davomli bo‘ladi, faqat amal qilgan kishigina biladi», degan. Umar Ibn Abdulaziz: «Alloh bergan ne’matlarni fikrdan o‘tkazish eng afzal ibodat», deydi. Abdulloh ibn Muborak bir kuni Sahl ibn Alini fikrga cho‘mib, jim o‘tirgan holda ko‘rib: «Qaerga yetib bording?» deb so‘radi. «Sirotga», deb javob berdi u. Bishr: «Odamlar Allohning azamat (ulug‘ligi) xu-susida tafakkur qilsalar, Alloh azza va jallaga hech qachon osiy bo‘lmas edilar», dedi. Ibn Abbos: «Tafakkur ichra o‘qilgan ikki rakat qisqa namoz butun kechani ibodat bilan bedor o‘tkazgandan xayrliroq», degan. Aytishlaricha, Abu Shurayx piyoda yurar, o‘tirsa to‘niga o‘ranib olib yig‘lardi. Undan: «Nega yig‘laysan?» deb so‘ralsa, u: «Umrim o‘tayotgani, amalim ozligi va ajalim yaqinligini o‘yladim», der ekan. Abu Sulaymon: «Ko‘zlaringizni yig‘lashga, qalblaringizni tafakkurga odatlantiring», deb aytgan.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:16:57
Abu Sulaymon aytadiki: «Dunyo haqida o‘ylash oxiratdan to‘sadi, jabrini esa valiylar totadi. Oxiratni o‘ylash hikmatni paydo etib, qalblarni tiriltiradi». Hotam: «Ibratdan ilm ko‘payadi, zikrdan muhabbat oshadi, tafakkurdan xavf kuchayadi», deydi. Ibn Abbos: «Yaxshiliklarni fikrlab ko‘rish yaxshilik qilishga undaydi, yomonliklardan afsuslanish undan voz kechishga boshlaydi», degan. Rivoyat qilinishicha, Alloh taolo kitoblaridan birida aytadiki: «Har bir hikmat sohibining so‘zini qabul qilavermayman, uning o‘y-fikr va ishtiyoqiga qarayman. Agar uning o‘y-fikr va ishtiyoqi men uchun bo‘lsa, sukutini tafakkur, so‘zini hamdga aylantirib qo‘yaman». Hasan aytadiki: «Oqil kishilarning qalblari hikmatni so‘zlamagunga qadar zikrdan tafakkurga, tafakkurdan zikrga qaytaveradilar». Ishoq ibn Xalaf aytadiki: «Dovud Toiy rahimahulloh oydin kechasi hovlida osmonga qarab, osmon va yerdagi mavjudotlar xususida o‘ylab o‘tirar va yig‘lar edi. Hatto qo‘shni hovliga qanday oshib tushganini sezmaydi. Shunda qo‘shnisi uyimga o‘g‘ri tushdi, deb gumon qilib, yalang‘och holda o‘rnidan sakrab turadi va qo‘lidagi qilich bilan hovliga otilib chiqadi. U Dovudni ko‘rib qilichini tashlaydi. Qo‘shnisi:  «Tom ustidan seni bu yoqqa nima tushirdi?» deb so‘raydi. Dovud: «Men buni bilganim yo‘q», deb javob beradi. Junayd aytadiki: «Majlislarning eng sharafli va eng oliysi tavhid maydonida tafakkur qilib o‘tirish, ma’rifat nasimlaridan bahramand bo‘lish, muhabbat kosasida uning daryosidan sipqorish, Alloh azza va jallaga yaxshi gumonda bo‘lishdir. Ey majlislarning eng ulug‘i, ey sharbatlarning eng shirini! Sen nasib etgan kishilar naqadar baxtlidirlar!».

Shofe’iy rahimahulloh taolo aytadi: «Sukut saqlash bilan gapirishga, fikrlash bilan xulosa chiqarishga yordam beringlar». Tag‘in u zot: «Masalaga to‘g‘ri nazar g‘ururdan saqlaydi, bir fikrga qaror qilish xato va nadomatdan xalos etadi: ko‘rish va fikrlash jazm va fatonat(farosat)ni kashf etadi. Hikmat ahli bilan maslahatda bo‘lish nafsga sabot va aqlga quvvat beradi. Bir qarorga kelishdan oldin fikrlab ko‘r, hujumga o‘tishdan oldin tadbir qil, oldinga yurishdan ilgari maslahatlash». Shuningdek, u yana aytadiki: «To‘rtta fazilat bor: (birinchisi) hikmat, uning asosi fikrda, (ikkinchisi) iffat, uning asosi shahvatni tiyishda, (uchinchisi) quvvat, uning asosi g‘azabda, (to‘rtinchisi) odillik, uning asosi nafsoniy quvvatni muvozanatga keltirishdadir». Bular tafakkur fazilati to‘g‘risidagi ulamolarning so‘zlari bo‘lib, hech birida fikr nima ekani va uning qay tarzda paydo bo‘lishi bayon etilmagan.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:18:13
FIKR HAQIQATI VA SAMARASI

Bilginki, fikrning ma’nosi uchinchi ma’rifat(ilm)ni hosil qilish uchun qalbda ikki ma’rifat(ilm)ni hozirlashdan iborat. Bunga misol shuki, kim bu dunyoni xohlasa, hayoti dunyoni afzal bilsa va oxiratni bu dunyodan ustun qo‘yish a’loroq ekanini bilishni istasa, buning uchun ikki yo‘l mavjud: (Birinchisi) oxiratning bu dunyoga nisbatan afzal ekanini boshqadan eshitib, unga taqlid qiladi va mohiyatini anglamasdan tasdiqlaydi; o‘z amali orqali uning so‘ziga ishonib oxiratni ustun qo‘yadi. Bu «taqlid» deb ataladi. Lekin u ma’rifat(ilm) emas. (Ikkinchi yo‘l) Boqiy qoluvchi narsani tanlash afzal ekanini aniq bilishdir. Shundan keyin u oxirat boqiyroq ekanini to‘liq taniydi.

Natija shuki, u kishi mana shu ikki ma’rifat(ilm)dan uchinchi ma’rifat(ilm)ga o‘tadi. Bu ilm oxiratni tanlash afzal ekanini bilishdan iborat. Oxiratni tanlash afzal, degan ilm faqat oldingi ikki ma’rifat(ilm) tufayli yuzaga chiqadi.

Shunday ekan, qalbda ikki ma’rifat(ilm)ni hozirlashdan maqsad tafakkur, e’tibor, tazakkur, nazar, taammul va tadabbur, deb nomlangan uchinchi ma’rifat(ilm)ga erishishdir. «Tadabbur», «taammul» va «tafakkur» - bir ma’noda qo‘llanadigan so‘zlardir. Bu so‘zlar mohiyatida o‘zaro zidlik yo‘q. Ammo «tazakkur», «e’tibor» va «nazar» so‘zlarining nomlanish asosi bitta bo‘lsa ham, har xil ma’noli so‘zlardir. Xuddi «sorimun», «mihnadun» va «sayfun», degan har xil lafzlar bir narsaga nom qilib qo‘yilganidek. Lekin nomlanish asosi bitta bo‘lsa ham «sorimun» so‘zi kesish ma’nosida qilichni bildiradi. «Mihnadun» so‘zi shu narsaning yasalgan joyiga nisbatan olinib, qilich ma’nosini beradi. «Sayfun» so‘zi esa to‘g‘ridan-to‘g‘ri qilich ma’nosini anglatadi.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:19:31
«E’tibor» so‘zi ham xuddi shunday: har bir mutafakkir zikr etuvchi bo‘la oladi, ammo har bir zikr etuvchi mutafakkir bo‘la olmas. «Tazakkur» (yodlamoq)ning foydasi qalbda o‘rnashib qolishi va o‘chib ketmasligi uchun ilmlarni takrorlashdan iborat.

«Tafakkur»ning foydasi esa ilmni ko‘paytirish va hosil bo‘lmagan ilmni jalb qilishdan iborat. «Tazakkur» bilan «tafakkur» o‘rtasidagi farq mana shu.

Agar ilmlar qalbda maxsus tartibga ko‘ra jamlansa va bir-biriga mos tushsa, boshqa bir ilmni keltirib chiqaradi. Demak, ilm ilmning «doya»sidir. Agar ilmdan boshqa bir ilm hosil bo‘lsa, o‘z navbatida bu ham boshqa bir ilm bilan moslashsa, bundan tag‘in boshqa natija yuzaga chiqadi. Shu tarzda natija, ilm va fikr cheksiz davom etaveradi. Ilmlarning bu tarzda ko‘payib borish yo‘li o‘lim yoki boshqa mone’lik tufayli to‘siladi. Bu narsa ilmlardan foydalanish imkoni bo‘lgan va fikr yo‘lini topgan kishiga tegishli. Ammo ko‘p odamlar «sarmoyasi» yo‘qligi uchun ilmlarini ko‘paytira olmaydilar. «Sarmoya» degani ilmlar adadi bo‘lib, ilmdan boshqa ilm hosil qilinadi. Qo‘lida mol-mulk bo‘lmagan kishi foyda ololmasligi oddiy haqiqat. Ba’zan qo‘lida sarmoya bo‘lsa-da, lekin u kishi tijoratni eplay olmaydi va natijada foyda ko‘rmaydi. Shuningdek, ba’zan kishida ilm sarmoyasi mavjud bo‘lgani bilan undan qanday foydalanish usulini yaxshi bilmaydi. Foyda olish va uning yo‘lini bilish xuddi anbiyolarda (ularning barchasiga Allohning salovoti va salomi bo‘lsin) bo‘lganidek, ba’zan qalbdagi nuri ilohiy tufayli tug‘ma bo‘ladi. Bu juda noyob hodisa. Ba’zan o‘rganish va tajriba yo‘li bilan ham hosil bo‘ladi. Shunisi hayotda ko‘proq uchraydi. So‘ng bu ilmlar sarmoyasi mutafakkirni yuzaga chiqarib, unga bir samarani hosil etadi. Biroq mutafakkir bu ilmlarning hosil bo‘lish kayfiyatini sezmaydi va tajriba kamligi bois bu ilmlarni izohlashga qodir emas.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:21:26
Shunday insonlar borki, ular bu dunyodan oxiratning afzal ekanini aniq biladilar. Ammo bilish sababi haqida so‘ralsa, uni tushuntirib, izohlab bera olmaydi. Shunga qaramasdan, undagi bu ilm faqat oldingi ikki ilm tufayli hosil bo‘lganini ko‘rish mumkin. U ikki ilm boqiy qoluvchi narsani afzal ko‘rish va oxiratni bu dunyodan boqiyroq, deb anglashdir. Shundan so‘ng uchinchi ilm — oxiratni afzal ko‘rish avlo degan fikr paydo bo‘ladi.

Endi fikr samarasiga kelsak, u ilm, hol va amallardan iborat. Lekin fikrning xos samarasi ilm bo‘lib, undan boshqa narsa emas. Ha, agar qalbda ilm hosil bo‘lsa, qalb holati o‘zgaradi. Qalb holati o‘zgarsa, a’zolar faoliyati ham o‘zgaradi. Amal holga tobe’, hol ilmga tobe’, ilm fikrga tobe’dir. Demak, fikr barcha yaxshiliklar uchun asos va kalitdir. Shu narsa senga tafakkur fazilati ne ekanini kashf etadi. Shu bois tafakkur zikr va tazakkurdan afzal sanaladi. Chunki fikr zikr va ko‘payib borish deganidir. Qalb zikri a’zolar amalidan yaxshiroq hisoblanadi. Chunki amal qalbdagi zikr tufayli paydo bo‘lgan. Demak, tafakkur hamma amallardan afzal turadi. Shuning uchun rivoyatda bir soatlik tafakkur bir yil ibodat qilishdan yaxshiroq, deyilgan. Boshqa bir rivoyatda tafakkur yomon amallarni yaxshi amallarga, xohish va hirsni zuhd va qanoatga ko‘chiradi, deyiladi. Yana bir rivoyatda u mushohada va taqvoni vujudga keltiradi, deyilgan.

Shuning uchun Alloh taolo:
Shoyadki, ular (shirk va kufrdan) saqlansalar yoki (bu va’dalar) ularda eslatma paydo qilsa. (Toha surasi, 113- oyat)
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:22:32
Agar fikr tufayli holning o‘zgarish holatini bilmoqchi bo‘lsang, biz aytib o‘tgan oxirat ishlari unga misol bo‘ladi. Albatta fikr bizga oxiratni afzal ko‘rish avloroq ekanini tanitadi. Agar bu ilm qalblarimizga aniq ta’sir ko‘rsatsa, qalblar oxiratga rag‘bati va dunyoga qiziqmasligiga qarab o‘zgaradi. Bu narsani biz hol deb belgiladik. Chunki bu ilmdan oldin qalb bu dunyoni yaxshi ko‘rib, unga moyil edi. Oxiratni yoqtirmas va unga rag‘bati kam edi.

Ana shu ilm tufayli qalb holati o‘zgardi, iroda va rag‘bat yangicha tus oldi. Iroda o‘zgarishi esa a’zolarni dunyo bilan mashg‘ul bo‘lishni tark qilib, oxirat amallari bilan mashg‘ul bo‘lishga chaqiradi.

Bunda asosan besh daraja mavjud:
1.   Tazakkur, u qalbda ikki ilmni hosil qilishdan iborat.
2.   Tafakkur, u ikki ilmdan ko‘zlangan ilmni talab qilishdir.
3.    Talab etilgan ilmni hosil qilish va undan qalbning nurlanishidir.
4.    Ilm nuri hosil bo‘lishi sabab bo‘lgan narsadan qalb holining o‘zgarishidir.
5.    Yangilangan holga qarab a’zolarning qalbga xizmat qilishidir.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:23:17
Tosh temirga urilganda, undan muayyan joyni yoritadigan uchqun sachraydi. Shundan keyin ko‘rmay turgan ko‘z birdan ko‘ra boshlaydi va a’zolar harakatga tushadi. Ilm nurining chaqmoqtoshi — fikr ham ikki ilmni bir-biriga «urishtiradi». Tosh temirga qay tariqa urilsa, fikr shu ikki ilmni o‘ziga xos usulda birlashtiradi. Temirdan uchqun paydo bo‘lganidek ilm nuri paydo bo‘ladi. Xuddi o‘tdan sachragan nur vositasida ko‘rish sezgisi o‘zgarib, mubham narsani ko‘rganidek, qalb ham ilm nuri tufayli o‘zgarib, moyil bo‘lmay turgan narsaga moyil bo‘ladi. Shundan so‘ng a’zolar qalb holining taqozosiga binoan amal qilishga kirishadi. Bu hol xuddi zulmat va qorong‘ulikda ko‘rmayotgani uchun yura olmay turgan kishining harakatni boshlaganiga o‘xshaydi. Demak, fikr samarasi ilm va holdan iborat, ilmlarning esa nihoyasi yo‘q. Har doim o‘zgarib turadigan qalb holini bilishning esa imkoni yo‘q. Shuning uchun har bir murid (fikr yo‘lini tutgan kishi) fikr yo‘llari, uning paydo bo‘lish o‘rni va nima xususda tafakkur qilishni bilmoqchi bo‘lsa, u bunga qodir bo‘lolmaydi. Chunki fikrning paydo bo‘lish o‘rni cheklangan narsa emas va fikr samarasi ham behad va cheksiz. Ha, biz diniy ilm masalalari va soliklar maqomati, ya’ni hollari bilan bog‘liq ravishda fikrning paydo bo‘lish o‘rnini aniqlashga harakat qilamiz. Bu narsa umumiy tahlildan iborat bo‘lib, albatta buning tafsili barcha ilmlar sharhini talab qiladi.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:24:04
FIKR PAYDO BO’LISHI

Bilginki, fikr ba’zan din bilan bog‘liq, ba’zan esa din bilan bog‘liq bo‘lmagan bir narsaga taalluq topadi. Bizning maqsad din bilan bog‘liq jihat bo‘lib, undan boshqasini hozircha qoldirib turaylik. Dinda Robbi bilan bandaning muomalasi muhim o‘rin tutadi. Bandaning butun fikri-zikrida eng avval o‘zi, o‘zining sifatlari va holatlari tursa, undan keyin ma’bud, uning sifatlari va ishlari bilan bog‘liq narsa turadi. Mana shu ikkisidan chetga chiqib bo‘lmaydi. Bandaning o‘zi bilan bog‘liq narsa deganda Alloh taolo nazdidagi mahbub yoki makruh narsaga qarash tushuniladi. Shu ikkisidan boshqasini tafakkur qilishga hojat yo‘q. Alloh taolo bilan bog‘liq narsa yo uning zoti, sifatlari, go‘zal ismlari, yo u zotning ishlari, mulki, malakut olami, osmonlar va yer, shuningdek, shu ikkisi o‘rtasidagi mavjudotga nazar solishdan iborat. Bunda o‘quvchiga fikr biroz cheklangan bo‘lib ko‘rinadi. Vaholanki, Alloh taologa intilgan va uning diydoriga mushtoq bo‘lganlar nazari yo ma’shuqi, yo o‘z nafsiga qaratilgan bo‘ladi. Agar u ma’shuqi xususida fikr qilsa, mushohada va fikr orqali undagi go‘zal surat va qiyofani lazzat va huzur olish uchun ko‘z oldiga keltiradi. Yoki lazzat va muhabbati yanayam ziyoda va kuchli bo‘lishi uchun uning go‘zal va latif ishlari xususida fikrlaydi.

Agar banda o‘zi xususida fikrlasa, asosiy fikr-zikri mahbub nazaridan tushiradigan yoki unga qurbat hosil etadigan va yo muhabbatini oshiradigan sifat xususida bo‘ladi. Shundan keyin u o‘zida bir kamchilikni ko‘rsa, mahbubiga yoqish uchun darhol undan qutulish chorasini izlaydi va yaxshi xulq bo‘lsa, uni ko‘paytirish ilojini o‘ylaydi.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:24:39
Agar banda shu ikkisidan tashqari bir narsani o‘ylasa, u chog‘da bunday tafakkur tarzi ishq belgilagan haddan chetga chiqqanidir. Chunki komil va yetuk ishq oshiq vujudini to‘lig‘icha egallab, uning qalbida shundan bo‘lak narsaga joy qoldirmaydi. Haqiqiy oshiq sevgilisi diydoridan boshqa narsani o‘ylamasligi kerak. Alloh taoloni sevuvchi ham xuddi shunday. Allohdan boshqa narsani yodiga keltirmaydi. Kimning tafakkuri mana shu to‘rt qism ichida bo‘lsa, muhabbat taqozo etgan had-chegaradan chiqmaydi. Endi avvalgi qismga alohida to‘xtalsak.

Avvalgi qism banda ko‘proq amallarining yaxshisidan yomonini ajratib olishi uchun o‘zining‘ sifatlari va amallari to‘g‘risida fikrlashidan iborat. Shundan so‘ng Alloh nazdida mahbub va makruh bo‘lgan amallardan har biri toat va ma’siyat kabi zohiriy amal hamda qalb bilan bog‘liq bo‘lgan munjiyot va muhlikat (munjiyot — najot beruvchi, muhlikat — halok etuvchi) sifatlar kabi botiniy amalga ajraladi. Buni munjiyot va muhlikot qismida ilgari bayon etilgan.

Ma’siyatlar yetti a’zo bilan bog‘liq yoki jamiki badan bilan bog‘liq narsaga bo‘linadi. Bunga urushdan qochish, ota-onaga oq bo‘lish, harom qilingan maskanda o‘tirish kabilar kiradi. Bunday makruh amallarning har birida uch narsa xususida fikr qilish vojib bo‘ladi. Avvalgisi bu amalning Alloh nazdida makruh yoki makruh emasligini fikrdan o‘tkazishdir. Ko‘pincha bir narsaning makruh ekani darrov ma’lum bo‘lmaydi. Balki u daqiq nazar bilan idrok qilinadi. (Ikkinchisi) Agar u amal makruh bo‘lsa, undan qanday saqlanishni fikr qilishdir. (Uchinchisi) Bu makruh amallar alohida ko‘zga tashlanib turgan bo‘lsa, uni tark qila oladimi yoki kelajakda duch kelsa, undan saqlana oladimi? Yoki oldin qilgan bo‘lsa, uni tuzatishni o‘ylaganmikan?
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:25:30
Shunday qilib, mahbub amallarning har biri ham shunday qismlarga ajraydi. Agar bu qismlar bir o‘ringa jamlansa, bu qismlarning fikr majrosi (yo‘sini) yuztadan oshib ketadi.

Har bir banda bu qismlarning hammasi yoki aksari haqida fikr yuritishga majbur. Bu qismlardan har qay-sisini alohida sharhlaydigan bo‘lsak, mavzu cho‘zilib ke-tadi. Shu bois bu qismlar toat va ma’siyat, muhlikot va munjiyot sifatlar kabi to‘rt turga ajratilgan. Murid bu turlarni boshqalari bilan qiyoslashi, uning fikr doirasi kengayishi uchun bir qancha misol keltiraylik. Shunday qilsak, fikr doirasi ochilib, tushunib olish yengillashadi.

Avvalgi tur ma’siyatlar bo‘lib, inson har kuni ertalab o‘rnidan turganida yetti a’zosini batafsil taftishdan o‘tkazishi shart. Shunda u badani bilan biror gunoh amalni qilgan yoki qilmaganligini o‘ylab ko‘radi. Yoki o‘tgan kun bir gunoh amalni qilgan bo‘lsa, undan voz kechganmi yoki pushaymon bo‘lganmikan? Yoki kunduz payti bir gunoh ishga duch kelgan bo‘lsa, undan saqlanish va chetlanish uchun tayyorgarlik ko‘rganmikan? Ana shu yo‘sinda fikr yuritadi.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:26:58
Shundan keyin u tiliga nazar solib, g‘iybat, yolg‘on, o‘zini maqtash, boshqalar ustidan istehzo qilish, behuda tortishish, mazax qilish va undan boshqa makruh amallarga qachon duchor bo‘lganman, deb o‘ylaydi. Eng avval ichida bu narsalar Alloh nazdida qanchalik karohiyatli amal ekani, Qur’oni karim va hadisi sharif ko‘rsatmalarida unga azob qattiq bo‘lishini fikridan o‘tkazadi. So‘ng o‘z holati xususida fikr yuritib, qanday qilib o‘zi bilmagan holda bunga yo‘liqqanini o‘ylab ko‘radi. So‘ng undan qanday qutilish chorasini izlaydi. Buning birdan-bir chorasi faqat uzlat va yolg‘izlanish ekanini mushohada etadi. Yoki Allohga yoqmaydigan narsani gapirganda o‘zini qaytaradigan solih taqvodor kishi bilan birga o‘tirish orqali o‘zini tuzatishni o‘ylaydi. Shunda ham iloj topmasa, boshqalar bilan o‘tirganda bema’ni so‘zlarni tilga olmaslik uchun og‘ziga mayda tosh solib oladi. Shunday qilib, undagi fikr ma’siyatdan qanday saqlanish choralari xususida bo‘ladi.

Banda g‘iybat, yolg‘on, behuda gap-so‘zlar va bid’atni eshitadigan qulog‘i to‘g‘risida o‘ylaydi. Buni Zayd yoki Amrdan eshitganiga ahamiyat beradi. Albatta u bundan tiyilishi va munkar-nahy orqali o‘zini saqlashi shart.

Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:27:28
Shundan keyin u qorni to‘g‘risida fikr qiladi. Balki u yeb-ichish tufayli Alloh taologa osiylik qilgandir. Deylik, haloldan ko‘p yeb-ichish orqali bo‘lsa, ko‘p yeb-ichish Alloh taolo nazdida yomon bo‘lishidan tashqari u shayton quroli va shahvatni kuchaytiruvchidir. Yo harom va  shubhali narsani yeyish orqali bo‘lsa, yeydigan, kiyadigan, tirikchiligi va daromad manbai qaerdan ekaniga qaraydi. Shu tariqa banda halol yo‘l xususida fikr qiladi. So‘ng halollik bilan kun kechirish va haromdan saqlanish choralarini o‘ylab ko‘radi. Harom narsani yeyish butun toat-ibodatlarini yuvib ketishini fikrdan o‘tkazadi. Shuningdek, halol luqma barcha toat-ibodatlarining asosi ekanini mulohaza qiladi. Xabarlarda vorid bo‘lganidek, kiyimning sakkizdan bir qismiga bir dirham qadar harom tekkan bo‘lsa, Alloh taolo u bandaning namozini qabul qilmaydi.

Shunday qilib, banda o‘zining a’zolari to‘g‘risida shu yo‘sinda fikrlaydiki, shunchasi ham unga kifoya qiladi. U o‘zidagi bu salbiy holatlarni bilish, a’zolarini ma’siyatdan saqlash uchun kun bo‘yi muroqaba bilan mashg‘ul bo‘ladi.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:28:17
Ikkinchi tur esa asosan toat-ibodati xususida bo‘ladi. Banda eng avvalo farz amallarni qanday ado etish, qanday qilib nuqson va kamchiliklardan tiyilish va nafl amallarni ko‘paytirish bilan o‘zidagi kamchiliklarni tuzatishga qaraydi. So‘ng asta-sekin Alloh taolo nazdidagi mahbub amallar xususida fikr qilish yo‘lini tutadi. Masalan, u aytadiki: «Albatta ko‘z osmonlar va yerdagi mavjudotga ibrat nazari bilan boqish va Allohning kitobi va Rasul alayhissalom sunnatiga qarash uchun yaratilgan. Allohning kitobi va Rasul alayhissalom sunnatiga qarab, men ko‘zimni Qur’on va hadis mutolaasi bilan band etishga qodirman, nega shunday qilmayman? Falonchi taqvodor kishiga hurmat nazari bilan qarab, qalbiga surur bag‘ishlashga yoki falonchi fosiqqa nafrat nazari bilan qarab, uni gunohlaridan to‘xtatishga qodirman, nega shunday qilmayman?», deydi.

Shuningdek, qulog‘i to‘g‘risida ham: «Men bu qulog‘im bilan Mushaf, hikmatli so‘zlar, ilm, qiroat va zikrni tinglashga qodirman. Menga nima bo‘lganki, bunday qilmayman? Alloh taolo uni menga ne’mat qilib bergan-ku, shukr qilishim uchun omonat tarzida topshirib qo‘ygan-ku? Menga nima bo‘lganki, vaqtimni zoe ketkazish va yalqovlik bilan Alloh bergan ne’matga kufr keltirayotirman», deydi.

Shuningdek, tili to‘g‘risida ham shunday fikrlab, deydiki: «Men haq yo‘lida ta’lim berish, va’z(nasihat) aytish, solih kishilar qalbiga muhabbat ulashish, faqirlar holini so‘rash, solih Zayd bilan olim Amrning qalbini yaxshi so‘z bilan quvontirish orqali Alloh taologa qurbat hosil qilishga imkonim yetadi. Har bir yaxshi so‘z ham sadaqa o‘rniga o‘tadi».
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:28:42
Shuningdek, moli to‘g‘risida ham shunday fikrlab, aytadiki: «Men falon molni sadaqa qilishga qodirman. O’zim unga muhtoj emasman. Mabodo, muhtoj bo‘lsam, Alloh menga uning mislini rizq qilib beradi. Agar hozir muhtoj bo‘lsam ham o‘zimdan ko‘ra bu molga muhtojroq kishiga berib, savob qozonish imkonim bor-ku!»

Shuningdek, barcha a’zolari, jamiki badani, mol-mulklari, chorva mollari, xizmatkorlari hamda farzandlarini ham birma-bir xayolidan o‘tkazadi. Bularning hammasi sabab va vositalardir. Shular tufayli Alloh taologa toat-ibodat qilishga qodir ekanini o‘ylaydi. Shular tufayli mumkin bo‘lgan toat-ibodat yo‘llarini daqiq fikr bilan o‘rganadi. Bu toat-ibodatga tezroq erishishda o‘ziga nima rag‘bat berishini o‘ylaydi.

Shu bilan birga, niyatni xolis qilish, xolislikka erishish va amallarini riyodan poklashni o‘ylaydi.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:29:16
Uchinchi tur qalbdagi muhlikot sifatlari bo‘lib, shahvat, g‘azab, baxillik, xudbinlik, riyo, hasad, badgumonlik, g‘aflat, g‘urur va boshqa illatlar shu muhlikotlar jumlasiga kiradi. Kimki qalbini bu illatlardan xoli va pok deb o‘ylasa, o‘zi uchun bu dunyo imtihon-sinov ekani haqida tafakkur qiladi. Albatta nafs har doim o‘ziga yaxshilikni dushman bilib, yaxshilik qilishni orqaga suradi. Agar o‘zingda kibr-havo yo‘qligini da’vo qilsang, oldingi zotlar nafsini sinab ko‘rganidek bozorda o‘tin orqalab, hammollik qilib ko‘rishing lozim. Agar hilmni da’vo qilsang, boshqadan yetadigan g‘azabga o‘zingni ro‘para qilib, g‘azabingni bosa olish-olmasligingni sinab ko‘r. Boshqa illatlarda ham xuddi shunday o‘z ustingda tajriba o‘tkaz. Bu tajriba va sinov yomon illatlar o‘zida bor-yo‘qligi xususida fikr qilishdir.

Agar bu yomon illatlar senda mavjud bo‘lsa, tezroq chora ko‘rmasang, ularning qabih va jirkanch tus olishlarini o‘ylab ko‘r. Shunda senga bu illatlarnig paydo bo‘lish omili johillik, g‘ofillik va axloqsizlik ekani ayon bo‘ladi. Agar banda o‘zida amalidan manmanlik va kibr ishni ko‘rsa, darhol fikrlab aytsinki: «Bu a’zolarim, quvvatim va irodam bilan qilgan amallarim barchasi o‘zimdan emas va o‘zimniki ham emas. Bu Alloh taoloning menga bergan fazli va marhamatidir. U zot meni va mendagi a’zolarni yo‘qdan bor qildi. Menga quvvat va iroda berdi. U zot a’zolarimni o‘z qudrati tufayli harakatga keltirdi. Quvvat va irodam ham xuddi shunday. Xo‘sh, qanday qilib men amalim yoki nafsim tufayli manmanlik qilaman? O’zimga qolsa, bu ishlarni hech qachon uddalay olmayman».
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:29:47
Banda o‘zida kibr borligini his etsa, demak fe’l-atvorida bir hamoqat mavjudligini anglaydi va deydi: «Nimaga o‘zingni katta olasan? Alloh nazdidagi kabir (ulug‘) kishigina kabir (ulug‘) kishidir. Bu daraja o‘limdan keyin aniq bo‘ladi. Qancha kofirlar borki, anglagan zahotiyoq kibrni tashlab, Alloh taologa muraqqab holda vafot etadi. Qancha musulmonlar borki, o‘lim paytidagi holati o‘zgarib, yomon xotima topib, shaqiy (badbaxt) holda olamdan o‘tadi.

Agar inson kibrning halok etuvchi va asli hamoqat ekanini bilib olsa, tavoze’li amallarni ko‘paytirish bilan bu illatdan qutulish to‘g‘risida fikr qiladi.

Agar banda o‘zida taom va to‘yib yeyishga ishtiyoq kuchli ekanini ko‘rsa, bu hirs hayvoniy sifat ekanini fikridan o‘tkazishi darkor.

Agar u taomga o‘chlik va viqo’ (jinsiy aloqa)dan o‘zini saqlay olsa, albatta u hayvon sifati bo‘lmay, balki ilm va qudrat kabi Allohning va farishtalarning sifatidan bo‘lur. Kimda ochko‘zlik hissi g‘oliblik qilsa, u bu odati bilan hayvonlarga yaqinlashib, farishtalardan uzoqlashadi. Bu illatdan xalos bo‘lishni o‘ylagan kishi g‘azab haqida ham xuddi shunday fikrga boradi. So‘ng u shu illatdan xalos bo‘lish chorasi va tilga olingan barcha illatlar xususida mulohaza yuritadi.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:30:25
To‘rtinchi tur munjiyot amallar bo‘lib, u tavba, gunohlariga afsus, baloga sabr va ne’matlarga shukr, xavf va rajo, dunyoga qiziqmaslik, toat-ibodatdagi sidq va ixlos, Allohga muhabbat, shavq, xushu’ va tavoze’dan iborat. Biz bu o‘rinda har birining sabab va alomatlarini ham bayon etdik. Banda har kuni qalbiga zarur bo‘lgan va Allohga qurbiyat hosil qiluvchi sifatlarni o‘ylab ko‘rsin. Agar u shulardan biriga muhtojlik sezsa albatta u ilm tufayli hosil bo‘ladigan holat ekanini bilsin. Ilm esa faqat fikrlash tufayli yuzaga chiqadi. Agar u o‘zi uchun tavba yoki nadomat holini xohlasa, eng oldin gunohlarini taftish qilib ko‘rsin, tafakkur qilsin, nafsiga qarshi borib, ularni o‘zidan daf etsin va qalbi uchun xatarli, deb bilsin. Shundan keyin shariatda vorid bo‘lgan tahdid va qaytariqlarga qarasin. Allohning g‘azabiga duchor bo‘lishini ichida o‘ylasin. Agar u shukr holiga erishmoqchi bo‘lsa, Allohning yaxshiliklari, ne’matlari va ularni chiroyli tarzda yetkazib berilganiga qarasin. Bundan ayrimlarini «Shukr kitobi»da bayon qilgan edik.

Agar u muhabbat va shavq holini xohlasa, Allohning ulug‘ligi va go‘zalligi, qudrati va mutakabbirligi xususida chuqur o‘ylasin. Bu hol Allohning ajoyib hikmati va g‘aroyib san’atiga nazar solish bilan hosil bo‘ladi.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:30:47
Agar u xavf holini xohlasa, eng oldin o‘zidagi zohiriy va botiniy gunohlariga qarasin. Undan so‘ng o‘lim va uning sakarot (talvasasi)ini o‘ylasin. O’limdan keyin Munkar va Nakirning savolga tutishi, qabr hayoti va azobi, undagi chayonlar va qurt-qumursqalarni ko‘z oldiga keltirsin. Undan keyin sur chalingan paytdagi nidoning qo‘rqinchini his etsin. Undan so‘ng xaloyiq bir joyga to‘plangan paytdagi mahshar dahshatlarini esga olsin. So‘ng hisob berish paytidagi qitmir (arzimas) yo zig‘ircha amal ham munoqasha (bahsli) bo‘lishiga qarasin. Undan keyin sirotning nihoyatda ingichka va qilichdek o‘tkir bo‘lishini fikrdan o‘tkazsin. Undan so‘ng oldinda chap tomonga burilsa, jahannam egalaridan bo‘lib qolish, aksincha, o‘ng tomonga burilsa, abadiy jannatga tushishdek ulug‘ va xatarli ish turganini o‘ylab ko‘rsin. Shularni xayolidan birma-bir o‘tkazgandan keyin qiyomat dahshatidan so‘ng jahannam holati, darajalari, gurzilari, qo‘rqinch, zanjir-g‘ullari, zahar-zaqqumlari, yiringlari va unda har turli azoblar bo‘lishini ko‘z oldiga keltirsin. Jahannam oldida zaboniy farishtalar saf tortib turadi. Bu farishtalar jahannamga tushganlarning terilari pishib-kuyib, og‘riq-azobni his qilmay qo‘yganda o‘rniga boshqasini almashtirib turishadi. Do‘zax tubidan chiqmoqchi bo‘lganlarni tag‘in u joyga qaytariladi. Osiy va gunohkorlar bu farishtalarni uzoqdan ko‘rgandanoq g‘azab-qichqiriqlari va boshqa shu kabi ovozlarini eshitadilar. Buning hammasi Qur’oni karimda vorid bo‘lgan. Agar banda rajo holini xohlasa, jannat va undagi mavjud ne’matlar, daraxtlar, anhorlar, hurlar, mangu yosh bolalar, abadiy ne’mat va mangu-barqaror mulkka qarasin.

Shuningdek, yomon illatlardan poklanish va mahbub holatlarni paydo etadigan fikr io‘li ham shunday. Bunday sifat va holatni o‘zida jamlagan Qur’onni tafakkur qilib o‘qishdan foydaliroq narsa yo‘q.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:31:29
Darhaqiqat, Qur’on hamma maqomat va hollarni o‘zida jamlovchi bo‘lib, unda amal qiluvchilar uchun shifo bor. Shuningdek, Qur’onda xavf va rajo, sabr va shukr, muhabbat va shavq kabi hollarni keltirib chiqaradigan o‘ziga xos bir narsa bor. Shuningdek, unda boshqa yomon illatlar oqibati naqadar yomonligidan ogohlantiradigan bir narsa borki, banda Qur’on o‘qishi va oyatlarni takror-takror qaytarishi lozim. U bir umr undagi oyatlarni o‘qib, tafakkur qilishga muhtojdir. Agar yuz marta bo‘lsa-da! Bir oyatni anglab, tushunib o‘qish fikr yuritmay xatm qilishdan yaxshiroq. Agar bir kecha tong otguncha bo‘lsa ham bir oyat ustida o‘ylanib, to‘xtab tursin, chunki oyatning har bir kalimasi zamirida daqiq fikr bilangina anglash mumkin bo‘lgan bitmas-tuganmas sirli ma’nolar mavjud. Rasululloh alayhissalom hadislarini mutolaa qilish ham xuddi shunday. Ul zotni «javomi’ul kalim», deb atashgan. Bu ozgina so‘zda ko‘p ma’no berish mahoratidir. Ul zotning har bir so‘zlari hikmat dengizidir. Agar olim kishi chuqur mulohaza yuritib qarasa ham, undan bir umr nazarini uzolmaydi. Mavzudan chalg‘ib, oyat va hadislar sharhiga o‘tadigan bo‘lsak, bu ancha cho‘zilib ketadi va maqsad bu emas.

Nabiy alayhissalomning so‘zlariga qarang:
«Ruh ul-quds (Jabroil alayhissalom) menga shunday dedi»:
«Kimni yaxshi ko‘rsang ham, undan ajralasan. Qancha yashasang ham, albatta bir kuni o‘lasan. Qancha amal qilsang ham, albatta ajrini olasan». Albatta bu so‘zlar avvalgilar va keyingilar hikmatini o‘zida jamlagan chuqur ma’nodagi so‘zlardir. Bizdan dalil so‘raganlarga shuning o‘zi ham kifoya qiladi. Negaki, bu so‘zlar ma’nosidan to‘lig‘icha voqif bo‘lganlar hech qachon undan ko‘ngil uzolmaydilar. Ana shu narsa ular bilan dunyoga berilganlar o‘rtasini ajratib qo‘yadi...
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:32:05
Mubtadiy (boshlovchi) bunday fikrlarga vaqtini to‘lig‘icha bag‘ishlashi lozim. Toki u bu bilan go‘zal axloq va ulug‘ maqomatlar orqali qalbini tuzatib, botiniy va zohiriy illatlardan poklamaguncha fikr egasi bunday fikr va tushunchalarga qattiq ahamiyat berishi lozim. Shunga qaramasdan, u bunday fikr yo‘lining boshqa ibodatlardan qanchalik afzal ekanini anglasin. Ammo bu fikr yo‘li unga oxirgi maqsad emas. Balki u bilan mashg‘ul bo‘lib qolish siddiqlar yo‘lidan to‘suvchidir.

Siddiqlar yo‘li bu o‘zini foniy, ya’ni unutadigan darajada Alloh taoloning ulug‘ligi, holi, go‘zalligi va sifatlari to‘g‘risida fikr qilishdan huzurlanishdir. U butun diqqat-e’tiborini sevgilisini uchratgan paytda es-hushini yo‘qotgan oshiq kabi mahbubiga qaratadi. Albatta u o‘zining ahvoli va sifatlariga qarashga vaqt topmaydi. Balki u butunlay o‘zini unutib, hayratdan lol qotadi. Buni oshiqlar lazzatining eng oxirgi darajasi deyilgan.

Ammo biz aytib o‘tgan fikr yo‘liga kelsak, u qurb va visolni isloh qilish uchun botinni tuzatish to‘g‘risida fikr yuritishdan iborat. Agar banda butun umrini nafsini isloh qilishga bag‘ishlasa, u holda qachon u qurb holatiga erishadi? Shuning uchun sahroda aylanib yurgan Xavvos degan zotga bir kuni Husayn ibn Mansur duch kelib: «Nima qilib yuribsan?», dedi. Xavvos: «Sahroda aylanib tavakkulda holimni isloh qilaman», deydi. Mansur: «Botiningni tuzatishga umringni sarf etsang, tavhidda foniy bo‘lish-chi?», dedi. Vohidul haqda foniy bo‘lish toliblarning birdan-bir maqsadi va siddiqlar ne’matining oxiridir.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:32:38
Ammo muhlikot sifatlardan poklanishga kelsak, bu hol xuddi nikohdagi ayolning iddadan chiqishiga o‘xshaydi. Ammo munjiyot sifatlar va boshqa solih amallar bilan sifatlanish u ayolning eriga yaxshi ko‘rinish uchun yasan-tusan qilishi, yuzini tozalashi va sochini tarashiga o‘xshaydi. U ayol butun umr bachadonini poklash va yuzini chiroyli qilish bilan mashg‘ul bo‘lsa-da, bu narsa uni mahbubiga uchrashdan to‘sib turadi.

Sen ahli majolis bo‘lsang, din yo‘lini shunday tushunishing lozim. Agar sen faqat kaltakdan qo‘rqqan yoki tama’ ilinjida amal qiladigan yaramas qul kabi bo‘lsang, zohiriy amallar bilan badanni qiynashdan o‘zingni va badaningni ehtiyot qil. Batahqiq sen bilan qalbing o‘rtasida qalin parda mavjud. Agar sen haqiqiy amal qila olsang, jannat ahlidan bo‘lasan.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:32:48
Agar Rabbi bilan banda o‘rtasida mavjud muomala ilmidagi fikr yo‘lini bilmoqchi bo‘lsang, ertayu kech buni o‘zingga odat va ko‘nikma qilib olishing shart. Seni Alloh taolodan uzoqlashtiradigan nafsing va unga muqarrab qiladigan holingdan g‘ofil qolmagin. Balki har qaysi murid o‘ziga bir ro‘yxat tuzib, barcha muhlik va munjiyot sifatlar, shuningdek, ma’siyat va toatlar turini shu ro‘yxatga kiritishi va har kuni unga qarab nafsini nazorat qilishi shart. Muhlik amallardan o‘ntasiga qarashlik muridga kifoya qiladi. Murid baxillik, kibr-havo, manmanlik, riyo, qattiq g‘azablanish, ochko‘zlik, shahvatparastlik, mol va obro‘-e’tiborni yaxshi ko‘rish singari o‘nta muhlik amallardan qutula olsa, boshqalaridan qutulish, oson kechadi. Shunda u gunohlardan pushaymon bo‘lish, baloga sabr, taqdirga rizolik, berilgan ne’matlarga shukr, xavf va rajoda barobar turish, dunyoga qiziqmaslik, amallarda xolislik, husni xulq, Alloh taoloni sevish va xushu’ singari munjiyot amallarni o‘zida shakllantira oladi. Yigirma xislatdan o‘ntasini «mazmum», o‘ntasini «mahmud», deb atalsa to‘g‘ri bo‘ladi. Qachonki murid mazmum amallarning birisidan xalos bo‘lsa, ro‘yxatini olib darhol ustiga chizadi. Bunday yomon amaldan qalbini poklagani uchun Alloh taologa shukr aytadi. Albatta u bunga faqat Alloh taoloning tavfiqi va yordami tufayli erishganini esdan chiqarmaydi. Bu amalni nafsiga havola qilganida, o‘zidan arzimas razolatni ham ketkiza olmasligini fikr qilsin. Shundan so‘ng u ro‘yxatdagi boshqa to‘qqiztasiga yuzlanadi. Murid ro‘yxatidagi yomon amallardan birma-bir qutulgunicha shunday davom etaveradi. U munjiyot amallarni o‘zida shakllantirish tadbirini ham qiladi. Agar fe’l-atvorida tavba va afsus-nadomat paydo bo‘lsa, darhol o‘sha illat ustiga chiziq tortib, boshqasi bilan mashg‘ul bo‘ladi. Bunday qilishga yeng shimargan har qaysi murid muhtojdir.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:33:18
Ammo o‘zlarini solih kishilar qatorida deb bilganlardan ko‘plari shubhali narsani yeyish, tilni g‘iybat va ig‘vodan tiymaslik, xudbinlik va boshqa illatlarni ro‘yxatdagi zohiriy gunohlar safiga kiritishi darkor. Darhaqiqat, o‘zini solih kishilar jumlasidan deb da’vo qiladigan aksar kishilar a’zolarini bunday gunohlardan tiya olmaydi. Qachonki bu gunohlardan tiyila olmas ekan, qalbini isloh qilib, poklay olmaydilar. Balki odamlarning har qaysisi ustidan ma’siyatlardan biri g‘olib chiqqanini ko‘ramiz. Shunday ekan, har bir banda bu xususda mulohaza yuritib, teran fikrlamog‘i lozim. Bunga misol shuki, taqvodor olimni ko‘p hollarda ilm, shuhratparastlik va dovruq qozonish ta’qib qiladi. Ayniqsa, dars berish yoki va’z aytishda bu narsa alohida ko‘zga tashlanadi. Kimki shu illatga mubtalo ekan, siddiq zotlardan tashqari birontasi najot topmagan katta fitnaga yo‘liqadi. Agar bu toifa olimning so‘zi odamlar qalbiga ta’sir qilib, ma’qul bo‘lsa, o‘zini manmanlik, mag‘rurlik, chiroyli ko‘rsatish va jimjimadorlikdan tiya olmaydi. Mana shu muhlikot amallar jumlasidandir. Bora-bora bu toifa olim so‘zini qaytargan kishiga nisbatan qahr-g‘azab va kek saqlash yo‘lini tutadi.

Ba’zan shayton u olimni shunday deb aldaydi: «Sening bu qahr-g‘azabing haqni rad qilib, inkor etganidan yuz berdi». Agar boshqa bir olim bilan raqibi o‘rtasida ixtilof ko‘rsa, bundan ichida mag‘rurlanib, shaytonga kulgu bo‘ladi. So‘ng bu olimda boshqalarga so‘zi ma’qul bo‘lishdan mamnunlik, maqtovdan xursand bo‘lish, e’tiroz va raddiyani xushlamaslik mavjud bo‘lsa, u so‘ziga zeb berish, takalluf va soxtalikdan qutulolmaydi. Shu bois Alloh takalluf qiluvchilarni xush ko‘rmaydi. Ba’zan shayton uni aldab shunday deydi: «Chiroyli lafz va takallufga qiziqishing haqni yoyish va Alloh dinini oliy qilish uchun xizmat qiladi». Uning o‘zidagi bu xususiyatdan mamnunlik o‘ziga tengdosh olimdan birini odamlar maqtaganidan ko‘proq bo‘lsa, aldangani shudir. U izzat-obro‘ talabida shunday yo‘l tutadi va buni dinga xizmat deb o‘ylaydi. Bu illat tufayli ichi siqilsa, bu hol uning zohirida aks etadi.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:33:45
Ko‘pincha ilm ahlida uchraydigan bu hol ayollardagi rashk va qizg‘anish holiga o‘xshaydi. Aksar ilm ahli bir shogirdi boshqaga o‘tib ketsa, boshqa olimdan manfaat va diniga foyda borligini bilsa ham buni o‘ziga og‘ir oladi. Eng yomoni shuki, kibr-havoli olim qalbiga sizib kirgan muhlik illatlardan najot topmoqni o‘zicha xayol qiladi. U olim kishi uchraydigan fitna katta fitna ekanini qaydan bilsin? U yo bundan najot topar va yo halok bo‘lar. Avomning bundan xalos bo‘lishi uni aslo qiziqtirmas.

Kimki o‘zida bu illatlar mavjud ekanini payqasa, unga uzlat qilish va yolg‘izlanish, ko‘zga tashlanishni o‘ylamaslik va qancha so‘ralsa ham fatvodan saqlanish vojib bo‘ladi.

Sahobalar roziyallohu anhumlar zamonida masjid fatvo bera oladigan zotlar bilan to‘la bo‘lsa-da, ular fatvo berishdan saqlanganlar. Fatvo beradiganlari ham masalani o‘zidan boshqaga jo‘natishni ma’qul ko‘rgan. Ana shu vaqtda ins qiyofasidagi shaytonlardan saqlanish lozimki, bunday qilma, bu eshik ochilsa, xalqdan ilm ko‘tarilib ketadi, deb aytsalar, ularga islom dini mendan mutlaqo behojatdir. Albatta bu din mendan oldin ma’mur bo‘lgan. Mendan keyin ham shunday bo‘ladi. Mabodo men bu olamdan o‘tsam, islom arkonlari hech qachon buzilmaydi. Din mendan behojat bo‘lsa ham, ammo men qalbimni tuzatishdan behojat emasman, deb aytsin. Ammo ilm ko‘tarilib ketadi, degan maqsadda ilmni yoyish tashvishida bo‘lish ayni johillikdan boshqa narsa emas.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:34:23
Qarangki, odamzot qo‘l-oyog‘iga zanjir solinib, hibsxonaga tashlansa, ilm izlash yo‘lidan olovga tashlayman, deb qaytarilsalar, martaba va shon-shuhratni yaxshi ko‘rish ularni qo‘l-oyog‘idagi zanjirlarni uzib, hibsxonadan chiqib, tag‘in avvalgidek ilm izlash bilan mashg‘ul bo‘lishga undar ekan. Modomiki, shayton odamzotga martabani yaxshi ko‘rsatib turgan ekan, ilm hech qachon yer yuzidan yo‘qolib ketmaydi. Shayton esa qiyomatgacha martaba va shon-shuhratga qiziqtirishdan aslo to‘xtamaydi.

Rasululloh alayhissalom aytganlaridek, oxiratda ajr-savobdan benasib qavmlar ilmni yoyish tashvishini qiladi: «Albatta Alloh oxiratda biron ulush (ajr-savob) olmaydigan qavmlar tufayli dinga quvvat beradi». «Alloh bu dinni fojir kishi tufayli quvvatlaydi».

Haqiqiy olim kishi bunday fitnalarga aldanib qolmasligi lozim. Hattoki qalbini obro‘-e’tibor, maqtov va hurmat-ehtiromni yaxshi ko‘rishdan poklamagunga qadar xalqqa aralashishdan o‘zini saqlasin. Albatta bu illatlar nifoq urug‘idir. Rasululloh alayhissalom: «Mol va obro‘-e’tiborni yaxshi ko‘rish yomg‘ir o‘t-o‘lanni undirgandek qalbda nifoqni undiradi», deganlar.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:34:46
Rasululloh alayhissalom: «Ikki yirtqich bo‘riniig qo‘y to‘dasiga oralab, keltirgan zarari musulmon kishining mol va obro‘-e’tiborni yaxshi ko‘rgani tufayli dinga keltirgan zarardan ko‘p emas».

Obro‘-e’tiborni yaxshi ko‘rish qalbni tark etishi juda mushkul. Bunga faqat odamlarga aralashmaslik, bu istakni qalbda ziyoda qiladigan amaldan voz kechish orqali erishish mumkin, xolos.

Olim kishi fikrini bu illatlar qanday qilib qalbiga kirib olgani va qanday qilsa undan xalos bo‘lishi mumkinligiga qaratsin. Bu muttaqiy olimning vazifasidir. Ammo bizga o‘xshaganlarga kelsak, hisob kuniga imonimizni kuchaytirish to‘g‘risida fikr-mulohaza qilishdan iborat bo‘lishi kerak. Mabodo salafi solihinlar bizni ko‘rganlarida to‘g‘ridan-to‘g‘ri manavilar hisob kuniga iymon keltirmagan, degan bo‘lardi. Ne holki, amallarimiz jannat va do‘zaxga imon keltirgan kishining amaliga o‘xshamaydi. Kimki bir narsadan qo‘rqsa, darhol undan qochgan bo‘lardi. Kimki bir narsadan umid qilsa, darhol unga qarab intilgan bo‘lardi. Afsuski, do‘zaxdan qochish deganda shubhali-harom narsalarni va gunoh amallarni tark etish ekanini yaxshi tushunamiz-u, holbuki o‘zimiz uning ichiga kirib ketganmiz.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:35:14
Jannatni talab qilish nafl ibodatlarni ko‘paytirish bilan ro‘yobga chiqishi aniq. Holbuki, biz farz amallarda sustkash va loqaydmiz. Baski, bizni dunyoga hirs qo‘yish, unga ochko‘z itdek tashlanish xohishi band etib turgan ekan, ilmdan hech qanday samara hosil bo‘lmas. Agar bu tariqa ilm izlash yomon narsa ekan, bizdan ko‘ra ulamolar bunday ilmdan chetlanishga haqliroq, deb aytilsa, koshki bizlar ham avom kabi bo‘lsaydik, qachonki o‘lsak, gunohlarimiz ham birga «o‘lsaydi»? Agar tasavvur qila olsak, biz uchraydigan bu fitna naqadar katta. Alloh taolodan bizni isloh qilishi, biz tufayli boshqalarni ham isloh etishi va vafot etmasdan oldin tavbaga muvaffaq etishini so‘raymiz. Albatta u Kariym va mehribon, bizga ne’mat berguvchi Zotdir.

Bu ulamolar va solih kishilarning o‘ziga xos fikrlash yo‘lidir. Agar bundan forig‘ bo‘lib, o‘zlari xususida tafakkur qilishdan bo‘shasalar, Alloh taoloning jaloliyati, ulug‘ligi, qalb ko‘zi bilan mushohada etishdan huzurlanish darajasiga ko‘tariladilar. Bunga faqat barcha muhlik sifatlardan qutulib, munjiyot sifatlarga sazovor bo‘lgandan keyingina yetishadi.

Agar shundan oldin biron narsa paydo bo‘lsa, yilt etgan chaqmoq kabi beqaror va zaifdirki, u ma’shuqidan ayrilgan oshiq holiga tushadi. Lekin u kiyimi ichida qayta-qayta chaqadigan ilonlar va chayonlar borligini sezmaydi va bu narsa undagi mushohada lazzatini zaharlaydi. U bu lazzatni tuyish uchun eng avval kiyimiga yopishgan ilonlar za chayonlarni olib tashlashi kerak. Bundan boshqa yo‘l yo‘q. Mazmum illatlar ana shunday ilonlar va chayonlar bo‘lib, ozor va azob berguvchilardir. Qabrda esa mazmum illatlarniig og‘riq-alami chayonlar va ilonlar chaqqanidan yanayam kuchliroq tus oladi. Ana shu qadari banda nafsiga taalluqli mahbub va nomahbub sifatlar xususida o‘ylab ko‘rishga kifoya qiladi.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:37:13
IKKINCHI QISM

ALLOHNING ULUG’LIGI, QUDRATI VA KIBRIYOSI TO’G’RISIDA TAFAKKUR QILISH

Bunda ikki maqom mavjud: Allohning zoti, sifati va ismlarining ma’nolari to‘g‘risidagi eng yuqori maqom. Alloh taolo yaratgan mahluqlari xususida tafakkur qilinglar, Allohning zoti xususida tafakkur qilmanglar, deyilgani uchun bundan qaytarilgan. Bunga sabab shuki, aqllar hayratga tushib, siddiq zotlardan boshqa kishilarning ko‘rish quvvati toqat qilolmaydi. Shuningdek, siddiq zotlar ham unga qarashni davom ettira olmaydi.

Alloh taoloning ulug‘ligiga nisbatan odamlarning ko‘rish holati xuddi quyosh nuri qarshisida turgan ko‘rshapalakning ko‘rish holatiga o‘xshaydi. Ko‘rshapalak hech qachon quyosh nuriga toqat qilolmaydi. Shuning uchun u kunduzi tashqariga chiqmasdan qorong‘u joyda berkinib yotadi. Qachonki quyosh nuri so‘nib, xira tortgandan keyin inidan chiqadi. Siddiqlarning ko‘rish holi quyoshga ozgina vaqt tik qaray olgan inson holiga o‘xshaydi. U quyoshga qaray olsa ham, ammo qarashni davom ettirsa, ko‘zidan ajrab qolishdan qo‘rqadi.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:37:34
Tajribadan ma’lumki, quyoshga tik qarab turaverish ko‘rish qobiliyatiga ta’sir qilib, ko‘zni ishdan chiqaradi. Alloh taoloning zotiga nazar solish ham shunday bo‘lib, bundan hayrat, ajablanish va aqliy zo‘riqish vujudga keladi, xolos. Demak, Alloh subhonahu va taoloning zoti va sifati xususida fikr qilishga chuqur sho‘ng‘imaslik eng to‘g‘ri yo‘ldir. Albatta aksar aql egalari bunga toqat qila olmaydi. Ayrim ulamolar ijozat bergan had-chegara borki, buni shunday ifodalangan: Alloh taolo biron makon tutmagan, har qanday tomon va jihatlardan behojatdir. Albatta Alloh olam ichida ham emas va na undan tashqari ham emas. Ul zot na olam va borliq bilan bog‘liq va na undan uzilgan emas. Bir toifa aql egalari hayratga berilib, toqati ko‘tarmagani bois Ul zotni inkor etishgacha borib yetdi. Boshqa bir toifa bundan kamrog‘iga toqat etishga ham ojizlik qiladi. Qachonki bu toifaga U zot sizlardagidek bosh, oyoq, qo‘l, ko‘z bo‘lishdan pok va behojat, unda muayyan miqdor va hajmga ega jism ham yo‘q, deyilsa, darhol inkor etib, buni Allohning ulug‘ligi va jaloliyatini haqorat qilishdan boshqa narsa emas, deb hisoblaydilar.

Hattoki, avomdan ba’zi bir ahmoqlar: albatta bu narsa hind tarvuzining vasfi, ilohning vasfi emas deb aytadi. Bechora miskin jaloliyat va ulug‘likni ana shu a’zolar mavjudligida, deb o‘ylaydi. Bunga sabab shuki, inson faqat o‘zinigina taniydi va o‘zini katta narsaman, deb hisoblaydi. U o‘z o‘lchoviga to‘g‘ri kelmaydigan boshqa bir narsaning ulug‘ligini tasavvur qilolmaydi. Ha, u o‘zini so‘ri ustida ikki xizmatkori amriga muntazir bo‘lib turgan holda tasavvur etadi, xolos. Hattoki pashshaga fahm-farosat va aql bitib, unga: «Bilasanmi, seni yaratgan zotda na qanot, na qo‘l, na oyoq yo‘q, ustiga-ustak u ucha olmas, deb aytilsa, darhol u buni inkor etib, shunday degan bo‘lardi: «Mendagi bu narsalarga o‘zi muhtoj bo‘lgan zot qanday qilib meni yaratsin? Buni tasavvur qilish qiyin. Unda mendagidek qanot bo‘lmasa, ozgina zamon ham ucha olmaydimi yoki u mening Xoliqim va Musavvirim bo‘lsa-yu, unda menikiga o‘xshash a’zo va xususiyatlar bo‘lmaydimi?» Ko‘pchilik aql egalari Alloh xususida mana shu pashshadek fikrlaydi. Albatta inson o‘ta johil, zolim va kofirdir. Shuning uchun Alloh taolo anbiyolardan biriga vahiy yuborib dedi: «Bandamga mening sifatim xabarini berma. Chunki ular meni inqor etadilar. Ammo sen ular fahmlaydigan darajada xabar ber».
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:37:56
Alloh taoloning zoti va sifatlariga shu jihatdan qarash xatarli bo‘lgani uchun shariat odobi va solih zotlar bunday fikr yo‘liga sho‘ng‘ib ketmaslikni buyuradi. Bundan ko‘ra, ikkinchi maqomga o‘taylik. Bu maqom Allohning yaratuvchiligi, qazoyi qadari, tengsiz-ajoyib san’ati va g‘aroyib ishlariga nazar solishdan iborat. Albatta bu ishlar uning jaloliyati, kibriyosi, pokligi va har qanday nuqsondan yuksak ekaniga dalil bo‘ladi. Shuningdek, Ul zotning ilm-hikmati mukammal, xohlagan ishni bajarishi va qudrati ulug‘ligiga dalil bo‘ladi. Shunday ekan, uning sifati va alomatlariga nazar solish bilan kifoyalanish eng to‘g‘ri yo‘ldir. Darhaqiqat, biz quyosh nuri tushib, yorishgan yerga qaray olgandek, Allohning zoti va sifatiga nazar sola olmaymiz. Bundan oy va boshqa yulduzlar nuriga nisbatan quyosh nuri kuchli va yorqin degan fikrga kelamiz. Chunki yerning yorishishi aynan quyosh nuri asar-ta’siridan bo‘lib, bu asar-ta’sir bir Muassir borligiga guvohlik beradi. Agar Muassirni ko‘rishlik iloji bo‘lmasa ham. Olamdagi barcha mavjudot Alloh taolo qudrati asaridan bir belgi-alomatlar va U zotning nurlaridan bir nurdir...

Xuddi shunday harakatlar ham bir Foil sifatlarini ko‘rishimiz uchun vositadir. Haqning tajalliy nuridan uzoqlashgandan keyin harakat vositasi tufayli ko‘zlar qamashmaydi. Bu esa Rasululloh alayhissalomning: «Alloh yaratgan maxluqlari to‘g‘risida tafakkur qilinglar va Alloh taoloning zoti to‘g‘risida tafakkur qilmanglar», deb aytgan so‘zlarining siridir.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:38:45
ALLOH TAOLONING MAXLUQLARI TO’G’RISIDA TAFAKKUR QILISH

Bilginki, olam va borliqdagi har bir narsa Allohning ishi va yaratgan maxluqlaridir. Shuningdek, har bir zarrada Allohning o‘ziga xos qudrati, ulug‘ligi va buyuk zot ekanligini namoyish etadigan ajoyib va garoyib hikmatlar mavjud. Bu hikmat hisobini oxiriga qadar bilish aslo mumkin emas. Agar dengiz buni hisoblashda siyohga aylansa, albatta, uning o‘ndan birini ham tugatmasdan oldin tugab qolardi. Lekin biz uning har biriga to‘xtalmasdan umumiy holda ko‘rib o‘tamiz, xolos.

Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:40:46
Olamdagi mavjudot aslini bilib bo‘lmaydigan narsalardan ham iborat bo‘lib, u to‘g‘risida tafakkur qilish bizga buyurilmagan. Bu olamda biz bilmagan qanchadan-qancha mavjudot mavjud. Alloh taolo aytganidek:
U yana minishingiz uchun va ziynat sifatida otlar, xachirlar va eshaklarni (yaratdi). Yana, sizlar (xali) bilmaydigan narsalarni ham yaratur. (Naxl surasi, 8-oyat)

Yer undiradigan narsalardan, (odamlarning) o‘zlaridan va yana ular bilmaydigan narsalardan iborat barcha juftlarni yaratgan zot (Alloh) tasbeh aytilishga loyiqdir. (Yosin surasi, 36-oyat)

Biz (o‘rningizga) sizlarga o‘xshaganlarni almashtirib ko‘yishga hamda sizlarni o‘zlaringiz bilmaydigan holat — suratda qayta paydo kilishga ham (ojiz emasmiz). (Voqea surasi, 61-oyat)
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:41:22
Shuningdek, olamdagi mavjudot asli va turi ma’lum bo‘lsa-da, tafsili ma’lum bo‘lmagan narsalardan ham iborat. Bularning tafsili to‘vrisida tafakkur qilish mumkin. O’z navbatida, u ko‘z idrok qiladigan va idrok qilmaydigan narsaga bo‘linadi. Ko‘z idrok qilmaydiganlarga farishtalar, jinlar, shaytonlar, arsh, kursi va undan boshqalar kiradi. Buni idrok etish va tavsiflashga fikr ojizlik qiladi. Bundan ko‘ra ko‘z bilan ko‘rib, bilish imkoni bo‘lgan narsalar tafsiliga o‘tailik. Bunga yetti qat osmon va yer hamda u ikkisi orasidagi mavjudot kiradi. Osmon o‘zidagi yulduzlar, quyosh, oy va har birining o‘z yo‘lida harakati, chiqishi va botishi bilan ko‘rinib turadi. Yer esa ko‘z o‘ngimizda tog‘lar, ma’danlar, anhorlar, dengizlar, hayvonot va nabototlari bilan gavdalanadi. Osmon va yer orasini havo egallagan bo‘lib, bu bo‘shliqni bulutlar, yomg‘irlar, qorlar, chaqmoq, qaldiroq, momaqaldiroq, uchar yulduzlar, qattiq esuvchi shamollar mavjuddigi orqali idrok qilamiz. Mana shular samovot, yer va ikkisi orasida ko‘rinib turadigan jinslardir.

Har bir jins navlarga bo‘linadi. Har bir nav qismlarga ajraydi. Har bir qism sinflarga tarmoqlangan. Buning tarmoqlanish sifati, ko‘rinishi, zohiriy va botiniy tarkibining har xil bo‘lishida had-chegara yo‘q. Har qaysisi fikrni o‘ziga jalb etadigan bir olam. Osmonda muallaq turgan har bir zarra, yerdagi jamodot, hayvonot, nabotot, falak va yulduzlarning harakatida o‘ziga xos bir hikmat yoki ikki hikmat yoki o‘nta hikmat yoki mingta hikmat mavjud. Har biri Alloh taoloning vahdoniyat (yakkayu yolg‘iz)iga guvohlik berib, uning jaloliyati va buyukligini isbotlaydigan belgi — alomatlardir.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:42:34
Alloh taolo aytganidek, Qur’oni karim bu oyat-alomatlar to‘g‘risida tafakkur qilishga undab vorid bo‘lgan:
Osmonlar va Yerning yaratilishida, tun va kunning o‘rin almashib turishida aql egalari uchun alomatlar bordir. (Oli imron surasi, 190-oyat).

Uning alomatlaridan (biri) — U sizlarni (Odamni) tuproqdan yaratgani, so‘ngra sizlar basharga aylanib, (er yuzi bo‘ylab) tarqalishlaringizdir. (Rum surasi, 20-oyat)
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:43:59
Ayrim oyat-alomatlar xususida tafakkur qilish holatlarini bayon etamiz.

Oyat-alomatlardan biri shuki, inson bir tomchi nutfadan yaratilgan (senga eng yaqin narsa o‘zingsan). Senda Alloh taoloning qudratiga dalolat qiladigan ajoyibotlar bor. Buning o‘ndan biridan ham voqif bo‘lishga umr yetmaydi. Sen esa bundan g‘ofilsan. Ey o‘zidan g‘ofil va johil bo‘lgay banda! Qanday qilib sen o‘zingdan boshqani bilishni da’vo qilasan? Alloh taolo senga ulug‘ kitobida o‘zing to‘g‘rida tadabbur qilishni buyurib dedi:
o‘zlaringizda ham. Axir,  (ularni) ko‘rmaysizmi?! (Zoriyot surasi, 21-oyat)

Qaraginki, U zot senga oldin bir tomchi arzimas suv (nutfa)dan yaratilganingni eslatdi va dedi:
Halok bo‘lgur inson, bunchalar kofir bo‘lmasa! (Alloh) uni qaysi narsadan yaratdi o‘zi?! (Bir haqir) nutfadan yaratib, keyin uni (tug‘ilish vaqtini) belgilab qo‘ydi. So‘ngra unga (tug‘ilishida) yo‘lni oson qildi. So‘ngra unga o‘lim yuborib, qabrga kiritur. So‘ngra O’zi xohlagan paytda, uni qayta tiriltirur. (Abasa surasi, 17-22 — oyatlar)
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:46:03
Alloh taolo dedi:
Uning alomatlaridan (biri) — U sizlarni (Odamni) tuproqdan yaratgani, so‘ngra sizlar basharga aylanib, (er yuzi bo‘ylab) tarqalishlaringizdir. (Rum surasi, 20-oyat)

Alloh taolo dedi:
Axir, u (bachadonga) to‘kiladigan maniydan iborat bir (haqir) nutfa emasmidi?! So‘ngra laxta qon bo‘ldi. Bas, (Alloh uni) yaratib, tikladi. (Qiyomat surasi, 37-38 -oyatlar)

Alloh taolo dedi:
Axir, Biz sizlarni bir haqir suvdan (maniydan) yaratmadikmi?! So‘ngra u (suvni— nutfa)ni puxta qaror (topadigan joy)ga qo‘ymadikmi?! (Ya’ni ona qornida) ma’lum muddatgacha. (Mursalot surasi, 20-22 oyatlar)
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:48:34
Alloh taolo dedi:
Inson (kofir), Biz uni nutfadan (bir tomchi shahvat suvidan) yaratganimizni, endi esa u birdaniga (O’zimizga) oshkora xusumat qiluvchi bo‘lib qolganini ko‘rmadimi?! (Yosin surasi, 77-oyat)

Alloh taolo dedi:
Darhaqiqat, Biz insonni imtihon qilib, (otalik va onalik suvlaridan) aralash bir nutfadan yaratdik. Bas, uni eshituvchi va ko‘ruvchi qilib qo‘ydik. (Inson surasi, 2-oyat)

Shundan keyin senga qanday qilib nutfani laxta qon, laxta qonni muzg‘a, muzg‘ani suyaklarga aylantirib qo‘yganini bildirdi.
Qasamki, Biz insonni (Odamni) loyning sarasidan yaratdik. So‘ngra uni (inson naslini, avvalo) mustahkam qarorgoh (bachadon)dagi maniy qildik. So‘ngra (bu) maniyni laxta qon qilib yaratdik, bas, laxta qonni parcha go‘sht qilib yaratdik, bas, parcha go‘shtni suyaklar qilib yaratib, (bu) suyaklarga go‘sht qopladik, so‘ngra (unga jon kiritib, oldingi holidan butunlay) boshqacha bir vujudni paydo qildik. Yaratuvchilarning eng go‘zali — Alloh barakotlidir! (Mu’minun surasi, 12-14 oyatlar)
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:49:07
Ulug‘ kitobda nutfa zikrini takror qilish nutfa lafzini eshitish uchun emas, balki uning mohiyati xususida tafakkur qilinmay qo‘yilgani uchun keltirilgan. Endi nutfaga razm sol (u bir tomchi iflos suv bo‘lib, bir soat o‘z holiga qo‘yib qo‘yilsa, sassiq hididan xonaning havosi ayniydi va atrofga badbo‘y tarqaydi). Qanday qilib Robbullarbob shu nutfani «sulb»(ota pushtikamari) va «taroib»(ona ko‘kragi)dan chiqardi? Qanday qilib erkak bilan ayol qalbiga muhabbat va moyillikni soldi? Qanday qilib ikkisini muhabbat va shahvat rishtalari bilan o‘rab, jimo’ qilishga yo‘l ko‘rsatdi? Qanday qilib jinsiy aloqa vaqtida erkakdan nutfani chiqardi? Qanday qilib hayz qonini tomirlar ichkarisidan sizdirib, bachadonda to‘pladi?

Shunisi ajoyibki, qanday qilib nutfadan bir parcha et (go‘dak)ni yaratdi va uni hayz qoni bilan sug‘ordi-da, toki ana shu bir parcha et o‘sib-ulg‘ayib, katta bo‘lguniga qadar ozuqasini yetkazib turdi? Qanday qilib oqimtil tusdagi nutfani qizil laxta qonga aylantirib qo‘ydi? So‘ng qanday qilib bundan muzg‘ani paydo qildi? So‘ng qanday qilib haqir va arzimas nutfani bir-biridan ajramaydigan juz’ (bo‘lak)larga taqsimladi va shu nutfadan suyak, asab, tomir, pay va go‘shtga o‘xshaydigan ajoyib xilqatlarni chiqardi. So‘ng shu nutfa ichida zohiriy a’zolar — go‘sht, pay va tomirlarni paydo qildi? Keyin boshni dumaloq shaklga keltirib, kerakli o‘rinda quloq, ko‘z, burun, og‘iz va boshqa teshiklarni yordi. So‘ng qo‘l va oyoqni muayyan miqdorda cho‘zib, har biri uchun barmoqlarni ato etdi. Buni qarangki, qalb, oshqozon, jigar, taloq, o‘pka, bachadon, siydik qopi va ichaklardan iborat ichki a’zolarni bir-biriga tutashtirib, hammasini bir joyga yig‘di. Har qaysisi o‘ziga xos amalni bajarishi uchun maxsus shakl va maxsus miqdorga ega. Bu a’zolar ichida yana boshqa a’zolar ham joylashganini o‘ylab ko‘r. Birgina ko‘zning yetti parda (qavat)dan iborat qilib yaratilgani kifoya etsa kerak. Har bir qat parda maxsus sifat va maxsus shakl olgan bo‘lib, agar bir qati yo‘qolgudek bo‘lsa yoki faoliyat buzilsa, ko‘z ko‘rish qobiliyatidan ajraydi. Agar bu a’zolardan har biridagi ajoyibot va alomatlar ta’rifini batafsil keltiramiz desak, bir inson umri ham kamlik qiladi.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:49:32
Endi suyakka fikringni bur. Vaholanki, u kuchli va mustahkam jism bo‘lib, shu suyak juda nozik va past navli nutfadan qanday vujudga keltirilgani har qanday aql egasini lol qoldiradi. So‘ng shu suyak badanni ustundek tutib turishiga ahamiyat ber. Ana shu suyaklarning har qaysiga har xil o‘lchov va shakllar ato etilgan. Razm solib qaraginki, shu suyaklar ichida katta, kichik, uzun, dumaloq, g‘ovak, zich va tig‘iz, keng va nozik shaklni olganlari bor. Qachonki inson butun badani yoki bir a’zosini harakat qildirmoqchi bo‘lsa, tanasidagi suyaklar turli xil ekanidan noqulaylik sezmaydi. Ko‘pchilik suyaklarni bo‘g‘inlar bilan ajratib, harakatga qulaylik yaratdi.

Har qaysi suyak shakli har xil harakatga moslashganidan hayron qolmaslik iloji yo‘q. So‘ng bo‘g‘inlarni bir-biriga tutashtirib, bir-biriga payvandlab qo‘ydi. Suyakning ikki tarafini paylar yordamida bog‘lab, xuddi ip singari birini boshqa suyak ustiga ulab qo‘ydi. Suyakning bir tarafida bo‘rtiq joy bo‘lib, unga tutashgan boshqa bir suyakda unga mos tushadigan chuqurchani yaratdi. Agar banda badanidan bir qismini qimirlatishni istasa, unga hech narsa mone’lik qilmaydi. Agar mana shunday bo‘g‘inlar yaratilmaganda, bilmadik, har bir kishiga ozgina harakat ham juda og‘ir va malol bo‘larmidi?

Endi buni qo‘ygin-da, bosh suyagi qanday yaratilgani, qanday yig‘ilgani va qanday tarkib qilinganiga qaragin. Darhaqiqat, buni har xil shakl va tusdagi ellik beshta suyakdan terib chiqilganiga nima deya olasan. Ko‘rganingdek, bosh chanog‘ining suyaklari shu darajada silliq va jipslashganki, qanday bu holga kelgani tasavvurga sig‘maydi. Bu suyaklardan oltitasi bosh kosasi, to‘rttasi yuqori jag‘ va ikkitasi pastki jag‘ uchun xoslab qo‘yilgan. Og‘izda taomni maydalash uchun enliroq va kesishga yaroqli o‘tkir tishlar mavjud. Ularni qoziq, oziq va kurak tishlar degan maxsus nomlar bilan aytamiz. So‘ng bo‘yin bosh bilan biriktirilib, unda g‘ovak va dumaloq shakldagi yettita kekirdak suyak joylashgan. Bir-biriga mos tushishi uchun har xil shakl berilgan. Buning hikmatini birma-bir aytaversak, asosiy mavzudan chalg‘ib ketamiz.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:50:02
O’ylab ko‘r, bo‘yinni orqa umurtqa suyak bilan qo‘shib, bo‘yin ostidan dumba suyakning oxirigacha yigirma to‘rtta umurtqa pog‘onasini yaratdi va dumba suyagini xilma-xil uch qismdan iborat qilib qo‘ydi. Shu tufayli uning tagidan dumg‘aza suyagi tutashadi va u ham uch qismdan tashkil topgan.

Yaxshiroq razm solginki, orqa suyakni ko‘krak suyagi, yelka suyagi, ikki qo‘l suyagi, qov (supachasi) suyagi, ikki boldir suyagi, ikki son suyagi va ikki oyoq barmoqlari suyagi bilan ajoyib tarzda tutashtirilganki, buni birma-bir aytavergan bilan oxiriga yetib bo‘lmaydi.

Inson tanasidagi suyaklar soni bo‘g‘inlar orasini yopib turadigan kichik suyaklarni hisobga olmaganda bir yuz qirq sakkiz suyakdan iborat ekan. Buning hammasini bir haqir nutfadan qanday yaratganini bir o‘ylab ko‘rgin!

Suyaklar sonini keltirishdan maqsad ularning qanchaligini bilib olish emas. Buni tabiblar va jarrohlardan yaxshiroq bilamiz deya da’vo ham qilmaymiz. Lekin maqsad shu suyaklarni yaratgan Mudabbir va Xoliq zotni va uning ne ishga qodir ekanini bilishdir. Albatta U zot qanday qilib bu suyaklarni shu holga keltirgani va har biriga o‘ziga xos shakl va o‘lchov berib, maxsus adad bilan xoslab qo‘yganini chuqurroq mushohada qilib ko‘r. Mabodo suyaklar soniga bir dona qo‘shilsa, insonga qanchalik zarar bo‘lishi va ortiqcha suyakni bitgan joydan sug‘urib tashlamaslik qanchalik noqulay ekanini boshiga tushgan kishi yaxshiroq anglaydi. Aksincha, suyaklardan bittasiga talofat yetadigan bo‘lsa ham, albatta buni tuzatish va oldingi holiga keltirish uchun inson butun mol-dunyosini ham berishga rozi bo‘ladi. Tabib suyakka shikast yetganda, faqat uni oldingi o‘rniga tushirish yoki og‘riqni biroz kamaytirish uchun yaraydi, xolos. Ulamolar Xoliq zotning ulug‘ligi va musavvirligiga hujjat-dalil keltirish uchun suyaklar holini tekshiradilar.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:50:45
Endi Alloh taolo suyaklarni qimirlatishga yaraydigan maxsus vositalarni qanday yaratganiga qaragin. Bu vositalar mushaklar bo‘lib, inson badanida besh yuz yigirma to‘qqizta mushak mavjud ekan. Mushak asosan go‘sht, asab, pay va parda kabi xilqatdan iborat. Mushaklar ham joylashgan o‘rni va hojatga qarab har xil shakl va miqdor kasb etadi. Masalan, yigirma to‘rtta mushak asosan ko‘z qorachig‘i va qovoqlarni qimirlatish uchun xizmat qiladi. Agar shundan bittasi kamaysa yoki zarar ko‘rsa, ko‘zning ko‘rish qobiliyatiga futur yetadi. Shunday qilib, har bir a’zo uchun maxsus mushaklar mavjud. Asablar, tomirlar, ko‘k tomir, qizil qon tomiri va boshqa tomirlarning adadi, kelib chiqishi va tana bo‘ylab yoyilishini yaxshilab fikr qilsang, bundan ham ajoyibroqdir. Buni batafsil sharhlaydigan bo‘lsak, so‘zimiz cho‘zilaveradi. Qisqasi, biz aytayotgan xilqatning har qaysisi tafakkur qilish uchun alohida bir mavzu. Buning har biri tanadagi ajoyibotlar qanchalik mukammal ekanini bildiradi.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:51:22
Endi sen insonning tashqi va ichki badani hamda uning sifatlariga bir nazar sol. Shunda hayrating sira tugamaydigan ajoyib bir san’atni ko‘rasan. Buning hammasi bir qatra nopok suvga shuncha mo‘‘jizani joylagan Allohning san’ati naqadar ajoyib ekaniga guvohlik bermaydimi? Sen Allohning bir qatra suvga shunchalik ishlov berganini ko‘rib turibsan. Ammo osmon mulklari va undagi yulduzlarning holatlari, shakllari, miqdorlari, adadlari, cheksiz fazo bo‘ylab bir qismi to‘planib, bir qismining tarqalishi, har xil shakl olishi, chiqish va botish o‘rnining farqli bo‘lishida ne-ne hikmatlar mavjud.  Osmon mulkidan o‘rin olgan har bir zarrani shunchaki yaratilgan yoki hikmatdan xoli, deb o‘ylamagin. Balki u zarra yaratilish jihatdan hikmatliroq, san’at jihatdan puxtaroq va inson badani ajoyibotlarini jamlovchiroqdir. Balki yerdagi hamma narsani osmon ajoyibotlariga taqqoslab bo‘lmas. Shuning uchun Alloh taolo degan:
(Ey, mushriklar!) Sizlarni yaratish qiyinroqmi yoki osmonlarnimi?! (Bilasizki) Alloh uni bino qildi, qaddini baland qilib, bitirdi. Yana u (osmon)ning tunini qorong‘u qilib,  (undan) kunduzini chiqardi. (Noziyot surasi, 27-29 oyatlar)
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:51:51
Endi nutfaga qaytgin-da, avvalo uning holati va qaytadan boshqa bir narsaga aylanganini taammul qilib ko‘r. Qanchalik bosh qotirsang ham, agar jin va inslar to‘planib, shu nutfaga quloq yoki ko‘z, aql yoki iroda, ilm yoki ruh ato etmoqchi bo‘lishib, unda suyak, tomir, asab, teri yoki tuklarni yaratishga qaror qilsalar, bunga qodir bo‘la oladilarmi? Mayli, buning iloji yo‘q-ku, agar Alloh taolo yaratgandan keyin uning mohiyati va qanday qilib bu shaklni olganini bilmoqchi bo‘lishsa, albatta shunga ham ojizlik qilar ekanlar. Sen qaysi bir naqqosh juda nozik did va farosat bilan devorga chizgan inson suratiga qarab, hatto buni inson suratiga o‘xshatganidan qanchalik ajablanasan. Naqqosh chizgan suratni tomosha qilgan kishi dabdurustdan xuddi insonga o‘xshatibdi-ya, deb hayratdan o‘zini tiya olmaydi. Sen oddiy bir naqqoshning san’ati, mahorati, ustaligi va ziyrakligidan naqadar hayratdasan! Qalbingda shu naqqoshga nisbatan o‘zgacha bir hurmat-ehtirom tuyasan. Shu bilan birga, sen bu surat bo‘yoq, mo‘yqalam, qo‘l, iqtidor, ilm va iroda vositasida shu holga kelganini ham yaxshi bilasan. Bundan tashqari, bu narsa faqat naqqoshning ishi emasligi, balki undan boshqa bir zotning ishi ekanini ham bilasan. Balki naqqoshning ishi bor-yo‘g‘i mahoratini ishga solib, devorni bo‘yashday iborat ekanini ham bilasan. Baski, shunda ham undan taajjubing va hurmat-ehtiroming aslo kamaymas.

Sen ilgari hech qachon mavjud bo‘lmagan nopok nutfani ota pushtikamari bilan ona ko‘kragiga qanday joylab qo‘yilganiga qaragin. So‘ng u joydan bu nutfani chiqarib, muayyan shakl berib, shu shaklni chiroyli holga keltirdi. Shundan keyin muayyan tasvir va o‘lchov hosil qilib, bir tomchi suvga tiriklik ato etdi. So‘ng shu nutfadan har xil a’zolarni yaratdi.

Shu nutfaning chetlariga suyakni o‘rnatib, undagi har bir a’zoga go‘zal shakl berdi, har bir a’zoning ichi va tashqarisini aql bovar qilmaydigan tarzda ziynatladi. Tomir va asablarga alohida tartib berdi. Shuningdek, bir tomchi nutfa ichida uning yashab qolishi uchun lozim bo‘lgan ozuqa yo‘lini ochdi. Ko‘rginki, bora-bora bir tomchi nutfa eshitadi, ko‘radi. biladi va gapira oladi.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:52:09
Badanga orqa (ucha)ni asos qilib qo‘ydi, boshni his-tuyg‘ularni o‘zida jamlovchi qilib yaratdi. Ikki ko‘zni ochib, ko‘z pardasiga tartib berdi va chiroyli shakl, rang va hayot ato etdi. So‘ng ko‘zni to‘sib turadigan qaboqlar bilan himoyaladi. Qaboqlar ko‘zni qoplab, sayqallaydi va tashqaridan kiradigan gard-g‘uborlardan to‘sadi. So‘ng ko‘z gavhariga taqqoslab ko‘rganda, yihoyatda keng va bepoyon osmonni shu ko‘zga sig‘adigan va ko‘ra oladigan qildi. Shuning o‘zi ham nihoyatda g‘aroyib. So‘ng boshning ikki chakkasida quloqni ochib, uning ichiga tovushlarni tutib qoladigan va mayda hasharotlarni qaytaradigan suyuqlikni joyladi va har xil tovushni tutish uchun quloq suprasi bilan o‘rab qo‘ydi. Ana shu supra tovushni havodan ilib olib, ichkariga uzatadi va o‘rmalab kirayotgan mayda hasharotlarni payqaydi. Quloq ichini mitti jonzotlarning ichkariga yetib borishini qiyinlashtirish uchun egri-bugri shaklda yaratdi. Uyqu paytida mayda hasharot quloqqa kirmoqchi bo‘lsa, har qanday kishi uyqusidan uig‘onadi. So‘ng burunni yuz o‘rtasida tikladi va unga chiroyli shakl berdi. Burun teshiklarini ochib, shu teshik orqali turli taom va ozuqa hidini sezadigan xususiyat berdi. Inson uchun burun teshigi eng zarur narsa bo‘lib, undan havo uzluksiz kirib turadi.

Og‘izni ochib, unga ichki his-kechinmalarni o‘girib, qalb holini ta’riflab beradigan tilni joyladi. Og‘izni nonushta vaqtida maydalash, sindirish va kesish oson bo‘lishi uchun tishlar bilan ziynatladi. Keyin shu tishlarning ildizini mustahkamlab, uchlarini o‘tkir qilib, oppoq tus berdi. Og‘izda joylashgan tish qatorlari terilgan durga o‘xshaydi va har biri bir-biriga mutanosib. So‘ng ikki labni yaratdi va yuzga mos bo‘lishi uchun unga chiroyli rang va shakl berdi. Darhaqiqat, lab og‘iz yo‘lini to‘sib turadi va u tufayli harflar talaffuzi to‘g‘ri bo‘ladi. Tomoqni har xil tovush hosil bo‘lishi uchun jihozladi. Tilga har xil maxrajlardan chiqadigan tovushni so‘zga mos keltirish xususiyatini berdi. Nutq yo‘li keng bo‘lganidan har bir harfning talaffuz holati o‘zgarib turadi. Shundan keyin bo‘g‘izni tor, keng, qo‘pol, silliq, yumshoqlik, uzun va qisqalikda har xil shakllarda yaratdi. Hatto shu bo‘g‘iz sababli tovushlar har xil bo‘lib, talaffuz paytida ikki tovush bir-biriga aslo o‘xshamaydi. Qorong‘uda odamlarni bir-biridan faqat ovozidan ajratib olinadi. So‘ng boshni soch va chakkalar bilan bezadi. Yuzni esa soqol va ikkita qosh bilan ziynatladi. Qoshni mayin tuklar bilan bezab, yoy shaklini berdi. Ko‘zlar atrofiga kipriklarni terib chiqdi.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:52:28
Ichki a’zolarni qay tariqa yaratib, har birini maxsus ishga bo‘ysundirganini inson bir umr bilmay o‘tishi mumkin. Oshqozonni yetib borgan ozuqani pishirish, jigarni pishgan ozuqani qonga yetkazib berish, taloq, o‘t pufagi va boshqalarni jigarga beminnat xizmat qilishlari uchun bo‘ysundirdi. Taloq savdoni o‘ziga tortish vazifasini bajarsa, o‘t pufagi safroni so‘rish bilan mashg‘ul. Buyrak suvni tortish uchun xizmat qiladi. Siydik qopi buyrakdan suvni qabul qilib, uni siydik yo‘liga haydaydi: tomirlar jigar xizmatida bo‘lib, butun badanga qonni yetkazib beradi.

So‘ng ikki qo‘lni yaratdi va zarur vaqtda cho‘zish uchun uzaytirib qo‘ydi. Kaftni yoyib qo‘ydi. Beshta barmoqni taqsimlab, har bir barmoqni uch bo‘g‘inga ajratdi. To‘rtta barmoqni bir tarafga, bosh barmoqni boshqa barmoqlar ustida bemalol aylanishi uchun bir tarafga joylashtirdi. Yaxshi bilginki, avvalgilaru oxirgilar fikrni bir joyga qo‘yib, barmoqlarning uzun-qisqaligi, tartiblanishi va kaftdagidan boshqa bir ko‘rinishni ixtiro qilmoqchi bo‘lsalar, bunga aslo qodir bo‘lisha olmaydi. Negaki, bu tartib tufayli qo‘l bir narsani olish, berish va tutishga yaraydi.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:52:52
Agar kaft ochilsa, bir narsani ustiga qo‘yadigan tovoq bo‘ladi. Agar kafg tugilsa, urish uchun o‘ziga xos qurol bo‘ladi. Agar kaft boshqacha bukish bilan bukilsa, cho‘michga o‘xshaydi. Agar kaftni yoyib, barmoqlar biroz egilsa, xaskash vazifasini o‘taydi. So‘ng barmoq uchidagi tirnoqlarni ziynat va qattiq tayanch bo‘lishi, barmoq tutolmaydigan juda mayda narsalarni tutishi va zarurat paytda badanni qashlash uchun yaratdi. Bir qaraganda, barmoq uchidagi tirnoq ortiqcha narsaga o‘xshaydiki, u a’zolar ichida eng ahamiyatsiz bo‘lib, ko‘rinadi. Tirnoqning asosiy vazifasi shuki, zarur vaqtda boshqa biron a’zo badanni qashlashda uning maqomida tura olmaydi. So‘ng qo‘lga qashlanadigan joyga yo‘l ko‘rsatdi. Xoh uyqu, xoh g‘aflat vaqtida bo‘lsin, qo‘l beixtiyor u joyga yetib boradi. Mabodo bu a’zodan boshqa birini yordamga chaqirilsa, uzoq mashaqqatdan keyin u joydan xabar topardi.

Ko‘zingni kattaroq ochginki, buning hammasini bir tomchi nutfa ichiga sig‘dirdi. U nutfa esa uch zulmat (parda) bilan o‘ralgan bachadon ichkarisida joylashgan. Mabodo, bu qatlam va parda ochilib, ko‘z tashlash iloji bo‘lganda albatta nutfa ustidagi chizig‘i va tasvirini birma-bir ko‘rgan bo‘lardik. Afsuski, buni na musavvir va na uning asbobi ham ko‘ra olmaydi. Biron asbob-uskuna yoki vositadan foydalanmay ishlagan musavvirni ko‘rganmisan? Alloh subhonahuning sha’ni-amali naqadar ulug‘ va burhoni naqadar zohir!

Ul zotning qudrati beqiyos ekanini ko‘rding, endi uning rahmati ham shunchalik beqiyos ekaniga qaragin. Batahqiq, go‘dak ulg‘aygan sari bachadon torayib boradi. Qanday qilib go‘dakka u joydan chiqish va harakat qilish uchun yo‘l ko‘rsatdi? U mana shu tor va qorong‘u joyda oqil va ko‘zi ochiq kishidek o‘ziga yo‘l izlaydi va undan chiqishga intiladi. So‘ng u keng olamga chiqib olgach, ozuqaga ehtiyoj sezadi. Qanday qilib shu go‘dakka ko‘krakni izlab topishi uchun yo‘l ko‘rsatdi?
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:53:10
Hali u go‘dak badani quyuq ozuqaga o‘rganmagani bois lutf-marhamati tufayli yumshoq sutni yaratdi. Ko‘rginki, bu sut oshqozon bilan qon orasidan totli holda chiqadi. Ona ko‘kragini yaratib, unda sutni jamlaganiga qaragin? Ikki emchak uchi tugmachasi go‘dak og‘ziga so‘rg‘ichdek mos tushishi yanada ajablanarlidir. So‘ng ana shu emchak uchida juda tor bir teshikni qoldirdi. Sut undan o‘z-o‘zicha oqib chiqmaydi, balki go‘dak og‘zi bilan ketma-ket so‘rgandan keyingina oqib chiqadi. Go‘dak ozgina vaqt ochlikka toqat qilib turadi, xolos. Shu go‘dakka qanday yo‘l ko‘rsatildiki, ochlik kuchayganda o‘ziga kerakli sutni qidirib ona siynasiga talpinadi?

So‘ng Ul zotning nihoyatda mehribon, rahmli va latifligiga qaragin. Ne ajabki, ikki yil bo‘lguncha go‘dak tishlari chiqmay turadi. Chunki go‘dak ikki yil faqat sut bilan oziqlanadi va tishlarga zarurat sezmaydi. Qachonki u muayyan yoshga yetib borsa, yumshoq va yoqimli sut endi uning tanasiga muvofiq kelmaydi va qattiq ovqatga muhtojlik sezadi. Shunda go‘dakda chaynash va maydalash asbobiga ehtiyoj paydo bo‘ladi. Albatta U zot tishlarni oldin ham emas, keyin ham emas, faqat go‘dak muhtoj bo‘lgandagina o‘stirib chiqardi. Alloh subhonahu qanday qilib mana shu yumshoq jag‘lar orasidan qattiq suyak (tish)larni o‘stirib chiqardi ekan? So‘ng ota-ona qalbini go‘dak bir ishni bajarishdan ojiz bo‘lgan vaqtda yordam berishga moyil qilib qo‘ydi. Agar Alloh taolo ota-ona qalbiga o‘z rahmatini solmaganida go‘dak o‘zi uchun bir ishni qilishdan ojiz bo‘lib qolardi.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:54:00
So‘ng go‘dak to balog‘at yoshiga yetib, kamol topgunigacha qanday qilib qudrat, tamiz, aql va hidoyatni bosqichma-bosqich berdi. So‘ng shu go‘dak yigit bo‘lib, o‘rta yoshga yetib, keksa qariyaga aylanadi. Bu vaqtda u yo itoatli va yo shukr qilguvchi mo‘min-musulmon, yo iymon keltirgan osiy yoki Alloh taolo so‘zini inkor qiladigan kofir bo‘lishi mumkin:
Aniqki, inson uzra qachondir tilga olgulik narsa bo‘lmagan vaqt (muddat) kechgan. Darhaqiqat, Biz insonni imtihon qilib, (otalik va onalik suvlaridan) aralash bir nutfadan yaratdik. Bas, uni eshituvchi va ko‘ruvchi qilib ko‘ydik. Darhaqiqat, Biz uni (insonni) xoh u shukr qiluvchi (musulmon) bo‘lsin va xoh noshukr (kofir) bo‘lsin, yo‘lga yo‘lladik. (Inson surasi, 1-3 oyatlar)

Sen Ul zotning lutfi karami qanchalik keng ekani, seni hayratlantirgan Janobi haq qudrati va hikmatiga qaragin.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:54:23
Devordagi chiroyli chiziq yoki go‘zal naqshni ko‘rgan kishi shu suratni chizgan musavvirdan hayratlanib, butun e’tiborini shu naqsh va chiziqlar to‘g‘risida tafakkur qilishga qaratadi. Batahqiq, musavvir qanday qilib chizgan ekan-a, qanday qilib bunga qodir bo‘lgan ekan-a, deb hayron bo‘laveradi. Musavvirni ichida ulug‘lab, shunday deb aytadi: u qandayam mohir, uning san’ati qandayam mukammal va uning qobiliyati qandayam ajoyib! Biroq u o‘zida va o‘ziga o‘xshaganlarda bundan ham ajoyibroq «naqsh»larni ko‘rganda uning Yaratuvchisi va Musavviri borligini o‘ylamaydi. Shuningdek, Ul zotning azamat (ulug‘ligi)dan dahshatga tushmaydi va jaloliyat va hikmatidan lol qolmaydi. Badaningda aks etgan bu ajoyib lavhlarni to‘lig‘icha bayon etishning iloji yo‘q.

Bu senga fikr qilishing uchun eng yaqin mavzu, seni yaratgan Xoliq zotning ulug‘ligiga eng aniq alomat-belgilardir. Sen esa bundan butunlay bexabar holda har kuni qorning va farjing tashvishi bilan mashg‘ulsan. Sen o‘zingni faqat och qolganingda taniysan. Taom topib yeysan, qorningni to‘yg‘izib, uxlab qolasan, shahvating qo‘zg‘alib, jimo’ qilasan, goho g‘azab otiga minasan, goho janjal ko‘tarasan. Ko‘ngling tusagan ishni qilasan. Hamma hayvonlar ham bu narsani qilishda sen bilan sherik bo‘la olishadi-ku. Insonni hayvondan ajratib turgan birdan-bir xususiyat osmon va yerdagi mulklar, borliq va o‘zidagi ajoyibotlarga nazar solib, Allohni tanishdan iborat. Zero, bu xususiyat bilan banda muqarrab farishtalar zumrasiga kiradi, shuningdek, nabiylar va siddiqlar zumrasida Robbul olaminga muqarrab holda tiriladi. Bu manzil hayvonlar va na hayvoniy nafs bilan yashashga rozi bo‘lgan inson uchun emas. Bunday toifa hayvonlardan ham battardir. Negaki, u hayvonlarda insonga berilgandek qudrat va imkoniyat mavjud emas. Ammo Alloh insonga shunday ulug‘ imkoniyat va qudratni ato etdi. U esa buni unutib, o‘z holiga tashlab qo‘ydi va Allohning bergan ne’matiga kufr keltirdi. Ana o‘shanday kishilar hayvonlarga o‘xshagan bo‘lib, balki ana shular yo‘ldan adashganroqdir.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:55:52
Agar sen o‘zing to‘g‘ridagi fikr yo‘lini tanimoqchi ekansan, o‘zing o‘tirgan yer xususida tafakkur qil. Undan so‘ng yerdagi anhorlar, tog‘lar va ma’danlar haqida fikr yurit. Undan keyin osmon mulklariga ko‘taril. Alloh yerni senga to‘shak va beshik qilib qo‘ygant eng ulug‘ oyat-belgilardan biri emasmi? Shuningdek, yer yuzidagi adir va tepaliklarni bemalol yurishing uchun senga tuyadek itoat qildirib qo‘ygan-ku. Yer harakat qilmaydigan qit’alardan iborat. Shu qit’alar ustida tog‘larni qoziq qilib o‘rnatdi. Odamlar bir umr aylanib yursalar ham uning chekkasiga yeta olmasliklari uchun yer yuzini yoyiq-keng qildi. Alloh taolo deydi:
Osmonni Biz «qo‘llar» bilan barpo etdik. Darhaqiqat, Biz qudratlidirmiz. Yerni esa (yoyib) to‘shab ko‘ydik. Bas, (Biz) naqadar yaxshi yoyuvchidirmiz! (Zoriyot surasi, 47-48 oyatlar)

U (Alloh) sizlarga Yerni xoksor (bo‘ysunuvchi) qilib qo‘ygan zotdir. Bas, u (Yer)ning har tomonida (sayohat, tijorat yoki dehqonchilik qilib) yuraveringiz va (Allohning bergan) rizqidan tanovul qilingiz! (Qiyomat kuni) tirilib chiqish Uning huzurigadir. (Mulk surasi, 15- oyat)

U sizlar uchun Yerni «poyandoz», osmonni «bino» qilib qo‘ydi va osmondan suv tushirib, u sababli sizlarga rizq sifatida mevalar (mevali daraxtlar)ni undirdi. Bas, bilib turib, Allohga (ibodatda) boshqalarni (soxta ma’budalarni) tenglashtirmangiz! (Baqara surasi, 22- oyat)
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:56:57
Qur’oni karimda yer yuzi va ajoyibotlari haqida tafakkur qilishga undaydigan oyatlar juda ko‘p. Alloh taolo yerni tiriklar uchun qarorgoh, uning qornini o‘liklar uchun marqad (qabr) ekanini bildirdi. Alloh taolo:
Axir, Biz Yerni (har qanday narsani o‘ziga) yig‘uvchi qilib qo‘ymadikmi tiriklarni ham, o‘liklarni ham?! (Mursalot surasi, 25-26 oyatlar)

Xayolingni jamlab, o‘lik holda bo‘lgan yerga nazar sol. Agar yer ustiga suv-yomg‘ir tushsa, darhol jonlanib, ko‘pchiydi, yashil tusga kiradi va o‘z bag‘ridan ajoyib o‘t-o‘lanlarni undirib, har xil jonzotlarni chiqaradi.

Yana sen yerning atrofi mustahkam, bahaybat va metin tog‘lar bilan qanday mahkamlanganiga nazar sol. Yer ostiga suvlar qanday joylashtirilgan? Shu tog‘lar bag‘ridan chashma va buloqlarni yorib chiqardi. Yer yuzida oqadigan anhorlarni yaratdi. Quruq tosh va loyqa tuproq orasidan musaffo, tiniq, chuchuk va zilol suvni oqizib qo‘ydi. Har bir tirik jonzotni ana shu suvga muhtoj qildi. Shu suv tufayli turli-tuman daraxtlar, bug‘doy, uzum, qamish, zaytun, xurmo, anor va boshqa juda ko‘p mevali o‘simliklarni undirib chiqardi. Bunday o‘simliklar har xil shakl, rang, ta’m, sifat, hidga ega bo‘lib, yeyishda bir-biridan afzal turadi. Lekin hammasi ham bir xil suvdan ichadi va bir xil yerdan ko‘karib chiqadi.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:57:18
Agar sen o‘simliklarning har xil bo‘lishi urug‘i va ildiz-tomirlari turlicha bo‘lishiga bog‘liq deydigan bo‘lsang, qachon bir dona danaqda xurmo shingiliga o‘ralgan xurmo mevasini ko‘rgansan? Qachon bug‘doy donida yetti boshoqdan yuz boshoq bug‘doy joy olibdi? Bundan nazaringni olib, sahro yeriga qara. Uning yuzasini ham, tagini ham izlab ko‘rgin, bir-biriga o‘xshagan tuproqdan boshqa narsaga ko‘zing tushmaydi. Agar bo‘m-bo‘sh sahro ustiga suv-yomg‘ir yog‘adigan bo‘lsa, darhol jonlanib, ko‘pchiydi va har xil tusdagi bir-biriga o‘xshaydigan yoki o‘xshamaydigan o‘t-o‘lan va ko‘katlar unib chiqadi. Har qaysisi o‘ziga xos ta’m, hid va rangga ega. Shu bilan birga, ularning adadi ko‘pligi, turlari har xilligi va shakllari xilma-xilligiga qaragin. Bundan qaytib, nabobot olamining turlari xilma-xil va foydasi ko‘p ekaniga qara. Alloh taolo juda g‘aroyib dorivor o‘simliklarni qanday yaratdi? Bu o‘simliklardan biri ozuqa bo‘lsa, biri quvvat beradi, biri jonlantirsa, biri o‘ldiradi, biri sovutadi va biri qizitadi. Biri oshqozonga tushsa, tomirlar ichidan safroni haydaydi, biri balg‘am va savdoni ko‘chiradi. Biri har ikkoviga aylanadi. Biri qonni tozalaydi, biri qonni egallab oladi, biri xursand qiladi, biri uxlatadi, biri quvvatni oshiradi va biri zaiflashtiradi.

Yerdan unib chiqqan har bir giyoh yoki o‘t-o‘landagi manfaat va foydalardan hali-hanuz odamzot to‘lig‘icha xabardor bo‘lgan emas. Bu o‘simliklarning har qaysisi dehqon parvarishi va tarbiyasiga muhtoj. Masalan, xurmo changlantirilsa, tok novdasi butaladi, ekinzor har doim xas-xashak va o‘t-o‘landan tozalab turiladi.

Ba’zi turdagi o‘simlik yerga don sepish, ba’zisi qalamcha qadash, ba’zisi payvand qilish bilan undiriladi. Agar biz o‘simlik turlari, manfaatlari, holatlari va ajoyibligini batafsil bayon etmoqchi bo‘lsak, albatta ta’riflab berishga bir inson umri kamlik qiladi. Senga har bir tur xususida fikrlashga undaydigan ozgina lavha ham kifoya qiladi. Bu esa nabatotning naqadar ajoyib ekaniga dalildir.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:57:43
Endi sen tog‘lar ostida joylashgan javohir, yerdan hosil bo‘lgan ma’danlar va yer ostida bir-biriga tutashgan qatlamlar mavjud ekaniga qaragin.

Tog‘lardan oltin, kumush, feruz, la’l va boshqa nafis va qimmatbaho javharlar qanday qilib paydo bo‘lganini o‘ylab ko‘r. Oltin, kumush, mis, qo‘rg‘oshin va temir kabi qazilmalar bolg‘a-bosqonlar yordamida qazib olinsa, feruz va la’l kabi ba’zi birlari to‘g‘ridan-to‘g‘ri olinadi.

Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:58:15
Alloh taolo odamlarga ma’danlarni qazib chiqarib, qanday qilib undan idishlar, asbob-uskunalar, tangalar va bezakli taqinchoqlar yasashga yo‘l ko‘rsatdi. Buni qo‘yib, neft, oltingugurt va boshqa yer osti boyliklariga qaragin. Seningcha bulardan eng arzon va eng arzimagani tuz bo‘lsa kerak. Tuzdan faqat taomni mazali qilishda foydalanamiz. Agar bir shaharda tuz butunlay tutasa, o‘sha shahar aholisi tinchini yo‘qotadi, tuz topmaguncha xotirjam bo‘lmaydi. Allohning rahmatiga qaraginki, ba’zi tuproq javharini yomg‘irning toza suvi to‘planadigan joyda sho‘rxok qilib yaratdi. U biron misqolini tanovul qilib bo‘lmaydigan sho‘rxok tuzga aylanadi. Bundan faqat sen yeydigan taom mazali bo‘lishiga ahamiyat ber. Taoming mazali bo‘lsa, hayoting ham lazzatli va yoqimli bo‘ladi. Bu olamdagi jamodot (jonsiz jism), hayvon va o‘simlik turida o‘ziga xos bir hikmat va hikmatlar mavjud. Ulardan hech biri na behuda, na o‘yin va na hazil uchun yaratilmagan. Balki har biri shart bo‘lganidek va bir sababga binoan U zotning jaloli, karami va lutfiga loyiq tarzda yaratilgan. Shuning uchun Alloh taolo shunday degan:
Biz osmonlar va Yerni hamda ularning orasidagi narsalarni o‘ynab (bexuda) yaratganimiz yo‘q. Biz ularni fakat haqiqat (jiddiyat) bilan yaratganmiz. Lekin ularning aksariyati (buning hikmatini) bilmaydilar. (Duxon surasi, 38-39 oyatlar)
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:58:32
Hayvonot turlari ham Alloh taoloning oyat-alomatlaridan biridir. Ular uchadigan va yuradigan jonivorlarga ajralgan. Avvalgi turga ikki oyoq, to‘rt oyoq, o‘n oyoq va yuz oyoqda yuradigan hayvonlar kiradi. Yuz oyoqli hasharotlarni ko‘rgandirsan. So‘ng ular ham foydasi, surati, shakli, xulqi va tabiati jihatidan bir qancha turlarga bo‘linadi.

Havoda uchib yurgan qushlar, quruqlikdagi yovvoyi va xonaki hayvonlarga qarasang, har birida o‘zgacha ajoyibotlarni ko‘rasan va ularni yaratgan Xoliqning ulug‘ligi, yo‘qdan mavjud qilgan qudrati va har biriga o‘ziga xos shakl ato etgan musavvirlik hikmatidan hayratga tushasan. Buni qanday chuqur tadqiq etib, o‘rganish mumkin bo‘ladi? Uzoqqa bormaylik, taxtakana, chumoli, asalari yoki o‘rgimchak kabi eng mitti jonzotlarning o‘ziga qanday qilib in qurishi,  ozuqa to‘plashi va jufti bilan qovushishi, in qurishdagi mahorati va o‘ljasining qay tariqa ovlashidagi o‘ziga xos hayot tarzini bayon qilmoqchi bo‘lsak, bunga ancha vaqt kerak bo‘ladi. Sen nazarga ilmaydigan o‘rgimchakning hayot tarziga qara. U o‘z uyasini suv oqib turgan anhor chetiga quradi. Eng avval mohir va dono muhandisdek bir ziro’ yoki undan kamroq masofadagi bir-biriga yaqin bo‘lgan ikki joyni tanlaydi. O’zicha chamani olgandan keyin ikki tarafni o‘zi to‘qigan ip bilan bog‘laydi. Bu to‘r ip shaklidagi so‘laklardan iborat. So‘ng o‘zi turgan joydan u tarafga yugurib borib, ipni u joyga mahkamlab qaytadi. Shu tariqa ikki-uch marta qatnayveradi.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:58:48
Ikki oraliqdagi iplarni tarqatish va yoyishda maxsus tartib va qoidaga rioya qiladi. Hattoki u arqoq o‘rayotgan ip to‘quvchi kabi o‘zi yasagan «chodir»ning tugun va iplarini tortadi. O’zidan so‘lak chiqarib, bir-biriga ulaydi. Buning hammasida handasaga xos o‘lchov va tartibga rioya qiladi. Nihoyat, u taxtakana va pashsha kabi mitti hasharotlar ilinadigan to‘rni yasagandan keyin o‘zi bir chetga chiqib, to‘riga o‘lja tushishini poylab turadi. Mabodo to‘riga bir narsa ilinsa, tutib yeyish uchun oldiga yugurib boradi. Agar ov qilshga quvvati yetmasa, devorning bir chetida o‘zini osib, havoda muallaq turgan holda uchib o‘tadigan pashshani kutadi. Agar yonidan pashsha uchib o‘tsa, darhol tashlanib, tutib oladi. Keyin o‘ljaning ikki oyog‘ini ipi bilan chandib, qochishiga yo‘l qo‘ymaydi va bemalol bo‘lib yeydi. Biron-bir kichik yoki katta jonzot yo‘qki, unda bitmas-tuganmas ajoyib narsalar bo‘lmasa. Bilasanmi, bu mahoratni u o‘z-o‘zicha bilib olganmi yoki o‘zicha yaratib olganmi yoki biron odam o‘rgatibdimi? Aql egasi u hashorot nochor, ojiz va zaif ekaniga qanday shubha qiladi? Balki jismi ulkan va baquvvat fil ham o‘z-o‘zicha bir ish qilishdan ojiz bo‘lsa-yu, bu zaif va nimjon jonivor qanday qilsin?

Ana shu mitti jonzot o‘ziga xos shakli, surati, harakati, aqlli kishidek yo‘l tutishi va ajoyib hayot tarzi bilan Hakim, Fotir va o‘ta Bilguvchi va Xoliq zot borligiga guvohlik bermaydimi? Har qanday ko‘zi ochiq kishi shu mitti jonivorda mudabbir Xoliqning ulug‘ligi, jaloliyati, qudrati va hikmati mukammal ekanini ko‘rmog‘i aniq. Buni birma-bir bayon etadigan bo‘lsak, oxiriga yetish qiyin. Darhaqiqat, hayvon va jonivorlarning shakllari, xulq-atvorlari va tabiatlarining chek-chegarasi yo‘q.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:59:13
Ha, aqli sog‘lom kishi bir nimjon jonivorni ko‘rsa, aqalli u bir qurt bo‘lsa ham, uning taajjubi oshib: subhonalloh, u naqadar ajoyib-a, deydi. Inson har jihatdan qaraganda hayvonlardan eng ajoyibroq bo‘la turib, o‘zidan ajablanmay qo‘ygan. Balki u qo‘lga o‘rgatilgan hayvonlar, ularning shakllari, suratlari, terilari, junlari, tuklariga qarab, Xoliq Zot bandalari uchun libos, ko‘chib yurishlari va turish joylarida boshpana, ichimlik va ozuqa bo‘lishi uchun idish, oyoqlari uchun poyabzal qilib qo‘yganini har doim ham eslayvermaydi. Bundan tashqari, sut va go‘shtlari ozuqa, ba’zilarini minib yurishlari uchun ziynat, ba’zilarini bepoyon va olis cho‘l-sahrolardan og‘ir yuklarni ko‘tarib o‘tadigan ulov qilib qo‘ydi. Buni ko‘rgan kishining Xoliq va Musavvir zot hikmatidan hayrati yanada ortadi. Shuningdek, u Zot buning bandalariga naqadar foydali ekanini oldindan biladi. U zot o‘z ilmidagi har qanday ishlarda tafakkur, taammul va tadabbur qilishga muhtoj emas, biron bir vazir yoki maslahatchidan yordam so‘rashdan pok. U o‘ta ilmli, xabardor, Hakiym va Qodir zot! Ul zot yaratgan maxluqlarning eng maydasi bilan o‘z tavhidini tanigan zotlar qalbidan shahodat sidqini tortib chiqardi.

Maxluqlar uchun faqat uning qahri va qudratiga itoat qilish, rububiyyatini e’tirof etish, uning jaloliyati va azamatini bilishdan ojiz ekaniga iqror bo‘lishdan boshqa yo‘l yo‘q.

Kim u Zotning maqtovini hisoblab chiqa oladi? Balki u o‘zini maqtaganidekdir. Biz bilgan narsaning oxiri u zotni tanishdan ojiz ekanimizni e’tirof etishdan iborat. Alloh taolodan o‘z hidoyatiga bizni musharraf etishini so‘raymiz.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 10:59:35
Yer atrofini o‘rab olgan chuqur dengizlar ham oyat-alomatlardir. Bu butun yerni o‘rab olgan katta ummonning bir qismidir, xolos. Hattoki cho‘l-sahrolar, tog‘lar, yerning butun quruqlik qismi ham katta ummonga nisbatan qiyoslaganda kichkina orolga o‘xshab ko‘rinadi. Yerning butun atrofi suv bilan o‘ralgandir...

Yer va undagi mavjud ajoyib narsalarni ko‘rding. Endi sen ummon qa’rida yashayotgan jonzot va ajoyibotlar xususida bir fikr qilgin. Holbuki, suv ostidagi ajoyib hayvonlar va javohirlar yer yuzida ko‘rganingdan bir necha baravar ko‘p. Ummon kengligi yer yuzi kengligidan bir necha baravar katta bo‘lgandek, suvda yashaydigan ayrim hayvonlarning ustki qismini ko‘rganda dastlab orol bo‘lsa kerak, degan xayolga borasan. Chunki u maxluq ustiga chiqqan sayyoh olov yoqqandan keyin tanasida olov taftini sezadi va harakatga tushadi. Sayyoh esa oyog‘i tagidagi narsa orol emas, balki bir maxluq ekanini harakatni boshlagandan keyin bilib qoladi.

Quruqlikda yashaydigan ot, qush, sigir yoki boshqa jonzot turlarining ummonda o‘xshashi va undan bir necha barobar ko‘prog‘i ham mavjud. Balki ummonda yashaydigan ayrim jonzot turlari quruqlikda yo‘q. Ularning o‘ziga xos belgi va sifatlari bir necha mujallat (to‘plam) qilingan. Buni dengiz sayohati davrida qiyinchilik bilan to‘plashgan.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 11:00:00
Alloh taolo suv ostidagi marvaridni qanday yaratgani va uni sadafga aylantirib qo‘yganiga nazar sol. Marjon suv tubidagi qattiq toshlardan qanday o‘sib chiqqaniga qara. U toshdan unib chiqadigan daraxt shaklidagi o‘simlikdir. So‘ng undan boshqa dengiz tubidagi mavjud anbar va nafis narsalarning turlari xususida mushohada qil!

Endi sen fikringni yig‘ib, suvda suzib yurgan ajoyib kemalarga qaragin. Alloh taolo uni qanday qilib suv sathida tutib turgani, tujjorlar, sayyohlar va boshqalarni unda sayr qildirgani va og‘ir yuklarni ko‘tarishi uchun bo‘ysundirib qo‘yganini o‘ylab ko‘r. So‘ng kemalarni haydash uchun shamollarni yubordi. So‘ng Alloh kemachilarga shamolning paydo bo‘lishi, esishi va esish vaqtlarini bildirdi. Alloh taoloning dengizda yaratgan ajoyibotlari bir mujallot doirasiga sig‘maydi.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 11:00:10
Bundan ham ajoyibrog‘i ko‘z oldingda namoyon bo‘lib turgan bir tomchi suvning shakli. U shaffof, oquvchan, xuddi bir butun narsadek bir-biridan sira ajralmaydigan latif va yumshoq jismdir. Suvning o‘ziga xos xususiyati shundaki, har qanday shakl va holatga moslasha oladi, qo‘lga olish ham, ajratish ham juda oson. Yer yuzidagi hayvonot va nabototning hayoti-yu taqdiri shu suvga bog‘liq. Agar banda bir qultum suvga muhtoj bo‘lsa va u bundan man qilinsa, albatta shunga yetishish yo‘lida butun mol-mulkini o‘ylab o‘tirmasdan sarf qilgan bo‘lardi. So‘ng u shu suvni ichib, endi uni tanasidan chiqarishda to‘siq paydo bo‘lsa, albatta u ichgan suvni tanasidan chiqarish uchun qo‘lida turgan butun mol-dunyosini sarf qilishni o‘ylab o‘tirmasdi. Shunday ekan, qanday qilib u dinorlar, dirhamlar va nafis javohirlarni o‘zi uchun juda noyob va qadrli deb hisoblaydi. Bir qultum suvdagi Allohning ne’matini o‘ylamaydi. Agar bir qultum suvni ichgisi yoki o‘zidan chiqargisi kelsa, shuni deb butun dunyosini sarf qilishini o‘ylang! Suvlar, anhorlar, quduqlar va dengizlarning ajoyibligi mulohaza qilish, fikr yuritish va ibrat olish uchun yetarli emasmi? Buning har qaysisi ko‘rinib turgan zohiriy guvohlar bo‘lib, yo‘qdan bor qiluvchi Zotning ulug‘ligi va hikmati mukammalligini hol tili bilan so‘zlaydigan, ifodalaydigan va har bir aql egasiga nido qiladigan oyat-alomatlardir: «Suratim, tarkibim, sifatim, manfaatim va holatim o‘zgarishi va foydam ko‘pligini hech o‘ylab ko‘rganmisan? Sen meni o‘zicha yaralgan yoki jinsidan birortasi yaratgan, deb o‘ylaysanmi? Albatta bu suvni olim, qodir, iroda etuvchi va mutakallim bir inson yaratganiga ishonasanmi? Shundan so‘ng yuzim sahifalarida ilohiy qalam bilan tasvirlangan va aslini ko‘z idrok etolmaydigan ilohiy chizgilarning ajoyibligiga qara. Ana shundagina qalbing Sone’ zotning ulug‘ligidan ayrila olmaydi», deb turgandek. Nutfa eshitishdan benasib bo‘lganlar uchun emas, balki eshitguvchi qalb egalariga qarata aytadiki: «Meni qorin zulmatida yuzimda tasvir va chizgi zohir bo‘layotgan vaqtda hayz qoniga botirilgan deb uylaysanmi? So‘ng bir naqqosh ko‘z qorachig‘im, qovog‘im, peshonam, yuzim va lablarimni naqshlagan deb bilasanmi? Bora-bora bosqichma-bosqich namoyon bo‘lgan taqvis (qayrilganlik)ni ko‘rasan». Nutfaning na ichkarisi va na tashqarisida, na bachadon ichkarisi va na tashqarisida biron-bir naqqoshning ishlab turganini ko‘rmaysan. Na ota, na ona, na nutfa, na bachadonning bundan hech bir xabari yo‘q! Guvoh bo‘lib turibmizki, ajoyib suratni qalam bilan naqshlaydigan naqqoshdan bu naqqosh ajoyibroq emasmi! Agar unga bir-ikki marta bilish uchun sinchiklab qarasang ham, u chizgan naqsh va tasvirni ko‘rishga qodir bo‘lasanmi?
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 11:00:35
Bu tasvir va naqshning na tashqi va na ichkaridan bu nutfaga bog‘liqlik joyi yo‘q.

Agar bu ajoyib narsadan ham ajablanmas ekansan, u holda suvrat, naqsh va muayyan o‘lchov bergan Zotning tengi yo‘q va biron bir naqqosh va na musavvir u bilan barobar bo‘lolmasligini tushunmaysan (xuddi uning naqsh va san’atiga biron bir naqsh va san’at ham barobar bo‘lolmaganidek). Ikki ish o‘rtasidagi tafovut va bir-biridan qay darajada uzoq ekanini bayon qil.

Shundan keyin ham ajablana olmasang, to‘g‘rirog‘i, taajjubing yo‘qligidan ajablangin. Albatta bu narsa ajoyibdan ajoyib emasmi? Bunday yorqin dalil mavjud bo‘la turib, ko‘zingni to‘sib turgan va bayon etishdan seni qaytarib turgan narsa ajablanishga loyiqdir. To‘g‘ri yo‘lga soladigan, adashtiradigan, burib qo‘yadigan, rushd-hidoyatga yo‘llaydigan, baxtsiz va baxtli qiladigan, olamdagi har bir zarrani va uning ichkarisida ne mavjudligini ko‘radigan, dushmanlari qalbini so‘qir qilib, qudrat va yuksakligi bilan pinhon bo‘ladigan Zot naqadar pok! Yaratish, amr, minnat, fazl, lutf va qahr Unikidir. Uning hukmini rad etguvchi va qazoyi taqdiri uchun jazolaguvchi yo‘q.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 11:01:41
Osmon gumbazi bilan yer sathi o‘rtasiga qamalgan ko‘zga ko‘rinmas mayin havoni shamol esgan paytdagina payqaysan. Dengiz jonivorlari suvda suzganidek qushlar havoda qanotini silkib, uchib yuradi. Ulkan dengizga o‘xshagan havoning aynan o‘zini yoki dengizga o‘xshagan butun holida ko‘rib bo‘lmaydi. Shamol esgan vaqtda dengiz to‘lqinlari qo‘zg‘alganidek havo to‘lqinlari ham qo‘zg‘alib turadi. Agar Alloh havoni harakatga keltirsa, undan chang-to‘zonli bo‘ronni paydo qiladi. Alloh subhonahu aytganidek, xohlasa rahmati huzuridan tarqatib-yoyib, mayin qilib qo‘yadi:
Biz shamollarni (bulutlarga) «homilador» bo‘lgan holida yubordik, so‘ngra osmondan suv (yomg‘ir) yog‘dirib, sizlarni u bilan sug‘ordik. Sizlar uni g‘amlab oluvchi emassiz. (Hijr surasi, 22-oyat)

Alloh taolo tinch va sokin turgan havoni harakatga keltirib, hayvonot va nabobotlarga shamol holida yetkazadi. Shunda ular o‘sish-ko‘karish uchun tayyorgarlik ko‘radi. Alloh taolo aytganidek agar xohlasa, uni isyon qiluvchi ya’ni haddidan oshuvchi bandalar uchun azobga aylantirib qo‘yadi:
Biz ularning ustiga davomli nahs (shum) kunida bir dahshatli bo‘ronni yubordik. (U) odamlarni sug‘uriluvchi xurmo (daraxti) tanalaridek sug‘urib ketar edi. (Qamar surasi, 19-20 oyatlar)
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 11:02:24
Endi havoning bir holatda latif va mayin bo‘lishi, bir holatda shiddatli, boshqa bir holatda qattiq va kuchli bo‘lishiga qaragin. Ichiga dam urilgan narsani kuchli odam ustidan bosib, har qancha suvga cho‘ktirmoqchi bo‘lsa, buni aslo uddalay olmaydi. Bir parcha temirni suv ustiga qo‘ysang, darhol tagiga cho‘kadi. Nazar solgin, qanday qilib havo yumshoq va mayinligiga qaramasdan suvdan siqilib turadi? Mana shu hikmat tufayli Alloh taolo kemalarni suv sathida tutib turadi. Xuddi shunday har bir g‘ovak narsaning ichida havo mavjud va u aslo suvga cho‘kmaydi. Chunki u g‘ovak (bo‘shliq) narsa ichidagi havo suvga cho‘kishdan qaytaradi. Havo kemaning ichki sathidan ajralmaydi. Og‘ir yukli kema ulkanligi va salobatiga qaramasdan havoda muallaq tura oladi. Suv sathiga cho‘kkan kemaning tagi kuchli havoni ketkazish bilan suvga qattiq yopishib oladi. Havo bo‘shlig‘ida hech qanday aloqa va vosita bo‘lmagani holda og‘ir aravani muallaq tutib turgan Zot naqadar pok!

Endi sen havoning ajoyibligi va shu havoda paydo bo‘ladigan bulutlar, chaqmoq, yashin, yomg‘ir, qor va momaqaldiroqqa nazar sol. Ular osmon bilan yer o‘rtasidagi o‘ziga xos ajoyib narsalardir, Qur’on bunga shunday ishora qildi:
Biz osmon va Yerni hamda ularning orasidagi narsalsarni o‘ynab (behuda) yaratganimiz yo‘q. (Duxon surasi, 38-oyat)   
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 11:03:16
Bu narsa osmon bilan yer o‘rtasida mavjud. Buning nimadan iboratligiga bir qancha o‘rinlarda ishora qilingan:
Albatta, osmonlar va Yerning yaratilishida, kecha va kunduzning almashib turishida, odamlar uchun foydali narsalar ortilgan kemalarning dengizda suzishida, Alloh osmondan tushirib, u sababli (o‘lik) yerni tiriltirgan suvda, turli jonzotlarni unda (erda) tarqatib qo‘yishida, shamollarni  (turli tomonga) yo‘naltirishida va osmon bilan Yer orasidagi bo‘yinsundirilgan bulutlarda aqlni ishlatadigan kishilar uchun alomatlar (Allohning vujudi va qudratiga dalillar) bordir. (Baqara surasi, 164-oyat).

Qachonki sen momaqaldiroq, chaqmoq, bulut va yomg‘irga duch kelganingda yomg‘irni ko‘rib, momaqaldiroqni eshitasanki, buni bilishda hayvon ham sen bilan sherik bo‘la oladi! Hayvonot olami turgan joydan maloul a’lo olamiga ko‘tarilib, ko‘zingni ochsang, bu ajoyibotning zohirini idrok etasan. Endi sen buni ko‘radigan ko‘zingni yumgin-da, botin ko‘zi bilan qaragin, albatta ularning botinidagi ajoyib va g‘aroyib sirlardan voqif bo‘lasan. Bu ham bir alohida bob bo‘lib, u xususda tafakkur qilish cho‘zilib ketadi. Negaki, uni chuqur tadqiq etishning o‘rni emas.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 11:03:30
Osmonda suzib yurgan quyuq va qop-qora bulutlarni bir taammul qilib ko‘r, shunda sen beg‘ubor va musaffo havoda bulutlarning qanday to‘plangani va Alloh uni qachon xohlasa va qanday xohlasa shunday yaratgani ko‘z oldingda namoyon bo‘ladi. Vaholanki, bulut po‘k va yumshoq bo‘lishiga qaramasdan og‘ir suv tomchilarini ko‘tarib, havo bo‘shlig‘idan Alloh izn bergan joygacha yetkazib boradi. Alloh xohlagan miqdor va shakldan iborat har bir qatrada yomg‘ir tomchilari mavjud. Shundan keyin bulut yerga yomg‘ir yog‘dirgani, biron tomchi boshqasi bilan aslo bog‘lanmagani va buni alohida qatra-qatra holida yetkazib berilayotganini ko‘rasan. Balki har qaysisi o‘ziga belgilab qo‘yilgan chiziqdan chetga chiqmasdan va biri-biridan ortda qolmasdan taqdir qilingan go‘sha yoki vodiyga borib tushadi.

Agar avvalgilar va oxirgilar yomg‘irning bir tomchisini yaratish yoki bir shahar yo bir qishloq ustiga tushadigan tomchilar adadini bilishga ittifoq qilishsa, albatta jin va ins hisobi bundan ojiz bo‘lardi. Bularning adadini faqat yo‘qlikdan borlikka keltirgan Zotdan boshqa hech kim bilmaydi. Sen bu tomchilar o‘z-o‘zicha osmonga ko‘tarilib, yerga tushaveradi deb o‘ylamagin. Balki har bir tomchisi yerning qaysi bir hududi yoki qaysi bir qush, yirtqich, qaysi bir hasharot va qurtga tayin qilinganki, bu Razzoq zotning maxluqlariga mehribonligi va rahm-shafqatining yorqin ifodasidir. Shuningdek, har bir tomchi ustiga ko‘z bilan idrok etilmaydigan ilohiy xat bilan u tomchi falon tog‘ning etagidagi falon qurtning rizqidir va falon vaqt chanqagan paytda yetib boradi, deya yozib qo‘yilgan. Shunga qaramasdan, qattiq sovuqda suvning quyuqlashib, qorga aylanishi va qorning titilgan paxtadek to‘zg‘ishida bitmas-tuganmas ajoyibotlar mavjud. Buning hammasi Jabbor va Qodir zotning fazli Xoliq va Qahhor zotning qahri tufayli bo‘lib, bu amalda hech kim unga sherik bo‘lolmaydi. Balki mo‘min kishilarga u zotning ulug‘ligi va azamatiga itoat qilishgina bor. Haqni inkor etuvchi dahriy kishilar bu ishning zohirini ham tuzuk bilmaydilar, uning sababi va illatini zikr qilishdan nari o‘tmaydilar, xolos.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 11:03:52
Mag‘rur va johil kishi nima deydi deng: «Albatta suv yerga tushmay qaerga tushsin, chunki u tabiatan og‘ir narsa va ana shu og‘irlik uni yerga tushishga majbur qiladi». Mana shuni o‘zicha kashf qildim deb o‘ylaydi va shuni ilm deb quvonib yuradi. Agar undan tabiiy yoki tabiat degan so‘zning ma’nosi nima va uni kim yaratgan? Suvdagi tabiiy og‘ir bo‘lishlik xususiyatini kim yaratgan? Suv tabiatan og‘ir ekan, daraxt tagiga quyulgan suvni uning tubidan shox va butoqlariga qanday kuch ko‘taradi, deb so‘ra. U bunga tayinli javob berolmaydi.

Suv qanday qilib osmondan pastga tushsin-da, so‘ng daraxt tomirlari orqali asta-sekin ko‘zga ko‘rinmaydigan va bilinmaydigan tarzda yuqoriga ko‘tarilib borsin. Hattoki suv daraxt bargi va yaprog‘iga juda nozik popuksimon tomirlar orqali o‘tib turadi. So‘ng mana shu yaproq bo‘ylab yoyilgan katta tomirlardan mayda tomirlar tarqaydi. Katta tomir anhor bo‘lsa, kichik tomir jilg‘ani eslatadi. Bu jilg‘alardan kichikroq jilg‘alar yoyilgan. Shu tariqa yaproqning hamma sathiga o‘rgimchakning nozik iplaridek tarqalgan tomirlar orqali suv yetib boradi. Yaproq oziqlanishi, o‘sishi va qurib qolmasligi uchun suv zarur. Shu bois yaproq yashil tus olib, yashnab turadi. Boshqa o‘simlik turlari ham xuddi shunday tartibda suv ichadi. Darhaqiqat suv tabiiy ravishda pastga qarab harakat qiladigan bo‘lsa, u qanday qilib tepaga ko‘tariladi? Agar buni bir tortuvchining tortishi tufayli yuzaga keladi, deydigan bo‘lsak, bu tortuvchiga kim bo‘ysundirgan?
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 11:05:58
Johillikning oxirgi nuqtasi oqillikning boshlanish nuqtasidir.

Osmon va yer mulklari, osmonda miltillab turgan yulduzlar alomat-belgilardan yana biridir. Yer, dengiz, havo va undagi har bir jism osmonga nisbatan olganda dengizdagi bir qatra yoki undan ham kichikroq bo‘lib qoladi. Bunga ishonch hosil qilmoqchi bo‘lsang, Alloh taolo o‘z kitobida samovot va yulduzlarni qanday ulug‘laganiga e’tibor qilgin. Alloh taolo aytganidek, Qur’onda bu narsalar nomi bilan kelgan qancha qasamlar mavjud:
Qasamyod etaman (o‘n ikkita) burjlarga ega osmon bilan, (Buruj surasi, 1-oyat)

Osmonlar va Zuhal (yulduzi) bilan kasamyod etaman. (Toriq surasi, 1 oyat)

(Yulduzlar harakat qiladigan) yo‘llar egasi bo‘lmish osmon bilan asamyod etamanki, (Zoriyot surasi, 7-oyat)
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 11:08:37
osmonlar va (Alloh) bino qilgan (boshqa) narsalar bilan, (Shams surasi, 5-oyat)

Qasamyod etaman Quyosh va uning ziyosi bilan, uning (Quyoshning) ortidan kelgan Oy bilan, (Shams surasi, 1-2-oyatlar)

Bas, qasamyod eturman qayta-qayta chiqib (ko‘rinib) turuvchi (yulduzlar) bilan (beshta) yashirinuvchi sayyoralar bilan, o‘z zulmati bilan kelib ketayotgan tun va (otayotgan) tong bilanki,(Takvir surasi, 15-18 -oyatlar)

Botib ketayotgan yulduz bilan qasamyod etamanki, (Najm surasi, 1-oyat)

Men yulduzlarning botish joylari bilan qasamyod eturman — bu (qasam) agar bilsangiz, albatta, buyuk qasamdir.(Voqea surasi, 75-76 oyatlar)
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 11:11:01
Bir tomchi jirkanch nutfaning ajoyib narsa ekanini bilishdan avvalgilar va keyingilar ojiz ekanini bilib olganding. Alloh u bilan qasam ichganki, Alloh qasam ichgan narsani va unga rizq berganini nima deb o‘ylaysan.

Osmonda esa, sizlarning rizqlaringiz (yomg‘ir) va sizlarga va’da qilinayotgan narsa (jannat) bordir.(Zoriyot surasi, 22-oyat)

Bu haqda tafakkur qiluvchilarni maqtab dedi:
Ular turib ham, o‘tirib ham, yotib ham Allohni zikr etadilar va osmonlaru Yerning yaratilishi haqida fikr yuritadilar (va duo qiladilar:) «Ey, Rabbimiz! Bu (koinot)ni behuda yaratmagansan. Sen (ayblardan) pok zotdirsan. Bas, bizni do‘zax azobidan saqlagin! (Oli imron surasi, 191-oyat)

Rasululloh alayhissalom dedilar:
«Bu oyatni o‘qib, u tufayli mo‘ylovini silagan kishiga vayl bo‘lsin». Ya’ni bu oyatdan tafakkur qilmay o‘tib ketish, nazarda tutilgan. Bundan yuz o‘giruvchilarni mazammat qilib dedi:
Osmonni saqlanib turuvchi tom qilib qo‘ydik. Ular (mushriklar) esa, ularning alomatlaridan yuz o‘giruvchidirlar. (Anbiyo surasi, 32-oyat)
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 11:12:47
Butun dengiz va yerning osmonga nisbati qanday bo‘lishi mumkin? Yer va dengiz holati tez-tez o‘zgaruvchidir. Osmon esa tiniq, mustahkam, to vaqti-soati yetgunicha o‘zgarmay turadi. Shuning uchun ham Alloh taolo osmonni qulab tushmaydigan tom, deb atadi:
Tepangizda yetti (qavat) mustahkam (osmonni) bino qildik. (Naba’ surasi, 12-oyat)

(Ey, mushriklar!) Sizlarni yaratish qiyinroqmi yoki osmonlarnimi?! (Bilasizki) Alloh uni bino qildi, qaddini baland qilib bitirdi. (Noziot surasi, 27-28 — oyatlar)

Malokut olamiga qaragin, albatta Qudratli va Jabarut zotning ajoyibotlarini ko‘rasan. Malokut olamiga qarashing ma’nosini unga ko‘z tashlashdan iborat, deb o‘ylama. Oddiy nazar bilan qarasang, osmonning zangori tusi va yulduzlarning xuddi bug‘doy doniga o‘xshab har tomonga sochilib turganidan boshqa narsani ko‘rmaysan.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 11:13:56
Albatta hayvonlar ham bunda senga sherik bo‘la oladi. Agar ana shu narsa maqsad bo‘lsa, nima uchun Alloh taolo so‘zida Ibrohim alayhissalomni maqtadi:
Shu tarzda Ibrohimga osmonlar va Yerning mulkini (ajoyibotlarini) ko‘rsaturmiz. Chinakam ishonuvchilardan bo‘lishi uchun (shunday qildik). (An’om surasi, 75-oyat)

Ko‘z idrok qiladigan har bir narsani Qur’on "mulk" va "shahodat" deb atadi. Ko‘z idrok qilinmaydigan narsani "g‘ayb" va "malokut" deb atadi. Alloh taolo g‘ayb va shahodatni Bilguvchi, mulk va malokutga Jabbordir.

Biron kishi uning ilmidan biron narsani ihota qila olmaydi, balki u zot xohlagan narsani bila oladi.

(U) g‘aybni biluvchidir. Bas, O’z g‘aybidan biror kimsani xabardor qilmas. Faqat O’zi rozi bo‘lgan (tanlagan) payg‘ambarnigina (ikki dunyoning ba’zi sirlaridan ogoh etar). Bas, albatta, U (Alloh) (har bir payg‘ambarning) oldidan ham, ortidan ham kuzatuvchi (farishta) yo‘llar. (Jin surasi, 26-27 oyatlar)
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 11:14:12
Demak, ey oqil kishi, fikringni malakut olamiga burginki, shoyadki senga osmon eshiklarini ochib bersa. Baski, sen qalbing bilan malakut olami kengliklarida Rahmon arshi huzurida qoim bo‘lgunicha aylanib yurasan. Ana shunda u Umar Ibn Xattob roziyallohu anhuning rutbasiga yetib borishingga umid paydo qilar. Hazrati Umar: «Qalbim Rabbimni ko‘rdi», dedi. Bu nima degani? Aqso (eng uzoq narsa)ga yetib borish faqat adno (eng yaqin narsa)dan o‘tib olgandan keyin hosil bo‘ladi. Senga eng yaqin narsa nafsingdir. Undan keyin sen o‘zing yashab turgan yer, keyin o‘rab turgan havo, keyin nabotot va hayvonot va yer yuzidagi mavjudot, keyin yer bilan osmon orasida muallaq turgan havodagi ajoyib narsalar, keyin yulduzlar, yettiqat osmon, keyin kursi, arsh, undan keyin arshni ko‘tarib turuvchi va osmon qo‘riqchilari-farishtalar turadi. Buni bilgandan keyin arsh va kursi, osmon, yer va ikkisi o‘rtasidagi mavjudot Rabbisini tanish sari o‘tasan. Sen bilan buning orasida ulkan bo‘shliq, ko‘z ilg‘amas masofa va katta to‘siqlar mavjud. Sen hali eng yaqin to‘siq va qiyinchiliklarni oshib o‘tmading. U nafsing nima ekanini bilishdan iborat. So‘ng surbetlik bilan tilingni burro qilib, Robbingni tanishni da’vo qilasan. Shunda sen o‘ylab o‘tirmasdan Robbimni va uning yaratgan maxluqlarini tanigan bo‘lsam, nimaga bilib olgan narsa xususida tafakkur qilishim kerak deb aytasan?

Endi boshingni ko‘targin-da, osmon, yulduzlar va har birining aylanishi, botish va chiqish vaqti va bu vaqtning doimiy o‘zgarib turishi va har biri o‘z yo‘lida harakatda sobit turganiga nazar sol. Sen bu harakatda ozgina xato va o‘zgarishni ko‘rmaysan. Balki hammasi o‘z martaba-manzillarida harakat qilib, Alloh taolo taqdir qilgan vaqt doirasidan chiqmaydi.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 11:14:35
Bundan sen yulduzlar adadi va ularning ko‘pligi, ranglari xilma-xilligi xususida tadabbur qilishga o‘tgin. Ulardan ayrimlari qizg‘ish, airimlari oqish, ayrimlari qo‘rg‘oshin rangga moyil bo‘ladi. So‘ng ularning shakliy holatiga nazar sol. Ba’zi birlari aqrab, ba’zi birlari qo‘zichoq, ho‘kiz, yo‘lbars va ba’zi birlari inson suratiga o‘xshaydi. Yerda biron bir surat bo‘lsa, uning osmonda ham o‘xshashi mavjud. So‘ng quyoshning o‘z o‘qi atrofida bir yil vaqt davomida muntazam aylanishiga qaragin. So‘ng u har kuni kanda qilmasdan chiqib, Yaratuvchi zot taqdir qilgan boshqacha bir yurish bilan botadi. Agar shu quyosh chiqsa-yu, botmaydigan bo‘lsa, albatta kecha va kunduz o‘zgarib, uning aniq vaqtini bilmay qolarding. Tun va kun o‘rin almashib turgani bois tirikchilik vaqti bilan istirohat vaqtini almashtirib qo‘ymaysan.

Qaragin, Alloh taolo qanday qilib biz uchun tunni libos, uyquni rohat, kunduzni tirikchilik uchun vosita qilib qo‘ygan? Kechaning kunduzga, kunduzning kechaga kirishi va har ikkisining o‘ziga xos tartib-qoidaga muvofiq qisqarib-uzayib turganiga diqqat-e’tibor qilgin. Quyoshning belgilangan chiziq bo‘ylab osmon o‘rtasidan o‘tishiga qara. Hatto yoz, qish, bahor va kuz fasllarining almashinib turishi quyoshning qay tariqa o‘tishiga bog‘liq. Agar quyosh yurishda osmon o‘rtasidan pasayadigan bo‘lsa, havo soviydi va qish fasli boshlanadi. Agar osmon o‘rtasiga to‘g‘ri bo‘lsa, issiq kuchayib ketadi. Agar shu ikkisi o‘rtasi bu yurishga muvofiq bo‘lsa, vaqt tenglashadi. Senda bu ajoyibotlardan o‘ndan birini ham sanab hisobiga yetish imkoni yo‘q. Balki maqsad seni fikr qilishga undash va fikr qilmaslikdan ogohlantirishdir. Bir o‘ylab ko‘rginki, sendan juda olis masofada turgan mitti yulduzning paydo bo‘lishi, miqdori, shakli, rangi, muallaq turishi, osmon o‘rtasiga yaqin va uzoqligida Alloh taoloning juda ko‘p hikmatlari mavjud. Bunga biz aytib o‘tgan badaning a’zolarini qiyosla. Negaki, har bir a’zoingda bir hikmat, balki undan ham ko‘p hikmatlar mavjud. Osmon va undagi ishlar bundan ham ulug‘ ma’no kasb etadi. Balki yer olamini osmon olamiga na kattaligi va na ahamiyati jihatidan tenglashtirib bo‘lmas.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 11:15:21
Sen yerning ulkanligini va uning atrofi haddan tashqari keng ekanini yaxshi bilasan. Inson buni idrok etish va uning atrofini aylanib chiqishga qodir bo‘lolmas. Quyosh yerga qaraganda bir yuz oltmish marta kattaroq ekanini aniqlashgan. Sen ko‘rib turgan yulduzlarning eng kichigi ham yerga qaraganda sakson marta, eng kattasi bir yuz yigirma marta kattaroq ekan. Bu qiyosdan yulduzlar yerdan naqadar yuksakda turishi va uzoq ekanini bilib olasan. Negaki, sen yulduzlarni faqat uzoqligi tufayli kichkina, degan tasavvurdasan. Shuning unun Alloh taolo bunga ishora qilib degan:
qaddini baland qilib, bitirdi. (Noziyot surasi, 28 oyat)
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 11:15:40
Xabarlarda har bir osmon bilan boshqasi o‘rtasida besh yuz yillik masofa mavjud, deyilgan. Agar har bir yulduzning hajmi yerdan bir necha baravar katta bo‘lsa, osmonda porlab turgan yulduzlar adadiga nazar sol. So‘ng tepangda g‘ujg‘on o‘ynab turgan yulduzlarning turkumi va bu turkumning aqlga sig‘maydigan darajada cheksiz ekaniga qaragin. Endi sen ularning harakat qilish sur’atiga qara. Holbuki, sen bu sur’atni idrok qilolmaslikdan tashqari his qilishga ham qodir emassan. Lekin shubha qilmaginki, yulduzlar bir lahza ichida o‘zining kengligi qadar yuradi. Chunki vaqt yulduzlarning avvalgi qismining chiqishidan uning tamom bo‘lishiga qarab harakat qiladi. Balki ana shu yulduz yerdan yuz marta katta yoqi undan ko‘proq. Falak bu lahzada yerga o‘xshab yuz marta aylanadi va bu aylanishida uzluksiz davom etadi. Sen esa bundan g‘ofilsan. Jabroil alayhissalom falakning bu harakat sur’atidan qanday qilib o‘tganiga qaragin, Shunda Nabiy alayhissalom unga: «Quyosh zoyil bo‘ldimi?» deganlar. U «Yo‘q»... «ha», degan. Nabiy alayhissalom: «Qanday sen "yo‘q ...ha", deyapsan», deganlar. U: «Yo‘q, deb aytganimdan ha, degunimcha quyosh besh yuz yil yurdi», degan. Quyoshning naqadar ulkanligi va shunga nisbatan harakati qanchalik yengil ekaniga qara. Shundan so‘ng Hakim va Fotir zotning qudratiga nazar sol va qanday qilib quyoshni shu darajada keng va ulkan ekaniga qaramasdan mitti qorachig‘ing bilan ko‘rishga muyassar etdi. Hattoki, yerda o‘tirib, shundoq ko‘z qirini tashlasang ham quyoshni bemalol va to‘liq ko‘ra olasan. Bu ulkan osmon va uning son-sanoqsiz yulduzlariga qarashni bas qil. Bundan ko‘ra sen yo‘qdan bor qilgan Bori’ Zotga va uning qanday yaratganiga nazar sol. So‘ng u Zot bu osmonni ko‘rib turganingdek, hech qanday ustun qo‘ymasdan yoki tepadan biron-bir vositasiz tutib turibdi. Har bir olam bir uydir, osmon esa uning tomi (shifti)dir. Sen juda ajoyibsanki, bir boyning uyiga kirsang, uning bo‘yoq bilan bo‘yalgan, oltin bilan bezatilgan uyini ko‘rib, qancha vaqt ajablanib yurasan. Hattoki bir umr o‘sha boy qurgan uy ta’rifini keltirasan. Sen shundoq ko‘z oldingda turgan bu ulkan uy, uning yeri, tomi, havo qatlami, hayvonot va nabotot dunyosining g‘aroyibligi, naqshlari betakror va ajoyib ekaniga qaraysan-u, bu xususda gapirmaysan va qalbingni unga burmaysan! Sen ta’riflagan oldingi uy bu uyning oldida nima degan gap. O’sha sen maqtagan boyning uyi ham yerning bir qismi-ku! Shunga qaramasdan sen bu ulkan uyga yaxshilab nazar solmaysan. Bu uy paydo bo‘lishi va tartibi bilan alohida ajralib turgan Robbing uyidir. Sen o‘zingni, Robbingni va Robbing uyini unutib, faqat qorin va farjing tashvishi bilan ovorasan. Sen faqat havoyi nafsing va hurmat-e’tiboringni o‘ylab qolgansan. Bundan nariga o‘tmaysan. Qorin to‘yg‘izish — g‘am-tashvishing. Sen bir hayvon yeganidan ko‘proq narsani yeyishga qodir emassan. Bu jihatdan hayvon sendan ustun turadi. Seni tanigan kishilardan o‘nta yoki yuztasi hurmat-e’tiborga loyiqdir. Lekin ko‘plari huzuringda tilyog‘lamalik qilsalar-da, iflos niyatlarini yashiradilar. Agar ular senga nisbatan muhabbatda rostgo‘y bo‘lsalar, na senga va na o‘zlariga biron foyda yo zarar, na o‘lim va na hayotga molik bo‘la olmaydilar. Senga ularning yaqin va qadrdon bo‘lishida ko‘zda tutgan maqsadlari bordir. Sen ana shunga aldanib qolma. Sen shunday g‘urur va kibr bilan mashg‘ulu ovorasanki, osmon va yer mamlakatlari go‘zalligiga qarashga vaqt topmaysan. Mulk va malakut egasi — Malik zotning ulug‘ligiga qarab, huzurlanishdan g‘ofilsan. Sening bu aqling muhtasham va baland qasr solib, xizmatkor va cho‘rilar xizmatida qo‘l qovushtirib turgan, anvoyi va nafis narsalar bilan bezatilgan podshoh qasrlaridek bir qasr devori tagidan in qazib chiqqan chumolida bo‘lishi mumkin. Albatta u chumoli inidan chiqsa va sherigini uchratib qolsa, agar gapirishga qodir bo‘lsa, faqat o‘zining ini, yig‘ib qo‘ygan ozuqasi va uni qay tarzda yig‘ish mumkinligini aytishdan nariga o‘tmasdi. Ammo tepasida turgan ulkan qasr va shu qasrda yashaydigan podshohning holatini u chumoli tasavvur qilishdan butunlay yiroq. Balki u chumolini o‘z nafsi va ozuqasidan boshqa narsa aslo qiziqtirmaydi. Xuddi chumoli oldidan chiqqan qasr, uning yeri, tomi, devorlari va boshqalaridan g‘ofil bo‘lganidek, shuningdek, unda yashaydigan kishilarga qiziqmagandek, sen ham Alloh taoloning uyi va uning tomi — osmonda yashaydigan farishtalaridan g‘ofildirsan. Sen osmonni faqat chumoli uying tomini bilganchalik bilasan. Osmondagi farishtalarni o‘sha chumoli seni va uyingda yashaydigan kishilarni bilganchalik bilasan. Ha, chumoliga seni bilish va sen qurgan muhtasham qasr va shu qasrni yaratgan usta mahoratini bilishga yo‘l bo‘lsin. Ammo senda malokut olamida kezish va uning ajoyibotlarini tanish imkoniyati mavjud-ku.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 11:16:25
Kalom tizginini endi biroz bunday talqindan tortaylik. Chunki bu aslo tugamaydigan mavzu. Bir umr shu mavzuni tadqiq etadigan bo‘lsak ham, Alloh bizga bilish uchun ruxsat bergan narsani to‘liq sharhlashga qodir bo‘lmaymiz. Biz bilgan narsani ulamolar va avliyolar bilgan narsaga qiyoslaganda juda kam va arzimas. Ulamolar va avliyolar bilgan narsani anbiyolar alayhissalotu vassalom bilgan narsaga qiyoslaganda juda kam va arzimas. Anbiyolar bilgan narsani Nabiyimiz Muhammad alayhissalom bilgan narsaga qiyoslaganda juda kam va arzimas. Anbiyolar hammasi bilgan narsani Isrofil, Jabroil va boshqa muqarrab farishtalar bilgan narsaga qiyoslaganda juda kam va arzimas. Shundan keyin farishtalar, jinlar va inslarning hamma ilmlarini yig‘ib, Alloh subhonahu va taolo ilmiga qiyos qilinsa, u ilm deyishga aslo arzimas.

Balki bu ilm bor-yo‘g‘i ajablanish, hayrat, qusur va ojizlikdan boshqa narsa deyishga loyiq bo‘lmaydi. Bandasiga bilmagan narsasini bildirgan Zot naqadar pok. Alloh taolo barchalarita xitob qilib dedi:
(Ey, Muhammad! ) Sizdan ruh haqida so‘raydilar. Ayting: «Ruh faqat Rabbimning ishidandir». Sizlarga esa oz ilm berilgandir. (Isro surasi, 85-oyat)
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: Abdullоh 29 Yanvar 2009, 11:16:56
Hozirgacha bayon qilingan fikr yo‘li Alloh taoloning yaratgan maxluqlari xususida tafakkur qilishdan iborat. Bunda Alloh taoloning zoti xususida fikr yuritish yo‘q. Lekin Allohning ulug‘ligi, jaloliyati va qudratini tanish mahol bo‘lmagan maxluqotlar haqida fikr yuritishdan foydalanildi. Alloh taoloning ajoyib sun’ (san’ati) xususidagi bilimingni qanchalik ko‘paytirsang, uning jaloliyati va ulutligini bilishing shunchalik mukammal bo‘ladi. Buni xuddi sen bir kishini bilganing sababli olim deb ulug‘lashishta o‘xshaydi. Sen undagi tasnif etish g‘arobati va she’r keltirish mahoratidan xabardor bo‘lganing sari u xususdagi biliming ko‘payadi va hurmat-ehtiroming ham shunga qarab oshadi. Hattoki uning aytgan har bir so‘zi va keltirgan har bir bayti qalbingda o‘zgacha bir surur, hurmat-ehtiromga joy hozirlaydi. Shunday ekan, sen endi Alloh taoloning yaratgan maxluqlari tasnifi va ta’lifi xususida taammul qilib ko‘r. Alloh taolo yaratgan borliqdagi har bir narsaning tasnifi, unga qarash va u xususda fikr yuritish hech qachon tugamaydi. Balki bunda har bir banda uchun muyassar bo‘ladigan o‘ziga yarasha daraja mavjud.

Ushbu kitobda Alloh taoloning in’omi va ehsoni tufayli uning ulug‘ ishlariga nazar soldik. Kimki bu ishlarga tabiat mahsuli degan e’tibor bilan qarasa, bu uning zalolati va baxtsizligining belgisidir. Kimki bunga Yaratgan zotning tadbiri degan e’tibor bilan qarasa, bu uning hidoyati va baxt-saodati belgisidir.

Osmon va yer yuzida aylanib yurgan yoki muallaq turgan biron bir zarra yo‘qki, Alloh subhonahu va taolo u tufayli xohlagan kishini adashtirib, xohlagan kishini hidoyatga boshlaydi. Kimki bu ishlarga Allohning ishi va san’ati degan e’tibor bilan qarasa, Alloh taoloning ulug‘ligi va qudratini tushunib yetadi va shundan keyin to‘g‘ri yo‘lni topadi. Kimki unga sabablar Musabbibiga bog‘lanish degan e’tibordan kelib chiqqan xolda emas, balki jism va ashyolarning bir-biriga ta’sir qilishi degan noqis e’tibor bilan qarasa, batahqiq u badbaxt va murtad bo‘libdi. Alloh taolodan bunday adashishdan panoh so‘raymiz. Ul zot bizni karami va fazlu rahmati tufayli johillar qadami toygan joydan chetlatishini so‘raymiz. Allohga hamd bo‘lsin, Muhammadga va u kishining oilalariga salom va salovotlar bo‘lsin.
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: AbdulAziz 31 Yanvar 2009, 02:03:25
MUNDARIJA

Muqaddima (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3266.msg157831#msg157831)

BIRINCHI  QISM
Tafakkur fazilati (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3266.msg157833#msg157833)
Fikr haqiqati va samarasi (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3266.msg157839#msg157839)
Fikr paydo bo‘lishi (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3266.msg157844#msg157844)

IKKINCHI QISM
Allohning ulug‘ligi, qudrati va kibriyosi to‘g‘risida tafakkur qilish (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3266.msg157865#msg157865)
Alloh taoloning maxluqlari to‘g‘risida tafakkur qilish (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3266.msg157870#msg157870)
Nom: Re: IHYOU ULUMID-DIN (Tafakkur kitobi). Abu Homid G’azzoliy
Yuborildi: AbdulAziz 31 Yanvar 2009, 02:23:23
Ihyou ulumid-din. Tafakkur kitobi

(http://www.ziyouz.com/images/books/tafakkur_kitobi.jpg) (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=329)

Muallif: Imom G'azzoliy
Hajmi: 374 Kb
Fayl tipi: pdf, zip
(http://www.ziyouz.com/components/com_remository/images/download_trans.gif) Saqlab olish (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=329)
Online o'qish (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3266.0)