-
БАХТЛИ ОИЛА
Ушбу китоб http://www.uzbmaster.com сайтидан олинди.
МУНДАРИЖА
Кириш (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.0)
БИРИНЧИ БЎЛИМ
Оила таърифи (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168233#msg168233)
Динларга ва миллатларга кўра оила (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168234#msg168234)
Жоҳилият даврида араб оиласи (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168235#msg168235)
Исломда оила (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168236#msg168236)
Оиланинг аҳамияти (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168237#msg168237)
Никоҳнинг хосияти ва никоҳсизлик фалокати (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168240#msg168240)
Турмуш қуриш зарурати (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168241#msg168241)
Турмуш қуришми ёки бўйдоқлик? (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168243#msg168243)
Турмуш қуришнинг ҳукми (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168244#msg168244)
Турмуш қуришнинг фойдалари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168245#msg168245)
Турмуш қуришнинг зарарлари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168256#msg168256)
Никоҳ шартномаси ва ҳуқуқий натижалари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168259#msg168259)
Никоҳи ҳаром бўлганлар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168260#msg168260)
Сут (эмикдошлик) туфайли никоҳи ҳаром бўлганлар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168262#msg168262)
Мусулмон бўлмаганлар билан турмуш қуриш (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168263#msg168263)
Турмуш қуришнинг ҳуқуқий натижалари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168264#msg168264)
Кўпхотинлилик (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168265#msg168265)
Нимага бирдан кўп эр эмас? (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168270#msg168270)
Оила қуришга тайёргарлик (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168271#msg168271)
Оила қураётганда эътибор қилиниши лозим бўлган масалалар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168272#msg168272)
Қандай аёлга уйланиш керак? (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168282#msg168282)
Бир аёл намунаси (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168283#msg168283)
Аҳли аёлнинг ёмони (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168287#msg168287)
Аёлдан изланадиган фазилатлар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168288#msg168288)
Рисоладаги куёв (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168292#msg168292)
Турмуш қуриш таклифи (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168293#msg168293)
Тўй тайёргарлиги (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168295#msg168295)
Маҳр (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168296#msg168296)
Тўйга таклиф (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168297#msg168297)
Суннатга мос тўй (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168300#msg168300)
Сабр-тоқат (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168302#msg168302)
Инсонни тўғри тушунмоқ (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168303#msg168303)
Ҳозирги тўйлар қандай бўлиши керак? (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168306#msg168306)
Келин-куёвни чимилдиққа тайёрлаш (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168308#msg168308)
Чимилдиқда (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168309#msg168309)
Одат (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168310#msg168310)
Тўй табриги (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168311#msg168311)
Ҳазрати Али (р.а.) Биби Фотиманинг турмуш қуришлари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168313#msg168312)
Ҳазрати Фотиманинг (р.а.) талабгорлари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168314#msg168313)
Ҳазрати Фотиманинг маҳрлари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168314#msg168314)
Никоҳ маросими (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168315#msg168315)
Тўй таоми (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168317#msg168317)
Чимилдиқ (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168318#msg168318)
ИККИНЧИ БЎЛИМ
Никоҳ масъулияти (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168319#msg168319)
Эр-хотиннинг бурчлари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168320#msg168320)
Эрнинг вазифалари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168321#msg168321)
Аҳли аёлга муносабат (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168332#msg168332)
Аёлнинг вазифалари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168333#msg168333)
Аёл эрига қандай муносабатда бўлиши керак? (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168339#msg168339)
Бир онанинг қизига қилган насиҳати (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168340#msg168340)
Ҳазрати Иброҳим (а.с.)га ёққан ва ёқмаган келин (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168342#msg168342)
Умумий ҳуқуқлар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168344#msg168344)
Оилани ҳимоя қилишда яқинларнинг вазифалари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168348#msg168348)
Чегара қандай бўлиши керак? (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168349#msg168349)
Оилани ҳимоя қилишда давлатнинг вазифалари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168350#msg168350)
Бахтли бўлишнинг асосий шартлари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168351#msg168351)
Бахтсизлик сабаблари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168352#msg168352)
Оилани заифлаштирадиган жиҳатлар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168353#msg168353)
Фарзанд севгиси (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168354#msg168354)
Фарзанд туғилгандан кейинги вазифалар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168356#msg168356)
Болаларга қандай муносабатда бўлиш керак? (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168369#msg168369)
Ота-онанинг ҳақлари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168370#msg168370)
Ота-онага хизмат (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168372#msg168372)
Ота-она дуоси (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168373#msg168373)
Ота-онадан кейин… (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168374#msg168374)
Ота-онага қандай муносабатда бўлиш керак? (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168375#msg168375)
Ҳурмат намунаси (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168376#msg168376)
Қайси бири қариялар уйи? (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168377#msg168377)
Бошқа қариндошларнинг ҳақлари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168379#msg168379)
Қариндошларга қандай муносабатда бўлиш керак? (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168380#msg168380)
Қўшнилар ҳаққи (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168381#msg168381)
Қўшнилар билан муносабат (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168382#msg168382)
Эр-хотиннинг жинсий ҳаёти (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168383#msg168383)
Шаръий алоқа ибодатдир (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168384#msg168384)
Эр-хотиннинг жинсий вазифалари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168385#msg168385)
Зино (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168398#msg168398)
Зинонинг даҳшатли зарарлари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168399#msg168399)
Рашк ва шубҳа (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168401#msg168401)
Шубҳага ўрин бермаслик (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168403#msg168403)
Оилани ҳимоя қилиш чоралари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168404#msg168404)
УЧИНЧИ БЎЛИМ
Ҳазрати Пайғамбаримиз (с.а.в.)нинг оилавий ҳаётлари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168419#msg168419)
Ҳазрати Пайғамбаримиз (с.а.в.)нинг завжалари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168421#msg168421)
Ҳазрати Пайғамбар (с.а.в.) нима учун кўп аёлга уйландилар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168434#msg168434)
Асосий мақсад ва ҳикматлар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168436#msg168436)
Муҳим бир савол... (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168439#msg168439)
Пайғамбар (с.а.в.)нинг оилавий ҳаётлари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168441#msg168441)
Бўйра устида... (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168442#msg168442)
Исроф ва дабдаба (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168444#msg168444)
Оилада айланган исроф чархи. (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168446#msg168446)
Шукр қиладиган кўп нарсамиз бор (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168449#msg168449)
Ҳазрати Пайғамбар (с.а.в.) – оила бошлиғи (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168450#msg168450)
Намунали эр сифатида… (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168451#msg168451)
Аёллари билан суҳбатлари... (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168452#msg168452)
Етимларнинг отаси (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168465#msg168465)
Ҳазрати Пайғамбар қайнота (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168471#msg168471)
Хулоса (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168474#msg168474)
1
Кириш
Отамиз ҳазрати Одам ва онамиз ҳазрати Ҳаво билан бошланган инсонлар жамияти оилалардан ташкил топган. Оила – жамият пойдевори. Пойдевор соғлом бўлмаса, жамиятнинг соғлом бўлиши мумкин эмас. Одам аҳлини миллат ва уммат қилган, маънавий қадриятларнинг наслдан наслга ўтишини таъминлайдиган энг асосий восита оиладир. Бажарилиши лозим бўлган вазифалар борасида оиланинг ўрнини боса оладиган бошқа бир ташкилот йўқ.
Инсон ҳаётнинг турли хил қийинчилик ва дардларини бир ўзи кўтариши душвор, қайғу ва қувончларига шерик бўладиган бошқа кишиларга эҳтиёжи бўлади. Кишининг энг яқин ҳаётий дўсти турмуш ўртоғидир. Эру хотин бир-бирлари учун Аллоҳнинг буюк илтифоти ҳисобланади. Ҳақ Таоло ўз каломи шарифида бу хусусда шундай марҳамат қилади:
"Унинг оятларидан (яна бири) - У зот сизлар ҳамдам бўлишларингиз учун ўзларингиздан жуфтлар яратди..." (Рум сураси, 21-оят).
Оила жаннат гўшаларидан бир гўшадир. Ҳақиқий бахтга фақат оиланинг соғлом мухитида эришмоқ мумкин. Севги, ҳурмат, бирдамлик ва бир-бирини тушуниш асосига қурилган оила жамиятнинг моддий ва маънавий суғуртасидир.
Иқтисодий, ижтимоий ва маданий ҳаётдаги улкан ўзгаришлар, бошқа соҳалар каби, оила ҳаётида ҳам бир қанча янги тушунча ва ўзгаришларга йўл очмоқда.
-
Ғарбда, айниқса, саноат давридан кейин бошланиб тобора кучсизланиб бораётган, бугунги кунда инқирозга юз тутган оила ҳаёти бизнинг келажагимизга ҳам катта таҳдид солмоқда.
Турмуш қуриш камайиб, ажрашиш кспайган, ношаръий ҳаёт чегара билмас ҳолга келган ғарб жамистларидаги ижтимоий ва маънавий касалликлар сз-сзидан дунёнинг бошқа слкаларига ҳам таъсир стмоқда. Соғлом оила, соғлом ҳаёт тарзига сга бслган шарқ слкалари ҳам бундай хавфли ва хатарли таъсирдан четда қолаётгани йсқ.
Бу сса юртни, миллатни севадиган, маънависти бутун, стмиш ва келажакка теран боқувчи кишиларни сринли ташвишга солиб, оилани ёт таъсирлардан асраш учун чора излашга мажбур қилмоқда.
Мазкур асарни ёзишдан мақсад ҳам бу борасида миллатга, жамистга озгина бслса-да, наф келтиришдир. Ушбу асарда оиланинг моҳисти, аҳамисти, тарихий ривожланиши, тузилиши, оиладаги саодат тамойиллари, оилани ҳимос қилиш, бу хусусда кишиларнинг вазифалари ва бошқа шу каби муҳим мавзуларни ёритишга, ибрат бслиши учун Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг оилавий ҳаётларини ксрсатишга ҳаракат қилдик.
Оила каби муҳим мавзуда асар сратиш осон смас, саъю ҳаракатларимиздан китобхонларга озгина фойда тегса, сзимизни бахтиёр ҳисоблаймиз.
Ғайрат биздан, муваффақист сса буюк Аллоҳдандир.
Муаллиф
-
Оила таърифи
Оила туғилиш, никоҳ ва смикдошлик сингари ришталар билан бир-бирига боғланган ижтимоий ва диний кишилик тсплами, кичик бир жамистдир.
Оилани ташкил стадиган шахслар даврларга, минтақаларга, ижтимоий, иқтисодий ва диний тузилишларга ксра турлича бслган. Катта оила бир оила бошлиғи бошчилигида умр йслдош, бола, невара, келин, куёв, амаки, тоға, амма ва холалардан ташкил топади. Минглаб аъзоли оилалар бслганидай, ср-хотин ва болалардан иборат кичик оилалар ҳам мавжуд. Ҳозирги кунда кспчилик оилалар кичик оила типини ташкил стади.
Оилаларни тузилишига ксра турли гуруҳларга бслиш мумкин. Оилада бошлиқ ота бслса, бунга патриархал оила, аксинча, бошлиқ она бслса матриархал оила дейилади. Бундан ташқари умр йслдошларнинг сонига қараб оила бир умр йслдошли (моногам) ва ксп умр йслдошли (полигам) турларга бслиш мумкин.
-
Динларга ва миллатларга ксра оила
Яҳудийликда оила ижтимоий ва диний моҳистга сга бслиб, ҳам патриархал, ҳам ксп умр йслдоши (полигам) хусусистларини сзида акс сттиради. Бу динда турмуш қурмаслик гуноҳ ҳисобланади, турмуш қуриш, асосан, Исроил сғил-қизлари орасида бслади. Ташқаридан уйланиш ёки ташқарига қиз бериш уларга маъқул келмайди. Ажралиш сҳудийлик динида шаръий деб қабул қилинган.
Христианларнинг оила тузилиши схудийларникидан унчалик фарқ қилмайди. Уларда оила тамоман диний ташкилот сифатида қабул қилинган. Ҳазрати Исога (а. с.) ксра, оила аъзолари сртасидаги муносабат инсон билан Аллоҳ сртасидаги муносабатнинг бир ксриниши ва инсоннинг руҳий-маънавий ривожланишининг воз кечилмайдиган бир унсуридир.
Яҳудийлик каби мазкур динда ҳам оилада ота бошлиқ ҳисобланади. Хотин срига А аббисига бсйсунгандай бсйсунади. Ар-хотин бир бадандай бслганликлари учун айрилиш мумкин смас, деб ҳисобланади. Бундан англашиладики, христианликда ажралиш ман стилган. Бу ҳол сз-сзидан оилаларда ижтимоий ва ахлоқий муаммоларнинг келиб чиқишига сабаб бслади. Чунки умр йслдошидан ажралиш имконини топа олмаганлар ғайриқонуний алоқалар қуриши табиий. Бу сса оиланинг маънавий бузилишига сабаб бслмоқда. Христиан оиласини бир умр йслдошли (моногам) дейиш мумкин.
Қадимги туркларда оилалар патриархал шаклда бслган. Фақат А им жамистларидаги сингари оила бошлиғининг ҳуқуқи, ваколати чексиз бслмаган. Қадимги туркларда уйланадиган сркак аёлнинг оиласига маълум миқдордаги пул ёки мол, съни қалин берар ва бу маблағ қизнинг тайёрланиши учун сарфланар сди. Унча ёйилмаган бслса-да, ксп хотинлилик қадимги туркларда бслганлиги маълум.
-
Жоҳилист даврида араб оиласи
Жоҳилист даврида оилаларнинг мустақил бир борлиқ сканлигини айтиш қийин. Инсонлар кспроқ бир оилага смас, бир қабилага мансуб ҳисобланарди. Ҳошим сғиллари, Мутарриф сғиллари, Лиҳб сғиллари каби ксчманчи слатларга бслинарди. Оилалар, асосан, патриархал сди. Қуллар ҳам оиланинг аъзоси ҳисобланарди. Қариндошлик муносабати десрли срнинг уруғлари билангина қурилар сди. Аркак жангчи бслгани учун доимо аёлдан олдин турарди. Аркаклар хоҳлаган сонда аёлларга уйланишлари ва хоҳлаган пайтда ажралишлари мумкин сди. Аикоҳсиз сшаш ва турли хил уйланиш шакллари мавжуд сди. Араблар сғил туғилса хурсандчилик қилишар, қиз туғилса, ғам чекар сдилар. Бу холат уларни қизларни тириклайин ксмиш даражасига олиб борган. Қуръони Каримда уларнинг бу разил ишлари шундай тасвирланади:
"Қачон бировларига қиз (ксргани ҳақида) хушхабар берилса, ғазабга тслиб, юзлари қорайиб кетар. Ва у (қизни) хорлаган холида олиб қолиш ёки (тириклай) тупроққа қориш (тсғрисида сй суриб), сзига хушхабар берилган нарсанинг (съни қиз ксришнинг) "ёмон"лигидан (номус қилиб) одамлардан сшириниб олур. Огоҳ бслингизки, улар (бу қилмишлари билан) снг ёмон (съни ноҳақ) ҳукм чиқарурлар".
Жоҳилист даврида аёллар ҳайз ксрган пайтларида сри улар билан бир хонада стирмас, бирга еб-ичмас, шу туфайли оилада аёлнинг аҳамисти йсқ сди. Уларга сркакларнинг жинсий сҳтиёжларини қондирувчи сифатида қаралар сди.
Қадимги Миср, Бобил, Хитой ва Ҳиндистонда аёлнинг оиладаги срни жуда аҳамистли сди. Ҳатто Хитой ва Ҳиндистонда оила бошлиғи она сди. Лекин кейинчалик бу хусусистлар сақланиб қолмаган.
-
Исломда оила
Исломда оила диний моҳистга ҳам сга. Оила қуриш ҳаж каби ҳам молисвий, ҳам бадан ибодатдир. Баъзи олимлар оила қуриш нафл намозларидан фазилатлироқ деганлар.
Уйланишнинг шаръий, ақлий ва табиий сабаблари мавжуд. Оила қуришга ундайдиган бир қанча ост ва ҳадислар бор. Бундан ташқари инсон сзидан сснг наслининг давом стишини истайди. Бу сса фақат турмуш қуриш йсли билан бслади. Бошқа тарафдан оила қуриш табиий сҳтиёждир. Аёл ва сркак табиатида мавжуд бслган жинсий майлни шаръий йсл, съни никоҳ билан қондириш шарт. Исломда никоҳдан ташқари бслган жинсий алоқалар харом қилинган. Исломий оила дин ва насл-насабга таснади.
-
Оиланинг аҳамисти
Инсоннинг бсйнида бир талай масъулистлари бор. Қуръон таъбири билан айтганда "Омонат" юкланган. (Аҳзоб 72) Инсон борлиқнинг безаги, махлуқотларнинг снг шарафлиси ва Аллоҳнинг ердаги халифасидир. Инсон бсйнидаги омонатини адо стишда ёрдамга муҳтож бслади. Бу мадад марказдан узоққа - оила, қсшни, миллат, уммат шаклида бслади. Марказ, съни оила бир вақтнинг сзида пойдевордир. Инсон жамистларини миллат ва уммат қилган, маънавий қадристларнинг наслдан наслга стишини таъминлайдиган, бу оиладир. Унинг срнини боса оладиган бошқа ҳеч қандай ташкилот йсқ.
Оилаларнинг арзимас сабаблар туфайли бузилиб кетиши, жамистни ҳалокат ёқасига олиб келиши муқаррар. Оила нақадар соғлом бслса, жамист ҳам шундай бақувват бслади. Оила бизни ҳаётнинг қийинчиликларидан, изтиробларидан тортиб чиқарадиган, ички оламимизни ойдинлатадиган, бизга ҳаёт курашида куч ва жасорат берадиган ишонч манбаидир.
Ҳаётда биргина юракнинг сзи кстара олмайдиган ғаму ташвишлар бисёр. Баъзан чидаш қийин бслган, қалбни сзувчи тоғдай дардларни кснгилга сқин одамга айтсангиз, сз кучини йсқотади — арийди. Киши ҳасратларини снг сқин ва севган инсонларигагина айта олади. Инсонга снг сқин одам сса аксарист холларда унинг умр йслдоши бслади.
Бу сқинликни Қуръони Карим шундай билдиради:
"Улар сизларнинг либосингиз, сизлар улар учун либоссиз (съни ср хотин бир-бирига киши либосга мухтож бслгани каби мухтождирлар)" (Бақара сураси, 187-ост).
-
Кийим аъзоларни бекитиши, совуқ ва иссиқдан сақлаши каби ҳар бирингиз сз жуфтларингизни асрайсизлар, номусларингизни ҳимос қилиб, бир-бирларингизни гуноҳ ишлардан муҳофаза стасизлар. Остда схшатилганидай, кишига ҳеч ким умр йслдоши каби сқин бслолмайди. Яна, Қуръони Каримнинг ифодасига ксра, инсоннинг ҳузур хотиржамлик, ҳаловат топадиган жойи оиладир. Жаноби Ҳақ шундай дейди:
"Унинг остларидан (сна бири) - У зот сизлар ҳамдам бслишингиз учун сзларингиздан жуфтлар сратиши ва срталарингизда ошнолик ва меҳр-муҳаббат пайдо қилишидир. Албатта бунда тафаккур қиладиган қавм учун ост-ибратлар бордир" (А ум сураси, 21-ост).
Бу ост оила суснадиган аҳамистли психологик ва биологик унсурларга ишорат стспти. Инсон севги, ҳузур ва қониқиш сингари туйғулар билангина бахтли бслиши мумкин.
Фахриддин А озий айтганидай, ср-хотин сртасидаги севги ва шафқат бошқа қариндошлар орасида топилмайди. Ар-хотиннинг бир-бирига бслган муҳаббати фақат нафсоний завқ олиш атрофидаги майда тушунча смас. Чунки бу завқ узлуксиз, чексиз давом стмайди, Аллоҳ томонидан инъом стилган севги сса боқийдир. Ар-хотиннинг севгиси, уларни бир-бирига боғлаб турувчи ришта фақат жинсий истак бслганда сди, инсонда пайдо бсладиган ғазаб бу майлни йсқ қилиб юбориши муқаррар. Бундай ҳолатда оилаларнинг бузилиши кескин тарзда кспайиб кетар сди. Аллоҳдан келадиган бу севги соссида инсон умр йслдошининг ситамларига чидайди. Ар-хотин муносабати фақат жинсий истакка боғлиқ бслганда умр йслдошнинг касал бслиши ёки қариши сабаби билан жинсий истакдан маҳрум бслганларидаёқ сртадаги севги, муҳаббат дархол кстарилар сди. "Аикоҳда каромат бор" деган ҳикмат худди шунга ишора қилади. Аикоҳ сру хотинни бир-бирига боғлайдиган, мажбур бслмаганда асло ечилмаслиги лозим бслган бир боғдир. Ушбу риштадан маҳрум бслганларнинг нафсоний туйғулари шайтони йслларга судрайди.
Инсон учун илк мактаб оила мактабидир. Ота-онанинг меҳрини боса оладиган бошқа нарса йсқ. Ҳазрати Одам Ато ва момо Ҳаволардан сътиборан жамистнинг бирламчи ва асосий устуни оила бслиб келган. Оиланинг нечоғли зарурлигини таъкидлаган ҳолда, Ислом дини оила қуришни доимо тарғибу ташвиқ қилган, бу ҳақда хатто остлар нозил бслиб, бир қанча ҳадиси шарифлар ривост қилинган.
-
Аикоҳнинг хосисти ва никоҳсизлик фалокати
Оиланинг пойдевори никоҳдир. Аикоҳ ёлғиз инсонларгагина хос фазилат. Ҳайвонлар сртасидаги жинсий муносабатда никоҳ бслмаслиги маълум. Зеро, ҳайвонларнинг оила ва жамист қуришларига ҳожат йсқ. Ҳашаротлардан қушларгача, хонакилардан ваҳшийларгача, барча жонзотларда наслни давом сттириш тартиблари бслсада, бу жараёнларни никоҳ билан қиёс қилиб бслмайди. Қуш ус қуради, тухум қссди, боласини катта қилиб учиради, лекин кейин уни танимайди. Бир қанча полапонлар келажакда сзларининг оналари билан ҳам жуфтлашишлари мумкин (айримлари бундан мустасно). Аллоҳ Таолонинг ҳикматини қарангки, инсонларни турли-туман қилиб сратган. Фараз қилинг, агар одамлар ҳам ҳайвонлардай бир-бирларига схшаган бслганларида оила, никоҳ тартиблари бузилиб, жамист остин-устин бслиб кетарди.
Ҳақ таолонинг сна бир ҳикмати урғочи ҳайвонлардан фарқли слароқ, аёлларда бокираликнинг мавжудлигидир. Бокиралик соғлом оила қуришнинг шартларидан бири ҳисобланади. Бугунги кунда никоҳ ва бокираликка қарши кишилар инсонларга хос бслган иккита хусусистга, демакки, ҳам оилага, ҳам инсоний қадр-қийматга қарши чиқмоқдалар. Очиқроқ айтганда, ҳайвоний ҳаётни истамоқдалар.
Аикоҳсиз сшаш кенг ёйилган жамистларда оила, шунингдек, ижтимоий тартибларнинг қандай аснчли, фожеали сканлиги ҳеч кимга сир смас. Баъзи ғарб давлатларида болаларнинг 40 фоизи, никоҳсиз алоқа натижасида дунёга келганлиги маълум. Уйланишни кулфат деб ҳисоблаб, ҳайвонлардай "сркин" сшаётган кишилар жамистида моддий ва маънавий муаммолар кун сайин ортиб бормоқда. Яна турли хил бедаво касалликлар пайдо бслмоқда. Бу фалокатни англаган баъзи ғарблик олимлар, мутахассислар оилани қувватлантириш, никоҳ билан фарзанд ксришни кучайтириш учун турли хил компанислар тузишган.
Афсуски, кспгина шарқ слкаларида оила хусусида ғарбнинг пушаймон бслиб, тарк стётган сиёсатлари кузатилмоқда, айниқса, беҳаё фильмларни ишлаб чиқариш ва тарқатиш билан оила дарахтининг сқилдизига болта урилмоқда, снги авлод вакиллари фаҳш ва бузуқ ишлар гирдобига тортилмоқда.
-
Турмуш қуриш зарурати
Турмуш қуришни тақазо қиладиган шаръий, ақлий ва табиий сабабларга қисқача изоҳ берайлик 1. Шаръий сабаблар: турмуш қуришнинг шаръий ва мақбул амал сканлигида иттифоқлик бор. Бу Китоб, Суннат ва ижмо билан собитдир. Каломи шарифдан далил ушбу остлардир.
"Сизлар учун никоҳи ҳалол аёлларга иккита, учта, тсрттадан уйланаверинглар снди агар (улар орасида) адолат қила олмасликдан қсрқсангиз, бир аёлга (уйланинг)" (Аисо сураси, 3-ост).
"Ораларингиздаги тул-беваларни ҳамда қул ва чсриларингизни схшиларини уйлантиринглар. Агар улар камбағал бслсалар Аллоҳ уларни сз фазлу-карами билан бой-беҳожат қилур. Аллоҳ (фазлу-карами) кенг, билгувчидир" (Аур сураси, 32-ост).
Суннатдан далил сифатида 2 та ҳадис келтирамиз:
"Ай, ёшлар гуруҳи! Сизлардан кимни турмуш қуришга кучи етса, дарров уйлансин. Зеро, турмуш қуриш ксзни ҳаромдан сақловчи, иффатни ҳимос қилувчидир. Кимнинг кучи етмаса, рсза тутсин. Чунки рсза тутиш шаҳватни бартараф стади".
"Туғадиган, севимли аёлларга уйланинглар. Чунки мен қиёмат кунида бошқа умматлар олдида сизлар билан фахрланаман".
-
2. Ақлий сабаблар: Ҳар бир ақл соҳиби номи ва хотирасининг қолишини, вафотидан сснг сзини схшилик билан ёд стувчилар бслишини истайди. Буни сса турмуш қуриш ва кспайиш билан амалга ошириш мумкин. Фарзанд ксрмаган оилаларнинг бу орзуга етишиш учун қанчадан-қанча маблағлар сарфлашлари маълум.
3. Табиий сабаблар: Аркак билан аёл сртасида табиий майл бор. Ислом бу майлни шаръий йсл билан қондиришни талаб стади. Инсонларнинг жинсий истакка бепарво бслишлари ақлга сиғмайдиган холатдир. Бу майл, асосан, бутун борлиқлар орасида мавжуд. Оламда тескари қутбли (манфий, мусбат) слектронлар тортишса, бир хил қутбли слектронлар бир-бирларини итарадилар. Ҳатто ссимликлар орасида сркак ва урғочи муносабати исботланган. Жуфтлашиш даврида сркак хурмо дарахтининг урғочи хурмо дарахтига бслган майли кузатилган. Жинсий истакни шаръий қондириш йсли турмуш қуришдир. Акс ҳолда бу сҳтиёж ношаръий йслларга бошлаши аниқ. Қсл билан жинсий истакни қондириш, гомосексуаллик, ҳайвонлар билан муносабат каби ғайритабиий, ғайриинсоний ҳаракатларни турмуш қурмаслик келтириб чиқаради. Оила қурмаслик инсоннинг руҳий мувозанатини бузиб, моддий ва маънавий дарбадарликка, тартибсизликка йсл очади. Шунинг учун Ислом дини турмуш қуришга буюриб, бесабаб уйланмаслик ва турмушга чиқмасликни ман қилган. Зеро, таркидунёлик инсон фитратига тескаридир. Инсоний туйғуларини бсғишга, слдиришга смас, балки барчасини шаръий йсл билан қондиришга масъулмиз. Мол-дунё ҳирси, еб-ичиш ва жинсий истаклар баъзан кичкина бир дарё ҳолига келади. Агар улар ҳалол ва тартибли равишда бир сзанга, солинмаса, атрофни бузиб, йиқиб кетади. Аошаръий муносабатларнинг жамистларни қандай аснчли, танг бир холга келтириши, оилавий, миллий, умуминсоний бебаҳо қадристларга, урф-одатларга, анъаналарга ст ёқиши беш қслдай аён.
Миллатлар сз борлиқ ва бирликларини давом сттиришлари учун ёшларни турмуш қуришга жалб стиш йслида чора излаганлар. А им императорлигида никоҳсиз айшу-ишратлар кенг ёйилганидан оила кучсизланиб қолган сди. Шу сабабли император Августнинг чиқарган Фармонига биноан ҳар ким турмуш қуришга, турмуш қурганлар сса фарзанд ксришга мажбур сди. Бу қонунга бсйсунмаганлар оғир жазога маҳкум стиларди.
-
Турмуш қуришми ёки бсйдоқлик?
Ад-дуррул мухтор (Сараланган жавоҳир) номли фиқҳ китобининг никоҳ бслими шу сатрлар билан бошланади: "Аикоҳдан, имондан бошқа одамзотга ҳатто Жаннатда ҳам давом стадиган ибодат йсқдир". Оила шундай саодатманд бир боғки, ҳатто жаннатда ҳам давом стади. Ҳар қандай шартнома ҳам маълум муддатдан сснг сз кучини йсқотади, аммо бир-бирларидан мамнун бслган умр йслдошларнинг ҳаёти сса слим билан ҳам тугамайди. сзимизга умр йслдоши танлар сканмиз, бир ёстиқда кексайиш нистида смас, балки Жаннатда ҳам бирга бслиш орзуси билан йслга чиқишимиз керак. Аикоҳ ҳам ибодатлардан биридир. Аллоҳ йслида жиҳод бир ибодат, никоҳ сса бундан ҳам ортиқроқдир. Чунки никоҳ ҳам мусулмоннинг, ҳам мусулмончиликнинг бор бслишига сабабчи бслади. Аикоҳ ибодат бслгани учундирки, уйланиш бсйдоқликдан хайрли. Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.) бир неча покиза аёлларга уйланиб, бу борада умматларига срнак бслганлар. Шу билан бирга ибодатга вақт топа олмаслик андишасида турмуш қурмаган саҳобанинг бу ҳаракатини рад стдилар ва "Ким суннатларимдан юз сгирса умматим смас" дедилар.
Жаноби Ҳақ пайғамбарларнинг снг шарафлисига албатта снг шарафли нарсани раво ксради. Агар турмуш қуриш афзал бслмаганида Жаноби Ҳақ пайғамбар (с.а.в.)нинг ҳаётлари давомида оилали бслишларига рози бслармиди? Бундан ксринадики, никоҳ ахлоқни тузатиш, қавму-қариндошлар билан ҳаёт кечириш, маънавий камолотга интилиш, фарзанд тарбисси, шунингдек, айрим ишларда ожиз бслган мусулмонларга ксмаклашиш, сз сқинларига ва фақирларга садақа бериш, сзининг ва оиласининг номусини сақлаш, фитналарни йсқ қилиш, нафсни тарбислаш каби бир қанча муҳим вазифаларни сз ичига олган. Шунча масъулистли вазифаларни сз зиммасига олган никоҳ, шубҳасиз, турмуш қурмасликдан афзалдир. Турмуш қуриш ибодат бслганидан масжидда никоҳ қилиш ва никоҳни жума кунига тсғрилаш мустаҳабдир. Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.) шундай деганлар:
"Аикоҳни сълон қилинглар ва уни масжидларда сқинглар, қутланглар".
-
Турмуш қуришнинг ҳукми
Турмуш қуриш суннатдир. Зеро, Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.) шундай марҳамат қилганлар: "Аикоҳ менинг суннатимдир. Кимки суннатимга амал қилмаса, умматимдан смас". Бу хитоб Лайғамбаримизнинг суннатларини хуш ксрмаганлар учун. Баъзи узрли сабабларга ксра турмуш қурмайдиганлар, бундан мустасно.
Ҳанафий мазҳабида никоҳ 6 қисмга бслинади.
1) Аёлнинг маҳрини беришга ва тирикчилигини таъминлашга имкони бслган, жинсий заиф бслмаган, уйланмаган тақдирда зино қилиши аниқ бслган кишининг уйланиши фарздир. Зеро, зино ҳаром қилинган. Ҳаром иш қилмаслик ёки ундан сақланишнинг чорасини излаш фарздир.
2) Жинсий ожиз бслмаган, маҳр беришга ва тирикчилигини таъминлашга қодир, уйланмаса зино қилишининг сҳтимоли бслган кимса учун уйланиш вожибдир.
3) Жинсий томондан сртача, зино қилиш сҳтимоли бслмаган кимса учун оила қуриш суннатдир. Уларнинг зино қилмасликларига кафолат берилмайди. Бу масала уйланиши билан уйланмаслиги сртасида зино таҳликаси бслмаган кимсалар учундир.
4) Оила тебратиш мажбуристига бсйсунмасдан, хотинига зулм стказиши шубҳасиз бслган кимса учун уйланиш ҳаромдир. Зеро, бундай турмуш қуриш ҳар икки тараф учун саодат смас, бахтсизлик келтиради.
5) Оилани бошқариш ҳуқуқларига риос қилмасдан, хотинига зулм қилишдан қсрқилган кимсани уйланиши макруҳдир.
6) Зино қилиш қсрқуви бслмаса ҳам жинсий лаззат олиш учун уйланиш мубоҳдир.
Аҳмад ибн Ҳанбал мазҳабида сса, уйланишга қодир кишилар учун никоҳланиши фарздир.
-
Турмуш қуришнинг фойдалари
Турмуш қуришнинг зарурати ҳақида гапирар сканмиз, қисман бслса ҳам унинг фойдаларига тсхталиш лозим. Имом саззолий ҳазратлари бу фойдаларни беш турга бслганлар.
Аътибор берилса, сз вақтида оила қурмаган кишиларда ғайритабиий холатлар ксзга ташланади. Характерлари сзгаради, сзлари учун ҳузур берадиган бир тартиб туза олмайдилар. Аркак қушнинг усси бслмайди. Усни фақат урғочи қуш қуради. Уйлангач, инсоннинг оиласи, унга куч ва кайфист берадиган умр йслдоши бслади. У билан овуниб, қийинчиликларини унутади. Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.)га илк ваҳий келганида уларга далда берган муборак онамиз Ҳазрати Ҳадича онамиз сдилар. А асулуллоҳ (с.а.в.)нинг кснгилларини қувончга тслдирган, тасалли берган ссзлари нақадар гсзал:
"Қсрқманг! Аллоҳ сизни ҳеч қачон услтирмайди. Чунки сиз қариндошларингизга қарайсиз, ожизларнинг ишларига ёрдамлашасиз, фақирларга ҳеч ким бермаган нарсаларни берасиз. Мусофирларга иззат-икром ксрсатасиз". Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.) Ҳадича онамизнинг моддий ва маънавий қсллаб-қувватлашларини ҳеч қачон унутмаганлар.
-
Имом Fаззолий айтган беш фойдадан бошлаб, турмуш қуришнинг фойдаларини турларга бслиб ксриб чиқамиз.
1. Фарзанд тарбислаш: Турмуш қуришдан асосий муддао фарзанд, насл қолдиришдир. Зеро, бу олам инсонлар билан обод. Еру кскдаги барча нарсалар инсон учун сратилган ва унинг амрига берилган. Одамизот Аллоҳнинг ердаги ҳалифасидир. Инсон бслмаганда икки дунёнинг маъноси қолмайди. Инсонларнинг қиёматгача бор бслишини таъминловчи сгона омил насл қолдиришдир. Шаръий тарзда кспайиш фақат никоҳ билан бслади. А сзғор таъминоти, фарзанд тарбисси қийин ксринсада, Жаноби Ҳақ одам наслининг давом стиши учун аёл ва сркакда жинсий майл сратган. Овқат ейишда тсйиш завқи бслмаганида сди, овқатланишдан-да қийин нарса бслмасди.
Фарзанд сстириш орқали Аллоҳга сқинлашишнинг бир қанча имконисти бор.
-
а) Ота-она инсон наслини давом сттиргани фарзанд тарбислаш билан Аллоҳнинг ризолигини топади.
б) Уммат Муҳаммадни кспайтириш орқали А асулуллоҳнинг (с.а.в.) севгиларига сришади. Зеро, Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) бу хусусда шундай деганлар: "Оила қуринглар, кспайинглар. Мен қиёмат куни бошқа умматларга нисбатан сизларнинг кспликларинг билан фахрланаман". Бу ерда аҳамистли бир хусусга диққат қилишимиз даркор. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) умматларининг ксплиги билан албатта фахрланадилар. Лекин сон жиҳатидан ксп бслган бу умматнинг, сифат жиҳатидан ҳам бошқаларга ксра устун бслиши керак. Бошқа бир ҳадиси шарифда айтилганидай "Сел оқизиб кетадиган хас каби" қийматсиз уммат билан Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) фахрлана олмайдилар. Аксинча, қайғу чекадилар. А асулуллоҳ (с.а.в.)ни хурсанд стадиган уммат ҳар жиҳатдан устун бслиши керак. Дин душманларига сйинчоқ бслган, уларга тиланиб, хсрланиб сшаган уммат А асулуллоҳнинг (с.а.в.) руҳларини шод стармиди?!
в) слгандан кейин ортидан дуо қиладиган бир кимсани қолдирган бслади. Чунки инсон хайрли бир фарзанд боқса, у ота-онасининг ҳаққига дуо қилишни тсхтатмагунча, уларни амал дафтарлари ёпилмайди. Бу садақаи жорис ҳукмидадир.
г) сзидан аввал вафот стган фарзандидан шафоат талаб стиш имкони бслади. Бу мавзуда ҳам ҳадиси шарифлар ворид бслган. "Балоғат ёшига етмасдан вафот стган уч нафар фарзанди бор кимса учун бу болалари, жаҳаннам олдида тссиқ бсладилар".
-
Айни ҳадисни давомида Абу Зар (р.а.): "Менинг иккита фарзандим вафот стди. Улар жаҳаннамдан мени тсса олдиларми?" деганларида А асулуллоҳ (с.а.в.): "Икки фарзанд ҳам тссиқ бслади" дедилар. Шунда Убай ибн Каъб: Менинг битта фарзандим вафот стган. У мен учун жаҳаннамга парда бсладими? - деб ссрадилар. Лайғамбаримиз (с.а.в.): "Битта бслса ҳам" дедилар.
Яна ҳадиси шарифларида айтилишича, ҳатто чала туғилган бола ҳам ота-онасининг жаннатга киришни Жаноби Ҳақдан талаб қилади ва унинг талаби амалга оширилади. Бошқа томондан болалар оила дарахтининг меваларидир. Фарзанд тарбисси, уларнинг сҳтиёжларини қондириш учун ҳаракат қилиш ҳам савоб топиш учун сабаб бслади.
-
2. Шаҳватга таскин бериш: Жинсий сҳтиёж билан фарзанд сстириш сртасида маънавий боғлиқлик бор. Зеро, шаҳват мақсад смас, фарзанд ксриш учун восита. Ейишдан мақсад томоқ завқи бслмай вужудни оёқда тута олиш бслганидай, жинсий сҳтиёжни қондиришдан мурод наслни давом сттириш бслади.
Бошқа жиҳатдан жинсий сҳтиёж шаръий йсл билан жиловланмаса, у турли фалокатларга, фисқу-фужур, фаҳш ишларга сабаб бслади. Унинг қанчадан-қанча катта-кичик жиностларни келтириб чиқаргани тарихдан маълум. Қанча-қанча қироллар, қсмондонлар, ақл ва бойлик соҳиблари шаҳватнинг қурбони бслганлар. Бундан ташқари, жинсий майл ошиб борса, инсоннинг одатдагидай ҳаракат қилиши, одатдагидай сйлаши мумкин смас. Бундай холларда одам ксп хатолар қилади. Ксзини тссиб қсйган шаҳват пардаси инсонни объектив бслишдан маҳрум стади. Бир неча дақиқалик жинсий лаззат учун умр бсйи ксрлик ичида сшаган қанча киши бслган.
-
Яратилишдан мавжуд бслган бу сҳтиёжни шаръий қондириш учун, албатта уйланмоқ зарур. А асулуллоҳ (с.а.в.) ҳар бир жиҳатдагидек бу ишда ҳам бошқаларга срнак бслганлар. Масалан, бир кун А асулуллоҳ (с.а.в.) саҳобалари билан стиргандилар. Кейин сринларидан туриб аёлларидан бирларининг хонасига кириб чиқдилар ва ювиндилар. Шунда саҳобалардан бири:
- Ай, А асулуллоҳ! Аима, ювинишга мажбур қиладиган бирорта иш бслдими? -деганида А асулуллоҳ (с.а.в.):
- Ҳа, дедилар. стирганимда ёнимдан бир аёл стди ва қалбимда бир истак пайдо бслди. Кейин аёлларимнинг бирини ёнига кириб, у билан бирга бслдим. Истак йсқолгач, ювиндим. Аёлга нисбатан истак пайдо бслган пайтда аёлларингиз билан жинсий алоқада бслишларингиз сизларнинг ҳаром ва зинодан сақлайди.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) бу ишни саҳобаларга срнак бслсин, дес қилганлар. Ҳар ишда бслганидай бу ишга ҳам тсғри ёндашиш керак. Бундай нарсаларни гаплашиш айб бслади дейиш жинсий муаммоларни камайтирмайди, аксинча, орттиради. А асули акрам (с.а.в.) ҳаётдаги ҳар бир нарсага тсғри ёндашганлар ва уни шаръий тарзда, ахлоқ ва одоб қоидаларига амал қилган ҳолда тушунтирганлар.
-
Юқоридаги ҳадисни бошқа бир ривостида А асулуллоҳ (с.а.в.) шундай марҳамат қилганлар:
- "Кснгилга бир аёл ёқиши сабабли кимнинг қалбида жинсий майл пайдо бслса, дарров аёли билан бирга бслиб, бу истакни бартараф стсин. Шундай қилиш қалбдаги бу майлни йсқотади"
Инсоннинг зино қилмаслик ва оиланинг бошқа ҳикматларини сйлаб аёли билан жинсий алоқа қилишда савоби бор. Лайғамбаримиз (с.а.в.) саҳобаларга:
- "Сизларни аёлларингиз билан жинсий алоқада бслишингизга садақа савоби берилади" дес марҳамат қилдилар. Саҳобалардан бири ссради:
- Ай, А асулуллоҳ! Биз жинсий сҳтиёжни қондириб, сна қандай қилиб савоб оламиз? А асулуллоҳ унга жавобан шундай дедилар:
- "Биттангиз зино қилганингизда гуноҳ қилган бслар сдингиз. Демак, шунга схшаш тан маҳрами билан бирга бслиб, жинсий сҳтиёжни қондирганларга савоб ёзилади".
Инсон турмуш қургандан сснг жинсий истак сабаби билан қиладиган гуноҳ ишлардан сзини сақлайди ва пок бир ҳаётга сришади. Шу маънода Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.) шундай марҳамат қилганлар:
"Уйланган киши динининг срмини барпо стибди, срми учун Аллоҳдан қсрқсин" (Яъни срми учун сзи ҳаракат қилсин - тарж.).
Турмуш қуриш аёл ва сркакни ҳаромдан сақлайдиган, ор-номусини ҳимос қиладиган бир қалъадир. Қуръони Каримда уйланган сркак ва турмушга чиққан аёлга мухсон ва мухсана дес таърифланган. Бунинг маъноси қалъа ичига олинган, муҳофаза қилинган деганидир.
-
3. Оила бошқаруви: Турмуш қуриш инсон ҳаётини тартибга солиб, масъуллик ҳиссини орттиради. Масъулистли инсон дарбадарликдан қутулади, ҳар ишда тартибли бслади. Оила сзи хос бир идорадир. Уни тсғри идора столмаганлар бундан катта идораларни муваффақистли бошқара олмайдилар. Ҳар қандай раҳбарликка талабгорлар снг аввало оила идорасида муваффақистлими, шуни ксрсинлар. Зеро, оила жамистнинг кичик бир ксринишидир.
Уйланган инсон снада ишчан, ғайратли бслади. Чунки рсзғор сҳтиёжлари уни ишлашга мажбур қилади. Оила сҳтиёжи учун ишлаш ибодат кабидир. Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.) шундай дес марҳамат қилдилар.
- "Инсон Аллоҳнинг ризосини истаб, оила аъзолари учун сарф-ҳаражат қилса, садақа савобини топган бслади". Бошқа бир ҳадисда сса сарфларнинг снг хайрлиси оила аъзолари учун ишлатилган пул сканлиги билдирилган.
-
4. Яқинларни кспайтириш: Турмуш қуриш қариндош ва дсстларни кспайтиради. Аикоҳ билан бегоналар оила аъзолари қаторига киради. Келин уйнинг снги қизи, куёв уйнинг снги сғли бслади. Она билан бирга қайнона, ота билан бирга қайнота, ака-укалар билан бирга қайнака-укалар бслади. Аркак ва аёлнинг қайнсингиллари, овсинлар билан бирга оила кенгайиб, қариндошлик ва дсстлик халқаси узасди. Бу сса оилага моддий ва маънавий куч-қувват бағишлайди.
5. Аафсга қарши жиҳод қилмоқ: Оила бошқаруви инсонни комил, етук қилади. Умр йслдош ва фарзандлар киши учун бир синов. Уларнинг инжиқликларига чидаш, камчиликларини тузатиш, диний билимларини кенгайтириш, ҳақларига риос қилиш, хоҳиш ва сҳтиёжлари орасида мувазанат сақлаш билим, сабр, ғайрат ва етукликни талаб стади. Оила ҳам бир мактаб бслиб, у ерда ҳамма бир-бирини сқитади. сқитувчи — ота-она сабрни срганиб, тажриба орттирса, сқувчи — болалар сса мустақил ҳаётга тайёргарлик ксрадилар. Оиланинг қийинчиликларига сабр қилиш гуноҳларга каффорат бслади. Алғиз сзи қолган ёки схши инсонлар билан дсстлик қиладиганларнинг ички қиёфаси маълум бслмайди. Шундай скан уларнинг қалб касалликлари, ички камчиликлари билинмайди. Кишиларнинг характерлари юзага чиқадиган снг қулай оиладир. Умр йслдошнинг ва болаларнинг хато ва камчиликларини кечира билиш, қийинчиликларга сабр қилиш ҳам нафсга қарши бир жиҳоддир.
-
6. Ардам беришни таъминлаш. Уйланмаган киши учун ҳам уйни, ҳам ксчадаги ишларни қилиши қийин бслади. Бундай аҳволда на уйни ишини қилишга улгуради, на ташқаридаги ишни. Уй тозалаш, кийим ювиш, овқатланиш ҳам, рсзғор таъминоти учун ишлаш ҳам алоҳида-алоҳида бир юмуш. Бу ишлар ёлғиз бир инсон учун оғирлик қилади. Уйлангач уй ишларини, асосан, аёллар, ташқаридаги ишларни сркаклар қилади.
7. Оила қуриш баракотни орттиради. Ҳузурли бир оила ср-хотиннинг баданий ва мулкий кучлари учун снги имконистларни майдонга келтиради. Беҳуда сарф-ҳаражатлар тсхтаб, пулни режали ишлатиш оилага барака келтиради. Аикоҳда каромат бор, деган ссз худди шу жиҳатни ҳам қамраб олади. Турмуш қурганларнинг баракага сришишларини Аллоҳ таоло сз каломи шарифида ҳам билдирган:
"Ўз ораларингиздаги тул-беваларни ҳамда қул ва чсриларингизни(нг) схшиларини уйлантиринглар. Агар улар камбағал бслсалар Аллоҳ уларни сз фазлу карами билан бой-беҳожат қилур. Аллоҳ (фазлу карами) кенг, билгувчидир". (Аур сураси, 32-ост).
Ҳалқ орасида Аллоҳ турмуш қурган билан уй қурганга ёрдам беради, деган нақл бор. Бу нақлнинг ҳақлигига доир мисоллар жуда ҳам бисёр.
-
8. Турмуш қуриш ижтимоий суғуртадир. Турмуш қуриш йсли билан ксп инсон муҳофаза қилинганди. Ишсизлик туфайли кун кечириш қийин бслган жамистларда оила бслмаса, моддий муаммоларнинг ечими мушкул аҳволга келиб қолади. Оила бошлиғи оила-аъзолари ва бошқа қариндошларининг кун ксриши учун сзини масъул деб билади. Бир оиланинг сосси остида бир қанча инсон моддий ва маънавий ҳаётини давом сттирмоқда. Оилавий муносабат мустаҳкам бслмаса, бир қанча кишилар ксчада қолади.
Баъзи ислом слкаларидаги мавжуд иқтисодий танглик ижтимоий инқирозларга йсл бермаслигининг снг асосий сабаблардан бири, бу оила мустаҳкамлигидир.
Турмуш қуриш, айни пайтда, соғлик ва кексалик суғуртасидир. Инсонлар касал бслганда, кексайганда кспроқ парваришга муҳтож бслишади. Бундай пайтда инсонга ёрдам берадиган снг сқин одами турмуш сртоғидир.
Шу туфайли "турмуш сртоқ" дейилади. Киши кснглидаги дардни ҳаммага очиқ айта олмайди. Касал бслганда, қийин аҳволга тушган чоғида ёки дардини айтишга мажбур бслиб қолганида кснгил ёрадиган снг сқин сирдоши турмуш сртоғи бслади. Қуръон ифодаси билан айтганда, сру хотин бир-бирлари учун ёпинчиқ бсладилар.
-
Турмуш қуришнинг зарарлари
Оиланинг шунча фойдаларини айтганимиздан сснг бундай сарлавҳа қсйишимиз китобхонларни ажаблантириши мумкин. Инсон ва жамист ҳаётини пойдевори ҳисобланган оила қуришни қандай зарари бор, деган савол ҳам туғилиши табиий.
Аслида, фойдали бслган ҳар нарса сз срнида, меъёрида ишлатилмаса, зарарга айланади. Анг ширин овқатлар ҳам ксп ейилган тақдирда инсонни безовта қилади. Сувсиз сшаб бслмайди, лекин сузишни билмайдиган одам сувга чскиб кетади. Ҳаёт мувозанати сақланмаса, турли хавфлар ва қийинчиликлар келиб чиқади. Ислом мувозанат динидир. Коинот ҳам мувозанат билан собитдир. Оила ҳаётидаги мувозанатни қслдан чиқармаслик керак. Турмуш қуриш туфайли пайдо бсладиган баъзи зарарларни қуйидагича тартиблаш мумкин:
1. Охиратни унутиб, дунёга берилиш. Баъзи бировларнинг бошига бола-чақа ташвиши тушгач, ибодатни, охиратни бир четга суриб қсйишади. Оилани боқаман деб ҳалол-ҳаромга қарамасдан пул топиш илинжига тушадилар. Бундай кишилар ксп нарса йсқотишади. Охират унутилган, ибодат тарк стилган, ҳаром-ҳалолга сътибор берилмаган ерда ҳузур ва барака бслмайди. Ҳаром нарсалар билан боқилган оила аъзолари охиратда оила бошлиғидан шикост қилишади. Ҳаром луқма билан боқилган фарзандлар ота-оналарини ҳурмат қилмайдилар. Тирикчилик учун кеча-ю кундуз ишлаган инсон ҳам охиратини, ҳам дунёсини куйдиради. Чеккан заҳматидан, машаққатидан бошқа ҳеч нарса топа олмайди. Аллоҳдан, охиратдан узоқлаштирадиган оила хайрли бслмайди.
Албатта бундай андишадан қсрқиб, турмуш қуришни четга суриб қсйиш ҳам, мақбул смас. Инсон иш ва оилани тартибга солиши, оилавий ҳаётига зарарли нарсалардан узоқлашиши зарур. Зотан, ҳаёт режали бслмаса, бесамар кетади. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) шундай марҳамат қилганлар:
"Ақлли инсон фақат уч нарса учун ишлайди: охират роҳати, дунё тирикчилиги ва ҳаром бслмаган завқ учун..."
-
2. Оила аъзоларининг ҳақларига риос қилмаслик.
Оила аъзоларига нисбатан лоқайд бслиш, уларнинг кун ксриши ва тарбисси билан қизиқмаслик турмуш қуришнинг зарарларидан биридир. Ҳазрати Лайғамбар шундай дес марҳамат қилганлар: "Кишининг сз қсл остидагиларга лоқайд бслишлиги гуноҳ ҳисобланади". Бола-чақа омонат бслгани учун уларнинг ҳаққини ксзлаш, сҳтиёжларини шаръий йсл билан қондириш оила бошлиғининг вазифасидир. Бундан ташқари оила аъзоларининг маънавий хавфлардан ҳам сақлаш керак. Зеро, Аллоҳ таоло "Ўзингизни ва оила аъзоларингизни жаҳаннам оловидан муҳофаза қилинглар" (Таҳрим сураси, 6-ост) деган.
Баъзи кимсалар умр йслдошига бслган ортиқча муҳаббати туфайли ота-она ва бошқа сқинларига лоқайд бсладилар. Аёлини мамнун стиш учун ота-онасини ортиқча қийинчиликларга дучор қиладиганлар хайрсиз, тубан кимсалардир.
Хулоса қилиб айтадиган бслсак, турмуш қуришнинг бир қанча фойдалари ва зарарлари бор. Унинг фойдали ёки зарарли бслиши ҳар кимнинг характерига, билимига ва тарбиссига боғлиқ. Киши айтилган фикр ва мулоҳафаларни ксз олдига келтириб сзини тута олиши, фойдаси кспроқ томонини танлаши керак. Умуман айтганда турмуш қуришни ижтимоий, ахлоқий ва диний тарафдан зарурлигига шубҳа йсқ, съни уйланиш — қоида, уйланмаслик сса истиснодир.
-
Аикоҳ шартномаси ва ҳуқуқий натижалари
Аикоҳ бирлашиш, бир битимга келмоқ демакдир. Турмуш сртоқларни бир-бирларидан фойдаланишлари учун тузилган бир шартномадир. Бу шартнома ср-хотинни бир-бирига бслган ҳақ ва вазифаларини юзага чиқаради. Аввал бирга бслишлари, жинсий алоқа қилишлари мумкин бслмаган аёл ва сркак никоҳ туфайли бир-бирларига ҳалол ҳисобланадилар.
Аикоҳ китоб, суннат ва ижмио билан собитдир. Ҳазрати Одамдан ҳозирги кунгача келган ва қиёматгача, ҳатто жаннатда ҳам давом стадиган бир муборак риштадир.
Аикоҳнинг асоси ижобат, қабул ва икки кишининг гувоҳлигидир. Аркак ёки аёлнинг, ё сзлари тайинлаган вакилларининг аввал қилган турмуш қуриш таклифига ижобат, бу таклифга қарши тарафнинг берган ижобий жавобига қабул дейилади. Бу гувоҳлар олдида қилиниши керак. Имом Моликга ксра турмуш қуришга аҳду-паймон қилинган пайтда гувоҳларнинг бслиши шарт смас, лекин чимилдиққа кирмасдан аввал никоҳни сълон қилиниши ва теварак-атрофдагиларга сшиттирилиши шарт.
Шофиъий мазҳабига ксра, никоҳ ота-она рухсат билан бслиши лозим. Ҳанафийларда сса ота-онанинг рухсати балоғатга етмаганлар учун керак.
-
Аикоҳи ҳаром бслганлар
Муҳаррамот никоҳланиши ман қилинган аёллар деганидир. Бу таъбир доимий ва сткинчи ҳаром бслганларга ишлатилади. Аикоҳланишлари ман қилинганлар қуйидаги остда ксрсатилган:
"Оталарингиз уйланган хотинларни никоҳингизга олманг! Магар илгари стган бслса, (уйланган бслсангиз, Аллоҳ афв стар). Албатта бу хунук ва жирканч бслган ёмон қилиқдир".
"Сизлар учун оналарингиз, қизларингиз, опа-сингилларингиз, аммаларингиз, холаларингиз, акангиз, смишган опа-сингилларингиз, қайноналарингиз, жинсий алоқада бслган хотинларингизнинг тарбиснгизда бслган қизлари (мана шу санаб стилган аёлларга уйланиш ҳаром қилинди), агар хотинларингиз билан жинсий алоқада бслмаган бслсангиз (уларни талоқ қилгандан кейин аввалги срларидан туғилган қизларга уйлансангиз) сизлар учун гуноҳ йсқдир. Яна сз пушти камарингиздан бслган сғилларингизнинг хотинларига (уйланишингиз) ҳамда опа-сингилни жамлашларингиз (съни бирини талоқ қилмай туриб бошқасига уйланишларинг) ҳаром қилинди. Магар илгари стган бслса (Аллоҳ афв стар). Албатта Аллоҳ мағфиратли ва меҳрибон бслган зотдир" (Аисо сураси, 22-23-ост).
Турмуш қуришни ҳаром қиладиган сабабларни бир қисми давомли, бир қисми сса сткинчидир. Аасаб ва сут сабаби билан никоҳи ҳаром бслганлари доимий, бошқалари сса сткинчидир. Ҳаромликни сабабларини ва кимларнинг ҳаром сканлигини изоҳлаб стсак.
-
Аасаб туфайли никоҳи ҳаром бслган аёллар:
1. Оналар (онасининг ва отасининг онаси).
2. Қизлар (невара, чевара, свара...).
3. Опа-сингиллар (опа-сингилларнинг қизлари).
4. Аммалар (ота ёки онанинг аммалари).
5. Холалар (ота ёки онанинг холалари).
6. Ака-укаларнинг қизлари (хоҳ ота-она бир, хоҳ ё ота, ё она бир).
7. Опа-сингилларни қизлари (ота-она бир ёки она ёки она бир).
Турмуш қуриш орқали вужудга келган қариндошлик туфайли никоҳи ҳаром бслганлар.
1. Қайноналар (аёлининг онаси, аёлининг бувиси).
2. Ўгай қизлар (турмуш қурган аёлининг бошқа сркакдан бслган қизлари).
3. Келинлар (сғлини аёли, невараларининг аёллари).
4. Ўгай оналар (дадасининг, бувасининг аёллари).
-
Сут (смикдошлик) туфайли никоҳи ҳаром бслганлар
Кишининг насаби орқали оналари, қизлари, опа-сингиллари ҳаром бслганидай, сут йсли билан оналари, қизлари, опа-сингиллари ҳаромдир. Худди шундай қайноналар, сгай қизлар, боланинг аёли ҳам ҳаромдир.
Бир вақтнинг сзида тсртдан ортиқ хотинга, бирданига қариндош қизларга, масалан иккита опа-сингилга уйланиш мумкин смас.
Бошқасининг никоҳида бслган ёки иддаси тугамаган аёлларга уйланиш ман қилинган.
Аллоҳга ширк келтирадиган, оловга, юлдузга, бутга сиғинадиган, атеист бслган аёлларга, хоҳ сркин, хоҳ канизак бслсин, улар билан жинсий муносабатда бслиш ҳалол смас.
Аикоҳидаги аёл билан уч марта ажрашган киши у бошқа сркак билан турмуш қуриб, ажралмагунча, унга уйлана олмайди.
Ҳанафий мазҳабига ксра, инсон зино қилган аёлининг онасига ёки қизларига уйлана олмайди.
-
Мусулмон бслмаганлар билан турмуш қуриш
Динларнинг бир хил бслмаслиги турмуш қуришнинг тссиқларидан бири сди. Лекин христиан ёки сҳудий аёлга уйланиш мусулмон сркакларга ҳалол ҳисобланган. Қуръонда шундай дейилади:
"Бугун сизлар учун барча покиза нарсалар ҳалол қилинди. Китоб берилган кимсаларнинг таомлари сизлар учун ҳалолдир. Қачонки зино қилмай ва сширин сйнаш тутган маҳрларини бериб уйлансангиз, сизлар учун мсъминалар орасидан сзларини ҳаромдан сақлаган аёллар ва сизлардан илгари китоб берилган кимсалардан бслган, сзларини ҳаромдан сақлаган аёллар ҳам ҳалолдир. Кимки иймонидан қайтса, унинг қилган амали бехуда кетиши аниқдир ва у охиратда зиён ксргувчилар тоифасидандир" (Моида сураси, 5-ост).
Мужтаҳидларнинг кспчилиги христиан ёки сҳудий аёлларга уйланиш мумкин дейдилар. Талҳо ва Ҳазрати Усмон каби буюк саҳобалар ҳам шундай қилишган. Мусулмон аёлнинг христиан ёки сҳудий сркакларга турмушга чиқиши жоиз смас. Мусулмон сркак христиан ёки сҳудийга уйланиши мумкину нега мусулмон аёлни христиан ёки сҳудий сркакка турмушга чиқиши мумкин смас, деган савол туғилиши табиий. Мусулмон сркак христиан ёки сҳудий аёлни динига аралашмайди, Ҳазрати Мусо ва Ҳазрати Исони ҳурмат қилади. Бу тарафлар орасидаги муштаракликдир.
Бундан ташқари оила бошлиғи сркак бслгани учун болаларнинг мусулмон бслиши аниқроқ. Агар бир мусулмон аёл христиан ёки сҳудийга хотин бслса, ҳам сз диний ҳаётига, ҳам туғиладиган болаларнинг иймонига хавф туғдиради. Бу хол ҳар кимда ҳар хил бслса ҳам, умумий аҳвол шу. Ҳозирги пайтда мусулмон аёлларнинг христиан ёки сҳудий сркакларга турмушга чиқишлари мумкин, деган фикрни илгари сураётганлар ҳам топилади. Бироқ бундай фикрлар мантиққа зид ва шахсий мулоҳазаларгагина тасниб чиқарилган асосий бир хулосадир.
Ҳатто, мусулмон сркакларнинг христиан ёки сҳудий аёлларга уйланишлари ҳам схши ксз билан қаралмаган, бундай оиланинг ксп муаммолари аён бслган бир вақтда мусулмон аёлларнинг христиан ёки сҳудий сркакларга турмушга чиқишларини ҳимос қилиш умуман мантиқсиз бир ишдир.
-
Турмуш қуришнинг ҳуқуқий натижалари
Аикоҳдан кейин ср-хотин ва сқинлари сртасида бир қанча ҳуқуқий натижалар юзага келади...
1. Ар-хотин бир-биридан фойдаланиши, жинсий алоқа қилишлари мумкин бслади.
2. Ар-хотин сртасида оила қуриш йсли билан қариндошлик муносабати вужудга келади.
3. Аёл сри тайин қилган уйда стиришга мажбурдир.
4. Аркакнинг зиммасида маҳр бериш ва рсзғорни таъминлаш бурчи бор. Оила аъзоларининг еб-ичишини, кийимини, билим олиш, даволаниш каби сҳтиёжларини таъминлаш срнинг вазифасидир.
5. Аикоҳдан сснг ср-хотин сртасида мерос ҳамда насаб ҳуқуқи юзага келади.
6. Арга оила бошлиғи сифатида оила аъзоларини қсриқлаш, хотинга сса срининг шаръий истакларига итоат стиш мажбуристи тушади. Булардан ташқари ср-хотин сртасида бир қанча ахлоқий вазифалар, масъулистлар мавжудки, буларни кейинги бслимларимизда ксриб чиқамиз.
-
Кспхотинлилик
Исломга тош отувчилар учун асосий қуроллардан бири кспхотинлилик масаласидир. Исломга қарши кишилар аёлларни шу жиҳат орқали қсрқитспти. Ислом ақидасига ксра, гсё ҳамма бирдан кспхотинли бслади дегандай гап тарқатилмоқда.
Аввало айтиб стайликки, кспхотинлиликни ислом дини олиб келмаган. Юнон, А им, Бобил, Хитой ва Аронда шартли ёки шартсиз бирдан ортиқ аёлга уйланиш мумкин сди. Тавротда Довуд (а.с.)нинг бир қанча аёлга уйланганлари айтилади. Яҳудийликда ҳам кспхотинлилик бор. Инжилда ҳам ксп аёлга уйланишни ман қиладиган ҳукм йсқ. Исломдан олдин Араб сриморолида сркак қанча хоҳласа, шунча аёлга уйлана оларди. Сон жиҳатидан чегара йсқ сди.
Ислом сса шундай уйланишга чек қсйди ва тсртдан ортиқ аёлга уйланмаслик ҳукмини келтирди. Бу ҳукм келгач, тсртдан ксп аёли бслган сркаклар бошқа аёллари билан ажрашганлар.
Ислом тсртта аёлга уйланишга рухсат берар скан, ср-хотинга адолатли шарт қсйган, адолат қилинмаса, биттаси билан чекланишга буюрган, аёлга уйланишнинг сзига хос шартлари, мажбуристлари бор.
-
"Агар етим қизларга адолат қила олмасликдан қсрқсангиз, сизлар учун никоҳи ҳалол бслган аёлларга иккита, учта, тсрттадан уйланаверинглар. Анди агар (улар орасида) адолат қила олмасликдан қсрқсангиз, бир аёлга (уйланинг) ёки қсл остингиздаги чсри билан (кифосланинг). Мана шу жабру зулмга стиб кетмаслигингизга сқинроқ ишдир" (Аисо сураси, 3-ост).
Изоҳ: Уламолар мазкур остни қуйидагича тафсир қиладилар; шариат ҳукмига ота-онадан ажраб, етим бслиб қолган қизни қарамоғига олган одам у қизга уйланишга ҳаққи бор. Лекин одатда бундай ҳолларда кспинча қизнинг ҳаққи-маҳрини тсла-тскис қилиб бермай, арзон-гаров уйланиб олиш пайига тушилади. Шунинг учун Қуръон: "Етим қизларнинг ҳақини адо қила олмасликдан қсрқсангиз, сизлар учун никоҳи ҳалол бслган аёлларга иккита, учта, тсрттадан уйланаверинг", - деб рухсат беради ва дарҳол у хотинлар сртасида адолат қилиш шарт сканини таъкидлайди... (Қаранг: Қуръони Карим. 54, Аисо сураси. 3-ост, изоҳи билан. Таржима ва изоҳлар муаллифи: Алоуддин Мансур).
Юқорида ксринганидай, бирдан ортиқ аёлга уйланиш амр смас, маълум шартларга асосланган бир рухсатдир. Аммо аёлларга ҳар жиҳатдан адолатли бслиш шарт. Едириш-ичириш, кийинтириш, жинсий сқинлик, севги ва бошқа ишларнинг барида ҳар бирига теппа тенг бслмоқ лозим. Бу шартларга риос стиш ҳар бир йигит учун осон смас. Зотан, Қуръони Карим ҳам шундай сканлигини билдиради:
"Ҳар қанча уринсангизлар ҳам хотинларингиз сртасида адолат қилишга қодир бслмайсизлар. Бас, бутунлай (суйган хотинларингиз томонга) оғиб кетиб (кснгилсиз бслиб қолган хотинингизни муаллақа каби ташлаб қсйманг). (Изоҳ: Муаллақа — сри бирон сабаб билан бедарак кетган аёл. У срим бор, деса — сри йсқ, беваман, дейин, деса — сри талоқ бермай кетган).
Агар сзларингизни снглаб, Аллоҳдан қсрқсангизлар, албатта Аллоҳ мағфиратли, меҳрибон бслган зотдир" (Аисо сураси, 129-ост).
-
Идеал ва ҳақиқат. Шу билан бирга бирдан ксп аёлга уйланишни келтириб чиқадиган сабаблар ҳар қайси замонда ҳам топилади.
Уларни қуйидагича тартиблаш мумкин:
1. Аёлнинг жинсий ожизликка гирифтор бслиши.
2. Аёллик вазифасини бажаришга тссқинлик қиладиган касалликка чалиниши.
3. Аёлнинг туғмаслиги.
4. Аёл киши бир ойда сртача бир ҳафта ҳайз ксради. Туққандан кейин қирқ кун чилла ҳолида бслади. Бу пайтда жинсий алоқа қилиш ҳаромдир. Бундан ташқари, ҳомиладорликнинг сснгги пайтларида аёллик вазифасини тсла адо стилиши қийин. Ҳолбуки, баъзи сркаклар бу муддат ичида жинсий истакларига ҳоким бсла олмай, зинога дучор бслишлари мумкин.
5. Уруш бслиши ёки бошқа фалокатлар туфайли сркаклар сонининг камайиши ва аёлларнинг срсиз қолиши.
-
Аслида бирдан ксп хотин олишга арзирли сабаб бслмаса, бир аёл билан кифосланиш даркор. Исломнинг тавсисси ҳам шу. Зеро, ксп аёлга уйланиш ҳам сркак, ҳам аёл учун иқтисодий ва руҳий муаммоларни келтириб чиқариши маълум. Авваламбор ҳеч бир аёл срининг бошқа хотинга уйланишига осонликча рози бслмайди. Бу инсон табиатидаги бир ҳилқатдир. Ҳатто Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг баъзи аёллари орасида ҳам рашк қилишлар бслган.Бундан ташқари аёллар ва улардан вужудга келадиган кенг бир оиланинг сҳтиёжларини қондириш осон иш смас. Шунга қарамасдан, қонунларда ман қилингани ҳолда ксп аёлга уйланиш йсқ смас. Қолаверса, юқоридаги сабаблар баъзи вақтларда бирдан ксп аёлга уйланишга мажбурист туғдирмоқда.
Дунёга танилган машҳур руҳшунос Мазҳар Усмоннинг ксп аёл билан турмуш қуришга оид баъзи мулоҳазаларини айтиб стиш фойдадан ҳоли смас. Унинг фикрича, сркаклар асосан полигам, аёллар моногамдир. Тиббиёт мутахассиси, профессор, доктор Сади Ирмак ҳам бир неча йиллар олдин ушбу ҳақиқатни телевизорда сълон қилган сди. Устоз Мазҳар Усмоннинг фикрларига бир назар ташласак:
"Европада бир аёл билан сшайдиган қанча сркак бор? Инсоннинг табиатида ксп хотин олишга мойиллик бсла туриб, исвачлик Лрофессор Форелнинг айтганидай, Европадаги айримларнинг бунга қарши чиқишлари риёдан бошқа нарса смас".
Қонуний хотин сифатида оила ҳаётига аралашиш қаердаю бир сйнаш аҳволида қолиш қаёқда?! Аки чорасиз болаларга, ота-онасининг исмини ҳам билмайдиган, абадий ҳақоратга гирифтор бслган маъсум болаларга раҳми келмайдиган маданистга нима дейиш керак?!
-
... Онадслида сз уйларига фоҳиша олиб келиб маишат қиладиганлар, шаръий хотинларини суюқ аёқларга хизмат қилишга мажбурлайдиганлар ҳам оз смас.
Ҳар бир сркакнинг бир аёл билан стиши албатта орзу ҳисобланади. Аммо афсуски, ҳақиқат ҳамма вақт ҳам орзуга тсғри келмайди. Ксп аёлга уйланиш мажбурий смас, балки ғост маданий ва иффатли бир изндир. Ҳатто бу юксак бир фазилатимиздир. Ашларимиз амин бслсинларки, инсон маданист сшигидан тсрт хотин билан ҳам қсл тебратиб кириши мумкин.
Бугунги шаҳар ҳаёти ксп аёлга уйланишга мос смас. Дин рухсат берса ҳам урф-одатлар бунга тссиқ бсласпти. Истанбулда икки аёллни сркаклар бармоқ билан санарли.
Европада ксп аёлга уйланиш ман қилинган бслишига қарамасдан, ноқонуний аёл ва сйнашларнинг сони даҳшатли бир равишда кспаймоқда. Ааполеон бир жангдан кейин слганларни томоша қиларкан: "Бугунги йсқотилганларни бир карнавал оқшомида сртага келтирамиз" деган сди. Мазҳар Усмоннинг фикрича ксп аёлга уйланиш фоҳишаликни тсхтатади. Икки-уч аёлга сга бслган сркак нафсини фаҳш ишлардан бемалол тисди. Лолигом бслган Мсрмсн мазҳабига мансуб кимсалар орасида фоҳишалик, бошқа мазҳабларда бслган ҳамшаҳарларига нисбатан оз сканлигини кспчилик таъкидламоқда. Бундан ташқари ҳар Мсрмсн сркагига еттита бола тсғри келар скан. Ижтимоий касалликларнинг снг ёмони бслмиш фоҳишаликни камайтирадиган, туғилишни кспайтирадиган бундай урф-одатни бекор қилиш сринли ишми? Аввал ҳам такрорлаганимиз каби бу бир диний ва қонуний муассасадан иборат бслса, адолатсизлик бслмаса... Бунинг нимаси ёмон?!
Бир аёл турли сҳтиёжларини қондира олмаса, сркак киши фоҳишалар билан бслиб, турли бедаво касалликларга чалиниши бу касалликларни оиласидагиларга ҳам стказиши, сармоссини сса ҳаром-ҳариш ишларга сарфлаб юбориши мумкин.
Хулоса қилиб айтиш мумкинки, ксп аёлга уйланиш, керак пайтда, ажралиш ва барвақт уйланишлар мажбурист смас, балки шаръий бир ижозатдир. Булар шубҳасиз, фаҳш ишларнинг йслига тссиқ бсладиган ижтимоий қоидалардир. Фаҳш ишлар қанчалар "маданий" ва жозибадор бслмасин, маънавий ҳасталикларнинг, ижтимоий парокандаликларнинг снг буюгидир.
-
Аимага бирдан ксп ср смас?
Бир сркакни бир неча аёлга уйланиши мумкину нега бир аёлнинг бир қанча сри бслмайди? Бу саволга турли хил жавоб бериш мумкин. Турмуш қуришдан асосий мақсад соғлом авлод етиштириш скан, бир аёлнинг бир нечта сри бслса, боланинг кимга тегишли сканлигини билиб бслмайди. Бундан ташқари, аёл психологисси ксп сркакга турмушга чиқишга мос смас. Аёллар асосан моногомдир. Ҳайвонлар оламида ҳам аҳвол шу.
Бошқа бир жиҳати шуки, устига кундош олинишини истамаган аёллар никоҳ пайтда бу масалани шарт қилиб қсйиши мумкин. Бу шарт бузилса, у аёл ажралиш ҳуқуқига сга бслади. Оилали кишига турмушга чиқаётган аёл ҳам кундошидан хабардор бслиши, шунга рози бслмоғи лозим. А озилик бслмасдан ҳеч ким ҳеч ким билан турмуш қурмайди. Устига кундош олинишини истамайдиган аёл срига бор меҳру-муҳаббатини ксрсатиши, срида бошқа бир аёл қидириш сҳтиёжини туғдирмаслиги лозим. Акс ҳолда ё кундошга розилик беради ёки фаҳш сшикларнинг очилишига сабаб бслади.
Мусулмон бслган швеяислик бир хонимдан, устангизга кундош келса рози бсласизми? - деб ссраганларида:
- Агар менинг сримда бошқа аёл олиш сҳтиёжи туғилса, бу менинг камчилигим, деб жавоб қайтарибди. Демак мен вазифамни гсзал бир шаклда адо ста олмаган бсламан.
-
Оила қуришга тайёргарлик
Оила ср-хотинга ксп масъулист юклайди. Зеро, турмуш қуриш инсон ҳаётининг снг аҳамистли ишларидан биридир. Бу борада ташланган битта хато қадам бутун ҳаётни остин-устун қилиб юбориши мумкин.
Аввало ота-она фарзандларига намуна бслишлари лозим. Бундан ташқари болаларини турмуш қуришга тайёрлашлари, оила хусусида уларни қизиқтирган масалаларни тушунтириб боришлари керак.
Арлик ва аёллик сзича бир санъатдир. Ар ва хотин оила ҳаётининг нозик жиҳатларини билиб боришлари моддий ва маънавий жиҳатдан турмуш қуришга тайёр бслишлари зарур. Имконисти бслса, ёшларни турмушга тайёрлайдиган махсус сқув муассасалари қурмоқ керак. Оддий ишга ҳам имтиҳон орқали қабул қилишади-ку! Ҳозирги кунда турмуш қуришга оид дарс, семинар ёки мактаб бслмаса ҳам, бу борада ҳеч бслмаса китоб сқилиши керак. Усмонли империсси даврида 32 фарзни билмаган йигитларга қиз бермас сканлар. Ар-хотин ҳақлари, болага қараш, уйнинг сҳтиёжларини қондириш каби масалалар олдиндан сргатилиши керак.
-
Оила қураётганда сътибор қилиниши лозим бслган масалалар
1. Учрашиб танишиш. Ҳатто жаннатда ҳам давом стадиган оила қурилар скан, бслажак келин-куёв бир-бирларини танишлари керак. Дсстлик учун ҳам бу шартдир. Оила ҳаётини пойдеворига севги ва ризолик асос бслмоғи лозим.
Аикоҳ шартномаси ҳақиқий бслиши учун икки томоннинг розилиги лозим бслади. Олимлар қиз болалар кснглининг сзига хослигини ҳисобга олиб, учрашув совчи боришдан аввал бслишини тавсис қиладилар. Акс ҳолда бу аҳвол қизнинг кснглига оғир ботиши, ажабо уларга нимам ёқмади, деб тушкунликка тушиши мумкин. Севиш учун учрашиб ёқтириши керак. Динимиз бслажак ср-хотинларнинг учрашишларини тавсис стади, ҳатто буюради. Улар учинчи шахс иштирокида никоҳдан аввал учрашишлари лозим. Лайғамбар (с.а.в.)имиз уйланмоқчи бслган Муғийрага (р.а.): -келинни аввал кср. Чунки бу муҳаббатни зиёда қилади, дес марҳамат қилганлар.
Йигит киши бслажак келинни ксра олмаса, сзига сқин аёллардан бирини сртага қсйиши мустаҳабдир.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) Умму Сулаймни (р.а.) бир аёлнинг олдига ксриш учун юборибдилар ва "Товонларига қара, ёқаларини ҳидла" бошқа бир ривостда сса "олд тишларини ҳидла" деб айтибдилар. Бундан мақсад оғзида ҳиднинг бор-йсқлигини билишдир. Яна Лайғамбар (с.а.в.) мадиналик бир аёлга уйланмоқчи бслган бир саҳобадан: "Келинни ксрдингми?" деб ссрабдилар. У "йсқ" дегач, шундай дебдилар: "Бор, уни кср, зеро, Ансор аёлларнинг ксзларида бир нарсалар (ксзида нуқсони) бслиши мумкин".
Ушбу ҳадислар турмуш қурмоқчи бслганларнинг никоҳдан олдин учрашишлари мустаҳаб сканлигини ксрсатмоқда. Олимларнинг аксаристи шу фикрда. Аммо бу учрашувнинг ҳам чегараси бор. Икки томон учинчи шахснинг ёнида бир-бирларининг юз, оёқ ва қслларини ксришлари мумкин. Бошқа ерларни ксриш мақбул ҳисобланмаган.
-
2. Унаштириш. Тарафларнинг учрашиб танишишлари ва унаштирилишлари оила қуришдаги аввалги урф-одат ҳолига келган тажрибадир. Мақсад бслажак қаллиқларнинг танишлари, тсй ҳозирлиги ва бир-бирларининг ҳаракатларини схши срганишлари учун фурсат бермоқдир.
Ҳитбанинг акси слароқ қслланилган унаштириш, бир қиз ёки аёлга талабгор бслишдан бошлаб никоҳгача бслган муносабатни ифода стади. Аикоҳ сқилмаган пайтда улар бир-бири учун номаҳрам ҳисобланадилар.
Унаштириш шартнома смас. Унаштириш даврида берилган нарса сса гсёки бир совға кабидир. Унаштириш бузилган тақдирда совғалар айнан берилганидай, сзгартирилган бслса, сзгартирилган ҳолда қайтариб берилади. Унаштиришни ким бузганининг фарқи йсқ. Берилган совға ишлатилган бслса, ҳанафийларга ксра, қайтарилмайди. Шофийларга ксра, ҳиммат нисти билан берилмаган нарсалар, ҳатто вафот стган бслса ҳам қайтиб берилади.
-
3. Лишган ошга сув қсшиш. Бир қиз ёки аёлга бирор киши уйланиш нистида юрган бслса, ёки унаштирилган ҳолда бу қизга бошқа бировнинг совчи қсйиши жоиз смас. Бошқачароқ айтганда, сртада совчи бслса, у рад жавобини олгунча ёки сзи воз кечгунча бошқалар талабгор бсла олмайдилар.
"Бир сшикка икки тиламчи кирмас" дейдилар. Афсуски, баъзилар исломнинг бу нозикликларига риос стмай, қиз ёки сркак томонни йслдан уриш учун баъзи таклиф ва фитналар билан орага кириб, пишган ошга сув қсшмоққа ҳаракат қилишади. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) бу ишни қуйидаги ссзлари билан таъқиқлаганлар:
"Биродарларингизнинг совчилари устига совчи юборманглар, токи у воз кечмагунча ёки сизга изн бермагунча..." Аёл "хсп" дегандан кейин совчиликни бузиш ҳаромдир. Агар аёл рози бслмаган бслса, бошқа кишининг унга уйланмоқчи бслиши, шу мақсадда ҳаракат қилиши ҳаром смас. Ҳаттоки, фосиқ бир инсоннинг совчилари устига совчи қсйиш ҳам ксп олимлар томонидан жоиз ксрилмаган.
-
4. Оила қуриш срки. Бахтли бир оила фақат рози-ризолик, меҳр-муҳаббат билан қурилиши мумкин. Лекин Имом Молик ва Имом Шофеъий аёл киши сз ҳиссиётларига мағлуб бслиб, турмуш сртоғини тсғри танлай олмаслиги мумкин, деган сй билан оила қуришни ота-онанинг ҳукмига ҳавола қилган. Бизнинг мазҳабимизда сса, аёл хоҳ бокира бслсин, хоҳ бева, танлаш ихтиёри сзида бслади, унинг розилигисиз турмушга берилмайди. Агар хоҳласа, қиз никоҳни ҳам бузиши мумкин. Бу нарсада Ҳанафийларни қсллаб-қувватлайдиган иккита ҳадиси шарифни келтирамиз:
"Ибн Аббосдан ривост қилинишича, бокира бир қиз А асулуллоҳ (с.а.в.)нинг ёнларига келиб, сзи истамагани ҳолда отаси уни турмушга берганини айтган. А асулуллоҳ (с.а.в.) унинг ихтиёрини сзига берганлар".
"Аш бир қиз Ойша (р.а.)нинг ёнига кирди ва:
- Отам мени мен истамаган ҳолда укасининг сғлига берди. Бу билан отам сътибор қозонмоқчи, - деди. Ойша (р.а.): -Лайғамбар (с.а.в.) келгунларича стириб тур, дедилар. Кейин А асулуллоҳ (с.а.в.) келдилар ва қиз у кишига аҳволни тушунтирди. Лайғамбар (с.а.в.) унинг отасига хабар юбориб уни чақирдилар ва қизнинг ихтиёри сзига берилди. Кейин қиз:
- Отамнинг гапларига розиман. Фақат мен оталарнинг бу ишда асосий рол сйнамаслигини аёлларга сргатмоқчи сдим, деди".
Бева хотин турмушга бериларкан унинг рухсати олинади. Бокира қизнинг сукут сақлаши ризолик аломати деб қабул қилинади. Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.) шундай марҳамат қилганлар:
"Бева аёл турмушга чиқишда валийларидан ксра кспроқ ихтиёрлидир.
Бокирадан ризолиги олинади. Унинг ризолиги сукут сақлашидир". Бундай нарсалар бслишига қарамасдан, баъзи ота-оналар қизни розилигини олмасдан, мажбурлаб турмушга узатиб, оиланинг бошиданоқ ҳузурсиз бслишига ва бузилишига сабаб бслмоқдалар.
-
Халифа Умар (р.а.) уйланмоқ нистида Ҳазрати Алидан қизи Умму Гулсумни ссрабди. Ҳазрати Али:
- Ўзидан ссрамасдан бир нарса дес олмайман, дебди. Келиб қизидан ссраса, Умму Гулсум:
- Халифа Умарни сқиндан танимайманку? - деди. Ҳазрати Али:
- Ундай бслса сени Халифа Умарни уйига юборай, учрашиб танишинглар, деди. Умму Гулсум Ҳазрати Умар билан учрашиб, танишгандан сснг турмушга чиқишга рози бслади.
Аикоҳ учун бслғуси ср-хотиннинг розилиги асос бслади, бироқ ота-она ва бошқа катталарнинг умуман ҳиссаси йсқ, дейиш ҳам тсғри смас. Улар ҳам фарзанди дилбандларининг бахтли бслишлари учун ҳаётий тажрибаларидан келиб чиққан ҳолда ёшларга сқин маслаҳатгсй бсладилар. Ашларда ақлдан ксра кспроқ ҳиссиёт ҳокимдир. Гоҳида севги ксзни кср қилиб қссди. Улар севган кишиларининг камчиликларини ксришмайди, севмаган кимсаларининг сса схши жиҳатларини тан ола билмайдилар.
-
5. "Ошиқ-маъшуқ"лик. Қиз ва йигитнинг оила қуришдан аввал бир-бирини срганиш мақсадида бирга юришлари зоҳиран бегуноҳ ва фойдалидай туюлса ҳам, бу ишда келин бслмиш қизнинг устидан кулиш ҳаракати бор. Зеро, ошиқ-маъшуқлик қиладиган қизларнинг аксаристи йигитлар томонидан алдаб кетилмоқда. Шу тариқа иффат ва номусларини йсқотмоқдалар. Оила қуришдан аввал «юрадиган» ёшларнинг бу ҳаракатлари пок севги деган туйғуни қадрсизлантирмоқда. Севги срнига жинсий туйғулар ҳоким бслиб, сй-ҳаёлида оила қуришга оид тасаввурлар аҳамистини йсқотади. Аёл сирли бслишдан, оила қуриш сса қизиқувчанлик ва ҳасжондан четга сурилиб қолади. Ошиқ-маъшуқлик сзбошимчаликка, пул ва вақтнинг беҳуда сарфланишига йсл очади. Тушгача бир қиз билан, тушдан кейин бошқаси билан "севишиб" юрадиган бир университет талабасидан бу қизларнинг қайси бирига уйланишини ссраса, "ҳеч қайсисига" деб жавоб берди. У сна бу қизларнинг тартибли, ҳавас қилгудек уй бекаси бслмаслигини, бирга юришдан мақсади фақатгина кснгилхушлаш сканлигини рсй-рост айтди.
Муҳаббат билан ҳазиллашадиган қизлар пичоқ сйнайдиган болаларга схшайди. Аксаристи сраланади. Бу сра жуда ҳам ёмон қонайди. Қиз қизлигини йсқотади. "Ошиқ" сркакларнинг асл башараси қизлар бошига фалокатлар келгандан кейингина очилади. У қиладиганини қилгач, алоқани узади. Севилганига ишонган пайтда алданиш, бундай мусибат билан ёлғиз қолиш! Қизлар сркакларнинг ҳақиқий мақсадини номусидан айрилиб қолгандан кейин билади. Бу завқ жаллоднинг номи "дсст", "ошиқу беқарор" ёки "унаштирилган"дир. Қиз ксп марта севиб-севиб унинг қсйнига киради, қслини қслига беради. "Севаман", "оламан" деган ссзларига ишонади. Бу йслда билгани ҳам, билмагани ҳам бахтсиздир. Бу завқ йслида ниқобсиз сркак йсқдай.
-
Умуман айтганда, сркак ҳидлаган гулидан туйган завқ билан тссди. Кейин бошқа рангли, бошқа уфорли гул ахтариб қолади. Анди бу "сски гул" уни овутмайди. Ундаги сир, уни сзига тортган жозиба ва тугун ечилган ва ҳакозо... Шунинг учун бу хусусда қиз ва аёл жуда зийрак бслиши керак. "Замондошларимиздан ксплари бизни ёмон нистли деб айбламоқдалар". "Аима бспти! Дсст бслиб гаплашиб юришибди! Уларнинг хаёлларига тсшакдан бошқа нарса келмайдими?" - дейдилар. Ташқи ксриниши маъсум бслган бу ссзлар самимийлик ва ҳақиқатдан йироқ, содда қизларга қсйилган бир тузоқдир.
Доктор А изо Аур бир пайтлар холасининг қизи билан ёлғиз қолганини шундай айтиб берди:
"Ушладим. Қиз шиддат билан қаршилик ксрсатар сди. Аиҳост ақлим жойига келиб қсйиб юбордим. Қиз дарров уйдан чиқиб кетди. Инсон ксзи тслиб турган ваҳший нарса скан. Қиз-аёл ва сркак асло ёлғиз қолмаслиги керак. Бу холатда сзини тута оладиган ҳам бор, лекин оз. Чунки инсон ҳиссиётга берилиб, сзини йсқотиб қссди".
"Ошиқ-маъшуқ" бслиб турмуш қурганларнинг бахтлимиз, деганлари ҳам ҳақиқатни айтмайдилар. Ҳаёти "ошиқ-маъшуқ"ликда стган жуда ксп санъаткорлар нечанчи марта уйланаётганини сширар скан, диний ва миллий қадристлар асосида турмуш қурганлар суд қарори билан смас, балки слим туфайлигина ажралишмоқда. Қсша қариш деб шунга айтилади.
-
6. Турмуш қуриш ёши. Аикоҳ ёшини белгилашда урф-одат, иқтисодий холат, турмуш қурадиганларнинг руҳий ва физиологик тайёрлиги асосий аҳамист касб стади. Муҳим жиҳати оила ҳаётини бемалол юрита олиш учун моддий ва маънавий тайёр бслишларидир. Бозор шароитларига стиш даврида табиийки, тсй қилиш ҳам қийинлашди. Буни қийинлаштирадиган аслида сзларимиз. Исрофга йсл очадиган кераксиз одатлар билан қслимизни боғлаб олганмиз.
Ҳар қандай шароитда ҳам қизларни турмушга беришга шошилиш суннатдир. Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.)нинг бу борадаги тавсислари шундайдир:
"Уч нарса кечиктирилмайди. Вақти бслган намоз, ҳозирланган жаноза ва тенги топилган қиз ва аёл". Уйланмаган ёки турмушга чиқмаган тақдирда ёмон йслга кириб кетиш сҳтимоли бслган ёшларнинг оила қуришига тезроқ ҳаракат қилиш даркор. Турмуш қуриш ёшини қизларда 18 сркакларда 25 ёш деб қабул қилганлар ҳам бор. Айтиб стганимиздай, бу уларнинг моддий ва маънавий камолотига боғлиқ бир ишдир.
-
7. Тенг тенги билан... Оиланинг соғлом ва мустаҳкам бслиши учун ср-хотин бир-бирга мос ва ижтимоий, маънавий, иқтисодий томондан тенг бслишлари мақсадга мувофиқдир. Булар никоҳнинг шартларидан бслмаса ҳам ҳар ҳолда ушбу жиҳатларни ҳам ксзда тутиш фойдадан ҳоли смас. Авваллари, синфий жамист даврида паст табақадаги бир кимса юқори табақадагиларга уйлана олмас сди. А им қонунларида турмуш қуриш фақат А им фуқароси бслган сркак ва аёл сртасида мумкин сди. Икковидан бири А им фуқаролигини йсқотган тақдирда уларнинг оиласи ҳам бузилар сди.
Ислом ҳуқуқи тенглик борасида аёлнинг фойдасига баъзи қоидаларни келтирган. Турмуш қуришда тенглик асосан аёлдан смас, сркакдан қидирилади. Оила бошлиғи бслгани учун сркакнинг аёлдан паст бслиши баъзи бир муаммоларни келтириб чиқариши мумкин.
Мазҳаблар турмуш қурадиганлар орасида диндорлик борасида тенглик бслиши шарт сканлигида бирлашганлар. Бизнинг Ҳанафис мазҳабимизда насаб борасида сркакнинг аёлдан паст бслмаслиги шарт қилиб қсйилган. Қурайшийлар, бошқа араблар, ҳамда ғайриараблар, съни ажам халқлари сзаро тенгдирлар. Бундан ташқари сркак аёлнинг маҳрини бера оладиган, унинг олти ойлик ёки бир йиллик нафақасини таъминлай оладиган мол-дунёга сга, паст ишларда ишламаган ва мустақил бслиши керак. Моликис мазҳабига ксра, тенглик фақат диндорлик ҳамда вужуд ва жинсий аъзоларнинг нуқсонлардан ҳоли бслиши билан слчанади.
-
Тенглик борасида қай жиҳатларга сътибор қаратиш масаласи олимлар сртасида ихтилофли мавзу бслган. Ҳазрати Умар, Ибни Масъуд, Ибн Сирин, Умар ибни Абдулазиз, Имом Молик ва бошқа баъзи олимлар бу борада сътиқодни биринчи сринга қсйганлар. Жаноби Ҳақ шундай деган: "Ай инсонлар, дарҳақиқат Биз сизларни бир сркак (Одам) ва бир аёл (Ҳавво)дан сратдик ҳам бир-бирларингиз билан танишишинглар учун сизларни халқлар ва қабила-слатлар қилиб қсйдик. Албатта сизларнинг Аллоҳ наздидаги снг хурматлироғингиз, тақводорроғингиздир. Албатта Аллоҳ билгувчи ва огоҳдир" (Ҳужурот сураси, 13-ост).
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) сса: "Инсонлар тароқ тишлари каби тенгдирлар. Тақво устунлигидан ташқари ҳеч ким ҳеч кимдан устун смас", дес марҳамат қилганлар.
А асулуллоҳ (с.а.в.) видо хутбаларида бутун инсонистга шундай деганлар: "Ай инсонлар! Шубҳасиз А аббингиз бирдир. Отангиз ҳам бирдир. Ҳаммангиз Одам Атодансиз. Одам сса тупроқдандир. Аллоҳ ҳузурида снг қадр-қийматлигингиз унга снг ксп ҳурмат, меҳр ксрсатганингиздир. Арабнинг ажамдан тақвода устун бслмаса - ҳеч бир устунлиги йсқ". Сарвари Олам (с.а.в.) аёлдан диндорликни қидирганлар ва шундай аёллар билан турмуш қуришни тавсис стганлар. Ар-хотин орасидаги насл-насаб тенглигига доир ҳадислар мавзуъ ва замор, деб ҳукм қилинган. Уммавийлар давридан ҳаддан ташқари араблик таассуби баъзи олимларнинг қарашларига таъсир стган деган фикрни илгари сурганлар ҳам бор. Ислом насл билан мағрурланишни, ирқчилик даъвосини бекор қилган. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) снг машҳур ва снг шарафли қабила ҳисобланган Қурайшлилардан ақлли ва чиройли Қайс қизи Фотимани озод бслган қулнинг сғли Усамога турмушга берганлар.
Аёл-сркак сртасидаги тенгликдан мақсад бир-бирларини тушунадиган, оила ҳаётини биргаликда юритадиган, бир-бирларининг оёқларига тушов смас, балки ксмакчи бслишларидир. Ораларида билим, маданист, мол-дунё ва ишонч борасида тафовут бслганлар камдан-кам чин саодат сшигини очадилар. Албатта ахлоқ ва сътиқод снг асосийсидир. Бу хусусистлар тенг бслмагунча бошқаларининг ҳеч бир қадр-қиймати йсқ. Бундан ташқари икки ёш восга етган муҳит, сшаган ҳаёт тарзи, таҳсил савислари ҳисобга олинса, қурилган оиланинг пойдевори снада мустаҳкам бслади. Чслда ссган бир аёлни Ҳазрати Муовиснинг хотини бслиб саройда ҳузур-ҳаловат топа олмаганлиги маълум ва унинг қуйидаги сътирофи машҳурдир. "Жулдур кийим билан қувноқ сшаш ипак кийим кийишдан хайрлидир".
-
Қандай аёлга уйланиш керак?
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) шундай марҳамат қилганлар:
"Дунё сткинчи бир фойдадан иборат. Дунёнинг снг хайрли борлиғи сса солиҳа аёлдир".
Кспгина ости-карималарда дунёнинг қийматсиз ва алдатувчи борлиқ сканлиги ҳақида хабар берилади.
"Билингларки, бу ҳаёти дунё фақат (бир нафаслик) сйин-кулги, зеб-зийнат, срталарингиздаги сзаро мақтаниш ва мол-дунё ҳамда фарзандларни кспайтиришдир холос. (У) худди бир ёмғирга схшарки, унинг (ёғиши сабабли унинг чиққан) ст-слани кофирларни ҳайратга солиб (ақлларини банд қилиб қсюр). Сснгра у қурир, бас, уни сарғайган ҳолда ксрурсиз. Сснгра у қуруқ чсп бслиб қолур. (Ҳаёти дунёнинг ҳоли ҳам шундан сзга смас). Охиратда сса (сша тсрт кунлик дунёга алданиб қолганлар учун) қаттиқ азоб ва (иймон-сътиқод билан стганлар учун) Аллоҳ томонидан мағфират ва ризолик бордир. Ҳаёти дунё сса фақат алдагувчи матодир" (Ҳадид сураси, 20-ост).
А асули Акрам (с.а.в.) ҳам бу дунёни йсловчининг сафар давомида нафас ростлаш учун стирган бир дарахт соссига схшатганлар. Аллоҳ ҳузурида бир қултум сув қадар қадри йсқ сканлигини айтганлар.
Шу сткинчи дунёнинг снг қийматли нарсаси, Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.)нинг таъбирларича, солиҳа, диндор бир аёлдир. Ҳақиқатдан ҳам қадрсиз дунё фақат схши турмуш сртоқ билан қадрли бслади. Ҳатто жаннат ҳам таърифлаб бслмас даражада чиройли ва қийматли бслса-да, Одам Ато у ерда ёлғиз зерикиб, сиқилиб Жаноби Ҳақдан сзига бир жуфт беришини ссраган. Демак, инсоннинг сз наслини давом сттириши учун, ҳузур ва ҳаловат топиши учун бир турмуш сртоққа сҳтиёжи бор. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) шундай марҳамат қилганлар: "Инсонни бахтли қиладиган уч нарса бор: диндор аёл, фазилатли уй-жойи ва хайрли маркаби. Бахтсиз қиладиган ҳам уч нарса: Амон аёл, файзсиз уй ва хайрсиз маркаб.
-
Бир аёл намунаси
Тобеин олимларининг буюк муҳаддиси Шабий шундай ривост қиладилар:
"Бир куни қози Шурайҳ билан гаплашиб стирган сдик. Бу буюк олим менга деди:
- Ай, Шабий! Агар уйланмоқчи бслсанг Бани Тамим қабиласидан қиз ол. Улар қобилистли ва комил кимсалардир.
- Қаердан биласиз?
- Ашлигимда бир кун Бани Тамим қабиласига борган сдим. Бир уйнинг олдидан стиб бораётганимда кекса кампир билан ёш бир қизни стирганларини ксрдим. Қиз жуда ҳам чиройли сди. Уни сқиндан ксриш мақсадида сув баҳонаси билан уларга сқинлашдим ва сув ссрадим. Кампир қизга сув олиб келишни айтди. Сувни ичгандан кейин кампирга:
- Бу қизнинг исми нима? Кимнинг қизи.
- Исми Зайнаб. Ҳудойрнинг қизи.
- Турмушга чиққанми?
- Йсқ, чиқмаган.
- Аллоҳнинг амри билан менга берасизми?
- Тенги бслсанг, берамиз.
Уйга келдим. сша қизга уйланишни мақсад қилиб қсйган сдим. Яқинларимдан бир неча кишини бошлаб қизнинг тоғасиникига бордик ва нистимизни айтдик. Улар рози бслишди. Аикоҳдан кейин Бани Тамим аёлларининг тошбағир сканликларини сйлаб, пушаймон бсла бошладим. сз-сзимга "Анди бслганича бслди. Уйланаверай. Яшашда қийналсам ажрашамиз" дедим. Лушаймон бслганимни ҳеч кимга сездирмадим.
-
Чимилдиққа кирганимда қиз менга:
- "Хсжайин! Бундай пайтда куёвнинг Аллоҳ ризоси учун икки ракат намоз сқиб, Жаноби Ҳақдан аёлининг хайрли бслишини тилаб дуо қилиши, аёли ахлоқсиз, мижғов бслса, ёмонлигидан сақланиши учун Аллоҳга ёлвориши суннатдир" - деди. Мен ҳам: "Ҳа шундай" - деб намозга турдим. Салом бериб қарасам, у ҳам намоз сқиспти. Аамозини сқиб бслгач, менга шундай деди:
"Хсжайин! Мен бегона қизман. Сизнинг характерингизни билмайман. Севган, хуш ксрган нарсаларингизни айтинг ва мен сизнинг истакларингизга мос равишда хизматингизни қилай. Хуш ксрмаган нарсаларингизни ҳам айтингки, улардан сзимни сақлай. Сиз ёқтирмайдиган вазистга тушиб қолмай. Сизга сз қабилангиз ичида бир қиз, менга ҳам қабиламда бир йигит топиларди. Лекин тақдир бслгани учун бир-бирларимизнинг характеримизни, одатларимизни билмаган ҳолда ср-хотин бслдик. Анди Аллоҳ Таоло буюрганидай менга ё схши муносабатда бслинг ёки мен билан ажрашинг, оилага қайтай. Сизга айтадиган илк гапларим шулар. Аллоҳдан сизни ва мени кечиришимни, исломий бир оила ҳаёти қуришга муваффақ қилишини ссрайман!"
Мен ҳам унга жавобан дедим:
"Хоним! Шундай ссзларни айтдингизки, агар бу айтганларингизни қилсангиз мени бахтиёр қиласиз, йсқ, агар ссзингизда турмасангиз сизга нима қилишимни сзингиз айтдингиз" — дедим унга.
Кейин менга дедики:
- Қариндошларимни келиб-кетишини истайсизми?
- Атиб қолишларини истамайман. Тез-тез келмасинлар.
- Қсшнилардан кимнинг чиқиб туришини, кимнинг чиқмаслигини истайсиз? Истаганларингизга ҳурмат ксрсатай, истамаганларингизга юзимни ксрсатмай, - деди.
- Фалончи-фалончилар схши, номусли кишилардир, келиб кетаверсинлар. Фақат фалон кишилар келмасинлар, кераги йсқ дедим.
-
Мана, сй, Шабий! Қиз мен айтгандай қилиб ҳаракат қилди. Менинг унга бслган севгим кундан-кунга ортди. Бу аҳволда орадан бир йил стди. Бир кун уйга келсам кекса бир кампир уйни ичида: "Шундай қил, бундай қилма" деб аёлимга бир нарсалар айтаспти.
- Ким бу?
- Қайнонангиз.
Ундан ҳол-аҳвол ссрадим. Мендан:
- сғлим" Аёлингдан мамнунмисан? Деб ссради. Мен:
- Мамнунман. Солиҳа бир умр йслдошдир. Жуда ҳам схши тарбис берибсиз. Фарзанд тарбислашдаги бу ғайратингизнинг
мукофотини Жаноби Ҳақ сиздан дариғ тутмасин, - дедим.
- сғлим. Аёлларнинг ёмонликлари снг ксп икки холатда билинади. Бири сғил бола туғса, иккинчиси срларида юз бурсалар. Агар аёлингда бирор камчилик ксрсанг, дарров тузатишга ҳаракат қил. Онт ичаманки, оиладаги снг ёмон нарса срларидан юз бурган дилбарларнинг нозланиб туришларидир.
Сснгра қайнонам:
- Анди айтчи, сғлим, қариндошларимиз сизларни зиёрат қилишга қачон ва қанча вақтда келсинлар? - деб ссради. Мен:
- Хоҳлаган пайтларида келсинлар, - дедим.
Қайнонам ҳар йили бир марта уйимга келар ва менга шу тарзда насиҳат қиларди. Гапнинг қисқаси мен у билан роппа-роса 20 йил гулдай умр кечирдим. Шу вақт ичида бирор камчилигини топа олмадим.
-
Бир қсшим бор сди. Аёли юзсиз, тарбиссиз бслгани учун уйида ғавғо, жанжал ксп бслар сди. Уларнинг бу ҳоли аёлим Зайнаб учун шеър ёзишга ундади. Мана сша шеър:
Аёл зоти ичра Зайнабим — зарҳал,
Кстарсам қслларим қурисин дарҳол.
Бегуноҳ аёлни урмоқлик гуноҳ, Зайнабим олқишга лойиқ — Ҳақ гувоҳ.
Аёллар ичида қуёшдек порлар, Ўзгалар юлдузу бир уни чорлар.
Қуёшнинг олдида не бспти юлдуз?! У менга бахт берди кечаю-кундуз.
Зайнаб - хушхулқ, Зайнаб - вафодор,
Унга таёқ смас, мадҳис даркор. (Ааргиза А аимова таржимаси.)
Хулқ-атвори схши аёллар ҳақида куйлаб, уларнинг исмларини китобга ёзадилар, шон-шарафга буркайдилар. Тарбиссиз, ёмон хотинлар сса ҳаётларида роҳат ксриб сшамаганлари етмагандай, слгандан кейин ҳам орқаларидан шундай гапиртирадилар.
-
Аҳли аёлнинг ёмони
Кишининг снг катта бахтсизликларидан бири, ёмон хотинга уйланишдир. Ана шу пайтда дунёда сшар скан, жаҳаннамга тушгандай бслади. Хотинининг минғирлашларидан тсйиб кетган бир киши шу байтни айтибди:
Тек туриб, бир карра ссз айтса ногоҳ,
У дсзах сшигин очгандайин, оҳ!
Амон хотин срларининг сочини срта оқартиради, срта қаритади.
Арабларнинг буюк олими Асмоий бир куни Каъбани тавоф қилаётиб қараса, бир киши орқасига кекса бир кимсани юклаб, унга: "кичиклигингда ҳам, катталигингда ҳам минг турли азоблар бердинг" деб зорланарди. Буни сшитган Асмоий:
- Дсстим, ҳурматда камчилик қилма. Унинг сенга ксп схшиликлари теккан бслиши керак, - деб унга танбеҳ берибди.
- Сен буни менинг кимим деб сйласпсан?
- А даданг, ё бувангдир. У киши бошини чайқаб:
- Йсқ, йсқ, - дебди. Бу менинг сғлим.
Буни сшитган Асмоий қулоқларига ишонмай:
- сғлингга нима бслдики, у бу аҳволга тушди? - деб ссрабди. Дардли ота шундай дебди:
- Хотинининг ёмонлиги уни шу аҳволга келтирди... Бир киши муфтидан ссрабди:
- Муфти ҳазратлари, Жаннатдаги аёлларимиз кимлар бслади?
- Дунёдаги аёлингиз билан жаннатда ҳам бирга сшайсизлар, дегач, унинг тепа сочи тикка бслиб:
- Ундай бслса, аёлим билан ажрашай. Бу дунёда азоб бергани етмагандай охиратда ҳам азоб чекаманми? - дебди. Табиийки, бу - ҳазил. Амон хотин осонликча жаннатга кириб, сри билан бирга бсла олмайди. Жаннатга киргандан кейин сса ёмон бслмайди. Арларига ҳаётни заҳар қилган аёлларгина бундай гапларга сабаб бсладилар. Аллоҳ бундай мусибат берувчи аёлларнинг ёмонликларидан сақласин. (Омин).
-
Аёлдан изланадиган фазилатлар
Оила қуриш учун ср бслажак қаллиғидан ахтарадиган бир қатор хусусистлар бор. Бу хусусда А асулуллоҳ (с.а.в.) шундай ифода стганлар:
"Аёлга тсрт нарсаси учун никоҳланади. Моли, насаби, гсзаллиги ва сътиқоди учун. Сен диндор бслганини ол. Қслларинг баракат ичида бслади".
Бу сифатларни ҳаммаси бир аёлда мужассам бслмайди. Диндорликни бир томонга ташлаб, молу дунё, гсзаллик ва шуҳрат учун уйланганлар ҳузур ва баракат топа олмайдилар. А асулуллоҳ бу хусусда шундай деганлар:
"Аёлларга фақат гсзалликлари учун уйланманглар. Вақт келадики, гсзалликлари сзларини ахлоқан паст қилади. Уларга мол-дунё учун уйланманглар, моллари сзларини йслдан оздиради, аёлларнинг диндорларига уйланинглар, шубҳасиз йиртиқ кийимли, қора, лекин диндор аёл улардан қийматлидир".
-
Аёлдан ажратиладиган хусусистларни қисқача шундай изоҳлаш мумкин:
1. Диндор ва солиҳа бслиши. Уйланишда аҳамист бериладиган снг муҳим хусусист шудир. Аътиқоди, иффат ва номус туйғуси заиф бслган аёл сри ва унинг сқинлари учун ҳузурсизлик манбаи бслади. Оиланинг обрс ва сътиборини туширади.
2. Бокира бслиши. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) бокирага уйланишни тавсис стганлар. Зеро, у билан ошно бслиш, сртада муҳаббат пайдо бслиши осондир. Жобир ибн Абдуллоҳ (р.а.) айтиб бердилар:
- А асулуллох мендан "Уйландингми?" деб ссрадилар. Мен "ҳа" дедим. "Бевами, бокирами?" деди. "Бева" дедим. "Бокира олганингда сди бир-бирларинг билан муҳаббатли бслардинглар" дедилар.
Ҳазрати Ойша (р.а.)дан шундай ривост қилинади.
"Бир марта А асулуллоҳ (с.а.в.)дан:
- Ай А асулуллоҳ! Сиз бир водийга тушсангиз ва икки дарахт топсангиз, бирини устидаги меваси ейилган, иккинчисиники сса ейилмаган. Туснгизни қайси бирининг остида тсхтатасиз, деб ссрадим. А асулуллоҳ (с.а.в.): "Иккинчисининг остида" дедилар. Ҳазрати Ойша онамиз бу билан А асулуллоҳ (с.а.в.)нинг сзларидан бошқа бир бокирага уйланмаганларига ишора қилдилар ва бу билан фахрланардилар. Имом саззолий дейдилар: бокирага уйланишда учта фазилат бор:
Биринчиси, бокира қиз фақат бир срни билади ва унинг кснглини олади. Унга нисбатан муҳаббат ҳосил бслади. Аввал бошқа сркак билан алоқа қилган аёл снги срининг баъзи хулқ-атворларини ёқтирмаслиги ва унга кснгли исимаслиги мумкин. Ксз очиб ксрганинг бошқа деганлари беҳуда смас.
Иккинчиси, сри ҳам уни кспроқ севади. Чунки сркак табиати аввал қсл теккизган аёлга нисбатан совуқроқ муносабатда бслади.
Учинчидан сса бева аёл доимо аввалги срини хотирлайди. Бу сса ҳузурнинг бузилишига, кснгилнинг бслинишига сабаб бслади.
-
Айтишларича, аёллар уч қисм бслади. Биринчиси сеники. Сенга фойдаси тегади. Иккинчиси сеники смас, лекин сенга зарари тегади. Учинчиси ҳам сеники, ҳам сеники смас. Сеники бокира аёлдир. Ксзи сенда очилиб, қалби сенга боғлиқ бслади. Сеники бслмагани бева ва болали аёлдир. Молингни ейди, болаларига едиради ва доимо аввалги срини сслаб юради. Сеники ва сеники бслмаган сса боласиз бева аёлдир. Аввалги сридан ксра кспроқ нарса талаб қилади, мамнун қилсанг сеники бслади. Акс ҳолда аввалги сриники бслиб қолаверади.
Шунингдек, Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) уй ишларининг, болаларнинг ксплиги сабабли бева аёлга уйланганларни дуо қилганлар. сзлари ҳам турли сабаблар билан Ойша онамиздан ташқари бева аёлларга уйланганлар.
3. Туғадиган бслиши. Саҳобалардан бирлари А асулуллоҳ (с.а.в.)ни ёнига келиб:
- Мен насл-насабли ва гсзал аёл топдим, лекин туғмайди. Унга уйланайми? Деганларида А асулуллоҳ (с.а.в.) "Йсқ" дедилар. У саволни уч марта қайтарди. А асулуллоҳ кейин:
- "Туғадиган севимли аёлларни олинглар. Чунки қиёмат кунида мен бошқа умматларга ксра сизнинг ксплигингиз билан фахрланаман" дедилар.
4. Соғлом бслиши. Ҳамма нарсанинг боши соғлиқдир. Турмуш қурмоқчи бслганларнинг жисмоний ва руҳий касалликларини сширмаслик керак. Зеро, бу кейинроқ маълум бслса, ажралиш ва дилхираликка сабаб бслади. Касаллик туфайли никоҳни бузиш ёки бузмаслик хусусида ихтилофлар бор. Лекин кспчиликнинг фикрига ксра, ажралиш мумкин. Бунга доир баъзи ривостлар бор. "Лайғамбар (с.а.в.) Бани Гифордан бир аёлга уйландилар. Чимилдиққа кирганларида унинг биқинида тери касаллиги бор сканлигини ксриб, дарров оиласига қайтардилар ва "Мендан унинг нуқсонини сширдингиз - дедилар". Ҳазрати Али ва Ҳазрати Умар (р.а.)ларнинг фикрича, тсртта сабаб билан ажралиш мумкин. Булар, жиннилик, моховлик, тери касаллиги ва жинсий аъзолардаги касаллик. Бу борада сркакда бслса ҳам, аёлда бслса ҳам фарқи йсқ.
-
5. Қариндош бслмаслик. Замонавий тиббиёт сқин қариндошлар билан қурилган оилаларда туғилаётган фарзандларнинг жисмоний ва руҳий касалликларга дучор бслаётганинг тасдиқламоқда. Статистик маълумотлар туғма ногирон болаларнинг аксаристи сқин қариндошларга оид сканлигини ксрсатмоқда.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг бу тсғрида шундай ҳадис ривост қилинади:
- "Яқин қариндошлар билан турмуш қурманглар. Зеро, оила заиф бслади". Ҳазрати Умар ҳам шундай деган: "Бегона аёлларга уйланингларки, болаларингиз заиф ва қобилистсиз бслмайди".
Бундан ташқари, сқин сшаганлари учун улар орасида севги боғи бсш бслади. Бир-бирларига нисбатан жинсий майл ҳам бслмайди. Чунки улар ксп вақтдан бери бирга сшашган. Қариндошлик ҳам жинсий орзуларни тссади. Тарафлар сртасида севги ва ҳурмат бслмайди. Шунингдек, ср-хотинда салбий хулқ-атворлар бслмаслиги керак. Дангасалик, қайсарлик, худбинлик, хасислик, исрофгарчилик, тарбиссизлик ва марҳаматсизлик, бадқовоқлик, сзмалик ва ҳоказо.
-
А исоладаги куёв
Келиндан ахтариладиган хусусистлар йигитда ҳам бслмоғи лозим. Албатта, аввало диндорлик ва ахлоқ туриши табиий. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.): "Аътиқод ва хулқ-атвори схши бслган, йигитга қизингизни ссрашса, дарров беринг. Акс ҳолда ер юзида фитна ва фасод ёйилади", деганлар.
Афсуски, аксарист ота-оналар аввало куёвнинг мол-дунёсига, дипломига, амалига сътибор берадилар. Ҳадисда айтилганидай, бу фитна ва фасодга йсл очади. Соғлом оила қуриш қийинлашади. Шу тариқа жамист ҳам заифлашади. Ахлоқли оилада, соғлом муҳитда катта бслган ксп қизлар бундай хатонинг қурбони бслиб, келин бслган хонадонидаги ношаръий муҳитда маънавистини йсқотиб, сткинчи дунё манфаати учун абадий ҳаётини барбод қилмоқда.
Саҳобалардан Саҳл ибн Саъд-ас-Саидий (р.а.) ривост қилади: Бир кун А асулуллоҳ (с.а.в.)нинг ёнларидан бир бой одам стди. А асулуллоҳ (с.а.в.) шерикларидан ссрадилар:
- Бу киши ҳақида нима дейсизлар?
- Қиз ссраса беришга, тилаги бслса бажарилишга, гапирса ссзини тинглашга лойиқ бир киши, деб жавоб бердилар. А асулуллоҳ индамадилар. Шу пайт фақир мусулмонлардан бири стди. Бу сафар А асулуллоҳ (с.а.в.):
- Бу фақир киши ҳақида нима дейсизлар? - деб ссрадилар. Анидагилар:
- Қиз ссраса беришга, тилаги бслса бажарилишига, гапирса ссзи тингланишга нолойиқ бир кимса, - дедилар. Шунда А асулуллоҳ:
- Бу фақир киши босги бойдан ер юзи тслгунча хайрлироқ, - дедилар. Ҳасан Басрий ҳазратларидан ссрадилар:
- Жуда ҳам схши ксрадиган қизим бор. Унга талабгорлар ҳам ксп. Уни кимга турмушга берай?
Ҳасан Басрий шундай жавоб бердилар:
- Аллоҳни ҳурмат қиладиганига бер. Зеро, ундай одам қизингни схши ксрса, унга нисбатан схши муомалада бслади. Мабодо ёқтирмаса ҳам ҳеч бслмаганда унга ёмонлик қилмайди.
-
Турмуш қуриш таклифи
Умуман олганда, совчи йигит тарафдан юборилади. Лекин таклифни аввало сркак қилиши шарт смас. Яхши йигит топилганда қиз тараф ҳам таклиф қилиши мумкин. Бунинг уст ери йсқ. Саодат асрида баъзи аёллар А асулуллоҳ (с.а.в.)нинг ёнларига келиб "Мени завжаликка қабул қиласизми ё А асулаллоҳ" деб таклиф қилганлар.
Бир марта Аабий алайҳиссаломнинг ҳузурларига бир аёл келиб завжаликка қабул қилишларини ссраганларида Лайғамбаримиз (с.а.в.) ксзларини ерга қадаб сукут сақладилар. Шу ердаги бир саҳоба:
- Ай А асулуллоҳ, бу аёлга мени уйлантирсангиз бслмайдими? А асули акрам унга:
- Маҳрига берадиган нарсанг борми? - дедилар. Саҳоба:
- Йсқ А асулуллоҳ! Анимда ҳеч нарсам йсқ деди. А асули акрам:
- Бор бир дона узук бслса ҳам топиб кел ва қслига тақиб қсй, - дедилар. Саҳоба туриб кетди. Бироз вақтдан кейин қайтиб келиб:
- Ай А асулуллоҳ, ҳеч нарса, ҳатто тақинчоқ ҳам топа олмадим. Лекин шу сҳромим бор. Бунинг срмисини беришим мумкин деди.
Устига кийишга бир дона ксйлаги бслмаган бу фақир саҳобага қараб А асулуллоҳ (с.а.в.) дедилар:
- Яхши, лекин сҳромни срмиси нимага срайди? Қолган срмиси билан сен нима қиласан? Уни сен кийсанг, аёлнинг, у кийса, сенинг устинг очиқ қолади.
-
Саҳоба секин стирди. Озгина вақтдан сснг, ғамгин бслиб чиқиб кетди. Унинг умидсизлиги А асулуллоҳ (с.а.в.)га таъсир қилди. Орқасидан одам юбориб, чақиртирдилар ва:
- Қуръондан ёдлаганмисан? - деб ссрадилар. У:
- Фалон-фалон сураларни ёдлаганман деб санай бошлади. Кейин Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.):
- Қуръондан ёдлаган сураларинг учун сени бу аёлга уйлантирдим, дедилар. Ҳазрати Умарнинг сғли саҳоба Абдуллоҳ ибн Умар айтади:
- Синглим Ҳафса, Ҳазафанинг сғли Хунайсдан бева қолган сди.
(Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.)нинг саҳобаларидан бслган Хунайс Бадр жангида қатнашиб, Мадинада вафот стганди.) Дадам синглимни турмушга қандай берганларини менга айтиб бердилар:
Усмон ибн Аффоннинг (Халифа Ҳазрати Усмоннинг) ёнига бордим ва унга Ҳафсани олишни таклифни қилиб:
- Ай Усмон! Хоҳласанг қизим Ҳафсани сенга никоҳлаб берай, - дедим. Усмон:
- Шу кунларда мен уйланмаганни маъқул деган сйдаман деди. Кейин Абу Бакрни ёнига бордим. Унга ҳам:
- Хоҳласанг қизим Ҳафсани сенга никоҳлаб берай - дедим.
Абу Бакр сукут сақлади ва менга жавоб бермади. Менинг жаҳлим Ҳазрати Усмондан ксра Абу Бакрга кспроқ чиқди. (Чунки Ҳазрати Усмон ҳеч бслмаса уйланмайман деб узр ссраган сди).
Яна бир неча кун кутдим. Кейин Ҳафсани Аабий алайҳиссалом ссрадилар. Мен рози бслдим. Шу пайт Абу Бакр билан учрашиб қолдим. У менга шундай деди.
- Ай Умар! Сен мендан қизингга уйланишни таклиф қилганингда жавоб бермаганим учун ранжиганга схшайсан, шундайми?
- Ҳа шундай, - дедим.
А асулуллоҳ Ҳафсага уйланмоқчи сканлигини айтган сдилар. Мен А асулуллоҳ (с.а.в.)нинг сирларини ҳеч билдирмаслик учун жавоб бермадим. Агар Аабий алайҳиссалом Ҳафсага уйланишдан воз кечсалар, таклифингга албатта рози бслардим...
Бу воқеадан шу ксринадики, муносиб йигит топилганда қизларни таклиф қилинишида ҳеч қандай ноқулайлик йсқ. Айниқса аҳолиси ксп бслган ва кимсани кимса танимайдиган шаҳарларда, схши куёв келиб сшигимизни қоқади, деб кутиш хатодир. Бсйдоқларни уйлантириш Аллоҳнинг амридир. Бу ишни ташкил қилувчи ташкилотлар тузиш, тарафлар сртасида воситачилик қилиш, моддий-маънавий муаммоларни ечимида ёрдамчи бслиш жуда ҳам хайрли вазифа ва хизматдир.
-
Тсй тайёргарлиги
Тсйдан олдин ср-хотин ва оила учун керак бсладиган сҳтиёжлар учун имконист даражасида сарф-ҳаражат қилинади. А сзғор учун зарур ашёларнинг олиниши снги келин-куёвларга осонлик туғдиради. Кийим-кечак, зебу-зийнат ва уй учун керакли ашё олишда исрофгарчилик, дабдабачилик қилмасдан оддий ҳолда ҳаракат қилиш ҳам диний, ҳам иқтисодий жиҳатдан зарурдир. Катта қарз свазига қилинаётган сарф-ҳаражатлар оиланинг ҳузур-ҳаловатини бошдан бузиб, оила саодатига чанг солмоқда. Зебу-зийнат ва буюмлар билан бахт таъминланмайди.
Минглаб пулларга олинган келин сеплари, қизимни бахтли қилади деб сйлайдиган ота-оналар, куёвга келинни қадрли қиладиган схши тарбис ва сътиқод туйғуси сканлигини билишлари керак.
Бу ноёб буюмлар, қиммат газламалар, замонавий кийимлар сскиради, йиртилади, бузилади. Ҳатто бир кун келиб буларни сотишга мажбур бслиб қолиш мумкин. сша оғир дамларда, съни инсон моддий инқирозга юз тутган пайтда дунёнинг ҳақиқий моҳистини биладиган аёл ёрдамга шошилиб, срига куч-қувват бслади. Йсқчиликка чидайди. сзи срига юк бслмаганидай, унинг дардига шерик бслади.
-
Маҳр
Маҳр уйланаётган пайтда куёвнинг келинга берадиган совғасидир. Аркакни аёлга ҳурматининг, унга бслган меҳрининг рамзидир. Баъзи жамистларда қизлар талабгор чиқсин, деб мол-дунё йиғиб, турмушга чиқаётганда буни срларига бермоқдалар. Исломист аёлга ҳурматни маҳр билан исботлаган.
Маҳр — аёлнинг ҳаққи, бадали смас. Исломда инсон шундай қадрлики, дунёда уни сотиб оладиган ҳеч бир қиймат йсқ. Маҳр оила қуришнинг жиддий масъулист сканлигини ксрсатади. Жаноби Ҳақ аёлларнинг бу ҳаққини шундай билдиради:
"Хотинларингизга маҳрларини ҳадс каби (съни чин кснгилдан, мамнунлик билан) берингиз" (Аисо сураси, 4-ост).
Маҳр отанинг ёки онанинг смас, келин бслмишнинг сз ҳаққидир. Унинг ота-онаси ёки қариндоши куёвдан ҳеч қандай маблағ талаб қила олмайди. Онадслининг баъзи ерларида ёйилган ва қизни бир тур мол каби сотишга схшаб талаб стадиган пулнинг ислом ва инсонистга боғлиқ тарафи йсқ. Ҳамма қизининг тирикчилигини, сҳтиёжларини қондириш мажбуристида бслгани ҳолда, уни катта қилиш учун сарфлаган ҳаражатларини куёв тарафидан олиши мутлақо нотсғри. Аикоҳда куёв томонидан бериладиган пул ва буюмлар фақат қизнинг ҳаққидир.
Маҳр турмуш қуришнинг шарти смас, аксинча меҳру муҳаббат воситасидир. Маҳр белгилашнинг икки шакли мавжуд: маҳри мусамма ва маҳри мисимдир. Аикоҳ шартномаси тузилаётган вақтда сзаро келишилган ҳолда белгиланган маҳр маҳри мусамма (аниқ, белгиланган маҳр) дейилади.
-
Тсйга таклиф
Турмуш қуриш инсон ҳаётидаги снг аҳамистли воқеалардан бири бслгани туфайли, тсйни сқинлар ва дсстлар билан стиши табиий. Тсйга таклиф қилиш ва меҳмонларга иззат-икром ксрсатиш Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг тавсисларидир. Абдурраҳмон ибн Авфга уйланаётганларида:
- Бир қсй билан бслса ҳам тсйга меҳмон чақир, - деганлар.
Тсй қилиш ҳукми борасида ихтилофлар вужудга келган. Зоҳирийларга ксра вожиб, Аҳмад ибн Ҳанбалга ксра, суннат, олимларни кспчилигига ксра сса мустаҳабдир.
Тсйнинг вақти билан боғлиқ ихтилофлар ҳам бор. Меҳмонлар келин-куёв чимилдиққа киргандан кейин келгани дурустми ёки кирмасдан олдинми? Шофий имомларидан Субкий чимилдиққа киргандан кейин бслиши дуруст деган. Зеро, Анас ибн Маликни билдиришича:
- Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) Зайнаб билан келин-куёв бслиб тонг оттирдилар, кейин халқни таклиф қилишди. Бугунги тсй вазистга қараб чимилдиқдан олдин, чимилдиқ давомида ва чимилдиқдан кейин бслиб стмоқда.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) аёлларига уйланаётган пайтларида ксп ёки оз меҳмон чақирганлар. Қсй ссйиш ёки ундан ҳам кам харажат билан тсй стказиш мумкин.
-
Тсйга таклиф стилса, рози бслиш. Мусулмоннинг таклифига рози бслиш, мсъминнинг мсъмин устидаги ҳақларидандир. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) шундай марҳамат қилганлар: "Сизлардан бирингиз тсйга таклиф қилинса, дарров рози бслсин".
Зоҳирий ва Шофийларга ксра, таклифга розилик вожибдир. Ҳанафий мазҳабида сса вожиб смас, суннати муаккадир.
Анг ёмон тсй дастурхони. Аикоҳ ибодат бслгани учун тсй маросимларини исломга зид шаклда стиши номақбулдир. Спиртли ичимликлар бслган, дискотекали тсйлар, диний ва миллий анъаналаримизга мутлақо тескари. Спиртли ичимликлар қсйиладиган тсйларга таклиф стилса, бориш мумкин смас. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) шундай деганлар:
"Ҳар ким Аллоҳга ва охират кунига иймон келтирса, спиртли ичимлик бор дастурхонга стирмасин". Бундан ташқари камбағаллар чақирилмай фақат бойлар чақирилган дастурхон ҳам баракотсиздир.
"Камбағаллар қолиб, тсқ кишилар чақирилган дастурхон нақадар ёмондир", - деган ҳадиси шариф бор.
Аикоҳ туфайли маросим қилинар скан, фақирларнинг кснглини ва дуосини олиш керак. Тсйлар, байрамлар ва бошқа турли маросимлар бслмаса, фақирларнинг тскин дастурхон атрофида стиришлари мушкулдир.
-
Исрофгарчилик ва дабдабали тсйлар. Оддийлик ва камтарлик бахтли ҳаётнинг аҳамистли хусусистидир. Аафсни қондириш ва бошқаларга схши ксриниш учун қилинадиган дабдабали тсйлар мол-дунёнинг беҳуда сарфланишига йсл очиб бермоқда. Ҳамма нарсада оддийликни ва тенгликни асос қилиб олган исломист, тсйлардаги исроф ва дабдабага қарши чиққан. Бу борада Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) шундай деганлар:
"Тсйнинг биринчи кунидаги овқат ҳақдир. Иккинчи кунидагиси суннат, учинчи кунники сса дабдабадир. Ҳар ким дабдаба қилса, Аллоҳ уни рози қилади".
Таризда қирқ кеча-кундуз давом стган тсйлар ҳақида айтилади. Айниқса, Аббосийлар даврида сарой тсйларини бошдан охиригача исрофгарчилик сканлиги маълум. Ҳозирги сркатой бойларнинг бир қисми ҳам сски давр қиролларини орқада қолдирадиган даражада исрофгарчилик ва дабдаба қилиб, ерга сочилган пуллар устида сйинга тушмоқдалар.
Ҳадиси шарифда "Учинчи кунни овқати дабдабадир" дейилиши тсй сгасининг нистига боғлиқ. Тсйга вақтида кела олмаган ёки узоқдан келиб, хизмат қилиб юрганларга бир кун овқат беришнинг зарари йсқ. Лекин фалончи тсйида шундай қилди, шунча кун овқат берди, дейишлари учун шундай қилса, қиёмат куни Жаноби Ҳақ унинг риёкорлигини ҳаммага сълон қилади.
-
Суннатга мос тсй
Маълумки, никоҳ тсйлар турли жамистларда турлича қилинган. Буларнинг бир хил хусусисти сса сълон, икром ва маишатдир. Янги оила жамистга сълон қилинмоқда, турмуш қурганлар танитилмоқда, шу тариқа соғлом авлодни юзага келиши таъминланмоқда.
Аикоҳни сълон қилиш. Ссзда ва амалда никоҳни ташвиқ қилган Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) тсй қилиб, чолғу чалишни тавсис стганлар. А асулуллоҳ (с.а.в.)нинг бу борадаги баъзи гапларини келтириб стсак:
"Аикоҳ жинсий муносабатда ҳалол ва ҳаромни бир-биридан айирадиган ишдир". Зино айб бслгани учун сширин, никоҳ шаръий ва мақбул бслгани учун ошкор қилади.
"Тсйни сълон қилинглар ҳамда никоҳни масжидларда сқинглар. Унинг учун даф (дсмбира) чалинглар. Ҳеч бслмаса, бир қсй билан тсй қилинг. Уйланаётган киши сочини қорага бссган бслса, буни аёлга билдирсин. Уни алдамасин".
Бу ҳадиси шарифга ксра, никоҳни даф (дсмбира) билан сълон қилиш ва масжидда никоҳ сқиш суннатдир. Масжидда сқилиши никоҳнинг ибодат сканлигидан далолат бермоқда.
-
Тсйда маишат. "Азада йиғлайдилар, тсйда сйнайдилар", - деган нақл бор.
Тсйларда хурсанд бслиш табиий бир ҳолдир.
Ҳазрати Ойша онамиз (р.а.) ансорлардан бир сқинининг тсйига борадилар. Уйга келганларида Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) ссрадилар:
- Келин-куёвни ичкарига юбордингизми?
- Ҳа.
- Келин билан бирга даф чалиб, қсшиқ айтадиган канизаклар ҳам юбордингизми?
- Йсқ.
- Ансорларнинг ксп ғазаллари бор. Улар хурсандчиликни ҳам жуда схши ксришади. Кошки мана буларни тараннум стадиган кимсалар ҳам борганда сди:
Сизга келдик, сизга келдик,
Сизга салом, бизга салом.
Бслмаганда қизил олтинлар,
Ксринмасди ой юзлар.
Сиёҳ буғдойлар бслмасайди
Семирмасди вужудлар.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) бу ссзлари билан тсйнинг камчилигига ишорат қилмоқдалар. Бир ашура куни Мадинада ёш қизларнинг чалиб қсшиқ айтаётганларини ксрган Холид ибн Зақвон ал-Маданий бу ҳақда Муаввиз қизи А убаййидан ссрайди. А убаййи:
- Тсйим куни срталаб А асулуллоҳ келдилар. Каравотимга стирдилар. Анимда Бадр жангида ҳалок бслган аждодларим билан боғлиқ қсшиқ айтиб стирган иккита канизак бор сди. Қсшиқни бир ерида:
- "Орамизда сртага нима бслишини биладиган бир пайғамбар бор" деганида, А асулуллоҳ (с.а.в.):
- Ундай деманглар. Артага нима бслишини Аллоҳдан бошқа ҳеч ким билмайди. Қсшиғингизда давом стинг, дедилар. Холид ибн Зақвон шу тариқа даф чалиш жоиз сканлигини билдилар.
-
Сабр-тоқат
Бир аёл Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг ёнларига келиб шундай деди:
- Сизнинг тепангизда туриб даф чалишни нист қилдим! Аима қилай? Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.):
- Ундай бслса, чалавер, - дедилар. Аёл:
- Жоҳилист кишилари бутлар учун қурбонлик қилган ерда қурбонлик қилишни нист қилдим. Аима қилай?
- Бир бут учун нист қилдингми?
- Йсқ, Аллоҳ учун.
- Ундай бслса, қурбонлик қилавер...
Анас ибн Малик (р.а.)нинг нақл қилишларича, Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) бир тсйдан қайтиб келаётган аёл ва болаларни ксргач, срнидан турдилар ва уларга хурмат билан дедилар:
- Сизлар инсонларнинг ичида мен учун снг севимлисизлар.
Яна Ҳазрати Анас (р.а.)нинг билдиришларича, А асулуллоҳ (с.а.в.) Мадинанинг бир жойида даф чалиб, қсшиқ айтаётган бир гуруҳ қизларга йслиқадилар. Улар қсшиқларида:
"Биз Аажжор сғиллари, қизларимиз.
Муҳаммад нақадар схши қсшнимиз" дегач, А асулуллоҳ (с.а.в.):
- "Аллоҳ биладики, мен ҳам сизларни жуда схши ксраман" дедилар.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) ксрсатган йслларини тутган саҳобалар тсйларда қувонч ва хурсандчилик қилганлар Амир ибни Саъд (р.а.) шундай деганлар:
- Бир тсйда Қарозо ибни Каъб ва Абу Масъуд ал-Ансорийнинг ёнига бордим. Бу пайтда канизаклар қсшиқ айтаётган сди.
"Сиз А асулуллоҳ (с.а.в.)нинг саҳобаси ва Бадр аҳлидансиз. Сизнинг ёнингизда шундай қилинспти (ва сизлар овоз чиқармаспсизлар) дедим. Улардан бири:
- Истасанг бизлар билан бирга сшит, истасанг туриб кет. Тсйда хурсандчилик қилиш учун бизга рухсат берилган" - деди. Шу воқеа билан боғлиқ бир ривост мавзуни снада ойдинлаштиради. "Бизга тсйда қсшиқ айтишга, жанозада меъёрида йиғлашга (А асулуллоҳ тарафидан) рухсат берилди".
-
Инсонни тсғри тушунмоқ
Бу ҳадис ва тажрибалардан англаймизки, Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) инсон фитратига холис тарзда ёндошиб табиий орзу ва сҳтиёжларни инкор қилмай, уларни шаръий йсл билан қондиришга ксрсатма берганлар. Зеро, хурсандчилик, дам олиш сҳтиёжлари шаръий йсл билан қондирилмаса, кишилар ҳаётнинг қийинчиликлари остида сзиладилар, руҳий азобга дучор бсладилар. Тсй, байрам ва бошқа шодиёналар кундалик ҳаётни осонлаштирадиган, роҳат бағишлайдиган бслгани учун Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) ора-сирада бу нарсаларга мойиллик ксрсатиб, қарши чиққанларга сса танбеҳ берар сдилар. Бир Қурбон хайитида Ҳазрати Ойша (р.а.) ансордан иккита канизак билан бирга даф чалиб, қсшиқ айтиб, вақти чоғлик қилишаётганда уйга Ҳазрати Лайғамбар кириб келадилар ва хурсандчиликни бузмаслик учун юзларини бошқа тарафга қилиб ётадилар. Шу пайтда уйга Ҳазрати Абу Бакр Сиддиқ (р.а.) кирадилар ва жаҳллари чиқиб:
- А асулуллоҳнинг уйида шайтон асбобларини нима иши бор? - дейдилар. Аарироқда ётган Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) юзларидаги пардани оладилар ва:
- "Қссверинг, бу - байрам", - деб Абу Бакрга қарайдилар.
Яна шундай хайит кунида Ҳазрати Ойша онамиз (р.а.) ҳабашистонликларнинг қалқон-камон сйинини тсйгунча томоша қилганларини биламиз. Яна Ҳазрати Ойша онамиз (р.а.) ёшларнинг хурсандчилик қилишлари борасида қуйидагиларни айтганлар:
"Мен у пайтда ёш сдим. сйин ва хурсандчиликни жуда схши ксрадиган қизларга имконист беринг. Улар хурсандчилик ва томошаларни жуда схши ксрадилар. Узоқ вақт томоша қилгач, зерикишади. Шунинг учун улар тсйгунча томоша қилишсин".
-
Ҳеч ким А асулуллоҳ (с.а.в.)дан ортиқ даражада диндор бсла олмайди. Инсон фитратидан бехабар, диндорликни зулм, заҳмат ва мотам тутиш деб сйлайдиган баъзи илмсиз кишилар динда ҳеч қандай хурсандчилик йсқ сканлигини айтиб, ҳатто шаръий хурсандчиликка ҳам қарши чиқишмоқда. А асулуллоҳга тескари ҳаракат қилиш диндорлик ҳисобланмайди. Бундан ташқари бир хато бошқа хатога сабаб бслади. сарбдаги динсизликнинг асосий сабаби черков зулмидир. Ислом мувозанат динидир. Шаръий чегарадан ошмаслик шарти билан, руҳий ва баданий сҳтиёжларни қондирилишга ижозат беради.
Ҳалоллик сшигини ёпиш билан ҳаромнинг йсли тссилмайди, аксинча ёйилади. Ҳеч кимнинг ҳалолни ҳаром, ҳаромни ҳалол қилишга ҳаққи йсқ. Хурсандчилик динда жоиз смас деб сйлайдиганлар Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) замонида ҳам бор сди. Ҳукмни билмаганлари учун бошда Ҳазрати Абу Бакр ва Ҳазрати Умар ҳам қсшиқ айтганларга ва камон-қалқон сйнаган ҳабашистонлиларга қарши чиққанларини, кейин Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг рухсат берганларини сшитиб, индамаганларини биламиз.
-
Хурсандчилик чегараси. Ислом инсоннинг қувониш, хурсандчилик қилиш каби сҳтиёжларини одатдагидай қабул қиларкан, уларнинг қондирилишида ҳам маълум меъёрлар белгиланган. Инсон — бекорчи смас. Ҳар истаганини истаган шаклида қила олмайди. Асри саодат тсйларидаги харажатларда хаддан ошишга, исрофга йсл қсйилмаган. Тсйнинг шаръий бслиши учун диққат қилинадиган хусуслар:
1. Тсйда спиртли ичимлик ичиш, айш ишрат, аёл ва сркакларнинг аралашиб сйнашлари, қуюқлашиб рақс тушишлари жоиз смас.
2. Қсшиқ, лапар ссзлари инсон ҳиссиётини жунбушга келтирмаслиги, ҳаромга бошламаслиги, уларда динга зид ифодалар бслмаслиги керак. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) канизакларни "Орамизда сртага нима бслиши биладиган пайғамбар бор" деган ссзидан қайтарганлар. Келажакни фақат Аллоҳ билишини айтганлар.
3. Хурсандчилик сҳтиёжи жинсга ва ёшга ксра турличадир. Ашларнинг сйин-кулгуга мойиллиги кспроқ сканини Ҳазрати Ойша онамиздан сргандик. Шодиёналар сависли, ёшга мос бслмоғи, ибодат ва ишга тссиқ бслмаслиги лозим. Акс ҳолда вақт ва куч исрофгарчилигига йсл очади. Бундан ташқари тсй маросимлари инсон ор-номуси ва шахсистига тегадиган бслмаслиги керак.
-
Ҳозирги тсйлар қандай бслиши керак?
Асри саодатдан кейин ҳам Ислом жамистларида тсйлар суннатга мос тарзда стказилган, кураш, югуриш, мушак каби сйинлар билан бойитилиб, юксак маданист ҳолига келган.
Аммо Ислом слкалари орқада қолиб, ривожланган ғарб қаршисида сзлигини йсқота бошлаши тсйларга ҳам таъсир қилди, тсйларнинг диний ва миллийликдан узоқлаштирди. Авваламбор, катта шаҳарларда ғарбга тақлидан қилинган тсй тантаналари замон билан бирга снг кичик қишлоқ жойларга қадар ёйилган, соғлом оила қурилишини қутлаш срнига миллий анъаналаримиз ёт маросимларнинг слкаларимизга киришига ва срнашишига восита бслган. Тсйларнинг миллийлигини йсқотувчи бундай дабдабалар ҳалигача давом стмоқда. Бу салбий холатни қоралаш орқалигина тсхтатиб бслмайди, буларга муқобил тарзда тадбирлар стказиш лозим. Спиртли ичимликлар ичилган, қучоқлашиб рақсга тушилган, ёмон ссзлар ишлатилган, мастларнинг қичқириғи ва қусишлари билан давом стадиган бу тсйларга қарши ёшларимизни сзига тортадиган, уларнинг покиза завқ ва орзуларини қондирадиган тсйлар қилишимиз фойда келтиради. Ашларнинг орзу ва истакларини шаръий йсл билан қондирмасак, улар истар-истамас ғайри исломий тсйларни истаб қолишади. Ва бу билан ксплаб исломий ва инсоний қадристлардан мосиво бсладилар.
-
Бугунги тсйларни жозибалироқ стказиш учун қуйидаги тажриба қилиниши мумкин.
1. Маишат. Тсйда дастурхон ёзиш суннатдир. Тсй сгалари сз имконистларига ксра дастурхон ёзиши, айниқса, ёшларга қаратилган совға тақдим стиши керак. Масалан, келин-куёвнинг уйига кираётган пайтда ширинликлар сочиш кспчиликда қизиқиш уйғотмоқда. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) даврида келин уйга кираркан, хурмо сочиларди.
2. Хурсандчилик. Тсйда сйин-кулгу, хурсандчилик, шодиёна бслиши табиийдир. Бу жараёнларни снада бойитиш, жозибали ҳолга келтирилиш лозим. Фақат ваъз сқиш, мавлуд сқиш билан тсй бслмайди. Мавлуд слганнинг орқасидан ҳам сқилади. Ваъз ҳамма вақт тингланади. Тсй маросимини дафн маросимидан айириш учун шодиёналарга лоқайд бслмаслик лозим. Миллий ва замонавий мусиқалар, қсшиқлар билан тсйларни жонлантириш айни муддаодир. Хина кечаси, съни келиннинг сарполарини ксриш, уни кийинтириш ва пардоз-андоз қилдириш анъанаси ҳам суннатга мос. Уни ёйишда ва бойитишда фойда бор.
3. Турли хил мусобақалар. Юртимизнинг ксп жойларида стадиган тсйлардаги улоқ, пойга, югуриш, кураш каби мусобақалар воз кечилмайдиган маросимлардан сди. Шаҳар ҳаётида бундай тадбирларни йслга қсйиш осон бслмаса ҳам, шунга мос келадиган салон ва майдонларда, айниқса, ёшлар орасида кураш, гимнастика каби спорт сйинлари стказилиши мумкин. Қилич-қалқон сйинлари, аёл-сркак аралаш бслмаган фолклор чиқишлар тсйларга қизиқишни орттиради.
4. Турли хил ҳажвлар. Кишиларнинг ор-номус ва шахсистига тегмайдиган тақлид, ҳажв, ҳазиллар қилиниши ҳам мумкин. Шеър ва латифа мусобақалари, соврини тсй сгаси томонидан бериладиган тез айтишлар, топишмоқлар ҳам тсйларни жозибали қилади. Бу тадбирлар ёшларнинг миллий тсйларга қизиқишини орттиради. Аатижада сса Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) давридан оладиган намуна билан бугунги замонга мос исломий тсй моделини наслимизга тақдим стиш, шу тариқа тсй маросимларини гуноҳлардан фориғ қилиш арафасида турибмиз.
-
Келин-куёвни чимилдиққа тайёрлаш
Чимилдиққа илк қадам қссётган ёшларни жисмоний ва руҳий томондан тайёрлаш керак. Иккиси ҳам озода, гсзал қиёфада, айниқса, келиннинг қиёфаси урф-одатга мос бслиши лозим. Келин-куёвга тажрибали одамлар тарафидан жинсий мавзуларда билим берилиши, соғлиқ ва дин жиҳатидан зарарли ҳаракатлардан сҳтиёт қилиниши керак. Чимилдиққа кириш келиннинг ҳайз ксрмаган кунларига тсғри келиши аҳамистлидир.
Тсйнинг маълум бир кун ва ойга тсғрилаш мажбуристи йсқ. Икки ҳайит орасида бслиши ҳам зарарли смас. Аксинча, Шаввол ойида бслишининг мустаҳаблигига доир ривостлар бор. Чимилдиққа кириш кечасининг пайшанба кечасига тсғри келиши бир урф-одат сди. Келинлик либосини киймасдан олдин қиз таҳорат олади, икки ракат намоз сқийди, дуо қилади.
Тсй кечаси куёв снг сқин масжидга намозига олиб борилади. Аамоздан кейин имом дуо қилади. Баъзи жойларда такбир билан уйга келтирилади ва гсшангага олиб кирилади.
-
Чимилдиқда
Илк кеча оиланинг кириш сшиги, ҳаётнинг снг аҳамистли бурилишларидан биридир. Бу кеча ср-хотиннинг орзулари ушалиб, дуолари қабул бслади. Гуноҳлари кечирилади. Улар ҳам бу кечанинг қадрини билсинлар, оила ҳаётига имону сътиқодли, шуурли ва зийрак холда кирсинлар. Аллоҳнинг амрига итоат стсинлар. Куёв чимилдиққа кирганида келиннинг ёнига боришдан олдин икки ракат намоз сқиб, шундай дуо қилади:
"Аллоҳим! Сенга ҳам айтиб менинг, аёлимнинг, ота-онамнинг ва бутун мсъминларнинг гуноҳларини кечиришингни ссрайман. Аллоҳим! Орамизда меҳр-муҳаббатни кучайтир. А изқимизни ҳалол ва ксп бер, барака бер. Бизга фойдали илм, манфаатли ишлар ва хайрли фарзанд бер, қувончли кунларни насиб айла. Бизларнинг дунё заҳматларидан ва охират азобидан сақла".
Бу борада А асулуллоҳ (с.а.в.)нинг тавсислари шундай: "сизлардан бир киши уйланса, хизматкор ёки хайвон олса қслини унинг пешонасига қсйиб, дуо қилсин: сй, А оббим, сендан бунинг схшилигини, хулқ-атворининг гсзаллигини тилайман, ёмонлигидан ва феъл-атворидан паноҳ тилайман".
Кейин куёв туриб табассум билан келинга сқинлашади. Аазокат билан ёпинчиқни очиб, унинг гул сноқларидан бир бсса олади. Шу тариқа аёлининг қалбига илк севги уруғини скади. Чимилдиқда келин ва куёв мумкин қадар ҳасжонларини енгиб, туйғуларга асир бслмай, ссли-ҳушли ҳаракат қилишлари лозим. Чунки бу кеча умр бсйи схшаши бслмайдиган кечадир. Бу тотли лаҳзаларда умрларининг охиригача оила қийинчилигини ёрдамлашиб енгишга, бир-бирларига нисбатан меҳрибон, вафоли, фидокор, шафқатли ва марҳаматли бслишга, ксзларини ва кснгилларини бошқалардан сақлашга ссз беришлари керак. Умрларини охиригача бу ваъдани унутмасликлари, бу борада Аллоҳдан ёрдам ссрашлари даркор.
-
Одат
Баъзи жойларда чимилдиқ кечасида сшик тагида туриб, бокиралик хабарини олиш ва уни сълон қилиш одати борки, бу жуда ёмон ва зарарли ҳолдир. Бокиралик қонини текшириш ва сълон қилишни ксп ноқулайликлари бор.
1. Ар-хотинга тегишли сирларни қидириш.
2. Фақат ср-хотин билиши керак бслган сирларни сълон қилиш.
3. Ар-хотинда турли шубҳа, гумон уйғотиш.
Бунинг келин ва куёвга руҳий, маънавий жиҳатдан салбий таъсири ҳам бслади. Чимилдиққа кирган ёшлар бу кеча ҳасжонда бсладилар. Ашик ортида турган қулоғи динг пойлоқчиларни сйлашса, ҳасжонлари снасм ортиши, бу сса сз навбатида жинсий фаолистни сусайтириб, жинсий иқтидорсизликни келтириб чиқариши мумкин. Биринчи кечада келин-куёв қсшила олмаса, асабни бузувчи гумонлар, фисқу-фасодлар майдонга келади. Ҳолбуки, натижа илк кеча олинмаслиги мумкин. Мутахассисларнинг айтишларича, бокиралиги зарар ксрмаган ва бокиралик ишорати очиқчасига билинмайдиган қизлар ҳам бор. Бокиралик учун ишорат кутганлар бундай пайтда кср-ксрона ҳукм чиқариб, беайб бир қизга турмушнинг бошидаёқ "номуссиз" тамғасини урадилар. Бу сса келин ва куёв учун маънавий томондан мислсиз зарба бслади. Жаннатдай бсладиган оила бир зумда жаҳаннамга айланади. Бундай хато натижасида кспгина оилалар ҳали қурилмасдан бузилгани маълум. Агар куёвда қизнинг бокиралиги борасида жиддий гумон бслса, буни дарров фош стмасдан, махсус врачга ёки тажрибали бир кишига мурожаат қилиши лозим. Чимилдиқ кечасида баъзи бир сҳтиёжлар учун сқин кишилардан тажрибали бир аёл бслиши айни муддаодир.
-
Тсй табриги
Келин-куёвни оила қурганликлари билан табриклаш ҳам диний, ҳам инсоний бурч ҳисобланади. Турмуш қуриш табриклашга лойиқ бслган ишлардан биридир.
Исломда ҳамма нарса каби тсй табригининг ҳам меъёри, шаклу шамойили бор. Жоҳилист даврида араблар снги уйланган кишига, "бахтли сша, бола-чақанг ксп бслсин" дейишарди. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) сса снги уйланган кимсани шундай табриклардилар:
- Бу никоҳни Аллоҳ сиз учун муборак стсин, устингизга раҳмат ёғдирсин, оилангизни хайрли оилалардан қилсин.
-
Аамунали оила
Ҳазрати Али (р.а.) Биби Фотиманинг турмуш қуришлари
Ҳазрати Фотима (р.а.) Лайғамбар (с.а.в.)нинг снг кичик қизлари сдилар. Лайғамбар (с.а.в.) уларни жуда севардилар. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг муборак насабларини давом сттириш бахтига айнан Фотима онамиз (р.а.) мушарраф бслганлар. А асулуллоҳдан олти ой кейин вафот қилдилар. Йигирма тсққиз, сттиз ёки сттиз бир ёшларида вафот стганига доир ривостлар бор.
А асулуллоҳ бирор ғазо ёки сафардан қайтганларида аввало масжидга кириб икки ракат намоз сқиб, сснгра Ҳазрати Фотиманинг ёнига борар, ундан кейин аёлларининг ҳузурларига стишар сдилар.
Ибн Аббос шундай ривост қиладилар:
- А асулуллоҳ (с.а.в.) ерга тсрт чизиқ чизиб, буларни нимага чиздим, биласизларми? -деб ссрадилар. Саҳобалар:
- Йсқ билмаймиз, Аллоҳ ва Унинг А асули схши билади, -дедилар.
А асулуллоҳ (с.а.в.):
- Жаннатий аёлларнинг снг устунлари тсрттадир. Булар Ҳувайлид қизи Хадича, Муҳаммад (с.а.в.) қизи Фотима, Имрон қизи Марсм ва Музоҳим қизи Осис (Фиръавннинг аёли) - дедилар.
Ҳазрати Фотиманинг юришлари, гапиришлари ва сғиллари Ҳазрати Ҳасан ҳам Лайғамбаримизга жуда схшар сдилар. Бу схшашлик туфайли кспгина аёллар Ҳазрати Ҳасанга талабгор бслганлар.
Ҳазрати Ойша (р.а.) "Мен Фотимадай ссзи А асулуллоҳга схшайдиган бошқа кишини ксрмадим" деганлар. Фотима (р.а.) уйга кирган пайтларида А асулуллоҳ (с.а.в.) сринларидан турар, хуш келдинг деб уни қаршилаб, салом берар ва спардилар.
Турмуш қурган вақтлари: Ҳазрати Фотима (р.а.) ҳижратдан беш ой кейин Ҳазрати Алига (р.а.) никоҳландилар. Ҳижратнинг иккинчи йилида Бадр жангидан кейин тсй бслди. Уҳуддан кейин бслганлиги ҳақида ҳам ривостлар бор. Бу пайтда сн беш ёшда сдилар.
-
Ҳазрати Фотиманинг (р.а.) талабгорлари
Ҳазрати Фотимани (р.а.) аввал Ҳазрати Абу Бакр (р.а.) ссрадилар. Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.) унга:
- Ай Абу Бакр! Мен у ҳақда келадиган илоҳий ҳукмни кутспман" - дедилар. Ҳазрати Абу Бакр буни Ҳазрати Умарга айтдилар. Умар (р.а.):
- Ай Абу Бакр, сизни рад стибдилар, - дейишди. Ҳазрати Абу Бакр:
- Фотимани сен ҳам ссра, деганларидан сснг Ҳазрати Умар бориб ссрагач, Лайғамбаримиз унга ҳам Абу Бакрга айтган гапларини айтдилар.
Ҳазрати Алининг қариндошлари "Фотимани А асулуллоҳдан сен ҳам ссра", - дедилар. Ҳазрати Али:
- Абу Бакр ва Умар қайтарилгандан кейин менга йсл бслсин. Мен ҳам рад қилинишдан қсрқспман, - деб жавоб қайтардилар.
Бироқ қариндошлар унинг Лайғамбарга сқинлигини айтиб ксндирдилар. Бу ҳақда Ҳазрати Али (р.а.) шундай ҳикос қилганлар:
Озод бслган қулим Фотимага совчи юборганини биласанми? - деб ссради. Мен билмайман, - дедим. Кейин:
- А асулуллоҳнинг ёнига бориб, Фотимани ссрашингга нима тссиқ бслспти? - деди.
- Унга уйлана оладиган бирор нарсага сга смасман, - дедим.
- А асулуллоҳнинг ёнларига борсанг, Фотимани сенга албатта никоҳлаб берадилар, деди. Аиҳост Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.)нинг ҳузурларига бордим. У зот ҳайбатли ва виқорли сдилар. Олдиларига стирдим. Жим бслиб қолдим. Гапира олмадим. А асулуллоҳ:
- "Аимага келдинг, бир нарсага сҳтиёжинг борми? Менимча Фотимани ссраб келдинг" деганларидан сснг:
- Ҳа, - дес олдим.
Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.) Ҳазрати Алини истагини Фотимага айтдилар. У ҳам гапирмади.
-
Ҳазрати Фотиманинг маҳрлари
А асулуллоҳ Алидан ссрадилар:
- Фотиманинг маҳрига берадиган ниманг бор? Али:
- Ҳеч нарсам йсқ, - дедилар. А асулуллоҳ:
- Сенга берганим зирҳли ксйлак қаерда? - дедилар.
Али "ёнимда" дедилар. Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.):
"Уни Фотимага маҳр сифатида бер" дедилар. Бу кичик зирҳли ксйлак бслиб, сни ссси ва оғир сди. Уни зирҳчи Хутомий тикканди. Бошқа ривостда Ҳазрати Али оти ҳам бор сканлигини айтган. Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.):
- "Отинг сзингга керак, фақат зирҳингни сот" - дедилар. Ҳазрати Али зирҳини Ҳазрати Усмонга 480 дирҳамга сотиб, пулини олгандан кейин Ҳазрати Усмон уни совға сифатида қайтариб бердилар. А асулуллоҳ (с.а.в.) Ҳазрати Усмоннинг бу иши учун дуо қилдилар.
-
Аикоҳ маросими
Лайғамбаримиз никоҳ сқилишидан аввал хутба сқидилар. Аллоҳга ҳамду-сано айтдилар. Кейин:
- Буюк Аллоҳ Фотимани Ҳазрати Алига турмушга берилишини менга буюрди, мен ҳам 480 дирҳам маҳр билан турмушга бердим, дедилар ва Ҳазрати Алига:
- Ай Али! Бунга розимисан? Қани сен ҳам хутба сқи, - дедилар.
Ҳазрати Али Аллоҳга ҳамд айтиб, шукр қилдилар. А асулуллоҳга салавот келтирдилар.
Аикоҳ маросими тугагач, Лайғамбаримиз олдиларига бир товоқда хурмо қсйиб олинглар, дедилар. Ҳазрати Фотима Ҳазрати Алига никоҳлангач, йиғлаган сдилар. Лайғамбаримиз (с.а.в.) ёнларига бориб:
- Ай Фотима, нега йиғласпсан! Мен сени ссраганларнинг снг билимлисига, юмшоқ кснгиллиликда ва ақлда снг устунига, сна илк мусулмон бслганига бердим, — дедилар.
А асулуллоҳ (с.а.в.) Ҳазрати Алига берган маҳрнинг учдан иккисини ейдиган, безак ва атир каби нарсаларга, учдан бирини сса кийим-кечакка сарфлашга буюрдилар.
Умайс қизи Асмога (р.а.) Фотима (р.а.)нинг уйини тайёрлаш тайинланди. Асмо Фотиманинг келин бслиб борадиган уйига борди. Бири бсйрадан, иккитаси сса ошланган теридан бслган учта ксрпача тайёрлаб, ичларини хурмо псстлоғи билан тслдирди. А асулуллоҳ (с.а.в.) хуфтон намозидан сснг Фотиманинг уйига бориб, ксздан кечирдилар.
-
Ҳазрати Фотиманинг сепи ва уй ашёлари:
1. Умайс қизи Асмо тайёрлаган уч ксрпача.
2. Лопукли бир гилам.
3. Ичига хурмо псстлоғи тслдирилган ёстиқ.
4. Иккита қсл тегирмони.
5. Бир дона сув тулуми (меш).
6. Битта ксза.
7. Теридан қилинган битта пиёла.
8. Бир дона слак.
9. Бир дона сочиқ.
10. Ошланган қсчқор териси.
11. Бир бсйра.
12. Хурмо спроғидан тсқилган срин-жой.
13. Икки ксйлак.
14. Бир жун адёл.
Ошланган қсчқор терисини тсшак қилиб ишлатишар, адёл сса икки кишининг устини тамоман ёпмас сди.
-
Тсй таоми
Ансорларнинг баъзилари Ҳазрати Алига тсй овқати беришни сслатишган. Ҳазрати Али (р.а.) зирҳини бир сҳудийга гаровга бериб, срим кило арпа сотиб олган, сна қсчқор ҳам ссйган. Уруғи ажратилган қуруқ хурмога ун, ёғ ва қатиқ аралаштирилиб, овқат тайёрланган ва арпа нон билан ейилган. Бу сша даврга ксра, снг схши овқат сди. Бундан ташқари зайтун ёғи ва хурмо ҳам берилган.
-
Чимилдиқ
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) Ҳазрати Алига Фотиманинг ёнига кирмай туришни буюрдилар. А асулуллоҳ келиб, сшикни тақиллатдилар. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)ни снагалари Умму Айман сшикда кутиб олди. Салом бериб, ичкарига кириш учун рухсат ссрадилар. Киргач, Ҳазрати Алини ссрадилар. У ерда сканлигини билгач, "хайрга сришсин" деб дуо қилдилар.
Кейин Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) бир ксза сув олиб, таҳорат қилдилар. Сувнинг ичига мушки-анбар солдилар. Ҳазрати Алини чақириб, сувдан кскси ва елкаларини орасига сепдилар. Кейин Ҳазрати Фотимани чақирдилар. Унга ҳам бу сувдан сепдилар ва:
- Мен сени оиламнинг снг хайрлисига никоҳладим, - дедилар. Аллоҳим бу никоҳни муборак айла, уларни баракатли қил, уларнинг насабини муборак қил, - деб дуо қилдилар. Бундан ташқари Ихлос, Фалақ ва Аос сураларини сқиб, Аллоҳдан уларнинг ва авлодларини шайтондан ҳимос қилишини ссраганлари ва Ҳазрати Алига:
- Аллоҳнинг исми ва баракати билан қаллиғинг ёнига кир, - деганлари ривост қилинади.
Лайғамбар (с.а.в.) тсртинчи кун срталаб уларни ксришга бордилар.
-
ИККИАЧИ БЎЛИМ
Бахтли оила қандай қсриқланади?
Оилани қсриқлашда томонларнинг вазифалари
Аикоҳ масъулисти
Аҳли суннат сътиқодига ксра, сткинчи никоҳ жоиз смас. Аикоҳланганда ср-хотинлар сзаро ҳақ, манфаат ва номусга риос қилиш учун ссз берган бсладилар. Оилалар соғлом бир шаклда қуриладиган бслса, жамистнинг ривожланиши ишончли бслади. Оила ҳаётини муҳофаза стиш снг аввало келин ва куёв билан бирга, уларнинг сқинлари, расмий ва хусусий ташкилотлар, ҳатто жамистдаги барча шахслар бурчи, вазифасидир. Зеро, оила соғлом бслмаса, бунинг зарарини бутун жамист ксради. Оилани сақлашда ҳам Аллоҳнинг чегараларига риос қилиш лозим бслади. Бу чегарадан стиш оилани бузиш демакдир.
-
Ар-хотиннинг бурчлари
Ар-хотин оиланинг асосий устунидир. Оила мустаҳкамлиги аввало буларнинг тежамкорлигига, ҳаракатларига боғлиқ. Шунинг учун сру хотин турмуш қийинчиликларига сабр қилиб, сз масъулистларини доимо ҳис ста билишлари лозим. Бу масъулистни Лайғамбар (с.а.в.) шундай билдирадилар:
"Ҳаммангиз чспонсизлар, ҳамма қсл остидагилар учун масъулдир. Давлат бошлиғи халқи учун, ср сса оила аъзолари учун масъулдир. Аёл срининг уйида бир ҳимосчидир.
Хонадон учун масъул. Хизматкор хсжайинининг моли учун қоравул. У ҳам қсл остидагилар учун масъулдир.
Чспон боқаётган ҳайвонларининг стлатиш, сувларини бериш, бсрига бсғизлатмаслик, касал, чслоқ бслганларни даволаш учун жавобгар бслганидай, аёл ва сркак ҳам қсл остидагилар учун айнан шу шаклда масъулдир.
-
Арнинг вазифалари
Оила учун биринчи навбатда сркак масъулдир. Лекин бошлиқнинг сзбошимча ва нафсий ҳаракатларга смас, оила аъзоларининг камолотига қаратилиши лозим.
Аима учун оила бошлиғи хотин смас, ср? Жисмоний ва руҳий тузилишига ксра биринчи навбатда масъуллик сркакка муносибдир. Ҳадисда айтилганидай, аёл бу борада сркакнинг ёрдамчиси, хонадон ва болаларнинг ҳимосчисидир.
Оила бошлиғи — срнинг оила аъзолари олдидаги асосий бурч ва вазифалари қуйидагилардан иборат:
1. А сзғор таъминоти.
Бойликлари бслган тақдирда ҳам аёлнинг ва фарзандларининг таъминотига ср масъулдир. Аафақа инсоннинг сшаши учун зарур бслган моддий ва маънавий сҳтиёжларни сз ичига олади. Ейдиган, ичадиган, кисдиган нарсалар, маскан, даволаш, таҳсил ва ҳоказо. Ислом жамистида аёл тирикчилик учун ишлаш мажбуристида смас. Унинг нафақаси сри, ёки отаси ё ака-укаси, ёки сғлининг зиммасидадир. Фақат Имом Моликка ксра, ср фақир бслса, аёл ишлаши лозим.
Арнинг тирикчилик учун масъул сканлиги китоб, суннат ва ижмо билан собитдир.
"Уларни (оналарни) схшилик билан едириб-кийдириш отанинг зиммасидадир" (Бақара сураси, 233-ост).
Бу борада Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) шундай марҳамат қилганлар:
"Аёллар ҳақида Аллоҳдан қсрқинг, улар сизнинг ҳимоснгиздадир. Уларни Аллоҳга ваъда бериб олгансиз. Аомусларини ҳам Аллоҳ номига ҳалол ҳисобладингиз. Уларнинг сизда урфга мос равишда ейдиган, кисдиган ҳақлари бордир".
Абу Суфённинг аёли Ҳинд (р.а.) А асулуллоҳ (с.а.в.)нинг ёнларига келиб, шундай деди:
- Ай Аллоҳнинг А асули! Абу Суфён хасис одам. сзимга ва фарзандларимга етгудай нафақа бермайди. Унга билдирмасдан унинг пулидан оламан. Бу ишим гуноҳ ҳисобланадими?
А асулуллоҳ (с.а.в.) дедилар:
- Унинг молидан сзингга ва фарзандларингга етадиган миқдорда олишинг жоиз.
Ҳазрати Умар (р.а.) аёлларидан қочиб сшаётган бир қанча инсонлар ҳақида лашкарбошларга хат ёзиб, бу одамларни топиб ё аёлларининг нафақасини беришга ёки улардан ажралишга, агар ажралмоқчи бслишса, у ҳолда стган кунларнинг нафақаларини юборишларга амр стган.
-
Аафақа нималарни сз ичига олади?
Аафақа меъёри срнинг имконига, давр талабига ва урф-одатга ксра камайиши ёки озайиши мумкин. Аафақа сз ичига қуйидагиларни олади:
а. Озиқ-овқат.
б. Кийим-кечак. с. Уй-жой. d.
d. Дори ва даволаш.
е. Хизматчи (Арнинг имкони ва аёлнинг сҳтиёжи бслса).
Аёл қачон нафақа ҳаққига сга бслади?
1. Аикоҳнинг ҳақиқий бслиши.
2. сзини срига топшириши.
3. Арининг жинсий сҳтиёжини қондирмоғи.
4. Ари истаган ерда сшашга рози бслиши.
5. Ар-хотинни жинсий алоқага.
6. Аёлнинг срига итоат стиши, бессроқ бир иш қилмаслиги лозим.
Ар нафақа бериш билан ҳам қарзини узади, ҳам садақа савобини олади.
Ҳадиси шарифларга ксра, "Савоби снг ксп бслган савдо, оилангга қилган харидинг, ҳаражатингдир".
"Бир кимса савобини Аллоҳдан кутиб, оиласига сарф-ҳаражат қилса, садақа ҳукмидадир".
-
2. Одоб қоидалари.
Ар-хотинларнинг сзаро схши муносабатда бслишлари оила ришталарини мустаҳкамлайди. Қуръон таъбири билан айтганда "Бир-бирларининг ёпинчиғи бслган ср-хотинлар" сзаро аҳил бслишлари зарур. Бу айни вақтда Аллоҳнинг амридир.
"Улар билан тинч-тотув сшанглар. Агар уларни ёмон ксрсангиз ҳам (сабр қилиб иноқ ҳолда сшайверинглар). Зеро, сизлар ёмон ксрган нарсада Аллоҳ ксп схшиликларни қилиб қсйган бслиши мумкин" (Аисо сураси, 19-ост).
Бу борада Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) шундай деганлар:
"Мсъмин бир сркак жаҳли чиқиб мсъмина аёлдан ранжимасин, агар унинг характери ёқмаса, бошқасини ёқтириши мумкин".
Шайх Абу Муҳаммад ибн Аби Язил илм ва диндорлик борасида катта мавқега сга сди. Бу зотнинг ёмон бир аёли бор сди, унга ҳақсизлик қилар, тили билан ранжитарди. Бундан одамларнинг жаҳли чиқар сди. У зот бир куни шундай деди:
- Мен Аллоҳнинг илм ва молу-дунё борасида мукаммал неъматига сришган бир бандасиман. Балки бу аёл гуноҳларимга жазо сифатида юборилгандир?! Агар мен у билан ажрашсам, Аллоҳнинг унданда баттароқ жазо беришидан қсрқаман.
Баъзи тафсирчилар сса:
"Яқин дсстингга схшилик қил", остида айтилган дсст киши аёлидир, деганлар. Аёллар билан схши сшаш борасида Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг ксп тавсислари бор:
"Мсъминларнинг иймон борасида етуклари ахлоқи снг гсзал бслганларидир. Сизларнинг снг хайрлиларингиз аёлларига схши муносабатда бслганларингиздир".
"Аёлларга сахийлар иззат-икром ксрсатади, пасткашлар сса уларни ҳақорат қилади".
-
3. Оилани бошқариш.
Хоҳ давлат, хоҳ иш, хоҳ оила бошқарувида муваффақистга сришишнинг бирдан-бир йсли адолат билан ҳаракат қилишдир. Зеро, коинотдаги ҳамма нарса мувозанат асосида ҳаракатланади.
Арабларда: "Қаттиқ бслма синасан, юмшоқ бслма сиқиласан", деган мақол бор. Дарҳақиқат, на қаттиқ ва на юмшоқ, балки уларнинг сртаси бслиш керак. Қаттиқ ёки юмшоқ бслишнинг срни бор. Шунинг учун бошқарувчилик нозик ва қийин бир санъатдир.
"Аёллар борасида бир-бирларингизга хайр тавсис қилинглар. Чунки улар қовурғадан сратилган. Қовурғанинг снг сгри жойи сртасидир. Уни тсғирлашга ҳаракат қилсанг, синдириб қсссан, сз ҳолига ташлаб қсссанг сгриланишда давом ставеради. Шундай скан аёллар борасида бир-бирларингизга хайр тавсис қилинглар".
"Шубҳасиз, аёл қовурғадан сратилган. Ҳамма вақт тсғри бслиб турмайди. Агар ундан фойдаланмоқчи бслсанг, сгрилигини ҳисобга олиб фойдаланасан. Бутунлай тсғрилайман, десанг, синдириб қсссан. Синдириш сса ундан ажралиш демакдир".
Ҳадиси шарифларда аёлнинг қовурғадан сратилганлигини айтилиши мажозийдир. Уларнинг нозиклигини билдириш учундир. Бошқа бир ҳадиси шарифда аёллар чиннига схшатилган, уларга нисбатан ҳаракат қилишда сҳтиёт бслиш таъкидланган.
Аёлнинг қовурғача схшатилиши аёлга ҳақорат смас, ҳақиқатдир. Тиббиётда ҳам маълумки, инсоннинг снг нозик сусги қовуғадир. Қалбга сқин бслиши севгини ифода стади. Ксксимиздаги сускнинг сгрилиги камчилик смас, заруратдир.
-
4. Оқил бслиш.
Меҳр-муҳаббатдан ташқари оила мустаҳкамлигини таъминловчи асосий восита ақлдир. Туйғулар ҳар он сзгариб туради. Инсон бир пайтлар севган кишисини кейин севмаслиги табиий холдир. Ички ва ташқи таъсирлар орқали инсоннинг психологисси ҳам сзгариши мумкин. Турмуш сртоғини ёқтирган, ёқтирмаган пайтлар бслади. Оилавий ҳаёт сзгарувчан туйғулар билан смас, ақл билан бошқарилиши лозим. Бир кун биттаси Ҳазрати Умарнинг ёнига келиб, аёли билан ажрашмоқчи сканлигини айтди. Ҳазрати Умар (р.а.) ссрадилар:
- Аимага аёлинг билан ажрашмоқчисан?
- Уни севмайман.
- Ай ахмоқ! Бутун оилалар муҳаббат билан сшасптими? Сенинг ақлинг нимага срайди?
Анас ибни Молик (р.а.) айтади: А асулуллоҳнинг ёнида бир одам ҳақида мақтаб гапиришди. А асулуллоҳ:
- Ақли қанақа? - деб ссрадилар.
- Ай, А асулуллоҳ! Ибодати шунақа, ахлоқи бунақа, фазилати бундай, тарбисси ундай, - деб мақтадилар. А асулуллоҳ сна:
- Ақли қанақа? - дедилар. Саҳобалар:
- Ай, А асулуллоҳ! Биз унинг ибодати, хайрли иши ҳақида гапирспмиз. Уни мақтаспмиз. Сиз сса ақли ҳақида ссраспсиз?
Бунга жавобан А асулуллоҳ (с.а.в.):
- Ахмоқ ссфи жоҳиллиги билан фосиқлардан ҳам кспроқ зарар келтиради. Аллоҳга сқинлик даражалари ақлларининг ксплиги биландир, дедилар.
Ақлдан мақсад шаҳват, ҳасад, нафрат каби туйғулардан ҳоли ақлдир. Айниқса, сркакларнинг кенг дунёқарашлари вазмин бслишлари оила ҳаётида жуда-жуда муҳимдир.
-
5. Ўйин-кулгу.
Оила муҳитидаги расмист ва сиқилишни кетказиш учун вақти-вақти билан хурсандчилик ва ҳазил-ҳузул килиб турилиши керак. Ҳар нарсада бизга намуна бслган Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) бу борада ҳам идеал бир оила бошлиғи сканликларини ксрсатганлар.
А асулуллоҳ (с.а.в.) айниқса Ойша онамиз билан ҳазиллашиб, мусобақа сйнаганлар. Баъзан Ҳазрати Ойша А асулуллоҳни, баъзан сса А асулуллоҳ Ойша (р.а.)ни енгган. Лайғамбаримиз (с.а.в.) бекорга вақт сарфлашни хуш ксрмас сдилар. Лекин пойга, мерганлик ва аёли билан сйнашишни фойдали ишлардан деб ҳисоблар сдилар.
Ашура кунида ҳабашистонликларнинг масжидда сйнаган камон-қалқон сйинини Ҳазрати Ойша онамиз билан бирга Ҳазрати Ойша онамиз зериккунларигача томоша қилганлар. Лайғамбаримиз (с.а.в.)нинг бошқа аёлларидан кспроқ Ҳазрати Ойшага (р.а.) бундай муносабатлари бироз ёш бслишидандир. Бундан англашиладики, аёлларнинг ёшларига мос тарзда муносабатда бслиш лозим.
-
6. Муҳофаза қилиш.
Оила номуси ва шаънини ҳимос қилиш снг аввало срнинг вазифасидир. Ар сзининг, аёлининг ва бошқа оила аъзоларининг қийин аҳволга тушиб қолмасликлари учун қслидан келганича ҳаракат қилиши керак. Ар ор-номус борасида талабчан бслиши ва маълум маънода рашк қилиши керак. А ашк инсоний фазилатлардан биридир. Аёлини бировлардан рашк қилмайдиганларни даюс дейилади. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) даюс киши жаннатга кира олмаслигини айтганлар. Даюс ким? дейишганда "Уйига кимни кириб-чиққанига сътибор бермаган кишидир" дес жавоб бердилар.
Аммо сринсиз шубҳа ва гумонларга бориш жуда хавфлидир. Шубҳа ва ишончсизлик оила бузилишининг снг асосий сабабларидан бири ҳисобланади.
"Шундай рашкчиликлар борки, Аллоҳ уларни севмайди. Бу ортиқча гумонга берилиб аёлга азоб берувчи срдир" (Ҳадиси шариф).
Ҳазрати Али ҳам "Ортиқча рашк қилма. Зеро, бу туфайли аёлингни ёмонликка бошлашинг мумкин".
А ашк оиланинг номус ва обрссини муҳофаза қилишда талабчан бслишдир. Оилани бузишга смас, тузишга қаратилган.
-
7. Диндорлик.
Ар оила аъзоларига диндорлик борасида ҳам срнак бслиши керак. Хоҳ ишонч, хоҳ амал борасида уйда чин мусулмон намунасини ксрсата олиши керак. Оила аъзоларининг диний ва дунёвий илм олишлари учун биринчи навбатда ср масъул. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг уйлари худди бир мактабдай сди. Бу мактабнинг сқувчилари А асулимизнинг (с.а.в.) муборак аёллари сди. Мусулмон аёллар, айниқса, аёлга тааллуқли билимларни Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг аёллари воситасида срганар сдилар.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) уй аҳлига ҳам динларини сргатар, ҳам ибодатларини текширар сдилар. Ҳазрати Фотима Ҳазрати Алига турмушга чиққанларидан кейин Лайғамбаримиз уларни 6 ой давомида бомдод намозига уйғотар сдилар.
Оила сҳтиёжларини қондириб, дунёвий хавфлардан ҳимос қилар сканмиз, бундан ташқари уларни охиратга оид зарарлардан ҳимос қилишимиз лозим. Жаноби Ҳақ:
"Ай, мсъминлар, шулар сзларингизни ва аҳли аёлларингизни стини одамлар ва тошларда бслган дсзахдан сақлангки, у (дсзах) устида қаттиқдир ва қаттиққсл. Аллоҳ сзларига буюрган нарсага итоатсизлик қилмасдиган, фақат сзларига буюрилган нарсани қиладиган фаришталар турур" (Таҳрим сураси, 6-ост).
-
8. Саховат.
Инсонлар сртасида меҳр-муҳаббатни пайдо қилувчи ҳислатлардан бири, бу шубҳасиз, сахийликдир. Мол-мулки бсла туриб хасислик қилган кимсалар на уй аҳлига на бошқаларга ёқади. Исрофгарчиликка йсл қсймасдан оила аъзоларига иззат-икром ксрсатиш, ошқозон каби ксзларни ҳам тсйдириш бахтли бслишнинг сабабларидан биридир. Имкони бсла туриб оила аъзоларига хасислик қиладиган ср ҳам гуноҳкор бслади, ҳам уларни ёмон ишларга сарфлайди. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.): "Аафақаси учун масъул бслган кимсага лоқайд бслиш гуноҳ саналади" деганлар.
Абу Суфённинг аёли Ҳинд А асулуллоҳ (с.а.в.)га срини хасислигидан, сзига ва болаларига етадиган ҳеч нарса бермаётганидан шикост қилган сди. А асулуллоҳ: сзингга ва болаларингга етгудай нарсани Абу Суфённи молидан олишинг мумкин, - деб айтган сдилар.
-
9. Садоқат.
Келин ва куёв бир-бирларига садоқатли бслишлари, севги ва ҳурматларига раҳна солмасликлари керак. Турмуш қурган ҳар бир ёш ёридан илтифот кутади. Агар ср ёки хотин кснглини бошқасига берса, оила муносабати сзгаради. Аатижада сса нафрат ва совуқлик келиб чиқади.
Умуман, кспгина срлар аёлларини алдаб "Ман қилинган севги", "сйнаш" ҳаётида сшаб оила пойдеворига зарар етказмоқдалар. Бу ҳаракатлари аёлларининг ҳам айнан шу хатога йсл қсйишларига сабаб бслиши мумкинлиги сса ҳаёлларига ҳам келмайди. Афсуски, оилани тутиб турган иффат туйғулари сзғиланмоқда.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) срларни номусли бслишга чақириб шундай деганлар:
"Сизлар номусли бслингларки, аёлларингиз ҳам номусли бслсин. Оталарингизни ҳурмат қилингларки, сғилларингиз ҳам сизларни ҳурмат қилсин".
Садоқатли бслиш фақат аёлнинг вазифаси скан деган нотсғри фикр орқасидан срларнинг ношаръий ҳаётига бефарқ қаралмоқда. Холбуки, номусли бслиш ҳамманинг вазифасидир. Аёлига вафодор бслмаган срнинг ундан садоқат кутишга ҳаққи йсқ. Ҳамма скканини сради. Аммо бу срлар хиёнат қилса, аёллар ҳам хиёнат қилиши мумкин дегани смас. Фақат бир хато бошқасини келиб чиқариши сҳтимолга сқин.
-
10. Хизмат.
Ар ташқарида рсзғор ташвишида бслиши билан бирга уй ишларида ҳам аёлига ёрдам берса, севги ва ҳурматнинг ортишига сабаб бслади.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) уйда қсй соғиш, кийимларни тозалаш, йиртиқ ерларини смаш, оёқ кийимини таъмирлаш, уйни супуриш, тусга ем бериш каби ишларни қилишда уйдагиларга ёрдам берардилар. Хизматчилар билан бирга овқат еб, у билан хамир қилар, бозордан олган нарсаларни сзлари олиб келар сдилар.
Уй ишларига ёрдам берадиган срни "хотиннинг қули" дейдиган ҳам бор. Бундай фикрлаш ҳамма нарсадан аввал Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)ни ҳақорат қилишдир. А асулуллоҳ биз учун снг гсзал бир намунадирлар. Ҳар нарсада А асулуллоҳга схшаган нисбатимизда етук мсъмин бсламиз. Камтарлик ва хизмат инсонни қадр-қийматини орттиради. Севги ва дсстликка сабаб бслади.
-
Аҳли аёлга муносабат
Ҳаққи Арзурумлининг "Маърифатнома"сидан олган тамойилларимиз шулардан иборат:
1. Ар аёлига нисбатан схши характерли бслиши;
2. У билан мулойим ва олийжаноб бир шаклда гаплашиши;
3. Аёлининг ёнига борганида унга салом бериб, ундан ҳол-аҳвол ссраши;
4. Уни ёлғиз ва қувончли ксрганида сочларини силаб, турли илтифотлар ксрсатиб стиши;
5. Уни ёлғиз ва хафа ксрганида муҳаббат ва шафқат ксрсатиб, ҳол-аҳвол ссраши ва тасалли бериши;
6. Аёлни кснглини турли ваъдалар билан олиш керак. Зеро, у уйда бир турли қамалган. Ягона умиди сридир. Ягона ҳаёт дссти ҳам удир. Қайғу-аламини шеригидир.
7. Аёлига бола тарбиссида ёрдамчи бслиши лозим. Зеро, бола кеча-кундуз йиғлаб, онасига дам олиш учун фурсат бермайди. Бундай аёлга ёрдам берганга, Аллоҳ ҳам ёрдам беради.
8. Аёлини сзи кийган даражада кийинтириши;
9. Унга сз еганидан едириши, имкон даражасида кун кечиришини, маскан, ейим-ичим ва кийим-кечак сҳтиёжларини қондиришни бсйнидаги қарз деб билиши;
10. Аёлини умуман урмаслиги, дунёвий ишлардаги камчиликлар туфайли унга ёмон ссз айтмаслиги;
11. Аёлининг дин ишларидаги камчиликлари учун ундан бир кундан ортиқ хафа бслмаслиги;
12. Аёлига юмшоқ муомалада ва табассумли бслиши;
13. Аёлининг ёмон характерига гувоҳ бслганда хатони сзидан қидириши; "агар мен схши бслганимда аёлим ҳам схши бслар сди" дейиши керак.
14. Аёли хафа бслганда сукут сақлаш даркор. Охири пушаймон бслиб, аёл сридан узр ссрайди. Зеро, у заифадир. Сукут сақлаб, мағлуб стилади.
15. Аёлининг схши хулқ ва хизматларини ксргач, Аллоҳга ҳамд айтиши ва шукр қилиши керак.
16. Аёлига шундай муносабатда бслиши керакки, у: "Арим мени ҳаммадан кспроқ схши ксради" деб сйласин.
17. Оила бошқаруви ва тирикчилик борасида аёли билан маслаҳатлашиши, унга оғир ишлар буюрмаслиги керак.
18. Аёлидан зарар ксриши мумкинлигини ҳам унутмаслик шарт. Зеро, Ҳазрати Одамни (а.с.) Аллоҳга осий қилган Момо Ҳавво онамиздир.
19. Аёлининг кичик камчиликларини сшириб, ксрмаганликка олиши;
20. Аёлини бутун сир ва камчиликларини бошқалардан сшириши лозим.
21. Латифалар айтиб, аёл ҳолига кирмасдан у билан сйнаши керак. Зеро, Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) аёллари билан снг гсзал тарзда бирга бслганлар. Ҳатто Ойша онамиз билан мусобақа сйнаганлар.
22. Кснгли бошқа бировларни қсмсайдиган вазистга туширмаслик;
23. Аёлига зарарли нарсаларни сқитиб сргатмаслик;
24. Аёлига Қуръонни, фарзларни ва дин одобларини сргатиши;
25. Бола ксриш-ксрмаслик борасида аёлини розилигини олиши шарт.
26. Аёлига ортиқча замонавий ва сзига жалб стувчи кийим кийдирмасинки, зийнатларини ксрсатиш учун тез-тез ксчага чиқиб, уйга лоқайд бслмасин.
27. Аёлига айтмай сафарга чиқмаслиги, ҳажга кетмаслиги, кетмоқчи бслган пайтида хабардор қилиши лозим.
28. Аёли солиҳа ва итоатли бслса, унинг устига бошқа аёл олмаслик керак. Акс ҳолда ораларидаги адолатни тамоман таъминлай олмайди.
29. Аёлига ғамларини, душманларини ва қарзларини айтмаслиги керак. Акс ҳолда уни хафа қилган бслади.
30. Аёлини ҳеч қачон қарғамаслик. Зеро, аёл кеча-кундуз унинг хизматкоридир, ошпази, тикувчиси, ювувчиси, қсриқчисидир. Йслдоши, кснгилдоши, ёри ва нигоридир.
Арга оид деб айтганларимизни бир қисми ҳуқуқий, бир қисми сса ахлоқийдир.
Аёл срнинг қули деб қарайдиганлар сркакка оид бу вазифаларни ксз олдига келтирсалар кимни кимга қул сканлигини схшироқ тушунадилар. Бу ерда масала бировнинг бировга қул бслишида смас, ҳамманинг хулқ-атвор ва вазистга қараб мос вазифаларни қилишидир.
-
Аёлнинг вазифалари
Оиланинг асл қсриқчиси аёлдир. Оиланинг давомийлиги учун у ҳам камида ср қадар масъул ҳисобланади. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.):
"Аёл срнинг уйдаги бир ҳимосчиси, хонадон учун жавобгардир" деганлар.
Уйнинг ички ишлари учун кспроқ аёл жавобгар. "Усни урғочи қуш қуради" деган нақл бежиз смас.
Аёлнинг вазифалари, асосан, қуйидагилардир.
1. Итоат.
Аёлнинг биринчи вазифаси срига итоат қилишдир. Бу итоат аёлни асло камситмайди ёки аёл иккинчи сринга қсйилади, дегани смас. Икки кишидан иборат бслса ҳам ҳар жамистнинг амал қилиши керак бслган тартиб бор. Тартиб сса итоат ва қонунларга бсйсуниш билан таъминланади. Аёл срига итоат стиши керак. Аммо ср ҳам бсйсунадиган қонунлар бор.
Аёл срининг қонуний амрларига итоат стади. Оила нафақасини таъминлайдиган, ҳаёт қийинчиликларига ксксини тутадиган сркакка аёл итоатсизлик қила олмайди. Ар ҳаққи жуда оғирдир. Ойша онамиз (р.а.) шундай ривост қиладилар:
- Аёл устида снг ксп кимнинг ҳаққи бор, сй А асулуллоҳ? - дедим.
- Арининг, - дедилар.
- Арнинг устидачи?
- Онасининг, дедилар.
-
Агар Аллоҳдан бошқага сажда қилиш мумкин бслганида аёлларга срларига сажда қилишни амр стган бслардим. Бунинг сабаби Аллоҳнинг сркаклар учун аёллар устида қилган ҳаққидир.
Солиҳа аёлни снг гсзал хусусисти итоатдир.
Арларига итоат қилган аёллар жиҳод савоби оладилар. Чунки срларини жиҳодга тайёрлайдиганлар аёллардир. Аёл сркакнинг снг сқин қсллаб-қувватловчиси ва маслаҳатчисидир. Оила сифатида маҳрум бслган сркаклар жиҳод қила олмайдилар. Саодатнинг пойдевори севги, севгининг меваси сса итоатдир. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) итоаткор аёлларга ушбу хайрни айтадилар:
"Аёл беш вақт намозини сқиб, рсзасини тутса, номусини сақлаб, срига итоат стса, жаннатга хоҳлаган сшикдан кирсин".
"Ҳар қандай аёл срини рози қилиб вафот стса, жаннатга киради".
Аёлнинг срига итоат стиши айниқса шу хусусларда:
а) Жинсий алоқада "Бир сркак аёлини тсшакка чақирсаю аёли келмагани учун тунни ундан хафа бслиб стказса бу аёлга фаришталар срталабгача лаънат сқишади".
в) Мол сарфлашда. Арнинг мол-дунёсидан рухсатсиз сарфлай олмайди, сзига ва болаларига етадиган даражадагиси бундан мустасно.
в) Ташқарига чиқишда: Аёл срнинг рухсатисиз бошқа ерга бора олмайди. Акс ҳолда уйга қайтиб келгунча Аллоҳнинг ва фаришталарнинг лаънатига дучор бслади. Ар-хотин бир-бирларини қаерда сканликларидан хабардор бслишлари керак.
-
2. Хизмат.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) ва саҳобаи киромларнинг аёллари срларига ҳар ишда ёрдамчи бслганлар. Уй ишларидан ташқари ишларда-см уларга ксмак берганлар.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг суюкли қизлари Ҳазрати Фотима бу борада ҳозирги давр аёлларига ёрқин бир ибратдир. Фотима онамиз чеккан заҳмат ва қийинчиликларига Ҳазрати Али чидай олмаган ва биргаликда А асулуллоҳни ёнига борганлар. Ҳазрати Фотима (р.а.) айтишдан услибдилар. Шунда Ҳазрати Али:
- Ай А асулуллоҳ, мен айтай. Тегирмон айлантиришдан Фотиманинг қсли шишди. Меш билан сув ташишдан елкалари арчилди, уй супуришдан кийимлари тупроқ бслди. Сизга хизматчилар келганида Фотимага хизмат қилишини амр стсангиз" дегач, А асулуллоҳ (с.а.в.):
- Ай, Фотима, Аллоҳдан қсрқ. А аббинг олдидаги вазифангни бажар ва рсзғор ишларини қилишда давом ст", дедилар.
Ҳазрати Абу Бакрнинг қизлари Асмо, сри Зубайрнинг ишига қарашар, отга қараб, уч фарзоҳлик жойдан бошида хурмо данагини ташир, қудуқдан сув олиб, хамир қорар сди.
Бойлиги, насл-насаби ким бслса-бслсин, ҳар аёл бу тарзда срининг ва бошқа оила аъзоларининг хизматида бслса, оиланинг юкини биргаликда бсйнига олган бслади. Табиати ва уй ишларига имконлари сабабли аёллар уй ишларини, сркаклар сса ташқаридаги юмушларни қиладилар. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) уй ишларини Ҳазрати Фотимага, ташқи ишларни Ҳазрати Алига берганлар.
-
3. Иффат.
Аёлнинг снг аҳамистли вазифаларидан бири иффат ва номусини сақлашдир.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) сркакларнинг аёллар устидаги ҳақларини айтар сканлар, шундай деганлар:
- "Тсшакни бошқа бировларга бостирмасликлари, кснглингизга ёқмайдиган кимсаларни уйларингизга киришига рухсат бермасликларидир".
Қуръони Каримда: "Бас, ибодат-итоатли ва срлари йсқлигида Аллоҳнинг ҳифзу-ҳимости билан (срларининг мол-мулкларини ва сз иффатларини) сақловчи хотинлар — схши хотинлардир" дейилган. (Аисо сураси, 34-ост).
Оила сирларини дуч келган ерларда айтилмаслиги, айниқса жинсий ҳаёт билан боғлиқ хусусларни сир тутиши керак. Аазокат ва иффат соҳиби бслган мусулмоннинг ҳатто ксрган ёмон тушини бошқа бировларга айтиши ҳам носриндир.
Жинсий ҳаётни сир тутиш, қсриқлаш ср-хотиннинг бирдек вазифасидир. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.):
"Қиёмат кунида Аллоҳ ҳузурида снг ёмон аҳволда бсладиган кимсалардан бири, турмуш сртоғи билан муносабатда бслиб, кейин унинг сирини фош қилган кимсадир".
-
4. Исрофдан сақланиш.
Исроф иқтисоднинг тескариси ва молни бекорга сарфлашдир. Лул топиш улкан тошни тепаликка чиқаришдай қийин, сарфлаш сса тепаликдан тошни юмалатиш каби осондир.
Лулни асосан ср топади. Сарфлашни сса асосан аёл қилади. Зеро, рсзғор сҳтиёжларини аёл схши билади. Агар у исрофгар бслса срнинг пул етиштириб бериши қийин бслади. Шунинг учун аёлнинг тежамкор бслиши аҳамистлидир. Ксрпага қараб оёқ узат, деган мақол бежиз смас.
Аввал аёллар срларидан имконисти етмайдиган нарсани ссрамас, қаноатли ва тежамкор бслиб, оилани бошқаларга муҳтож бслишдан сақлар, тирикчилик борасида срларини сиқмас, ҳатто срларига срталаб ишга кетаётган пайтида шу танбеҳни берар сдилар:
"Зинҳор бизларни тсйдириш учун ҳаром пул топма, биз очликка чидаймиз, аммо жаҳаннам оловига чидай олмаймиз".
Оддий ва камтарин ҳаёт кечириш ҳам руҳ, ҳам бадан учун фойдалидир.
-
5. Фарзандларга тарбис бериш.
Оила ҳам бир мактаб кабидир. Фарзандлар схши ёки ёмон одатларни аввало оилада срганадилар. Она фарзандининг снг сқин йслдошидир. Оилани тирикчилиги учун асосан ксчада бсладиган ср фарзанд тарбиссида онадай таъсирли бсла олмайди.
Иссиқ она қучоғи шахсист шакллана бошлайдиган мактаб дейиш мумкин. Болалар оналарининг нусхасидир. Бунга оид бир мақол бор: "Онасини ксриб қизини ол".
Онгли оналар болаларининг моддий ва маънавий тарбисси учун жиддий қарайдилар, болага бериладиган схши тарбис снг қийматли мерос сканлигини идрок қиладилар.
"Ҳар буюк инсонни орқасида буюк аёл бор" дейдилар. Ҳақиқатдан ҳам буюк инсонларни буюк оналар етиштирган.
Ҳар аёл сқитувчи бсла олмаганидай, ҳамма аёл ҳам она бсла олмайди. Оналик сқитувчиликдан ҳам қийматга сга смас. Яхши авлод схши онанинг асаридир.
-
Аёл срига қандай муносабатда бслиши керак?
Иброҳим Ҳаққи Арзурумлига ксра, аёл срига шундай муносабатда бслиши керак:
1. Ар ичкарига кирганида срнидан туриш.
2. Арни табассум билан қарши олиш.
3. Арига "хсжайин, марҳамат" дейиш.
4. Арининг пальтосини олиш.
5. Арининг ҳар амрига итоат стиш, бсйин сгиш.
6. Арининг тсшагидан қочмаслик.
7. Аридан рухсатсиз уйдан бошқа ерга кетмаслик.
8. Ари ундан спич ва ҳакозо ссраганида рад стмаслик.
9. Арини кийимини тозалаш.
10. Арига овқат тайёрлаш.
11. Арининг тсшагини солмоқ.
12. сусл, таҳорат олиш учун сув тайёрлаш.
13. Ари истаса, ғусл ва таҳоратда унга ёрдам бериш.
14. Аридан рухсатсиз нафл рсза тутмаслик.
15. Молини ва гсзаллигини таъна қилмаслик.
16. Ейиш ва кийинишда срини қайғуга солмаслик.
17. Овозини срининг овозидан юқори кстармаслик.
18. Арига азоб бериб, сиқмаслик.
19. Арини ёнида ва орқасидан дуо қилиш.
20. Ари учун пардоз қилиш, ор-номусини ҳимос қилиш.
21. Арининг меҳмонларини схши ксриб, уларга хизмат қилиш.
22. Арининг сқинларини ҳурмат қилиш.
23. Вазистни тушуниш ва борига қаноат қилиш.
24. Ортиқча ноз қилмаслик ва арз стмаслик.
25. Уйнинг мол-мулкига ва болаларга сга бслиш.
-
Бир онанинг қизига қилган насиҳати
А обис қабиласининг олдин келганларидан Хорис қизи Умома қизини қирол Амр сғли Хорисга турмушга беришда қизига шундай насиҳат қилади:
Менга қара қизим! Одоб ва тарбиссига, наслига ва аслига қараб бир кимсага насиҳат қилиш керак бслмаганида сди менинг ҳам ҳозир сенга насиҳат беришимга ҳожат қолмас сди. Бу билганга сслатма, билмаганга сргатиш.
Қизим! Агар бир қизни ота-онасини мол-дунёси сабаби билан срга берганда, сени ҳеч қачон турмушга бермас сдик. Лекин ундай смас. Аркаклар биз учун сратилгани каби, бизлар ҳам улар учун сратилганмиз.
Қизим! Ҳозир сен ота-онанг уйидан, катта бслган ерингдан чиқиб умрингда ҳеч ксрмаган, сзингга сқин бслмаган одамнинг уйига борспсан. Шундай скан срингнинг розилигини ксзлаб канизак каби итоат қилки, у ҳам сенга қул бслсин. Сени севиб, кснглингни олиш чорасини изласин.
Ҳозир сенга сн тавсис бераман. Буларни схшилаб тушуниб ол ва вақти келганда ишлат. Шунда роҳат қилиб сшайсиз, ораларингиз асло бузилмайди.
-
1. Сенга ейдиган ва кисдиган нима олиб келса, жон-дилдан қабул қил. Қаноатли бсл. Зеро, қалб ҳузури қаноатдир.
2. Буюрганини қил, қилма деганини қилма. Ссзига қулоқ солиб, унга итоат ст. Келишув ва итоатга таснган оиладан Аллоҳ таоло рози бслади.
3-4. Уйнинг ичини, ташқарисин тоза тутишга ҳаракат қил. Ксзга ёқмайдиган ёки ёмон ҳид тарқатадиган нарсалардан сзингни тий. Зинҳор срингни сзингдан жиркантириб қсйма.
5-6. Ухлайдиган ва овқат ейдиган вақтларини схши бил. Яъни буларни қайси вақтда қилишга одатланган бслса, шу вақтларга мос қилиб овқатини ва ётоғини тайёрла. Зеро, очлик жаҳлни чиқаради, уйқусизлик ғамгин қилади.
7-8. Унинг молини қсриқла, исроф қилма. Обрссини ҳимос қил, қариндошларини ҳурмат қил. Булар схши бошқарув учун кераклидир.
9. Арингга оид сирларни ҳеч кимга айтма. Агар айтадиган бслсанг, сен унинг ишончини йсқотасан.
10. Динга зид бслмаган истакларини дарҳол бажар. Агар бепарво бслсанг, уни ранжитиб қсссан. У қайғули бслса, қувончли бслишдан, у қувонганда қайғули бслишдан сзингни тий. Акс ҳолда бу севмаганингни, ҳис-туйғуларига шерик бслмаганингни далилидир. Бу ҳолат сизларни айрилиш даражасига олиб борадиган нарсадир. Сен срингни дардларига нақадар шерик бслсанг, у ҳам сенинг дардларингга шу қадар шерик бслади. Арингни истакларини сз истакларингдан афзал бил.
-
Ҳазрати Иброҳим (а.с.)га ёққан ва ёқмаган келин
Ҳазрати Иброҳим (а.с.)нинг сғллари Исмоил балоғат ёшига етгач, Журҳум қабиласидан бслган бир қизга уйланди. Кунларнинг бирида онаси Ҳожар вафот стди. Исмоил уйлангандан кейин Иброҳим (а.с.) ташлаб кетган сғлини ва келинини ксришга келдилар. Исмоил уйда йсқ сди. Исмоилнинг аёлидан уни ссрадилар. У:
- Тирикчилигимизни таъминлаш учун чиқиб кетди, деди. Иброҳим кейин:
- Тирикчилигингиз, аҳволингиз қандай? - деб ссрадилар. Исмоилни аёли:
- Кун кечиришимиз қийин. Жуда ёмон аҳволдамиз, — деб шикост қилди. Кейин Ҳазрати Иброҳим келинига:
- Аринг келганида мендан салом айт, уйини сшигини алмаштирсин. Исмоил келганида отасини келиб-кетганини англагандай бслди ва:
- Уйимизга биров келдими? - деб ссради. Аёли:
- Ҳа. Шундай бир қарис келди. Мендан сизни, кейин аҳволимизни ссради. Мен аҳволимиз ёмон сканлигини айтдим, деди. Кейин Исмоил:
- Сенга биров нарса омонат қилдими? - деди. Аёли:
- Ҳа, менга сизга салом айтишни ва уйни сшигини алмаштиришингизни тайинлаб кетди, деди. Исмоил аёлига:
- Бу келган қарис отам. Менга сен билан ажрашишни амр стган. Анди сен оилангга кетишинг мумкин, — деди ва у билан ажрашиб бошқа бир қизга уйланди.
Иброҳим (а.с.) Аллоҳ буюрган бироз муддат стгач, сна келдилар. Уйда Исмоил сна йсқ сди. Келинидан Исмоилни ссради.
-
- Тирикчилигимизни таъминлаш учун чиқиб кетдилар, - деди келин.
- Тирикчилингиз, аҳволингиз схшими?
- Биз, хайр, саодат ва баракат ичидамиз, — деди ва Аллоҳга ҳамду-сано айтди.
- Аима еб, нима ичспсизлар?
- Гсшт еспмиз, сув ичспмиз.
- Ай А аббим, буларни гсштларини ва сувларини баракотли қил, - деб дуо қилдилар ва келинга:
- Аринг келганида унга салом айт ва унга сшигини схши тутишлини тайинла, — дедилар. Иброҳим кейин Шомга қайтди. Исмоил қайтиб келиб, аёлидан:
- Уйимизга биров келдими? - деб ссради.
- Ҳа, нуроний юзли бир отахон келди.
- Сизни ссради, мен тирикчилигимизни таъминлаш учун чиқиб кетди, дедим. -Тирикчилигингиз қандай? - деб ссради. Мен: - Ҳамма нарсамиз етарли дедим.
Кейин Исмоил аёлидан:
- Сенга бирор нарса омонат қилдими? - деб ссради. Аёли:
- Ҳа. Сизга салом айтишимни ва уйнинг сшигини схшилаб тутишингизни тайинлади, деди. Исмоил аёлига:
- сша зот менинг отамдир. Сен сса уйимизни шарафли сшигисан. Отам менга сени схши тутишимни амр қилган, деди.
Иброҳим (а.с.) борига шукр қилмайдиган биринчи келинни хуш ксрмаган ва у билан ажралишини истаган, сабр-қаноатли иккинчи келинни сса схши ксриб, унинг схши тарзда сақланишини истаган ва уни дуо қилганлар. Лайғамбарларнинг дуосига мушарраф бслишни истовчи келинлар Иброҳим (а.с.)нинг иккинчи келини каби ҳаракат қилишлари керак.\
-
Умумий ҳуқуқлар
А. Ар-хотиннинг вазифалари.
Оилада ср ёки аёлдан бирини иккинчи даражада ксриш хатодир.
Баъзилар айтилган бу ҳақ ва вазифаларга баҳо берар скан, Исломни аёлнинг иккинчи даражага қсйган, уни фақат сркакнинг хизматчиси сифатида билади, холос, деб даъво қилмоқдалар.
Ислом инсонга қандай бслса, аёлга ҳам шундайдир. Аркакни юқори, аёлни паст ксриш ахмоқликдир. Агар аёл қадрсиз бслса, у туққан сғли ҳам, қиз ҳам қадрсиз деганидир.
Аллоҳга ибодат ва итоат қилишда сркак билан аёл сртасида фарқ йсқ. Зеро, инсон сркак ва аёлдан дунёга келади.
"Ай, инсонлар, дарҳақиқат Биз сизларни бир сркак (Одам) ва бир аёл (Ҳавво)дан сратдик..." (Ҳужурот сураси, 13-ост).
Ҳадиси шарифда сса:
"Аёллар билан сркаклар бир дарахтнинг икки шохидир" дейилган.
-
В. Тузилиш фарқи.
Инсоний ҳақ-ҳуқуқ жиҳатидан сркак ва аёл тенг, аммо жисмоний ва руҳий тузилишлари фарқлидир. Зотан, буни инкор стиш мумкин смас. Акс ҳолда сркак ва аёл деган икки тушунча майдонга келмас сди.
Аёл сркакдан устун смас.
Аёл сркакдан паст смас.
Аёл сркак билан тенг смас.
Хсш, ундай бслса нима?
Аёл аёлдир, сркак сркакдир. Аллоҳ аёлга айрим хусусистлар, сркакка айрим хусусистлар берган. Аёлларнинг нозик ва сезгир бслишлари зарурдир. Улар марҳаматли бслмасалар, ҳар ҳолда бизларни тсққиз ой кун оғриқ ва азобларга чидаб кстара олмас, уйқу ва дам олишдан воз кечмас сдилар.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) аёлларни ҳассослигини билганлари учун уларни чиннига схшатганлар.
Жаноби Ҳақ сркак ва аёлнинг тузилишларига мос ишларни амр стиб, уларни бир-бирларига ёрдамчи бслишларини истаган.
-
С. Ҳуқуқ ва бурчлар.
Ҳуқуқ ва бурч бир-биридан айрилмайдиган икки тушунчадир. Аркак ва аёлнинг асосий ҳақлари билан бирга ёнма-ён жинсистга боғлиқ бир қанча бурчлари ҳам бор.
Асосий қонунларда айтилганидай: ҳеч ким ёшига, кучига ва жинсига мос бслмаган ишга буюрилмайди.
Аркак билан аёл тенг деб, аёлларни ксмир конлари ёки шунга схшаш оғир ишларда ишлатиш уларнинг ҳақларини ҳимос қилиш смас, аксинча, азоб беришдир.
Иш тақсимлашда жинсистни сътиборга олмаслик баъзан жиност бслади. Ҳомиладорлик, туғиш, ҳайз каби аёлларга хос жиҳатларни сътиборга олмасдан сркакларнинг ишини уларга юклаш зулмдир.
Болани қорнида кстариб дунёга келтирган она, унга схши тарбис бера олади ва бунга ҳаммадан ксра кспроқ ҳақлидир. Фарзанд тарбисси билан шуғуллангани учун аёлнинг сркакка нисбатан уйда бслиши табиийдир. Халқ тилида аёлни "ички вакил", сркакни "ташқи вакил" дейилиши шундандир.
Бу билан сркакни уй билан, аёлни сса ташқари билан иши йсқ деб бслмайди. Аёлнинг вазифаси кспроқ уйда, срники сса кспроқ ташқарида деганидир.
Уй ишлари ксчадаги ишлардан осон ва аҳамистсиз смас. Уйнинг тозалиги, тартиби, овқат, кийим, бола тарбисси ва бошқа юмушлар бир аёл учун етарлича ташвишдир. Ҳамма сзига мос ишга талабгор бслади.
-
D. Аёлнинг ҳақлари.
Афлотун аёлларни "Жамистнинг тенг аъзоси" деган, Аристотел сса "сратилишда срим қолган сркак" деб таърифлаган. А имда фуқаро ҳисобланмаган, Ҳиндистонда сри слса, у ҳам слдириб ксмилган. Қобулда уй ҳайвони қаторида саналган, Хитойда қийматсиз бслгани учун ҳатто исм қсйилмай, бир, икки, уч деб номер берилган, Европада аёлни инсон ёки инсон смаслиги баҳс қилинган. Яқин кунларгача мулкдорлик ҳақлари бслмаган. 1938 йилда Франяисда чиққан бир қарорга ксра, аёлни чекка имзо қсйиши, банкда ҳисоб рақамини очиши, молисвий бир шартнома тузиши ман қилинган сди.
Ислом сса биринчи асрлар олдин аёлларга сз ҳақларини танитган, мажбуран турмушга берилишига қарши чиққан, олиш-бериш, ижарага олиш, ширкат очиш, қарз, гаров, омонат, васист каби ишларни қилиш ҳуқуқини берган. Сайлаш ва сайланиш, илм олиш, саёҳат қилиш ҳаққини берган, меросга шерик қилган.
Аркак аёлнинг бсриси смас. Ҳақиқий бахтни бир-бирларидан топган ср-хотинлари оиланинг ҳузури, жамистнинг соғломлиги, наслни келажаги учун қслни-қслга, кснгилни-кснгилга беришга масъулдирлар. Севги, самимист, ёрдам бериш, садоқат ва сабр бслмаган оилада ҳузур бслмайди.
-
Оилани ҳимос қилишда сқинларнинг вазифалари
Ота ва оналар фарзандларни схши ксриши табиий. Зеро, фарзанд уларнинг бир парчасидир. Лекин улар турмуш қургач, аҳвол бошқача бслади. Чунки севгини баҳам ксрадиган снги шерик келган.
Айрим ота-оналар фарзандлари турмуш қургандан кейин ҳам уларни аввалгидай бошқаришга ҳаракат қилишади. Бу сса кспинча снги оилаларга салбий таъсир ксрсатиб, сртага совуқчилик тушишига сабаб бслади.
Қайнота-қайноналарни келин (ёки куёвлар) томонидан унча хушланмаслигининг асосий сабаби оила ҳаётига ортиқча аралашишларидир. Арининг катталар қслида қсғирчоқ сканини ксрган келиннинг унга нисбатан бслган хурмати сз-сзидан пасасди. Аммо турмуш ишларида унча уқуви бслмаган ёшларга йсл-йсриқлар ксрсатиш, маслаҳат бериш ҳам зарур. Бу маслаҳатларнинг меъёри, маълум бир чегараси бслсагина ижобий натижага сришиш мумкин.
-
Чегара қандай бслиши керак?
а. Катталар снги турмуш қурганларни зимдан текширишлари зарур.
б. Аҳтиёж туғилган пайтларда ёрдамни асмасликлари керак.
в. Келинларини ва куёвларини сз болалари каби ксришлари керак. Шундай қилган тақдирларида келин ва куёвлар ҳам уларни сз ота-оналаридай схши ксришади. Хизмат ва итоат стишда камчиликка йсл қсймайдилар. Шу тариқа оила аъзолари бир вужуднинг аъзолари каби бир-бирларига боғланадилар, биргаликда ҳузур-ҳаловатда сшайдилар.
г. Келиб-кетишда меъёрдан ошмасликлар керак. Безор қилиш смас, соғинтириш асосдир. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) шундай деганлар: "Сийрак зиёрат қилки, севгинг ортсин".
-
Оилани ҳимос қилишда давлатнинг вазифалари
Турмуш қуриш қийинлашган, ғайри шаръий алоқалар кспайган, ижтимоий алоқа заифлашган бир жамистда давлат оилага сътиборни кучайтириши лозим. Оила ижтимоий суғурта даргоҳи сканлигини айтган сдик. Бу жиҳатдан оила давлатнинг асосий вазифаларидан бирини сз зиммасига олган. Бир-бирларига оила орқали боғланганлар сзаро кспроқ ёрдамлашмоқдалар. Қариндошликни таъминлаган бу ёрдам иқтисодий ва ижтимоий муаммоларни енгиллаштирмоқда. Оила қуришга даъват қилувчи ва қсллаб-қувватловчи амалиётлар давлат томонидан амалга оширилиши турмуш қурганлар ижтимоий ҳақлардан кспроқ фойдаланишга имкон сратиши лозим.
-
Бахтли бслишнинг асосий шартлари
Ҳамма сз имконисти даражасида оила қуради. Бироқ муҳими оилани ҳузур ва бахт ичида давом сттиришдир.
Бахтли ҳаёт кечиришнинг асосий шартларини қуйидагича белгилаш мумкин.
1. Яхши турмуш сртоқ танлаш.
2. Ўзаро ҳурмат ва муҳаббат.
3. Сабр-тоқат.
4. Фидокорлик.
5. Тежамкор бслиш.
6. Бир-бирларини қадрлаш.
7. Бир-бирларига ишониш.
8. Ўзаро маслаҳат билан иш тутиш.
9. Ваъдага вафо қилиш.
10. Яқинлар билан алоқа ва иззат-икром.
11. Бадавлат бслиш.
12. Меҳнатсевар бслиш.
13. Ўзини снгилаш.
14. Аътиқодли ва амал қилувчи бслиш.
15. Тоза ва гсзал кийиниш
16. Марҳаматли ва шафқатли бслиш.
17. Сахийлик.
18. Ширинсуханлик.
19. Жинсий қониқиш.
20. Фарзандли бслиш.
-
Бахтсизлик сабаблари
Ширин орзу ва гсзал умидлар билан қурилган оила баъзан секин-секин орзу-умидлар ва севги ссниб бораётган холга келиб қолади. Киносли ссзлар, кснгилга тегувчи салбий муносабатлар бир-бирини қувлайди. Ар-хотин умидсизликка тушиб, ҳаётлари заҳарга айланади. Хсш, бундай кснгилсиз аҳволнинг асосий сабаблари нимада?
1. Турмуш сртоқ танлашда хатолик.
2. Хулқ-атворнинг мос келмаслиги.
3. Ар-хотиннинг бир-бирларини тушунмаслиги.
4. Турмуш сртоққа ва сқинларига ҳурматсизлик.
5. Худбинлик.
6. Асабийланиш ва хафа бслиш.
7. Ишончсизлик.
8. Ғийбат.
9. Фикрни сзгариши.
10. Ишонч ва амал заифлиги.
11. Дангаса бслиш.
12. Ақимсиз бслиш.
13. Қайнона зулми.
14. Ар зулми.
15. Амон одатлар (ичиш, қимор сйнаш, зино ва ҳакозо).
16. Қаноатсизлик.
17. Тирикчилик қайғуси.
18. Хасислик.
19. Ўзаро қспол муносабатда бслиш.
20. Жинсий тарафлама қониқиш ҳосил қилмаслик.
21. Фарзандсизлик.
-
Оилани заифлаштирадиган жиҳатлар
Ҳазрати Одам ва Момо Ҳаводан бошланган оила маълум бир даврларда сз қийматини йсқотган. Бу холатнинг бошланиши ғарбдаги техника даврига тсғри келади. Фабрикаларда ишлаш учун қишлоқдан шаҳарга саноат марказларига келган кишилар кспинча оилаларини ташлаб келган. Шахсни ютиб юборадиган катта шаҳарнинг қсрқинчли чархпалаги остида сз қадристларини аста-секин йсқота бошлашган. Кейинчалик ишларга жалб стилган аёллар шаҳарнинг фаҳш ҳаётидан сзларини тис олмагани ҳам оилалар бузилишига туртки бслган. Бундан ташқари аёлларнинг ишлаши туфайли оиладаги самимийлик бузилган, она меҳридан маҳрум бслган уй гсё меҳмонхона сингари бслиб, рсзғор ишлари хизматчиларга юклатилган. Етимхоналарга юборилган болалар она ва ота тарбиссидан маҳрум бслганлар.
-
ФАА ЗААДАИАГ ҲАҚЛАА И
Фарзанд севгиси
Турмуш қуришдан асосий мақсад наслни давом сттиришдир. Шунинг учун Аллоҳ одам фитратига фарзанд муҳаббатини жойлаган ва бу севги туфайли фарзанд сстиришдаги турли қийинчиликларга дош берилмоқда. Бу меҳр ҳайвонларда ҳам мавжуд. Фарзандини сақлаш учун ҳаётини хавф остига қссдиган қанча жониворларга дуч келинган. Қуръони Карим ифодасига ксра, болалар дунё ҳаётининг зийнатидир.
"Мол-мулк, бола-чақа шу ҳаёти дунё зийнатидир" (Қаҳф сураси, 46-ост).
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) фарзандни "жигарпора" деб таърифлаганлар, неваралари Ҳасан ва Ҳусанни "менинг дунёдаги иккита гулим" деганлар. Бундан ташқари Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) Ҳасанни елкаларига миндириб:
- "Аллоҳим! Мен уни севаман. Сен ҳам сев" деганлар. А асулуллоҳ (с.а.в.) Анас ибн Моликни ҳам шундай дуо қилганлар:
- "Аллоҳим! Унинг молини ва боласини кспайтир, уни баракотли қил".
Оила жамистнинг, болалар сса оиланинг таъминотидир. Ар-хотинни бир-бирига боғлайдиган снг аҳамистли нарса фарзанддир. Статистик маълумотларга қараганда, бола сони кспайгач, ажрашиш нисбати камаймоқда.
-
Фарзанд тарбиссининг аҳамисти
Оиланинг ксз қорачиғи бслган фарзандларнинг комил инсон бслишлари ва келажакда ота-онани снг гсзал шаклда ҳурмат қилиб, уларни хайр билан ёдга олинишлари учун схши тарбис берилиши керак. Акс ҳолда саодат ва раҳмат манбаи бслган болалар фалокат ва азоб сабаби бсладилар.
Фарзанд тарбисси жуда ксп билим, сабр ва жиддийликни талаб қилади. Исломий тамойилларга ксра, қандай тарбис беришни, қайси ёшда қандай муносабатда бслишлари кераклигини билишлари ижобий рол сйнайди.
-
Фарзанд туғилгандан кейинги вазифалар
1. Табрик ва таҳник.
Хоҳ қиз бслсин, хоҳ сғил бслсин фарзан дунёга келган пайтда аввало онага "муборак бслсин" дейилиши, ота-онани снги "меҳмон" билан табрикланиши керак. Ундан кейинги иш хурмо ёки бошқа бирор ширин нарсани сзиб, боланинг томоғига суртишдирки, бунга "таҳник" дейилади. Бу Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг тажрибаларидир. Соғлигига ҳам фойдали. Шундай йсл билан жағни ҳаракатлантириб қувватлантириш, шу тариқа онасининг ксксини тезроқ тутишини таъминлаш мумкин.
-
2. Исм қсйиш.
Исм инсоннинг "гувоҳномаси"дир. Дунёда ҳам, охиратда ҳам киши исми билан чақирилади.
"Шубҳасизки, сизлар қиёмат куни исмларингиз билан, оталарингизнинг исми билан чақириласизлар. Шундай скан фарзандларга гсзал исм қсйинг".
Исмни қачон қсйилиши хусусида сркинлик бор. Туғилган куни, уч кундан кейин, ақиқа куни ёки кейинроқ қсйса ҳам бславеради.
Исм беришдан олдин болани снг қулоғига азон, чап қулоғига иқомат айтиш суннатдир. А асулуллоҳ (с.а.в.) Ҳазрати Ҳасаннинг қулоғига азон, иқомат айтганлар ва бу шайтоннинг йслини тссишини билдирганлар.
Инсон дунёга келганида илк сшитадиган ссзи "Аллоҳу акбар", дунёдан риҳлат қиларкан, охирги сшитадиган ссзи Калимаи Тавҳид бслса, ҳаётни гсзал бошлаган ва гсзал тугатган бслади. Ҳаётга маъно ва қиймат берадиган нарса шудир.
-
Исмларнинг чиройли бслиши.
Мавжудотларни снг шарафлиси бслган инсоннинг исми ҳам шарафига мос равишда бслиши керак. Жоҳилист даврида инсонларга ҳайвонлар номи қспол, ёқимсиз исмлар ёки бутларнинг исмларини қсйиш кенг ёйилган сди.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) исмларга ҳам алоҳида сътибор берганлар. Ҳатто ксп саҳобаларнинг исмларни сзгартириб, чиройли исм қсйганлар.
"Лайғамбарлар исмларини ишлатинглар. Аллоҳни снг севган исмлари Абдуллоҳ ва Абдураҳмондир".
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) инсонларга ёмон лақаб берилиб, лақаб билан чақирилишини ман қилганлар.
-
3. Ақиқа.
Ақиқа туғилган бола учун еттинчи куни қурбонлик ссйиш. Олимларнинг аксаристи ақиқа қилиш суннат дейишган. Зеро, Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) Ҳазрати Ҳасан ва Ҳусанлар учун ақиқа берганлар.
"Ҳар болага ақиқаси гаровдир. Еттинчи куни қсй ссйилади, исми қсйилади ва сочи олдирилади".
Ақиқанинг еттинчи куни берилиши мустаҳаб бслса-да, бошқа пайтда ҳам берилиши мумкин. Отанинг иқтисодий аҳволи тсғри келса, еттинчи куни, тсғри келмаса, бошқа пайтда беради.
Ақиқада ссйиладиган ҳайвоннинг сифати қурбонликдаги ҳайвондай бслади. Фақат ақиқада шерикликда ҳайвон ссйиш мумкин смас.
Ақиқанинг ҳикмати.
Ақиқа болани ҳар турли ёмонликлардан, шайтон васвасасидан сақланиши учун Аллоҳ йслига қилинадиган бир сҳсондир. Ссйилган ҳайвоннинг ҳар бир аъзоси бола аъзоларига бадал сифатида бслади. Бундан ташқари шу сабаб билан дсстлар бир ерга тспланади. Фарзанд соҳибининг қувончига шерик бслинган, гсштидан фақирларга тарқатилиши сса ижтимоий ксмак бслади. Ақиқадан бир бслак гсшт боланинг туғилишини назорат қилган досга берилиши лозим топилган.
-
4. Садақа бериш.
Бола билан боғлиқ шаръий ҳукмлардан бири, туғилганидан етти кун стгач, боланинг сочини олдириб, соч оғирлигидаги кумушни фақирларга садақа сифатида берилишидир.
Бунинг тиббий ва ижтимоий ҳикматлари бор. Янги туғилган чақалоқнинг сочи олинса, соч илдизлари бақувват ва тез ссадиган бслади. Кумуш садақа стилиши сса фақирларнинг қувончига ва уларнинг сидқидилдан дуо қилишларига сабаб бслади.
Баъзи ислом слкаларида исм бериш, қсй ссйиб зиёфат бериш, соч олиб садақа беришлар бир кунда стмоқда. Бу маросим асосан Шимолий Африка диёрлари кенг ёйилган.
-
5. Суннат қилдириш.
Суннат қилиш фитратга хосдир. Бу Ҳазрати Иброҳим (а.с.)дан стган бир суннат бслиб, Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) шундай деганлар: "Иброҳим (а.с.) саксон ёшида Қаддум қишлоғида суннат қилинди". Қаддум Шомга қарашли бир қишлоқ сди. Баъзи ривостларда "Қаддум ссзи айтилганки, дурадгор асбоби бслган теша, демакдир. Бунинг маъноси Иброҳим (а.с.) саксон ёшида теша билан суннат қилинди дегани бслади.
Суннат қилиш сҳудийларда ҳам амал қилинадиган бир анъанадир. Зеро, Тавротнинг ҳукми шундай. Авваллари христианларда ҳам бу одат бор сди.
Суннат қилиш Исломнинг шиоридир. Бир тарафдан қараганда инсон вужудига Ислом тамғаси уришдир. Аллоҳга таслим бслишнинг ва Иброҳим (а.с.)га севги ва ҳурматнинг белгисидир. Бу амал сркаклар учун вожиб бслиб, фарзанд балоғатга етмасдан олдин суннат қилиниши керак. Туғилгандан кейин қисқа муддат ичида қилиниши схши. Зеро, Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) Ҳазрати Ҳасан ва Ҳусанни етти кунлигида суннат қилдирганлар. Унинг соғлиқ тарафидан ҳам ксп фойдалари бор. Баъзи шифокорларнинг фикрига қараганда, рак сҳтимолини бир мунча камайтиради.
Суннат фарзанд ҳаётида аҳамистли бслгани боис зиёфат ҳам берилмоқда.
-
6. Тарбис бериш.
Ота-оналар фарзандларни ҳар жиҳатдан етук қилиб, жамистга, слу-юртга фойдали инсон бслишлари учун астойдил ҳаракат қилишлари шарт.
Тарбиснинг иккита — маънавий ва жисмоний йсналиши бор.
1. Маънавий тарбис.
Инсонлар дунёга гуноҳсиз келадилар. Гсдакнинг соф миссини бузмасдан Исломий хулқ-атвор асосида тарбислаш, аввало, ота-оналарнинг вазифаларидир. Фарзанд ота ва онага Аллоҳнинг бир омонати ва қалби ишлов берилган олмос каби покиза, соф ва айни пайтда бсм-бсшдир. Ксрган ва сшитган ҳар нарсасини уқиб олишга қобилистли, айтилган ҳар ишни қилишга мойил. Яхшилик сргатилса, схши етишади, дунёда ҳам охиратда ҳам бахтли бслади. Агар фарзанд бесътибор, сз бошимча қолдирилса, дунё ва охиратда ҳалок бслади. Бунга схши тарбис бермаган ота-она жавобгар бслади. Болаларни дунёвий ва охират оид хавфлардан қсриқлаш Аллоҳнинг амридир.
"Ай, мсъминлар, сизлар сзларингизни ва аҳли аёлингизни стини одамлар ва тошларда бслган дсзахдан сақлангиз..." (Ҳужурот сураси, 6-ост).
Фарзанд тарбиссининг аҳамистига доир бир қанча ҳадиси шарифлар келтирсак:
"Ҳеч бир ота боласига гсзал одобдан аълороқ, афзалроқ нарса бера олмайди. Фазандларингизга ва оила аъзоларингизга схшиликни сргатинг, уларни одобли қилиб сстиринг".
"Болаларингизни шу уч одоб орқали тарбисланг: Лайғамбарини севиш, унинг оиласини, дссти ва сқинларини севиш, Қуръон сқиш".
-
Маънавий тарбис деганда инсоннинг иймон, амал, ақл, ахлоқ ва нафс жиҳатидан етук бслиши назарда тутилади.
а. Иймон тарбисси. Фарзанд оқ-қорани фарқ қилиш ёшига етгач, унга иймон асосларини сргатиш, Аллоҳни борлиги, бирлиги, фаришталар, китоблар, пайғамбарлар, слгандан кейин тирилиш, қабр азоби, ҳисоб, тарози, сирот, жаннат ва жаҳаннам борасида билим бериш керак.
Иймон пойдевори мустаҳкам бслмаса, бошқа нарсаларни билиш мантиқсиздир.
в. Амал тарбисси. Фарзанд улғайган сари ишонган нарсаларини қадам бақадам ҳаётда қсллай бошлаши керак. Асосий масъулист сспиринлик даврида бошланса ҳам, болаликдан ибодатга одатлантириш зарур.
Луқмон (а.с.) сғлига насиҳат қиларкан:
"Ай, сғилчам, намозни тскис адо ст, схшиликка буюр ва ёмонликдан қайтар ҳамда сзингга (балоларга) етган сабр қил!" (Луқмон сураси, 17-ост), дейди.
"Аҳли умматингизни намоз сқишга буюринг ва сзингиз ҳам (намоз сқишда) чидамли бслинг" (Тоҳа сураси, 132-ост).
-
Жаноби Ҳақдан олган бу амрни Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) ссзсиз бажарганлар. сз оила аъзоларини намози билан қизиққанлар, Ҳазрати Фотима ва Ҳазрати Алини 6 ой давомида бомдод намозига турғизганлар. Умматини айни вазифани қилишини истаб:
"Болаларингиз етти ёшга кирганда намозни буюринглар, сн ёшига кирганларида (намоз сқимасалар) уринг. Атадиган сринларини ҳам ажратинг" деганлар. Бошқа бир ривостда Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)дан болани қачон намоз сқий бошлаши ҳақида ссрашганида: "Оқ-қорани фарқига борадиган фарзандларингизга намозни буюринг" деганлар. Аамоз, рсза каби ибодатлар балоғат ёшига етганда фарз ҳисобланса ҳам, уларга осон бслиши учун аввалдан сргатиш зарурдир. Халқда "Дарахт новдалигида сгилади" деган нақл бор. Болаларнинг таҳсили билан қизиқиш, уларга аввал Қуръони каримни, кейин дунё ва охиратга оид билимларни сргатиш ва бунинг учун барча имконистлардан ва кучлардан фойдаланиш керак.
Ахлоқ тарбиссидан мақсад — фарзандни гсзал хулқ-атвор ва фазилатлар билан сстириш, ёмон хулқ-атвор ва одатлардан узоқлаштириш. Зеро, уларга бериладиган снг гсзал бойлик ахлоқдир.
Ахлоқий ёмон бслган бола қанчалик қобилистли ва ғайратли бслмасин қобилистини схшиликка, хайрга смас, аксинча ёмонликка ишлатади. Ахлоқсиз инсонга имкон ва мол-дунё бериш, қотилнинг қслига қурол бериш билан баробар.
Инсон фитратида бир қанча маънавий хасталиклар бор. Адоват, ҳасад, худбинлик, хасислик, ҳирс, кибр ва шу каби салбий хулқларни кетказиб, унга севги, сабр, сахийлик, фидокорлик, қаноатлилик, камтарлик каби хислатларни сргатиш ахлоқий тарбиснинг асосидир. Алғон ва риёдан йироқ, ихлос ва самимистли сшаш, бошқаларни молига ва номусига ксз олайтирмаслик, қсли ва тили билан бирор кимсага озор бермаслик, бошқаларга зарар етказмаслик, кспга фойдали бслиш, ҳалолга ёпишиб, ҳаромдан қочиш комил инсоннинг асосий фазилатларидир. Кичик ёшдаги болаларга бу нарсани сргатиш — ҳамма нарсани сргатиш демак.
-
2. Бадан тарбисси.
Жисмоний соғлом бслмаган киши руҳий тарафдан ҳам соғлом бсла олмайди. Болаларни касалликларга қарши ҳимос қилиниши, вужуднинг қувватли ва соғлом бслиши учун маълум жисмоний машқлар бажартириш лозим. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.): "Қувватли мсъмин Аллоҳ ҳузурида заиф мсъминдан севимлидир" деганлар. сқ отиш, сузиш, югуриш ва курашни ташвиқ қилганлар. сзлари Ойша онамиз билан югурган сдилар. Қилич, камон сйинларини масжидда қилинишига рухсат берганлар.
Ҳазрати Умар (р.а.) ҳокимларга ёзган мактубларида: "Болаларингизга отиш, сузиш ва от минишни сргатинглар" дес амр стганлар.
Фарзандларни руҳий ва жисмоний соғлигининг кушандаси бслган ичкилик, наша, зино, бачавозлик каби ёмон иллатлардан сақлаш учун жиддий тадбирлар қилиш, уларни бундай одатларга сргатадиган муҳит ва дсстлардан йироқ сстириш керак.
Бугун барлар, дискотекалар ва бошқа ахлоқни бузадиган ерлар ёшларни маънавий ва моддий ботадиган ботқоғидир.
-
7. Фарзандлар сртасида адолатли бслиш.
Исломда, инсонлар тароқ тишлари каби тенгдирлар. Инсон қадри рангга, жинсга, ирққа ксра смас, тақво биландир. Болалар орасида адолатли бслиш зарур.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) уч марта:
"Болаларингиз орасида адолатни ксзланг, болаларингиз орасида адолатни ксзланг, болаларингиз орасида адолатни ксзланг"
"Аллоҳдан қсрқинг. Болаларингизни сизга схшилик қилишидан кснглингиз тслганидай, улар орасида адолатни ксзланг".
Фарзандларга қиз ёки сғил бслишларига қараб муомалада бслиш жоҳилист даврининг тушунчасидир. Жоҳилист даврида араблар қиз фарзанддан услганлар. Қуръон буни шундай изоҳлайди:
"Қачон бировларга қиз (ксргани ҳақида) хушхабар берилса, ғазаб тслиб, юзлари қорайиб кетар. Ва у (қизни) хсрлаган холида олиб қолиш ёки (тириклай) тупроққа қориш (тсғрисида сй суриб), сзига хушхабар берилган нарсанинг (съни қиз ксришнинг) "ёмон"лигидан (номус қилиб) одамлардан сшириниб олур. Огоҳ бслингизким, улар (бу қилмишлари билан) снг ёмон (съни ноҳақ) ҳукм чиқарурлар" (Ааҳл сураси, 58-59-ост).
-
Қиз бола заиф бслгани учун ҳимосга кспроқ муҳтож. Аммо бу билан уларни иккинчи даражага қсйиш тсғри смас. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) шундай деганлар:
"Кимки уч қизни катта қилиб уларни едириб, ичириб сз молидан кийдирса, қизлари у билан дсзах орасида парда бсладилар".
Болалардан баъзиларини бошқаларидан устун ксриш болалар орасида қизғанчиқлик ва ғанимликка сабаб бслади.
Яқуб (а.с.) сғли Юсуфда пайғамбарлик аломатларини сезгач, унга кспроқ сътиборли бслади. Бу хол бошқа сғилларида ҳасад ва ғанимлик пайдо қилиб, сз жигарларини — Юсуф (а.с.)ни чоҳга ташлашгача бориб етадилар (Юсуф 8-9): «Ўшанда улар (Юсуфнинг сгай оғалари) айтган сдилар: «Гарчи, биз кспчилик бслсак-да, шак-шубҳасиз Юсуф ва унинг биродари (Бинсмин) отамизга биздан ксра суюклироқдир. Дарҳақиқат, отамиз очиқ залолатдадир. (Яна дедилар:) Юсуфни ё слдиринглар, ёки бирон ерга олиб бориб тушланглар, (шундагина) оталарингиз фақатгина сизларга боқар. Кейин сса (тавба-тазарру қилиб) схши қавм бслиб олурсизлар».
-
8. Фарзандларни турмушга тайёрлаш.
Айтиб стганимиздек, ёшларни сзлари хоҳламаган киши билан турмуш қурдириш жоиз смас. Ва, аксинча, бу борада уларни батамом сз холларига ташлаб қсйиш ҳам тсғри келмайди. Турмуш қуриш борасида уларга фикр бериш, тажрибаларни сргатиш, снг тсғри қарор қабул қилишда ёрдамчи бслиш фойдалидир. Бу сринда зулм ва тазйиқ смас, ишонтириш аҳамист касб стади.
-
Болаларга қандай муносабатда бслиш керак?
Бу борасида Арзурумли Иброҳим Ҳаққи Ҳазратларининг "Маърифатнома"даги тавсислари шулардир.
1. Ота-она фарзанд туғилиши билан севиниб Аллоҳга шукроналар айтиши даркор. Зеро, у дунёда сурур, охиратда нурдир.
2. Қиз бола туғилса, кспроқ севиниш керак. Зеро илк фарзандни қиз бслиши баракотдир.
3. Фарзандга гсзал исм қсйиш.
4. Еттинчи кунида ва ундан кейин сғил учун икки қсй, қиз учун бир қсй ссйиб, ақиқа нисти билан қурбонлик қилиш.
5. Еттинчи куни ёки балоғатга етгунга қадар сғил болани суннат қилдириш.
6. Ўғил ёки қиз олти ёшига етганда уларга Қуръонни, фарзларни ва диний одобларни сргатиш.
7. Ўғилга сқиш, ёзиш, сқ отиш, сузиш ёки бошқа зарур ҳунар сргатиш.
8. Қизга овқат пишириш, ип йигириш ва тикишни сргатиш.
9. Барча болаларга сҳсон ва совғада тенг бслиш.
10. Янги мевани аввал қиз болага тоттириш, зеро қиз боланинг кснгли инжа ва нозикдир.
11. Болаларни меҳр билан қучоқлаб, сочларини силаш, спиб, сркалаш.
12. Улар билан сйнаш, очиқ чеҳра билан ссзлашиш.
13. Уларни қарғамай, хайрли дуо қилиш. Зеро, қарғиш фақирликка сабаб бслади.
14. Ўн ёшга етган сғил ва қизнинг сринларини ажратиш.
15. Тенгини топиб, уйлантириш, турмушга бериш.
16. Қслларидан келмайдиган ишни буюрмаслик, токи осий бслмасинлар.
17. Фарзандларга сз еганидан едириш, кийганидан кийдириш.
-
Ота-онанинг ҳақлари
Ота-оналар фарзандларининг камоли учун қанча қайғуришган бслса, фарзандлар ҳам уларни ҳурмат қилиб, айни тарзда ғайрат ксрсатишлари керак. Бу мусулмонликнинг ҳам инсонийликнинг шартларидан биридир.
Жаноби Ҳақ бу ҳақда Қуръони Каримда шундай билдиради:
"Биз инсонга ота-онасини (съни уларга схшилик қилишни) амр стдик. Онаси унга ожизлик устига ожизлик билан ҳомиладор бслди (съни қорнидаги ҳомила каттарган сари онанинг ҳоли қуриб, заморлаша борур). Уни (кскракдан) ажратиш (муддати) икки йилда (келур). (Биз инсонга буюрдикки), сен Менга ва ота-онангга шукр қилгин! Алғиз сзимга қайтажаксан!" (Луқмон сураси, 14-ост).
Ларвардигорингиз ёлғиз Унинг сзига ибодат қилишингизни ҳамда ота-онага схшилик қилишларингизни амр стди. Агар уларнинг (ота-онангизнинг) бирови ёки ҳар иккиси сенинг қсл остингда кексаклик ёшига етсалар, уларга қараб "уф" тортма ва уларнинг ссзларини қайтарма! Уларга (доимо) схши ссз айт! Улар учун, меҳрибонлик билан, хорлик қанотини паст тут — хокисор бсл ва "Ларвардигорим, мени (улар) гсдаклик чоғимдан тарбислаб-сстирганларидек, Сен ҳам уларга раҳм-шафқат қилгин", деб (ҳақларига дуо қил)! (Исро сураси, 23-24-ост).
Ота-она таърифига бундан гсзал ссз топиб бслмайди. Жаноби Ҳақ сзидан кейин ота-онага итоат ва схшилик қилишни буюради.
-
Товуқ қанотини жсжаларининг устига қандай ёйса, она ҳам фарзанди устига "меҳр қанотини" шундай ёсди. Қариганларида, ҳимосга муҳтож бслганларида уларга ҳам шу тарзда сътибор қаратмоқ лозим. Улар бизни севги ва сабр билан сстирганлари каби, биз ҳам уларни "уф" демасдан ҳимос қилишимиз керак. Абдуллоҳ ибн Масъуд (р.а.) дейди:
Мен А асулуллоҳ (с.а.в.)дан қайси амални фазилатли сканлигини ссрадим. А асулуллоҳ (с.а.в.):
- Вақтида сқилган намоз, дедилар. Мен:
- Кейин қайсиниси? - деганимда, А асулуллоҳ (с.а.в.)
- Ота-онага схшилик қилиш, дедилар. Мен:
- Кейин қайсиниси? - деганимда, А асулуллоҳ:
- Аллоҳ йслида жиҳод қилиш, - дедилар.
"Бир киши мусулмон ота-онасига Аллоҳ розилиги учун хизмат қилса, Аллоҳ унга жаннатнинг иккита сшигини мутлақо очади. Агар ота-онасидан биттаси бслса, бир сшик очади. Агар улардан уларни ранжитса, ота-онаси рози бслмагунча Аллоҳ ҳам рози бслмайди. А асулуллоҳдан ссрадилар: "Агар ота-она болага ҳақсизлик қилса ҳам шундайми? А асулуллоҳ: Ҳа, шундай, дедилар.
-
Ота-онага хизмат
Бир одам Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг ёнларига келиб, ҳижрат қилишда сизга шерик бслгани келдим, ота-онам сса йиғлаб қолишди, - деди. А асулуллоҳ (с.а.в.) унинг бу гапига жавобан:
- Ота-онанг ёнига бориб, уларни қандай йиғлатган бслсанг, шундай кулдир, -дедилар.
Яна бир саҳоба (р.а.) А асулуллоҳ (с.а.в.)нинг ёнларига келиб, жиҳод қилмоқчи сканлигини айтди. А асулуллоҳ (с.а.в.) ундан:
- Ота-онанг соғ-омонми? - деб ссрадилар. У "Ҳа" деб жавоб берди.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.):
"Уларга хизмат қилиб жиҳод ст", - дедилар.
-
Ота-она дуоси
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) уч дуони мутлақо қабул бслиши айтганлар: Мазлум кишининг, мусофирнинг ва ота-онанинг фарзандига қилган дуоси.
Ота-онанинг розилиги ва дуоси умрга баракот беради. Қарғиши сса... Ота-онасидан қарғиш олган кимсаларнинг тириклик пайтларидаёқ охиратлари куйган. Ота-онага қарши бслиш гуноҳи кабира — катта гуноҳ ҳисобланади. Аллоҳ розилиги уларни розилиги биландир.
Анас ибн Молик (р.а.) ҳикос қилади:
Алқама исмли бир йигит бор сди. У бир кун касал бслиб аҳволи оғирлашди. Вафот стишини сйлаган биттаси унинг боши учида стириб "Ла илаҳа иллаллоҳ"ни такрорлар, унинг бслса, калимаи тавҳидга сира тили айланмади. Аҳвол Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)га айтилгач, Лайғамбаримиз (с.а.в.):
- Алқаманинг ота-онаси тирикми? - деб ссрадилар.
- Отаси слган, қари онаси бор, - дедилар. Лайғамбар (с.а.в.)имиз хабар юбориб, онасини чақиртирдилар. Аёл келгач, А асулуллоҳ (с.а.в.) ундан "Алқама қанақа одам" деб ссрадилар. Она деди:
- Ай, А асулуллоҳ! сғлим намозини сқийди, рсзасини тутади. Жуда ҳам ксп садақа беради.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) "у билан муносабатингиз қалай", - деб ссрадилар.
- Ай, А асулуллоҳ! Мен сғлимдан норозиман, - деди.
- Аимага?
- Хотинини мендан афзал ксради. Менга қулоқ солмасдан, хотинига итоат стади. А асулуллоҳ (с.а.в.):
- Онаси норизо бслибди, тили сса "Ла илаҳа иллаллоҳ"ни айта олмайди, - дедилар.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) кейин Билолга Алқамани ёқиш учун стин тсплашни буюрдилар. Буни тушунган она чидай олмади ва:
- Ай, А асулуллоҳ! Қалбимнинг бир парчаси бслган сғлимни оловда ёқишингизга менинг кснглим қандай чидайди? - деди.
- Аллоҳ сғлингизни кечириши учун сизнинг розилигингизни олиши керак. Сиз ундан рози бслмагунингизча унинг намози ҳам, садақаси ҳам қабул бслмайди. Қиёматда сса жаҳаннам стида ёнади, - дедилар Ҳазрати А асулуллоҳ (с.а.в.).
Аёл бундан таъсирланиб кетди ва қслларини кстариб дуо қилди:
- Аллоҳнинг, сизларнинг гувоҳлигингизда айтаманки, мен сғлимдан розиман.
А асулуллоҳ Билолга: - Бориб ксрчи "Ла илаҳа иллаллоҳ" деб айта олсптими? -дедилар. Билол сшикнинг ёнига етганида Алқама шаҳодат келтирди ва жон таслим қилди. Ювилиб кафанлангач, А асулуллоҳ (с.а.в.) унинг жанозасини сқидилар ва дафн қилдилар. Кейин қабрни бурчагида туриб, дедилар:
- Ай, аҳли мсъминлар! Кимки хотинини онасидан устун ксрса, Аллоҳ уни лаънатлайди. Ундайларнинг на тавбаси ва на садақаси қабул бслади.
Бу ҳадисни турли шаклларда Табароний ва Аҳмад ибн Ҳанбал ривост қилганлар.
-
Ота-онадан кейин"¦
Мсъмин киши ота-онасига ҳаётлик пайтларида схшилик қилганидай, вафотларидан кейин ҳам уларни хайр билан сслайди. Ҳадиси шарифга ксра, солиҳ фарзанднинг дуоси ота-онага фойда беради.
Саҳобалардан бири:
- Ай, А асулуллоҳ! Ота-онам вафот стганидан кейин ҳам уларга схшилик қилишим мумкинми? - деди. А асулуллоҳ (с.а.в.):
- Ҳа, уларни дуо қил, улар учун истиғфор айт, айтганларини бажар ва дсстларига иззат-икром ксрсат. Уларнинг қариндошлари билан алоқани узмаслигинг керак, дедилар.
-
Ота-онага қандай муносабатда бслиш керак?
Буюк мутаввуф олим Иброҳи Ҳаққи Арзурумлининг бу борадаги тавсислари қуйидагича:
1. Ссзларига қулоқ солиш.
2. Айтганларини ссзсиз бажариш.
3. Уларнинг рухсатисиз стирмаслик.
4. Йслда улардан олдин юрмаслик.
5. Овозни уларникидан баланд кстармаслик.
6. Уларнинг исмларини айтиб чақирмаслик.
7. Таклифларига рози бслиш.
8. Хизматларига шай туриш.
9. Уларга ғазаб билан қарамаслик.
10. А ухсат беришмагунча бошқа ерга кетмай, ёнларида бслиш.
11. Кирганларида срнидан туриш.
12. Ҳар нарсада маслаҳатлари билан иш тутиш.
13. Улар учун доимо дуода бслиш.
14. Шахсистлари, обрс ва номусларини сақлаш.
15. Турмуш сртоқ ва фарзандларни улардан устун ксрмаслик.
16. Дастурхонга улардан олдин қсл узатмаслик.
17. Олдиларида одоб билан стириш.
18. Ота-онанинг дсстларига иззат-икром ксрсатиш.
19. Гапираётганда ссзини бслмаслик.
20. Қабрларини зиёрат қилиб, дуо қилишни тсхтатмаслик.
-
Ҳурмат намунаси
Аббосий халифалардан Маъмун бир марта шундай деган сди: "Фазл ибн Яҳаёдин отасига схшилик қилиб, итоат стадиган инсонни ксрмадим. Фазлнинг отаси Яҳаё фақат иссиқ сувга таҳорат оларди. Ота ва сғил зиндонга тушишгач, совуқ бир кечада ичкарига стин олиб киришга рухсат берилмади. Кейин Фазл отаси ётгач, обдастани чироқни устига срталабгача тутиб турди. У бутун қийинчиликка отам иссиқ сувга таҳорат олсин, деб чидаб турган сди".
-
Қайси бири қарислар уйи?
Ота-онани кексайган чоғида кспроқ сътиборга муҳтож бслади. Бу пайтда уларни снасм ҳурмат қилиш ва уларнинг олдида зинхор ва зинхор "уф" демаслик Исломнинг қатъий буйруғидир. Кексаларнинг жисмоний ва руҳий муаммолари кспроқ бслади. Бу муаммоларни ечадиган жой оиладир. Уларни оиладан ташқарига чиқариш катта муаммолар келтиради. Минг афсуски, бугун ксп қарислар сз фарзандлари томонидан ёлғизликка маҳкум қилинмоқда.
Ғарб давлатларида қарисларнинг катта муамоларини ечиш учун снги ташкилотлар ташкил қилинди. Бизда сса бу ташкилот "Қарислар уйи" номи остида ёзилган. Лекин ғарбликлар бу бир ечим смаслигини, аксинча, қарисларга ксп азоблар келтирганини қатъий бир шаклда тушуниб етдилар.
Тадқиқотларга ксра, ғарб давлатларида қарисларни учдан бир қисми ёлғиз, срмиси турмуш сртоқлари билан бирга сшамоқда. 10 фоизи фарзандлари билан бирга. Оиласиз сшаётган карисларда руҳий тушкунлик кспроқ учрайди. Туркисда стказилган текширувларга ксра сса, қарислар уйида сшайдиганларнинг 40,8 фоизи уйларида сшайдиганларнинг 28,7 фоизи руҳий тушкунлик кайфистида бслган. Уйда сшайдиган қарисларнинг 8 фоизи ёлғиз, 21,6 фоизи турмуш сртоғи билан, 66,6 фоизи бола-чақаси ва турмуш сртоғи, 4,6 фоизи бошқа қариндошлари билан сшамоқда. Ксриниб турибдики, Туркисда ғарбникидан фарқли слароқ, кексалар фарзандлари билан сшамоқдалар. Аммо шаҳарлашиш ва ғарбнинг баъзи урф-одатлари тез стиши натижасида бу нисбат ғарбникига схшаб қолишини ксрсатмоқда.
-
Қарисларни тез тушкунликка тушишини Доктор Лаул Аарнест Адолф шундай изоҳлайди:
«Мен даволаётган беморлар орасида сон сусги синган етмиш ёшлардаги бир аёл бор сди. А ентгенда олинаётган натижалар унинг бадан тсқимаси тузалаётганидан далолат бермоқда сди. Қарис аёлга тузалаётганини айтиб, унга хушхабар етказдим. Бош жарроҳ менга унинг ҳеч нарсага таснмасдан юра олишини ва бир кундан кейин унга рухсат бериш мумкинлигини айтди. сша куни скшанба куни сди. Аёлнинг қизи келганди, унга онасининг тузалганини, сртага олиб кетишини айтдим. У менга ҳеч нарса демай, онасига қаради ва уни уйига олиб бора олмаслигини, "қарислар уйида" сшаши схшироқлигини айтди. Бир неча соатдан сснг бемор кампирни каравотда маҳзун стирганини ксрдим. Артасига усинган сон сусгининг смас, парчаланган қалбининг оғриғи билан оламдан стган сди. Унинг парчаланган қалбига дармон топа олмадим".
Ота-онани кексайган чоғларида ҳурмат қилиш ва иззат-икром ксрсатиш снг аҳамистли вазифадир. Уларнинг ҳуқуқи ҳам моддий, ҳам маънавий томондан таъминот остига олинган. Моддий таъминот болалар ва бошқа қариндошлар томонидан бериладиган кундалик тирикчилик. Маънавий таъминот сса ота-онага итоат қилиш Аллоҳга итоат қилиш билан баробар бслиши, кснгилларга ота-она севгиси ва ҳурматини жойлаштирилишидир.
Бир мусулмон мажбур бслмагунча ота-онасини оиладан ташқарига чиқариб юбормайди. Чунки ҳақиқий ҳузур оилада, қарислар уйида смас. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.):
"Бели букилган қарислар бслмаганда сди, балолар устларингизга сел каби тскилар сди", - дегандилар.
Уларга хизмат қилиш жаннатга сришишни снг қисқа йслидир. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) шундай дедилар:
"Кекса ота-онасига хизмат қилиб, жаннатга сришмаганларнинг бурни ерга ишқалансин".
-
Бошқа қариндошларнинг ҳақлари
Ота-она билан бирга қариндош-уруғлар оила муҳитини ташкил қилади. Бу муҳит қуйидагилардан ташкил топади: ота-оналар, бува-бувилар, ака-укалар, опа-сингиллар, амаки-аммалар, тоға-холалар, ака-ука ва опа-сингилларнинг болалари, қайнона ва қайноталар.
Бу муҳитни кенг қиладиган қуйидаги ост кишиларга сна масъулист юклайди:
"Аллоҳга бандалик қилинглар ва Унга ҳеч нарсани шерик қилманглар! Ота-онангизга ҳамда қариндош-уруғ, етим ва мискинларга, қариндош қсшни ва бегона қсшнига, ёнингиздаги хамроҳрингизга, йсловчи мусофирга ва қслларингиздаги қулларингизга схшилик қилингиз! Албатта Аллоҳ сзлари баҳиллик қиладиган ва сзга одамларни ҳам бахилликка чақирадиган мутакаббир ва мақтанчоқ бслган кимсаларни севмайди. Биз бундай кофирлар учун хор қилувчи азобларни тайёрлаб қсйганмиз" (Аисо сураси, 36-37-ост).
Қариндош-уруғчилик хусусида ксплаб ост ва ҳадислар бор. Ҳар жумъа хутбасининг охирида сқиладиган ост "сқинларга силаи раҳмда бслишни" буюради.
"Ким ризқининг кенгайишини, умрининг узайишини орзу қилса, қариндошлари билан алоқа қилсин". (Ҳадиси шариф) Бу алоқанинг даражаси сқинлик даражасига ксрадир.
"Аллоҳ сизга оналарингизга схшилик қилишни, сна оналарингизга, кейин оталарингизга, кейин сса қариндошларга схшилик қилишни буюради".
Бир одам Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг ёнига келиб, деди:
- Мен бир катта гуноҳ қилиб қсйдим. Бунинг учун тавба қилишга имкон борми? Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) ссрадилар:
- Онанг борми?
- Йсқ.
- Холанг борми?
- Бор.
- Ундай бслса унга схшилик қил.
-
Қариндошларга қандай муносабатда бслиш керак?
Иброҳим Ҳаққи Арзурумли қариндошларга бслган муносабатни шундай тартибда тузган:
1. Инсон қариндошини зиёрат қилиши, уларга ширинссз бслиши керак.
2. Ўз маҳалласига ва қариндошларига ёрдам беришда бир тан, бир жон бслиб, сидқидилдан ишлаш керак.
3. Отасидан кейин амакисини, акасини ва аммасини ҳурмат қилиши, итоат стиб, уларни отасидай ксриши керак.
4. Онасидан кейин сса тоға ва холасини онасидай ксриб, уларга хизмат қилиши керак.
5. Қариндоши асир бслса сотиб олиб озод қилиши керак. (Бугунги аҳволда қарздан, қамоқдан, гаровга қсйилган мулкдан озод қилиши керак).
-
Қсшнилар ҳаққи
Қсшнилар ҳам оиланинг сқин муҳити ҳисобланади. Улар билан бслган муносабат оила муҳитига бевосита таъсир қилади. Ҳадиси шариф бор:
"Жаброил қсшни ҳақида менга шундай тавсис бердики, қсшнининг қсшнига меросхср қилади, деб сйладим".
Қсшниларнинг сқинлик даражалари мусулмон ва қариндош бслиш, фақат мусулмон ёки фақат мушрик бслиш тарзидадир.
Биринчисининг учта, иккинчисининг иккита, учинчисининг сса бир ҳақи бор. Қсшни қариндош ва муслим бслса, қариндошлик, қсшнилик, мусулмонлик; муслим бслса, қсшнилик ва мусулмонлик; мушрик бслса, қсшнилик ҳаққи бор. Ашиги сқин бслган қсшни кспроқ муносабатга лойиқдир.
Исломда қсшнилик кенг бир елпиғичдир. Олд, орқа, снг ва чапдан қирқ хонани ичига оладики, инсон қсшни сифатида 160 хонадон учун масъулдир. Қсшнига схши муносабатда бслмаган ҳақиқий маънода иймон келтирмаган ҳисобланади.
"Қсшниси оч бсла туриб, тсқ ётадиганлар ҳақиқий мсъмин смас".
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) ёмон қсшнидан паноҳ тилаганлар. Лайғамбаримизга ксра схши қсшнига сга бслиш кишини саодатли бслишига сабабдир.
"Кенг уй, схши қсшни ва хайрли маркаб (транспорт) инсон бахтиёрлигининг омилидир".
-
Қсшнилар билан муносабат
1. Қсшниларга қариндош каби иззат-икром ксрсатиш керак.
2. Қсшниларнинг ор-номусига ксз олайтирмаслик, аксинча, уни сақлаш лозим.
3. Қсшни оч скан, тсқ ётмаслик.
4. Қсшнини ҳеч бир тарзда ранжитмаслик.
5. Қсшниларга оз ёки ксп совға-салом бериб туриш.
6. Лиширилган овқатдан қсшнига ҳам бериш.
7. Қсшнилар қарз ссраса, берилиши.
8. Қсшниларни зиёрат қилиш (айниқса ҳайит-байрамларда).
9. Қсшни болалари орасида жанжал, уруш чиқармаслик керак.
10. Қсшнининг уйи, боғи девор билан тссилмаслик.
11. Оддий камчиликлар туфайли қсшнилар билан жанжаллашмаслик.
12. Қсшниларнинг шахсий ҳаётига аралашмаслик.
13. Қсшнилар берган совға оз ва қийматсиз бслса ҳам мамнун бслиб қабул қилиш.
14. Уларни очиқ чеҳра ва салом билан қаршилаш.
15. Уйни сотмоқчи бслса, аввало қсшниларга билдириш.
16. Қсшнилар сафардан келганда зиёратга чиқиш.
17. Қувончли онларда табриклаш.
18. Қайғули кунларда тасалли бериш.
19. Таклифларини қабул қилиш.
20. Касал бслса ксргани чиқиш.
21. Вафот стса жазонасига қатнашиш.
22. Мусулмон бслмаса ҳам ҳақларига риос қилиниш.
-
Ар-хотиннинг жинсий ҳаёти
Бутун жонли мавжудотлар оламида сркак билан урғочи сртасида табиий бир майл бор. Инсонларда бу майл ҳам жинсий туйғу, ҳам севги тарзида ксринади.
Турмуш қуриш бу майлни шаръий тарзда қондирилишини таъминлайди.
"Унинг остларидан (сна бири) - У зот сизлар ҳамдам бслишингиз учун сзларингиздан жуфтлар сратиши ва срталарингизда ошнолик ва меҳр муҳаббат пайдо қилишидир. Албатта бунда тафаккур қиладиган қавм учун ост-ибратлар бордир".
Аркак-аёл сртасидаги жинсий истак "шаҳват" калимаси билан ифода стилади. Бу истакнинг инсонга берилишида икки ҳикмат бор.
1. Дунёдаги лаззатларнинг снг устуни бслган жинсий истакни қондиришидан меъёр олиниб, абадий ҳаётда инсонларга бериладиган роҳат ва лаззатлар ҳақида уларни хабардор қилиш.
2. Инсон наслининг давомини таъминлаш.
Аллоҳ инсонда бундай майл сратмаганида турмуш қуришдан ҳам кулфатли нарса бслмас сди. Шундай скан сри-хотин бир-бирларининг жинсий қондиришлари ва ношаръий йслларга кириб кетишдан ҳимос қилишади. Ҳақиқатда аёллик ва срлик бир санъатдир. Бир-бирларини ҳар томонлама қондириш ва оилани ҳузур ичида бошқариш санъати ҳисобланади.
Оила бахтини снг аҳамистли унсурларидан бири жинсий қониқишдир. Оила бузилишининг бош сабабларидан бири, сри-хотин орасидаги жинсий қониқмаслик бслади.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) жинсий алоқа билан боғлиқ саволларни тсғри қабул қилиб, одоб ва назокат меъёри билан маъқул бир шаклда бу саволларга жавоб берганлар. Зеро, Ислом одоб динидир. Ҳақиқатгсйдир. Инсон туғилишидан бсладиган сҳтиёжларни инкор қилмайди, аксинча, шаръий йсл билан қондирилишини таъминлайди.
-
Шаръий алоқа ибодатдир
Мусулмоннинг ҳаромдан сақланиши вожиб. Шаҳватни ҳалол йсл билан қондириш ибодатдир. Турмуш қуриш — суннат. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг суннатларига тобе бслиш бир ибодатдир.
Исломга ксра, жинсий кучни бекор қилиш жоиз смас.
Саъд ибни Абу Ваққос дейди: "Усмон ибн Мазъун дунёдан ва аёллардан сзини тортиш учун А асулуллоҳдан рухсат ссради. Лекин А асулуллоҳ (с.а.в.) унга рухсат бермадилар. Агар рухсат берганларида биз ҳам сзимизни бичардик".
Амр ибн Аснинг сғли Абдуллоҳ жуда ҳам ссфи одам сди. Отаси уни насабли бир аёлга уйлантирди. Амр ибн Ас келинидан сри ҳақида ссради.
Келин дедики: "Қандай схши одам! Ҳалигача мен бир ётоқда ётмади. Унга аёл бслганимдан бери жинсий алоқада бслмадим".
Вазист бу тарзда бслгач Амр ибн Ас буни Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)га айтди. Лайғамбаримиз Амр ибн Асга сғли Абдуллоҳни келтиришни буюрдилар. Абдуллоҳ келди. А асулуллоҳ (с.а.в.) ундан:
- Кундузни рсза, кечани намоз билан стказаётган скансан, шундайми? - деб ссрадилар. Абдуллоҳ:
- Ҳа, сй, А асулуллоҳ, - деди. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.):
- Бундай қилма, баъзан рсза тут, баъзан тутма, баъзан ухла, баъзан намоз сқи. Зеро, сенинг устингда жасадинг, ксзларинг ва аёлингнинг ҳаққи бор, - дедилар. Ҳадисдан англашилганидай, айниқса, уйлангандан кейин жинсий ҳаётдан кечиш тсғри смас. Бу турмуш сртоқ ҳаққига риос қилмасликдир. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) кспларни ҳайрон қолдирган шу гапни айтдилар: "Сизлардан бирингизни турмуш сртоғи билан жинсий алоқада бслишида садақа савоби бор".
Саҳобалар ссрадилар:
- Бизлардан биримиз жинсий истагимизни қондирсак, қандай савоб берилади? А асулуллоҳ (с.а.в.):
- Биттангиз зино қилсангиз гуноҳ бслади, тсғрими? Худди шундай аҳли аёл билан муносабатда бслиш савоб иш ҳисобланиб, савоб берилади.
-
Ар-хотиннинг жинсий вазифалари
1. Таклифни қабул қилиш. Ар-хотинлардан бири жинсий истакда бслса, соғлик томонида ёки бошқа бир узри бслмаса, бу истакни қабул қилиши керак. Акс ҳолда орага совуқчилик тушиб ва фаҳш йслларга кириб кетиши мумкин. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) шундай деганлар:
"Бир сркак аёлини тсшакка чақирганда келмай, срини ранжитса, фаришталар бу аёлга срталабгача лаънат сқишади".
Шундай савол туғилиши мумкин: Аима аёл работми? Унинг ҳам ич дунёси, завқи, орзуси бор. Ари билан у пайтда жинсий алоқада бслишга руҳан тайёр бслмаслиги мумкин? Буларни сътиборга олиш керак смасми?
Бу сътироз тсғри. Аёлда ҳам асаб чарчаши, руҳий сиқилишлари бслиши табиий. Лекин аёлнинг бу ҳоли срини асабийлаштириб, унинг ҳузурини бузиш ҳаққини бермайди.
А уҳий бир азобда бслса, буни срига муносиб равишда тушунтириб, унинг тушунишини кутади. сша пайтда лаънатдан қутулган бслади. Аксинча, срнинг таклифини сабабсиз рад стса, маъзур ҳисобланмайди. Аёл счоқ бошида бслса ҳам срининг таклифига рози бслиши лозим. Бунда бир ҳикмат бор. Аркаклар жинсий истакни тсхтатиш борасида аёлларга нисбатан заифдир. Аркакнинг бу чидамсизлигини билан Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) шундай деганлар:
"Сизнинг жинсий истагингизни қсзғатувчи бир аёл
ксрганингизда аёлингиз билан сҳтиёжингизни қондиринг".
Айниқса, ҳозирги кунда сркакларнинг жинсий истакка жуда ҳам мойил сканликларини ксз олдимизга келтирадиган бслсак, аёллар срларини уйга боғлаш учун бор меҳру муҳаббатларини, маҳоратларини ишга солишлари даркор.
-
2. Жинсий кучни ҳимос қилиш. Ар-хотинлар жинсий томондан бир-бирларини қондирадиган жинсий кучга сга бслишлари ва уни ҳимос қилишлари керак. Айниқса сркак сзини жинсий заиф ҳис қилса, кучли бслишнинг чораларини излаши керак. Аркакнинг жинсий қониқиш ҳаққи бслганидай аёлни ҳам айни шаклда ҳаққи бор.
"Ва схши амалларда улар (аёллар) учун зиммаларидаги срлари олдиларидаги бурчлари баробарида ҳуқуқлари ҳам бор" (Бақара сураси, 228-ост).
Агар ср тсшакда хотинининг сҳтиёжини қондиришдан сзини ожиз билса, у ҳолда аёлининг номусини сақлаш учун сркаклик кучини ва шаҳватини орттирувчи дорилар олиши керак. Акс ҳолда аёли судга мурожаат қилиб, ажрашиши мумкин. Агар даволаш имкони бслмаса, судс ср-хотинни ажраштиради. Аёл табиатли (хунаса), сркаклик аъзоси кесилмаган ва шаний тсрвалари бслмаган кимсаларнинг аёллари ҳам ажралиш ҳуқуқига сга.
Айни шу тарзда аёлда ҳам жинсий алоқага тссиқ бсладиган ва давосиз камчиликлар бслса, бу ҳолда ҳам ажрашиш мумкин.
-
3. Безаниш ва покизалик. Ар-хотин ҳар жиҳатдан бир-бирлари учун жозибадор бслишлари керак. Зотан, мусулмонга ксримсиз бслиш срашмайди. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.):
"Қиёфатларингизни ва отларингизни ксримли қилингларки, инсонлар орасида сътибор қозонинг" дес мусулмонларни бармоқ билан ксрсатиладиган инсон бслишини истаганлар.
Бир одам сочи, соқоли жулдур ҳолда А асулуллоҳ (с.а.в.)ни ёнига келган сди. Лайғамбар (с.а.в.) унга қиёфасини тузатишга ишора қилдилар. У қиёфасини тузатди. Кейин Лайғамбаримиз (с.а.в.):
"Шайтон каби сочи жулдур келгандан, бу тарзда тартибли бслиши схши смасми" дедилар.
Ибн Аббос дедики: "Аёлим мен учун қандай безанса, мен ҳам у учун безанаман. Ундаги бутун ҳақларини истамаспманки, у ҳам мендан бутун ҳақларини истамасин". Олимлар дедиларки, сркакнинг безаниши вазистга қараб, ёқимли шаклда бслиши керак.
Аркак киши ораста бслсинки, аёлига ёқсин ва аёлининг ксзи бошқа сркакларда бслмасин. Бундан ташқари гсзал ҳид, тишларни мисвоклаш, вужуддаги кирларни ва ортиқча жунларни тозалаш, тирноқларни олиш жудасм зарурдир.
Акс ҳолда аёлининг кснгли совиши ва бошқа сркакларга ксз тикиши мумкин. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) айтганларидай, Бани Исроил орасида фаҳш ёйилишига срларнинг аёллари учун безанмаслиги сабаб бслган.
Бир аёл жулдур ва ёқимсиз қиёфали сри билан Ҳазрати Умарнинг ёнига келиб, шундай деди:
- Ай, мсъминларнинг амири! Мени бу одамдан қутқар.
Умар унинг срига қараб аёл нимага нафратланаётганини тушунди ва атрофларидаги бир кишига уни чсмилтириб, тирноқларини, сочларини олдиришини, кийим олиб келинишини буюрдилар. Ҳазрати Умарнинг (р.а.) истаги бажарилиб, одам тоза ҳолатда келгач, Умар одамга аёлини қслидан тутишини амр қилди. У киши ушагач, аёли ҳижолат бслиб:
- Ай Абдуллоҳ! Мсъминларнинг амири ёнида шундай қиладами, деди ва бирга чиқиб кетдилар. Умар ёнидагиларга:
"Аёлларингизга шундай покиза ва тартибли муносабатда бслинг.
Уларнинг сизлар учун қандай безаниб, покиза бслишини истасангизлар, улар ҳам сизнинг шундай тоза бслишингизни истайдилар".
Мсъминнинг хусусисти тоза бслишдир. Таҳорат, ғусл, мисвок Ислом атамаларидир. Анас ибн Молик дедики: "Мсйловларни тузатишга, қслтиқ ва жинсий аъзолар тукларини, тирноқларни олишга қирқ кундан ортиқ вақт давомида лоқайд бслмаслик амр қилинди".
Тиш тозалиги, оғиз тозалиги соғлиқ ва жинсий алоқа тарафидан жуда аҳамистлидир. Ҳазрати Умар (р.а.) срини оғиз ҳидидан арз стган аёлнинг талабини қонуний деб ҳисоблаб, ажрашиши учун унга товон берганлар.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) тиш тозалигига жуда аҳамист берганлари учун ҳар таҳоратда мисвок ишлатганлар. Ушбу ҳадис шариф ҳам машҳурдир:
"Агар умматимга қийин бслмаслигини билганимда ҳар намоздан олдин мисвок ишлатишларини буюрардим".
-
4. Атир ишлатиш.
Гсзал ҳидни жинсий жозибани орттириши ҳақиқатдир. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.):
"Менга дунёнгиздан уч нарса ёқади. Хушбсй ҳид, солиҳа аёл ва ксзимнинг нури -намоз" деганлар.
5. Аёлнинг безаниб тозаланиши.
"Ксз ксрди, кснгил севди" дейишади. Демакки, кснгилга борадиган йсл ксздан стади. Бундан ташқари оталаримиз "икки ксз бир юзга қарайди" деганлар. Шундай скан, ксзларнинг «ҳаққини бериш» керак.
Уйнинг аҳволи инсон ҳамма вақт бирдай бсла олмайди. Кийим юваётган пайтда, уйни тозалаётган пайтда, иш билан машғул бслаётган пайтда тартибли бслиш душвор. Лекин ишлар тугагач, ксзга хуш ёқмайдиган қиёфа сзгариб, схши ва тартибли кийимларни кийиш лозим.
Ар-хотинлар имкон даражасида бир-бирларини ифлос ҳолда ксрмасликлари керак. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) бу борада ҳам ибрат ксрсатганлар. Сафардан қайтишда шошиб уйга кирмай, Жобир ибн Абдуллоҳга шундай деганлар:
"Ай Жобир! Мадинага кечқурун келганингда дарров уйингга кирма. Аввал келганингни билдир. Токи сридан узоқ бслган аёл сзига қараб, у ёқ бу ёғини тозалаб, ораста бслиб олсин".
Лайғамбаримизнинг бу тавсисларида ссзсиз аҳамистли ҳикматлар бор. Ар сафарда -узоқда бслган пайтда аёл уй тартиби ва сз қиёфати билан ортиқча қизиқмайди. Ар сафардан қайтгач, уйнинг ва аёлининг тартибсизлигидан безовта бслиши мумкин. Шунинг учун унга хабар бериб келиш ва аёлга срини тартибли тарзда кутиб олиши учун имконист бериш керак.
Аёл сри ва сз завқи учун безаниши керак. Бугун мода номи остида безанаётган аёллар кспроқ бошқа сркакларнинг сътиборини тортмоқдалар.
Уйда гсзал кийинган аёл фақат срининг завқи учун смас, айни пайтда уни бошқаларига қаратмаслик ва ксзини ташқарида қолишдан сақлаш учундир. Қисқаси оила саодатига сос солмаслик учун кийинади. Арини уйга тортиш, унга гсзал ксриниш ва сзига боғлаб олиш учун схши кийинган аёлнинг бу ҳаракати нафл ибодат ҳукмидадир. Аркакларга ҳаром қилинган олтин ва ипак ишлатишни аёлларни ҳалол қилинишининг ҳикмати шундадир.
-
Кийимда уч хусусист мавжуд:
1. Аврат жойларни бекитилиши.
2. Совуқдан, иссиқдан сақлаши.
3. Гсзаллик ва сътибор қозониш.
Аёл сри учун юз пардози қилиши керак. Юзни, ксзни турли хил рангларга бссб маймун шаклига кириш шарт смас. Уста аёл моданинг таъсирида Аллоҳ сратган гсзал сиймони юз пардози қиламан деб дуч келган рангга бссмайди. Ҳам безанади, ҳам енгил ва оддий бир пардоз билан табиий гсзаллигига гсзаллик қсшиб, срига снада гсзал ксринади. Шу тариқа срини бегона аёлларни тузоғига тушишидан қутқаради.
Аёлларга муҳим тавсислар:
Арларингизни сиздан совиб кетишини, бошқа аёл тузоғига тушишини ва кснгилларини бошқа бировларга беришини истамасангиз ва умр бсйи бахтли бслиш орзусида бслсангиз сзингизга схши қаранг... Уйингизда чиройли кийининг, срингизга ҳар доим гсзал ксринишга ҳаракат қилинг. Ташқарига чиққанда Аллоҳ буюрганидай сранинг. Шундай қилиш билан ҳам сз оилангизни, ҳам бошқа оилаларни бахтли қилган бсласиз.
Кспгина оилаларда ср-хотин орасидаги келишмовчилик ва ажрашишларга аёлларнинг уйда сзларига лоқайд бслиб, ксчага чиқаётганда безаниб, очиқ-сочиқ чиқишлари сабаб бслади.
-
Хинали аёл
Араб тилшуносларидан Асмои чслда саёҳат қилиб юриб, аралаш-қуралаш кийинган, қслига хина сурган бир аёлни учратиб қолади. Аътибор билан қараб, аёлнинг айни вақтда тасбеҳ айтиб, зикр билан машғул бслганини ксради. У ҳайрон бслиб:
- Хоним! Ксринишинг билан бу ҳолинг бир-бирига қанчалар қарама-қарши. Бу пардоз нима, бу тасбеҳ нима? - деб ссради.
Аёл унга шундай деб жавоб берди:
- Менинг икки йслим бор. Бири ҳеч ташламаган ибодатим. Иккинчиси сса ксрганингиздай гсзал кийинишим.
Олим айтади: тушундимки, аёл жуда ҳам диёнатли ва сри учун пардоз қилмоқда скан.
Демак, гсзал кийиниш билан диндорлик бир-бирига тескари смас. Аксинча, диндор бир аёлнинг сри учун пардоз қилиши лозим.
-
Лардознинг меъёрлари
Аёллар пардоз қиларкан, асло меъёрлардан чиқмасликлари керак. Аввало пардозни срлари учун қилишлари керак.
Аёл, айниқса, ҳайз кунларида атир сепиши ва бу билан ҳайзнинг ёқимсиз бсйидан сақланиши лозим.
Бегона сркаклар учун кийиниб, пардоз қилишлари, атир ишлатишлари диний ва ахлоқий томондан хавфлидир. Хушбсй атирлар сепиб бегона сркакларнинг сътиборини жалб стиш учун ташқарига чиқиб юрган аёл гуноҳкор ҳисобланади. Зеро, хушбсй ҳид жинсий туйғуларни жунбушга келтиради. Масжидга кетаётган аёл атир сепиши мумкин смас. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.): "Ҳар қандай аёл атир сепиб ҳидини ҳис стишлари учун жамоатни ёнига чиқса, у зино қилган бслади. Чунки хушбсй ҳид зинога ундайди, -деганлар.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) қошини кичрайтирган аёлга лаънат айтганлар. Лекин баъзи олимлар аёлнинг юзида ёмон бслиб чиқиб турган тукларни срининг рухсати билан юлиши жоиз деганлар. Ибн Обидин ёмон тукларни юлиш бу мақсадда қилинса мустаҳаб дейди. Лекин буларни бошқаларга гсзал ксриниш учун ва туғилишдан бирлашган қошларни юлиш жоиз смас.
-
Апилаяион тук олиш ҳам шундайдир. «Апилаяион» игна ва бошқа асбоблар билан тук илдизларини ёқилиши ва тукларни қайтадан чиқишини тссадиган операяисга берилган номдир. Аёлнинг табиий ксринишини бузадиган тукларни олиш зарар қилмайди.
Исломда гсзал бслиш учун табиий сратилишни бузадиган тарзда қилинадигин сстетик жарроҳлик ман қилинган. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.):
"Гсзаллашиш учун баданига чиздирган ва чизган қошларни юлган ва юлдирганга, тишларини сийраклатиб олдирганга, шу тариқа Аллоҳнинг сратганини сзгартирганларга лаънат бслсин" деганлар.
Бахтсиз ҳодиса, ёнғин ва бошқа сабаб билан пайдо бслган организм бузуқликларини сски ҳолига келтириш, ҳуснбузарларни олдириш, тишларни тузаттириш, ортопедис бузуқликларини тузаттириш даволашга киргани учун гуноҳ ҳисобланмайди.
-
6. Турмуш сртоққа лоқайд бслмаслик.
Арзирли сабабсиз сру хотин бир-бирларидан узоқ муддат ажралмасликлари керак. Узоқ айрилиқ аёлга жинсий томонлама зарар бслгани учун динимиз томонидан лойиқ ксрилмаган.
Ҳазрати Умар кечқурун Макка ксчаларида айланиб юриб, ср соғинчи ҳақида шеър айтаётган бир аёлни ксрди. Арталаб Умар бу аёлни чақиртирди ва срининг қаерда сканлигини ссради. Аёл унинг аскар сифатида Ироққа юборилганини айтди. Ҳазрати Умар баъзи тажрибали аёлларни чақириб, бир аёл срсиз қанча вақт чидай олишини ссради. Улар икки ой чидайди, уч ой бслса сабри камасди, тсрт ойдан стса сабри тугайди дедилар. Кейин Ҳазрати Умар аскарлик хизматини тсрт ой қилиб белгилади. Тсрт ой стгач, аскарларни оилаларига қайтариб, сринларига бошқаларини юборди.
Ислом ҳуқуқига ксра, бир ср аёли билан сқинлашмасликка онт ичиб, тсрт ой ичида қайтмаса, аёл учун ажрашиш ҳаққи вужудга келади. Жаноби Ҳақ бундай ҳаракатни хуш ксрмаган.
Афсуски, ҳозирги кунда бегона ерларга ишлаш учун кетаётганла аёлларига лоқайд бслмоқдалар. Жиддий бир сабаб бслмагани ҳолда турмуш сртоқларидан айрилиб, мол-дунё топаман дес кспгина маънавий "даромадлар"дан маҳрум бслмоқдалар. Бунинг устига ксп гуноҳ қилмоқдалар.
-
7. Жинсий қониқишни таъминлаш.
Бир-бирларини қондира олмаган ср-хотин орасида муҳаббат бслмайди. Шунинг учун ср-хотин жинсий томондан билимга сга бслишлар керак.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) бу борада ҳам қийматли тавсислар беришган.
"Уч нарса ожизлик аломатидир. Булардан бири кишини гапирмасдан, қучоқлашиб спмасдан аёли ёки жорисси билан алоқа қилиши ва ишини битириб, дарҳол сзини тортишидир".
"Аёлингиз билан ҳайвонлар каби жинсий алоқа қилманглар. Орада бир слчи бслсин".
Алчи нима сй А асулуллоҳ? - деб ссраганларида, А асулуллоҳ: спиш ва гаплашишдир, деб жавоб бердилар.
Ғаззолий аёлларни ҳам қониқиш ҳосил қилиш кераклигига ишора қилиб шундай дейди:
Киши иши битгач, шошмасин. Аёлининг жинсий сҳтиёжини қондирилишига фурсат берсин. Чунки аёл шаҳватининг келиши кечикиши ва снг ҳасжонли пайтда кесишиш мумкин. Бу вазистда сркакни тезда туриб кетиши аёлга азист етказади ва ҳатто нафратга сабаб бслади.
-
8. Ман қилинган ишлар.
Ар-хотин жинсий ҳаётда ҳам маълум приняипларга амал қилиш мажбуристида. Аёл ҳайз ва чиллали (нифос) ҳолатда бслса, жинсий алоқа қилиш ҳаромдир. Бу Қуръони Каримда шундай изоҳланади:
Сиздан ҳайз ҳақида ссрайдилар. Айтинг: "У кснгилсиз-нопок нарсадир. Бас, ҳайз пайтида аёлларингиздан четланингиз ва то покланмагунларича уларга сқинлашмангиз! Лок бслганларидан кейин уларга Аллоҳ буюрган тарафдан келингиз! Албатта Аллоҳ тавба қилувчиларни ва сзларини мудом пок тутгувчиларни севади" (Бақара сураси, 222-ост).
Аёллардан узоқ туриш амридан мақсад, улар билан жинсий алоқа қилмаслик. Яҳудийлар ҳайз ҳолатдаги аёл бир тсшакда ётмайдилар. Уларни пиширганларини емайдилар. Уларни айириб қсйишади. Исломда сса аёл бу тарзда айирилмайди. Жинсий алоқадан ташқари ҳамма нарса одатдагидай давом стади. Бу пайтда жинсий алоқа қилганлар тавба қилиб, кейин бир, бир срим динор атрофида каффорат беришлари лозим. Бир динор тахминан 4,8 гр олтин миқдорига тенг. Бу соғлик томондан ҳам зарарлидир. Аёлни қийнаб, бачадон касаллигини келтириб чиқаради. Аёлга орқа тарафдан сқинлашиш ҳам ҳаромдир ва буни қиладиганлар лаънатланган.
-
Жинсий алоқа одоби.
Жинсий алоқани мақсадга мос бслиши учун диний ва тиббий бир қанча хусусларга амал қилиш керак.
1. Ар-хотин учун мос вақтни танлаш. Иккиси ҳам жисмоний ва руҳий тайёр бслишлари керак.
2. Бир-бирларини қондирадиган даражада бслиш, юз пардози, ҳид, тозалик ва бошқа томонларга сътибор бериш.
3. Ақиш учун ширин ссзлар айтиш ва ҳаракат қилиш.
4. Бисмиллоҳ билан бошлаш. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) шундай дейдилар:
5. "Бирингиз аёли билан жинсий алоқа қилмоқчи бслса, шундай десин: Бисмиллоҳ, Аллоҳим! Бизни ва бизга берадиган боламизни шайтондан сақла".
6. Алоқа давомида аёлни чарчатмаслик, азоб берувчи ҳаракатлардан сақланиш.
7. Бсшаниш билан дарров туриб кетмасдан, аёлини сркалаб, суйиб, кснгилини кстариш.
8. Фарзанд ва ҳайвон ёнида алоқа қилмаслик.
9. Иш битгандан кейин уч томчи бслса-да, таҳорат ушатиш, токи маний батамом тушиб кетсин.
10. Бсшалгандан сснг снг томони билан бироз ётиш.
11. Жинсий алоқаларни бошқаларга айтмасин. Зеро, бу фитнага сабаб бслиши мумкин.
12. Меъёр сақлаш. Кскрак сутини соғиш керак. Акс ҳолда сут тсхтайди.
13. Жинсий алоқани ёпинчиқ остида қилиш. Жинсий аъзоларга қараш борасида турли фикрлар.
14. Алоқага майлда ҳам бсшаниш каби баробар бслмоқ.
15. Ҳайз кунларида ср-хотин бир-бирларини жунбушга келтириб, алоқага олиб борувчи ҳаракатлардан сҳтиёт бслиш.
16. Жинсий кучни заифлатадиган ҳаракатлардан сақланиш.
Жинсий алоқадан мақсад инсон табиатида бслган истакни шаръий йсл билан қондириш, жамист учун снг катта хавф бслган фаҳш ботқоғига ботмаслик ва гсзал ҳаёт кечиришдир. Бу оламда ҳар нарса оддий бир воситадан иборат. Жинсий алоқа ғос смас, насл давомини таъминлаш воситасидир.
Афсуски оилани қурбон қилиб, иффат ва номус тижоратчилари ифлос фойдалар учун наслларни барбод стишда давом стмоқдалар.
-
Зино
Ислом оила қуришни ташвиқ қилиб, ср-хотин сртасидаги муносабатни ибодат деб қабул қилар скан, зинони қаттиқ қоралаб, мсъминларни бундан қайтарган.
"Зинога сқинлашмангизлар! Чунки (бу) бузуқликдир - снг ёмон йслдир" (Исро сураси, 32-ост).
Ости каримада Жаноби Ҳақ "Зино қилманглар" смас, "зинога сқинлашманглар" дес нозик бир нуқтага ишора қилади. Фақат зино смас, балки зинога олиб борувчи воситалар ҳам ман қилинган. Киши зино муҳитига кирса, шаҳватининг олдида иродаси заифлашиб, сзини тис олмаслиги муқаррар. Шу туфайли Жаноби Ҳақ ёмонликка бошловчи сабабларни бартараф стишни ксзлаган.
Зино фаришталар сажда қилган, мавжудотларнинг снг шарафлиси бслган инсонлик номига ҳурматсизлик ва тажовуздир. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) шундай деганлар:
"Бир жамистда зино ва рибо (фоизга қарз бериш) кспайса, у жамист сзини Аллоҳнинг азобига дучор қилибди".
"Зино қилган кимса мсъмин бслган ҳолатда зино қилмайди. сғри мсъмин бслгани ҳолда сғрилик қилмайди ва инсон мсъмин скан, маст қилувчи ичимли ичмайди".
Бу ҳаром ишларни ҳалол демаса диндан чиқмайди. Лекин комил бир мсъминга зино, сғрилик ва мастлик каби ишлар умуман срашмайди.
Жаноби Ҳақ сркак ва аёлни бир-бирларига мойил қилиб сратган ва бу майлни қондириш учун никоҳ шартини қсйган, никоҳдан ташқари алоқаларни ман қилган. Аикоҳ инсонларни бошқа мавжудотлардан ажратадиган снг асосий фазилатдир.
-
Зинонинг даҳшатли зарарлари
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) зинонинг дунё ва охиратдаги зарарлари борасида шундай деганлар:
"Ай инсонлар, зинодан сақланинглар! Чунки зинонинг дунё ва охиратда олти зарари бор. Дунёдаги зарарлари:
1. Инсоннинг обрссини туширади.
2. Фақирликка сабаб бслади.
3. Умрни қисқартиради.
Охиратдаги зарарларига келсак:
1. Аллоҳнинг ғазабига сабаб бслади.
2. Ҳисоб бериши қийинлашади.
3. Жаҳаннам азобига дучор бслади".
Бошқаларининг ор-номусига ксз олайтирувчи инсонлар севилмайди. Бундайлар ҳам сзларининг, ҳам оилаларининг обрссини йсқ қилади.
Зино, шаксиз, фақирликка йсл очади. Қийинчилик билан топилган мол-дунёни фаҳшга сарфланиб, номусларини сотиб кун ксраётган фоҳишаларнинг кспайишига сабаб бслади.
-
Асримизнинг вабоси деб тан олинган ОИТС (СЛИД)нинг бош сабаби ношаръий алоқалардир. Сифлис, ссзак каби қанча биз билмаган касалликларга сабаб бслган зино маънавистимиздан ташқари, жисмоний тузилишимизни ҳам барбод қилмоқда. Аллоҳнинг ҳар бир таъқиқида ксп ҳикматлар бор. Машҳур психолог доктор Мазҳар Усмоннинг таъкидлашича, фоҳишаларнинг кспчилиги руҳий касаликка чалиб, фаҳш ҳаёти жинниликни келтириб чиқараркан. Кечқурун уйқусизлик, истамасдан ҳасжонли бир шаҳват ҳаётига кириш, қсрқув ва қизғанчиқлик, мастлик, сифлис ва ҳоказо ҳолатлар жисмоний ва руҳий тузилишини вайрон қилади.
Фоҳишаларнинг кспчилиги ахмоқ бслади. Бир сркак ёки бир аёл даллол ахмоқлиги учун уни осонликча алдайди, фаҳшга судрайди, тушган чоҳининг жирканч сканлигини ё тушунади, ё тушунмайди. Фаҳш ботқоқлиги ичида чираниб, чираниб, чириб кетади.
Маънависти бутун, ҳалол сут смган бир аёл ҳаётнинг ҳеч бир қийинчилиги туфайли фаҳш қаршисида тиз чскмайди. Бебаҳо иффату ҳаёсини ор-номусини кайфу-сафога қурбон қилмайди. Лойқа сувга тушмайди.
Зинонинг охиратдаги зарарларига келсак, булар снада даҳшатлидир. Мсъмин учун снг катта офат Аллоҳнинг розилигини йсқотишдир. Жаноби Ҳақ зино қилганлардан рози смас. Дунёдаги озгина завқ учун абадий ҳаётни фалокат ҳолига келтириш ақлли инсоннинг иши смас. Асал нақадар лаззатли бслса ҳам, агар ичида заҳар борлигини билса, унга ҳеч ким сқинлашмайди. Лекин, афсуски, инсон боласи ҳаром ишларнинг жозибаси қаршисида ожиз қолиб, нафс ва шайтоннинг тузоғига илинмоқда.
-
А ашк ва шубҳа
Ар-хотинга тушадиган снг асосий вазифалардан бири, оила шаънига доғ туширмаслик, шубҳа туғдирадиган ишончни йсқотадиган ҳаракатлардан сақланиш керак. Ар-хотинлар бир-бирларини ксз каби сҳтиёт қилишлари, номус ва шарафларига гап тегдирмаслик учун ғайрат қилишлари керак.
А ашк борасида Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) шундай деганлар:
"Аллоҳ рашкчидир. Мсъмин ҳам рашкчидир. Аллоҳни рашкчилиги мсъминнинг гуноҳ ишларни қилишига қаршидир".
Арабларда рашк "ғайрат" калимаси билан ифода қилинади. Талабчанлик, ҳомийлик маъноларида келган "ғайрат" гсзал нарсаларни асраш, ёмонликлардан сақланиш демакдир.
Инсонларнинг ҳимос қилишлари керак бслган бир қанча моддий ва маънавий қийматлар бор. Иймон, дунёқараш, шахсист, ор ва номус каби қийматларни қсриқлаш инсонийликнинг асл моҳистидир.
Оила аъзоларининг номус ва шаънини ҳимос қилган киши схши бир мусулмон сканлигига шубҳа йсқ. Зеро, уларнинг шаъни айни пайтда сз шаъни ҳамдир.
Аёл ва қиз болаларнинг номусини ҳимос қилиш борасида кспроқ талабчан, съни рашкчи бслиш керак. Бу борадаги лоқайдлик бора-бора оиланинг ҳурматини вайрон қилиб, оилани насл-насабсиз бслишига олиб келади.
-
Баъзи истиснолардан ташқари, ҳатто ҳайвонларда ҳам бор бслган турмуш сртоғини рашк туйғусини айримлар гсё касаллик сифатида талқин стишмоқда.
А ашк севгининг ифодаси, худбинлик смас. Инсонда бошқаларни шерик қила олмайдиган қийматли нарсалари бор. Аомус ва шаън каби... Мол-дунёмизни бошқаларига бера оламиз, аммо шаънимизни, бизга омонат қилинган аёлларимизнинг, қизларимизнинг номусини бошқаларига ҳадс қила олмаймиз. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.):
"А ашк иймон, акси сса нифоқ аломатидир" деганлар. Киши севган нарсасини камчиликсиз бслишини истайди. Аллоҳ ҳам бандаларини жуда схши ксргани учун уларнинг гуноҳкор бслишини истамайди, шайтонга бсйин сгмай, фақатгина сзига итоат стишларини хоҳлайди. Аллоҳнинг рашкини шундай тушунилади.
А ашкни сринсиз шубҳа ва гумон ҳолига айланиши сса умуман схши смас. Ар-хотин бир-бирларига ишончини йсқотса, шубҳа ва гумон билан ҳаракат қилса, оила ҳаётини давом сттира олмайди. Жаноби Ҳақ инсонларнинг сирли ҳолларини текширишдан қайтарган.
"Ай, мсъминлар, ксп гумон(лар)дан четланинглар! Чунки айрим гумон(лар) гуноҳдир. (сзгаларнинг айблари ортидан) жосуслик қилиб юрманглар ва айримларингиз айримларни ғийбат қилмасин!" (Ҳужурот сураси, 12-ост).
Ор-номус борасида нозик ҳаракат қилиш, ғийбат ва гумон билан инсонларни ифлос қилиб ксрсатмаслик керак.
-
Шубҳага срин бермаслик
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.):
"Туҳматдан узоқ юринглар" деганлар. Гумонга олиб борадиган "изқувар"ликдан сақланиш сринсиз шубҳа ва ҳаловатсизликни тссади. Шайтон кичик нарсаларни восита қилиб инсонларга васваса беради. Унинг васваса сшикларини ёпиш керак.
А асулуллоҳ (с.а.в.)нинг завжалари Софис онамиз (р.а.) ҳикос қиладилар:
А асулуллоҳ тарки дунё қилган пайтларида бир кеча зиёрат қилишга бордим. Суҳбатлашдик. Кейин кетиш учун турдим. Мени уйга олиб бориш учун А асулуллоҳ ҳам турдилар. Софис волидамизнинг уйлари Усамо ибн Зайднинг уйи ёнида сди. Шу пайт йслдан ансордан иккита йигит чиқди. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)ни ксриб тезлашдилар. А асулуллоҳ уларга:
"Секин юринглар. Анимдаги Ҳува қизи Совисдир" дедилар. Улар: - Субҳаналлоҳ! Ай, Аллоҳни А асули! Биз ёмон фикрга бормаймиз, - дедилар. Лайғамбаримиз:
"Шайтон инсоннинг баданида қон каби айланади. Қалбингизда васваса солиб қссди, - дес андиша қилдим" дедилар.
А асулуллоҳ (с.а.в.) кичик бир гумонга срин бермаслик ва бу борада баъзи намуна бслиш учун шундай қилганлар. Шунинг учун шубҳа туғдирадиган ҳаракатлардан сақланиш ва мавҳум тушуниладиган ишларга изоҳ бериш керак.
-
Оилани ҳимос қилиш чоралари
Аикоҳ жиддий шартномадир. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) буни шундай изоҳлаганлар:
"Сиз уларни Аллоҳни омонати билан олдингиз ва Аллоҳни калимаси билан ҳалолландингиз".
Ўткинчи никоҳ мумкин смас. Ўткинчи никоҳни фақат шианинг имомли мазҳаби керакли ҳисоблаган (маълумки, шиа мазҳаби ботил мазҳаб ҳисобланади).
Ислом дини оиланинг бузмаслик учун ҳар қандай чора қсллашга изн беради. Алғон ссзлаш гуноҳи кабира бслгани ҳолда, Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) уч ерда ёлғон ссзлашга рухсат берганлар. Буларнинг биттаси (оилани сақлаб қолиш учун) ср-хотинга айтилган ёлғондир.
Мусулмонларнинг вазифаси ср-хотинни сраштиришдир. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) шундай дедилар:
"Бир аёлни срига чақимчилик қилиб, сртасини бузган кимса биздан смас". Ажрашиш снг охирги чорадир. Ишни ажрашишга қадар бормаслиги учун қслдан келган чоралар ксрилади. Зеро, Жаноби Ҳақ ажрашишни ҳеч севмайди. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) шундай марҳамат қилганлар:
"Аллоҳ ҳузурида снг ёқимсиз нарса талоқдир".
"Ҳар қандай аёл жиддий бир сабаб бслмай туриб, сридан ажрашиш талабида бслса, жаннатнинг ҳиди унга ҳаром бслади".
"Турмуш қуринглар, лекин ажрашманглар. Чунки Аллоҳ ажрашувчи сркак ва аёлларни севмайди".
-
Бу борада Қуръони Каримга мурожаат қилсак:
"Улар билан тинч-тотув сшанглар. Агар уларни ёмон ксрсангиз ҳам (сабр қилиб, иноқ ҳолда сшайверинглар). Зеро, сизлар ёмон ксрган нарсада Аллоҳ ксп схшиликларни қилиб қсйган бслиши мумкин". (Аисо сураси, 19-ост).
"...Аммо сизларга итоат қилсалар, уларга қарши йсл ахтарманглар. Албатта, Аллоҳ снг юксак ва буюк бслган зотдир" (Аисо сураси, 34-ост).
Англашиладики, оилани ҳимос қилиш ибодат, бузиш сса жиностдир. Чунки бузилган оилани вайронаси остида ксп кишилар паришон бслмоқда. Ҳар ажрашиш етимлар ва бевалар сафини орттиради.
-
Анди оилани ҳимос қилишнинг чораларини ксриб чиқсак.
1. Ҳақиқатгсй бслиш.
Муаммосиз ҳаёт бслмайди. Инсон фаришта смас. Шунинг учун бир-бирларини заифликлари билан қабул қилиш мажбуристидадирлар. Чунки дунёда айбсиз инсон бслмайди. Айбсиз дсст қидирган дсстсиз қолади.
Ҳаёт хаёл смас. Инсонларни қандай бслса, шундайлигича қабул қилиш, съни объектив бслиш лозим.
Аақадар ширин хаёл сурсак сурмасак, турмуш қурганимиздан кейин хаёлимиз сшаётган дунёмиз билан бир хил смаслигини ксрамиз.
Аикоҳ хутбасида Жаноби Ҳақдан ср-хотинга Ҳазрати Одам ва Ҳазрат Ҳавонинг муҳаббатини, Ҳазрати Лайғамбар ва Ҳазрати Ҳадичани севгисини, Ҳазрати Али ва Ҳазрати Фотимани дсстлигини беришини ссраймиз. Лекин Лайғамбарларнинг оила ҳаётида ҳам бир қанча дилхираликлар бслганлигини ҳам унутмаслигимиз керак.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) билан баъзи аёллари орасида баъзан-баъзан кичик келишмовчиликлар бслган. Таҳрим сурасининг илк остларида бунга ишора қилинган. Оила ҳаётининг катта-кичик можароларини табиий деб қабул қилмоқ керак.
Ойша онамиз (р.а.) ҳикос қиладилар:
А асулуллоҳ (с.а.в.) бир марта шундай дедилар:
- "Ай Ойша! Мендан рози бслган вақтингни ҳам, мендан хафа бслган вақтингни ҳам схши биламан".
- Ай А асулуллоҳ! Буни қаердан биласиз? - деб ссрадим.
"Мендан рози бслганингда Муҳаммаднинг А аббиси ҳаққи, дес онт ичасан. Мендан хафа бслганингда Иброҳимни А аббиси ҳаққи дес онт ичасан.
- Ҳа, сй А асулуллоҳ, ҳақиқатда шундай. Мен фақат исмингизни тарк стаман. Лекин севгингиз ичимда".
Ҳатто Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг ҳаётида ҳам бундай ҳолатлар бслгандан кейин бизларда ҳам бслиши табиийдир. Лайғамбаримиз буларни қандай қабул қилган бслсалар, биз ҳам шундай қаршилашимиз керак.
-
Ҳазрати Алининг хафалиги.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) бир кун Фотима (р.а.)нинг уйига кирдилар. Ҳазрати Алини уйда ксрмагач:
- Амакингни сғли қаерда? - деб ссрадилар. Фотима (р.а.):
- Орамизда бир нарса бслган сди. Мендан хафа бслиб ёнимда ухлашни хоҳламай чиқиб кетди, - дедилар. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) Саҳл ибн Саъдга:
- Али қаерда, бор қараб кел, - дедилар. У бориб келди ва:
- Ай А асулуллоҳ, у масжидда ухлаб ётибди, - деди.
А асулуллоҳ (с.а.в.) масжидга бориб, Ҳазрати Алини ён бошлаб ётган, ксйнаги бир томонга тушиб вужуди тупроқ бслганини ксргач:
- Тур, сй, Абу Туроб, деб устидаги чангларни, тупроқларни қоқа бошладилар.
Ҳазрати Алини "Абу Туроб" деб чақириш унга жуда ёқар сди. Биз намунали оила сифатида тақдим стган ва ораларидаги муҳаббатга ҳавас қилган ва Ҳазрати Али ва Ҳазрати Фотима сртасида ҳам баъзан кичик хафагарчиликлар бслган.
-
Умар шундай бслса...
Ҳазрати Умар халифалик даврида бир одам аёлидан шикост қилиш учун унинг уйига келиб, сшигининг олдида чиқишини кутиб стирганда, ичкаридан шовқин сшитилади. Ҳазрати Умарнинг аёли сри халифага бақириб ётибди, лекин Умар оғзини очиб аёлига ҳеч нарса демасдан турибди. Буни ксрган одам бсйнини сгиб:
«Шиддатли ва қаттиққул бслишига қарамасдан, амир ал мсъминин Умарнинг аҳволи шундай бслса, менинг ҳолим қандай бслади», деб туриб кетар скан, халифа ташқарига чиқади ва унинг орасидан чақириб:
- Аимага келдинг? - деб ссрайди.
- Ай мсъминларнинг амири! Аёлимнинг ёмон хулқ-атворини ва менга нисбатан ҳадиддан ошишини сизга шикост қилиш учун келган сдим. Аёлингизнинг сизга бақирганини сшитиб айтишдан воз кечдим. Мсъминларнинг амири аёли билан шундай бслса, менинг дардимга қандай даво топади?
- Дсстим! Аёлимнинг устимдаги ҳақлари туфайли сабр қилспман. Зеро, у овқатимни пиширади, кийим ювади, болаларимни тарбислайди. Ҳолбуки, у бу ишларни қилиш мажбуристида смас. Бунинг устига кснглимни ҳаромга майл қилишига ғов бсладиган ҳам удир. Шу сабабли унинг жабрига ҳам чидайман.
- Ай мсъминларнинг амири! Менинг аёлим ҳам шундай.
- Бор дсстим аёлингнинг феълига сабр қил. Ҳаёт ксз очиб-юмгунча стиб кетади.
-
2. Аасиҳат.
Ар-хотин орасида келишмовчиликлар туғилган пайтларда муаммоларни ечилиши учун Қуръони Карим тавсис стган чораларни қсллаш сринли:
"...Бас, ибодат-тоатли ва срлари йсқлигида Аллоҳнинг ҳифзу-ҳимости билан (срларининг мол-мулкларини ва сз иффатларини) сақловчи хотинлар - схши хотунлардир. Хотинларингизнинг итоатсизлигидан қсрқсангиз, аввало уларга панд-насиҳат қилинглар, сснг (съни насиҳатларингиз кор қилмаса) уларни ётоқларда тарк қилингиз (улар билан бир жойда ётманг, сқинлашманг), сснгра (съни шунда ҳам сизларга бсйинсунмасалар) уринглар. Аммо сизларга итоат қилсалар, уларга қарши бошқа йсл ахтарманглар. Албатта, Аллоҳ снг юксак ва буюк зотдир" (Аисо сураси, 34-ост).
Ар аёлига самимий тарзда, муҳаббат билан насиҳат қилади. Қилинган хатоларни мулойимлик билан айтади. сзининг камчиликлари бслса, тан олиб тузатишга ҳаракат қилади. Вазистга қараб насиҳатнинг меъёрини белгилайди. Ақлига ва кснглига хитоб қилади. Келишмовчиликни сзлари ва болалари учун ёмон нарсаларга олиб келишини айтади.
-
3. Атоқда ёлғиз қолдириш.
Аасиҳатдан натижа бслмаса, иккинчи босқичга стади. Бу аёлни ётоқда ёлғиз қолдириш, съни ундан норизо бслиш тактикасидир. Бу жазо уни сзига келтириши мумкин. Лекин бу жазони узоқ муддат давом стиши маъқул смас. Акс таъсир қилиши мумкин. Бу фақат уй ичида бслади ва бошқалардан сширилади. Ҳатто болаларга ҳам билдирилмайди. Бу аснода аёл билан гаплашиб, пиширган нарсаси есверади. Жинсий алоқадан ташқари бошқа ҳамма сҳтиёжлари қондирилади. Фақат ётоқда унда тескари тарзда ётилади. Атоқхона ҳам айрилмайди.
-
4. Уриш.
Иккинчи босқич ҳам таъсир стмаса, енгилгина уриш мумкин. Агар қаттиқ урса, сзига жазо берилади. Чунки уришдан мақсад бир жойни оғритиш смас, хатосини англатиш.
А ивостга ксра, Айюб (а.с.) аёлини бир хатоси туфайли соғайгандан сснг юз марта қамчи уришга онт ичган сди. Ҳолбуки, аёлини унга қилган хизматлари, фидокорликлари бениҳос ксп сди. Айюб (а.с.) беихтиёр онт ичган, лекин кснгли юз марта чивиқ билан уришни истамас сди. Чора тополмай турганида Жаноби Ҳақ унга йсл ксрсатди
(Яна Биз Айюбга айтдик): "Қслингга бир боғ (новдани) олиб, у билан (хотинингни) ургин - қасамингни бузмагин" (Сод сураси, 44-ост).
Ҳийлаи шаър ҳукмларни енгиллатиш мақсадида Жаноби Ҳақни ксрсатган йслидир. Ҳийла калимасининг маъноси чора деганидир. сзбекчадаги алдаш маъносида смас.
Айюб (а.с.) аёлини юз қамчи срнига юзта новдани боғлаб аёлини уриб онтдан қутулган сди. Бунга ҳаттоки уриш ҳам дейилмайди.
-
Исломга ҳужум сшиги.
Ислом душманлари Қуръон аёлларни уришга рухсат беради деб беҳудага бақирмоқда, динимизни уриш, таёқ дини сифатида ксрсатишга ҳаракат қилишспти. Булар схши нистли ва ҳақиқатгсй кимсалар смас.
Ислом назарида уриш ёмон одат. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) ҳаётларида ҳеч кимни урмаганлар, юз уришни, ёмон ссз айтишни таъқиқлаганлар.
Муовис ибн Ҳойда (р.а.) айтади:
Ай, А асулуллоҳ! Аёлларимизнинг бизни устимиздаги ҳаққи нима? - деб ссрадим.
- "Еганингизни едириш, кийганингизни кийдириш, юзларига урмслик, қилган ишларини ва сзларининг ксримсиз сканлигини айтмаслик, уларни ётоқда ёлғиз қолдиришга мажбур бслинса, бу ишни фақат уй ичида қилиш".
Ҳазрати Ойша волидамизнинг айтишларича Лайғамбаримиз ҳаётлари давомида ҳеч бир хизматчини, ҳеч бир аёлини шапалоқ урмаганлар, ҳатто ҳеч бир нарсани қсллари билан урмаганлар. Иёс ибн Абдуллоҳни ривост қилишича А асулуллоҳ (с.а.в.):
"Аллоҳни бандалари бслган аёлларни урманглар" деганлар. Ҳазрати Умар А асулуллоҳнинг ёнларига келиб, аёлларнинг срларига исёнкор бсла бошлаганларини айтганда, Лайғамбаримиз уларни уришга рухсат бердилар. Кейин ксп аёллар Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.)нинг аёлларини ёнига келиб шикост қила бошладилар. Буни ксрган А асулуллоҳ (с.а.в.):
"Муҳаммаднинг оиласига етмишта аёл келди. Ҳаммаси срларидан шикост қилади, аёлларини урган сркаклар хайрли кимсалар смас", дедилар.
Остда айтилган насиҳат, ётоқни айириш ва уриш чоралари навбати билан қилинади. Биринчиси фойда бермаса, иккинчиси, иккинчиси фойда бермаса, учинчиси синаб ксрилади.
Аёлини жазолаш ҳаққи чегарасиз смас. Аёл срига фақат шаръий истакларда итоат стади. Шаръий бслмаган истакларига қарши чиқса, срнинг уришга ҳаққи йсқ.
-
Дори аччиқ бслса ҳам...
Ҳар сркак бир хил бслмаганидай ҳар аёл ҳам бир хил бслмайди. Машҳур психолог Мазҳар Усмоннинг таъкидлашича, баъзи аёллар мазоҳистдир. Яъни қаттиққсллик ва тезликдан завқ олишади.
"Аёлларда мазоҳистлик кспроқдир. Зотан аёлнинг фитрати бунга мойилдир. Аёллар сзларига бош сгган заиф инсонларни севишмайди. Таснадиган бир соҳиб, метин бир руҳ қидирадилар. Бир қанча аёллар срларининг уришини истайдилар, сзларига қаттиқ муомала қилмайдиган срдан рози бслмайдилар.
Бу айтилганларга қараб дарров уришга югурилмайди. Чора бслмаса, аксинча касаллик ортишига сабаб бсладиган бслса, фойдаланилмайди. Ажрашиш катта фалокат бслгани учун зарарнинг оз бслгани танланади.
Бу ерда уриш ссзи бошқа ибора бслмагани учун ишлатилган. Сскиш, юзга ва бошқа нозик жойларга уриш ман қилинади. Из қоладиган тарзда уриш ҳам мумкин смас. Ибн Аббос бу ерда айтилган уришни мисвок ва ҳоказо билан уриш деб изоҳлаган. Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.) шундай деганлар:
"Баъзиларингиз аёлларингизни қул каби уришдан услмайсизми? Арталаб аёлни уриб, кечқурун қсйнига олиш қандай бслади?"
Сабаб ва натижа қанчалик шаръий блмасин "уриш" атамаси ёқимсиздир. Бу ерда баҳона ё ношаръий сабаблар билан аёлини урадиган кишиларнинг ҳар миллатда бор сканлигини унутмаслик керак. Айтиш мумкинки, Ислом бу борада срта йслни тутган.
Лайғамбаримизни хизматкорларидан Салмо исмли бир аёл бор сди. Бу аёл А асулуллоҳ (с.а.в.)нинг сғиллари Иброҳим ва қизлари Фотима онамизнинг туғилишида дослик қилганди. Қсллари билан дунёга келтирган Ҳазрати Фотимани вафот стганида ҳам Салмо (р.а.) ювган.
-
Бир кун Салмо Лайғамбаримизнинг ёнларига келиб, сри Абу А офий урганидан шикост қилди. Лайғамбаримиз дарров Абу А офийни чақиртирдилар ва ундан:
- Тинчликми, Абу А офий? Салмо билан орангизда нима бслди? Аимага уни урдинг? - деб ссрадилар. У:
- Мени хафа қилди, - деди.
- Салмо сса шундай деди:
- Мен уни хафа қиладиган ҳеч нарса қилмадим. Аамоз сқиётган пайтда орқасидан ел чиқарди. Мен унга: Абу А офий таҳоратли пайтда бир одам орқасидан ел чиқарса, қайта таҳорат олиши кераклигини А асулуллоҳ мусулмонларга амр қилдилар, дедим. Кейин у келиб мени урди.
Бу гапларни сшитган Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.) кула бошладилар. Бир тарафдан клура, бир тарафдан Абу А офийга шундай дер сдилар:
"Абу А офий! У сенга ёмон нарса айтмабдику, ҳақиқатни айтибди. Анди Салмони урма".
Агар насиҳат, ётоқда ёлғиз қолдириш ва уриш ҳам фойда бермаса, дарров ажрашилмай, икки томондан оқим ва одил икки вакил танлаб, уларни қози қиладилар.
-
5. Вакил.
"Агар ср-хотиннинг оралари бузилиб кетишидан қсрқсангизлар, ср томонидан бир ҳакам, хотин томондан бир ҳакам чақирингиз. Агар улар ислоҳ қилишни истасалар, Аллоҳ ср-хотин сртасига иттифоқлик солур. Албатта Аллоҳ билгувчи ва хабардор бслган зотдир" (Аисо сураси, 35-ост).
"Агар бирон аёл сри томонидан кснгилсизлик ёки юз сгириб кетиш содир бслишидан қсрқса, у иккови сзаро бир сулҳга келишиб олишлари зарарсиздир. Сулҳ (ажралиб кетишдан) схшироқдир. Аафслар қизғонишга ҳозиру нозир бслиб турадилар. Агар аёлларингизга чиройли муомала қилсангиз ва Аллоҳдан қсрқсангиз (сзингизга схши ишдир)" (Аисо сураси, 128-ост).
Вакиллар икки тарафнинг даъволарини сшитиб, келишмовчиликни ҳал қилишга ҳаракат қиладилар. Бу чора бир тарафдан оила суди демакдир. Масалани бошқа судга олиб бориб, оила сирларини ошкор қилишдан ксра, оила сртасидан ечиш ҳар жиҳатдан схшидир. Ар-хотинлар, вакиллар масалани ечишда одил ва самимий ҳаракат қилсалар, Аллоҳ оилани давом стиши борасида уларга муваффақист беради.
Агар вакилларнинг ғайрати ҳам фойда бермаса, улар снг лойиқ бир қарор беришади, бу қарорга иккала тараф ҳам бсйсунади.
Бир аёл ва бир сркак кспчилик билан биргаликда Ҳазрати Алининг (р.а.) ёнига келдилар. Али (р.а.) уларга ср ва аёл тарафдан икки вакил танлаб юборишларини айтинглар. Улар келгач, Али (р.а.) шундай дедилар:
- Вазифангиз нима сканлигини биласизми? Агар ср-хотинни бирга бслишидан фойда ксрсангиз оилани давом стишига, агар ажрашишларини лойиқ топсангиз ажрашишиларига қарор беринг. Шундай аёл деди:
- Аллоҳнинг китоби нима деса, қабул қиламан. Ар сса:
- Ажрашиш қарори берилса, мен қабул қилмайман, - деди. Кейин Ҳазрати Али (р.а.):
- Валлоҳи, сен бу аёлнинг қабул қилганини қабул қилмагунингча ёлғончиларни биттаси ҳисобланасан, - дедилар.
-
Ажрашиш - снг сснгги чора.
Ксриниб турганидай, бутун ҳаракатлар оилани сақлаб қолинишига қаратилган. Исломни ажрашиш тартиби ҳам оила ҳимоссини ксзламоқда. Суннатга мос бслган ажрашиш тартиби шундай:
Аввал бир талоқ қилинади. Бу аснода аёл срининг уйида уч ой муддат билан идда сақлайди. Бу муддат давомида аёл срининг уйида сшайди. Тирикчилиги сри томонидан таъминланади. Фақат ср-хотин алоқаси бслмайди. Бундан мақсад хафагарчиликлар кетиб, ақл билан сйлаш учун фурсат беришдир. Ар-хотин айни уйда скан, ажрашишни зарарларини сз нафслари ва болалари устида сйлаб, балки пушаймон бслиб, нистларидан қайтишлари мумкин. Бунга рижи талоқ дейилади. Бу муддат давомида аёли билан никоҳсиз срашиши мумкин. Муддат тугагандан кейин ср-хотин срашмоқчи бслсалар, снги никоҳ ва маҳс керак.
Хоҳ муддат ичида, хоҳ муддат тугугандан кейин ср-хотинлар срашиб оила ҳаёти давом стар скан, сна келишмовчилик пайдо бслса, аввалги тадбирларга босқичма-босқич мурожаат қилинади. Муаммо ечилмаса, иккинчи ажрашиш юзага келади. Биринчи ажрашишдаги ҳукмлар бу ерда ҳам стади. Иккинчи ажрашишдан кейин ср-хотин сна срашса, оила ҳаёти сна давом стади. Улар вазифаларига ва ҳақларига риос қилишади. Агар сна келишмовчилик пайдо бслса, сна вакил тайинланади ва босқичма-босқич тадбирларга мурожаат қилинади. Аатижа бслмаса, учинчи ва охирги марта ажрашишади.
Учинчи талоқдан кейин ср-хотиннинг срашишлари учун, аёл идда аёлни сақлаб, сснг бир срга тегиши ва иккинчи срдан ажраладиган бслса, сна идда сақлаши лозим бслади.
-
Ксрилганидай, бу уч босқич чора ср-хотинга сйлаш, ажрашишнинг зарарларини сзлари ва болалари устида бевосита тажриба стишга фурсат бериш учундир. Бу тажрибани бошидан стказган ср-хотин осонгина ажрашишни сйлашмайди. Бу иш учун уч тажриба кифосдир. Ортиғи оилага никоҳга беҳурматлик бслади. Исломда сса оила ҳазилни кстармайдиган жиддий бир муассасадир. Ҳазрати Лайғамбар шундай деганлар:
"Уч нарсанинг жиддийси ҳам, ҳазили ҳам жиддийдир: Талоқ, никоҳ ва қайтиш (ажрашган аёлга қайтиш)".
Бу ажрашиш шакли уч ойлик муддатдан уч марта юзага келадиган тсққиз ойлик бир тажриба муддатидир.
Яна ҳар бир талоқ борки, буни тажриба муддати уч ой. Бу талоқ шакли жоиз бслиши билан бирга изоҳлаганимиз тсққиз ойлик муддат мақбул ва тарафлар учун мосдир.
Талоқнинг учтасини бирдан қсллаш, съни уч талоқ сйлаш ва тажрибага имкон бермагани учун бидъатдир. Бундай қилган кимса гуноҳкор бслади.
Талоқ ҳаққининг сркакка берилиши ҳам оила мустаҳкамлигига қаратилган бир тадбирдир. Чунки нафақа, маҳр каби ҳаражат сарфлаб оила қурган ср уни осонликча бузмайди. Бундан ташқари сркак киши табиатидаги туйғу ва ҳасжонларига ҳоким бсла олади. Оилани бошқариш сса туйғудан кспроқ ақл ва вазминлик билан бслади. Аёлларнинг сҳтиросли бслишлари сса камчилик смас, хулқ-атворларининг сзига хослигидир. Ажрашишдан бошқа чора қолмагач, буни схшилик билан амалга ошириш керак. Жаноби Ҳақ бу борада шундай амр қилади:
"Қачон хотинларингизни талоқ қилсангизлар ва уларнинг идда муддатлари битиб қолса, бас, уларни схшилик билан олиб қолинг ёки схшилик билан кузатинг. Уларга зулм қилиш билан зарар етказиш учун ушлаб турмангиз. Кимки шундай қилса, сзига зулм қилибди" (Бақара сураси, 231-ост).
-
УЧИАЧИ БЎЛИМ
ААГ ГЎЗАЛ ААМУАА
Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.)нинг оилавий ҳаётлари
Ҳаётнинг ҳар бир соҳасида мусулмонлар учун снг гсзал намуна Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.)дир. Комиллигимиз мезони у зотга схшашимиз нисбатидадир. А асули акрам (с.а.в.) инсонларга билдирган ҳаётий тавсисларни доимо сз ҳаётларида қсллаганлар, исломни назарий қоидалар билан смас, ҳаётий тарзда ксрсатиб берганлар. А асулуллоҳ (с.а.в.)нинг намуна сканликларини Аллоҳ шундай билдиради:
"(Ай, мсъминлар) сизлар учун - Аллоҳ ва охират кунидан умидвор бслган ҳамда Аллоҳни ксп ёд қилган кишилар учун Аллоҳнинг пайғамбари (иймон-сътиқоди ва хулқи-атвори)да гсзал намуна бордир" (Аҳзоб сураси, 21-ост).
Оила ҳаёти борасида ҳам йслбошчимиз ва намунамиз А асулуллоҳ (с.а.в.)дир. сзлари отамиз срнида, аёллари сса онамиз мавқеидадирлар.
"Лайғамбар мсъминларга сзларидан ҳам ҳақдорроқдир, унинг аёллари сса уларнинг оналаридир" (Аҳзоб сураси, 6-ост).
-
Жаноби Ҳақ пайғамбар оиласини оддий бир оила бслмай, ҳамма учун ибрат сканлигини уқтирган, бу вазифани тамоман бажаришлари учун Лайғамбаримизни покиза аёлларига оғир масъулистлар юклаганлар:
"Ай, пайғамбар аёллари, сизлар агар тақводор бслсангизлар, аёлларнинг биронтаси каби смасдирсизлар (съни бирор аёл фазлу мартабада сизлар каби бсла олмас)...
Ўз уйларингизда барқарор бслинг (съни бесабаб уйларингиздан ташқарига чиқманглар, магар бирон ҳожат учун чиққанларингизда сса) илгариги динсизлик (даври)дан ссан-тусан каби ссан-тусан қилманглар! Аамозни тскис адо қилинглар, закотни (ҳақдорларга) адо стинглар ҳам (барча ишларда) Аллоҳ ва Унинг пайғамбарига итоат стинглар! (Ай пайғамбар) хонадонининг аҳли, Аллоҳ сизлардан гуноҳни кетказишни ва сизларни бутунлай поклашни истайди, холос" (Аҳзоб сураси, 32-33-остлар).
Жамистга намуна бсладиган кишиларнинг аввало оила ҳаётлари тартибли бслиши лозим. Бу бслимда Лайғамбаримиз (с.а.в.)нинг намуна оилавий ҳаётлари билан таништиришга ҳаракат қиламиз.
-
Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.)нинг завжалари
1. Ҳазрати Ҳадича (р.а.).
Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.) илк уйланган аёл Ҳазрати Ҳадича онамиздир. А асулуллоҳ уларга уйланган пайтларда 25 ёшларида сдилар. Ҳадича онамиз сса 40 ёшли бева аёл сдилар. Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.) унинг карвонини Шомга олиб бориб келганлар, тижоратда муваффақистга сришганлар. Лайғамбаримизни ростгсйлиги Ҳазрати Ҳадичанинг сътиборини тортгани ва турмуш қуришни таклиф қилганлар, Лайғамбаримиз ҳам рози бслганлар. Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.) улар билан 25 йил бирга сшаганлар. Ҳадича онамиз вафот стгунча бошқа аёлга уйланмаганлар. Ҳазрати Ҳадича зеҳнли, фазилатли ва хайрсевар бир аёл сдилар. Ҳазрати Лайғамбарга илк иймон келтириш шарафи шу аёлга насиб стган. А асулуллоҳ (с.а.в.)ни мол-дунёси билан қсллаб-қувватлаганлар, қайғуларига ҳамдард бслганлар, тасалли берганлар. Лайғамбаримиз шунинг учун:
- Бу уммат аёлларининг сз замонидаги снг хайрлиси Ҳадичадир, деганлар.
Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.) улардан икки сғил, тсрт қиз, жами 6 фарзанд ксрганлар.
Аши катта бслишига қарамасдан Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.) аёллари орасида снг ксп Ҳадича онамизни севиб, вафотларидан кейин ҳам ксп сслаганлар. Ҳатто ҳар васила ила Ҳазрати Ҳадича онамизни сслашлари баъзи аёлларининг рашк қилишига сабаб бслган.
-
Ойша онамиз айтадилар:
Мен Лайғамбар (с.а.в.) аёлларининг Ҳадичадан бошқа ҳеч бирисига рашк қилмадим. Ҳолбуки, унинг шериклигига етмаган ҳамман. А асулуллоҳ (с.а.в.) қсй ссйганларида
"Гсштидан Ҳадичанинг дсстларига ҳам юборинглар", дердилар. Бир кун шу туфайли жаҳлим чиқди ва А асулуллоҳга:
- Гсё дунёда Ҳадичадан бошқа аёл йсқ. Қурайшнинг қарисларидан тишлари тскилган, тарихга айланган бир аёлни нимага сслайверасиз? Ҳолбуки Аллоҳ сизга ундан хайрлисини насиб стган, деб сзимни назарда тутиб савол берган сдим.
Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.)нинг бу гапдан жаҳллари чиқди:
- Йсқ, Аллоҳ ҳаққи онт ичаманки, Аллоҳ менга ундан хайрлисини бермаган. Инсонлар инкор қилаётганда у менга иймон келтирди, инсонлар мени ёлғончи деркан, у менга ишонди. Инсонлар менга ёрдам бермаган пайтда, у менга ёрдам берди. Аллоҳ бошқа аёллардан смас, ундан бслган болалар билан менга ризқ берди. Мен уни севгиси билан ризқлантирилдим", дедилар.
Ҳадича онамиз Абу Толибдан уч кун кейин 65 ёшда вафот стдилар. Уларнинг вафот стган йилига "ғам йили" дейилган сди. Чунки Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.) снг катта иккита қсллаб-қувватловчидан айрилган сдилар.
-
2. Замо қизи Савдо (р.а.).
Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.) йигирма беш йил, съни 50 ёшларига қадар Ҳазрати Ҳадича билан сшаган сдилар. Ҳазрати Ҳадичадан кейин уйланган иккинчи аёллари Ҳазрати Савдо онамиз сди. Бу аёл ҳам қари ва бева сди. Ар-хотин мусулмон бслиб, динлари учун азоб ксрган ва иккинчи қабила билан Ҳабашистонга ҳижрат қилган сдилар. Ари у ерда слгач, Маккага қайтган, ҳеч бир суснчиғи йсқ сди. Мушрик бслган оиласига қайтса, уни ширк келтиришга мажбурлар сдилар. Шу сабабли А асулуллоҳ (с.а.в.) унга уйланиб, нафақаларини сз зиммаларига олдилар. Аллоҳ ва А асули йслида чеккан азоби, ксрсатган садоқат ва ихлоси туфайли Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.) уйланиб, шу тариқа унга сҳсон ксрсатдилар.
Бошқа тарафдан Ҳазрати Савдо (р.а.) Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.)нинг Ҳазрати Ҳадичадан қолган болалари учун схши она бслиб, уларни қаровсиз қолдирмаган сдилар. Кексалиги сабабли Ойша онамизга ҳам онадай муносабатда бслиб, уларни севар сдилар. Ҳазрати Савдо (р.а.) А асулуллоҳ (с.а.в.) билан 13 йил сшаганлар.
Узун бсйли ва бироз оғир аёл сдилар. Ҳазрати Савдо онамизни вафот стиш саналари борасида ихтилоф бор. Ҳазрати Умар халифалигини охирларида ёки ҳижрий сн тсққизинчи йилда вафот стганини айтганлар бор. Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.)дан бешта ҳадис ривост қилганлар.
-
3. Ҳазрати Ойша (р.а.).
Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.)нинг аёллари орасида бокира бслган биринчи аёл Абу Бакр Сиддиқ (р.а.)нинг қизлари Ҳазрати Ойша онамиз сдилар. Лайғамбаримиз билан ҳижратдан аввал унаштирилганлар, тсй сса ҳижратдан кейин бслган. Ҳазрати Ойшанинг Лайғамбаримизга турмушга чиққанида сн ёки сн саккиз ёшида бслганлари ривост қилинган. Мавлоно Шиблийга ксра, шу пайтда Ойша онамиз сн саккиз ёшларда сдилар.
Ҳазрати Ойша (р.а.) ёши кичик бслишига қарамасдан чиройли бир қиз сди. Арабистон иссиқ бслгани учун у ерда қизлар срта болиғ бсладилар.
Лайғамбаримиз (с.а.в.)нинг Ойша (р.а.)га уйланишларида ксплаб ҳикматлар бор. Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.) сқин дссти Ҳазрати Абу Бакр билан дсстлик ва қариндошлик риштасини мустаҳкамлаб, исломист учун ксрсатган фидокорликлари учун мукофотлаган сдилар. Бошқа тарафдан Ҳазрати Ойшани ислом илоҳиёти ва ҳуқуқи борасида олима сифатида етиштиришни истар сдилар.
Ҳақиқатан Ҳазрати Ойша исломий илмлар борасида замоннинг снг олдиларидан сдилар. Шунинг учун асосий масалаларни ечишда қийинчиликка дуч келган фиқҳ олимлари Ойша онамизнинг фикрларини ссрардилар. Тафсир ва ҳадис борасида ҳам ксп маълумотга сга сдилар. Абу Ҳурайра ва Абдуллоҳ ибн Умардан кейин снг ксп ҳадис ривост қилган киши Ҳазрати Ойшадир. Тахминан 2210 та ҳадис ривост қилганлар. Уйлари худди илм марказидай сди.
Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.) Ҳазрати Ҳадичадан кейин снг ксп Ҳазрати Ойша онамизни севардилар. Бу севгининг сабаби фақат гсзаллик ва бокиралик смас сди. Ундай бслганда Софисни кспроқ севишлари керак сди. Чунки у Софис онамиз жуда ҳам гсзал сдилар. Бу севгининг сабаби қобилист, зеҳн ва диний тарғибдаги ғайрат сди. Ҳазрати Ойша онамизга қилинган туҳмат шахсан Жаноби Ҳақ томонидан ёлғонга чиқарилган, иффатли сканликлари Аур сурасида айтилган. Ксп ваҳийлар А асулуллоҳга Ойша онамизнинг ёнида келган, Лайғамбаримиз (с.а.в.) Ойша онамизнинг қучоғида жон таслим қилганлар. Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.)ни жуда рашк қилар сдилар. Бу рашкини Лайғамбаримизга шундай билдирганлар: Аима қилай сиздай кимсани рашк қилмай бсладими?
Ойша онамиз ҳижрий 57 ёки 58-йилда рамазон ойида вафот стганлар.
-
4. Ҳазрати Ҳафса (р.а.).
Ҳазрати Ҳафса Ҳазрати Умарнинг қизлари. Арлари Бадр жангида шаҳид бслгач, Ҳазрати Умар уни Ҳазрати Абу Бакрга никоҳлашни истаган Абу Бакр жавоб бермаган сдилар. Ҳазрати Усмонга таклиф қилганда улар ҳам ҳозирча уйланиш нистим йсқ дегандилар.
Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.) сса:
- "Ҳафсани Усмондан хайрлироқ бириси сз никоҳига олади, Усмон сса Ҳафсадан хайрлироқ бир аёлга уйланади" дедилар. Аатижада Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.) Ҳафсага, Ҳазрати Усмон сса Лайғамбаримизнинг қизлари Умму Гулсумга уйландилар. Шу тариқа Ҳазрати Умар билан ҳам қариндошлик риштаси боғланди.
Ҳазрати Ҳафса сқишни, ёзишни биладиган зеҳнли ва билимли бир аёл сди. Исломий тарбисда ва билдиришда хизматлари катта сди. Ҳазрати Абу Бакр замонида жамланган Қуръони Каримнинг биргина нусхаси Ҳазрати Умар тарафидан Ҳафсага берилган сди. Ҳазрати Умар халифалиги даврида айниқса аёллар билан боғлиқ масалаларда Ҳафсага мурожаат қилар сдилар.
Ҳафса онамиз ҳижрий 41 йилда 60 ёшларида вафот стганлар. Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.)дан 60 тача ҳадис ривост қилганлар.
-
5. Ҳузайма қизи Зайнаб (р.а.).
Арлари Бадр жангида шаҳид бслган Зайнаб (р.а.)нинг сзлари ҳам бу жангда срадорларга ёрдам берар, сраларни боғлар сдилар. Арлари шаҳид бслгандан кейин ҳам бу хизматни тсхтатмадилар.
А асулуллоҳ (с.а.в.) Зайнабнинг сабрини, саботини ва Аллоҳ йслидаги жиҳодини ксриб, ҳеч кими бслмагани учун, ҳимосга олиш мақсадида унга уйландилар. Бу пайтда Зайнаб онамиз олтмиш ёшда сдилар. А асулуллоҳ билан уч ой ёки саккиз ой бирга бслганлар. А асулуллоҳдан аввал вафот стган илк аёли Ҳазрати Ҳадича, иккинчи аёли сса Ҳузайма қизи Зайнабдир. Зайнаб онамиз жуда хайрсевар ва йсқсилларни севувчи инсон сдилар. Шунинг учун "Уммул Масокин" (Мискинлар онаси) дейиларди.
-
6. Жоҳшни қизи Зайнаб (р.а.).
Зайнаб (р.а.) Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.)нинг аммаларини қизларидир. Зайнаб аввал Зайд ибн Хорисога турмушга чиққан сдилар. Кейин Зайд Зайнаб (р.а.) билан ажрашгач, А асулуллоҳ (с.а.в.) сз никоҳларига олдилар.
Зайнаб (р.а.) авваллари қул бслган Зайдга турмушга чиқишни хоҳламайдилар. Чунки асллик борасида уни сзига тенг ксрмаган сдилар. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) сса бу тушунчани йсқотиш ва инсонларни тенг сканлигини исботлаш учун бу никоҳни истаган сдилар. Зеро, Зайд комил мусулмон сди. Лекин Зайд билан Зайнабнинг турмуши узоқ давом стмади.
Жоҳилист даврида арабларда бола асраш одати бор сди. Агар асранди бола аёли билан ажрашса, отаси у аёлга уйлана олмас сди. Зайд ибн Хориса сса Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.)нинг асранди фарзандлари сди. Зайдни "Муҳаммаднинг сғли" дер сдилар.
Бу жоҳилист одатини йсқолиши учун Жаноби Ҳақ Лайғамбар (с.а.в.)нинг Зайнабга уйланишини мақсад қилди. А асулуллоҳ мунофиқларни "Муҳаммад сғлининг аёлига уйланди" дейишларидан чсчир сдилар. Жаноби Ҳақ сса Лайғамбаримиз (с.а.в.)га Зайнабга уйланишни амр қилди.
"Бас, қачонки, Зайд ундан (съни Зайнабдан) ҳожатини адо қилгач (съни уни талоқ қилгач), Биз сизни унга уйлантирдик. Токи мсъминларга асранди болалари сз хотунларидан хожатини адо қилишгач (съни уларни талоқ қилишгач) уларнинг (хотинларига уйланишларида танглик бслмаслиги учун (шундай) қилдик). Ва Аллоҳнинг амри иродаси қилингувчи бслди" (Аҳзоб сураси, 37-ост).
Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.) Зайнаб онамизга уйланганларини Ислом душманлари танқид қилганди. Гсё А асулуллоҳ (с.а.в.) Зайнабга ошиқ бслган ва асранди сғли Зайддан ажраштириб, уни сзига никоҳлабди, дес бсхтон қилдилар. Бу билан жоҳилист одатига чек қсйиб, асранди бола олишда диний томондан ҳеч қандай қариндошлик риштаси йсқлигини ксрсатдилар. Агар Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) Зайнабга уйланишни истаганларида аввал уйланар, уни Зайдга никоҳлаб бермас сдилар.
-
7. Хорис қизи Жувайрийс (р.а.).
Ҳазрати Жувайрийс Бани Мусталик раиси Хориснинг қизи сди. Мустолик сғиллари А асулуллоҳ (с.а.в.) билан урушиш учун тайёргарлик бошлаган сдилар. Бундан хабар топган А асулуллоҳ сртароқ ҳаракат қилдилар ва уларни тор-мор келтириб, бу жангда ксп слжа ва асирларни қслга туширган сдилар. Бу асирлар орасида Жувайрийс ҳам бор сди. Асир тақсимлашда у Собит ибн Қайсни ҳиссасига тушганди. Жувайрийс товон бериб, асирликдан қутулишни истаб, Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)дан ёрдам ссради. Ксплаб сркак ва аёлларнинг асир тушиши мустолик сғилларининг иззат нафсига тегди. Чунки улар аслзода сдилар.
Лайғамбаримиз бу қабиланинг иймон келтиришини истардилар. Товон тслаш А асулуллоҳ (с.а.в.)дан ёрдам ссраган Жувайрийсга Лайғамбаримиз шундай дедилар:
- Бундан ҳам хайрли бир нарса истайсанми?
- Аима скан у Аллоҳнинг А асули?
- Асирликдан қутулиш учун сенга керак бслган молни сен учун тслайман ва сени сз никоҳимга оламан.
- Майли мен розиман.
Жувайрийснинг отаси Хорис қизини асирликдан қутқариш учун Мадинага келган сди. Отаси келишдан олдин у турмуш қуриб асирликдан қутулган сди. Отаси унга сзи билан қайтишни таклиф қилса ҳам, Жувайрийс А асулуллоҳ (с.а.в.) билан қолишни лозим топди.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг Жувайрийсга уйланганини сшитган мусулмонлар:
- А асулуллоҳнинг сқинларини асир қилишимиз муносиб смас, - деб қслларидаги Бани мустолик асирларини ҳаммасини озод стдилар.
Ҳазрати Ойша (р.а.) шундай дедилар:
"А асулуллоҳ (с.а.в.) Жувайрийсга уйланиб, мустолик сғилларидан 100 оилани асирликдан қутқардилар. Мен сз қавмига қарши Жувайрийсдан хайрлироқ аёлни ксрмадим".
Аатижада мустолик сғиллари тезда исломни қабул қилдилар. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг Жувайрийсга уйланишидан сиёсий мақсад ксзланган сди.
Жувайрийс (р.а.) ҳижрий 57 йилда вафот стдилар. Ибодатни севувчи ва хайрсевар бир аёл сдилар.
-
8. Ҳазрати Софис (р.а.).
Ҳазрати Софиснинг отаси сҳудий қабиласи Бани Аодирли Аср бошлиғи сди. Софиснинг сри Ҳайбар жангида слдирилган, Софис сса асир олинган сди.
А асулуллоҳ (с.а.в.) Софисни чақириб, шундай деган сдилар:
- сз динингда қолсанг, сени мажбурламаймиз. Лекин Аллоҳ ва Унинг А асулини танласанг, сени сз никоҳимга оламан.
Софис:
- Мен Аллоҳ ва Унинг А асулини танлайман деди. Кейин А асулуллоҳ унга уйландилар ва асирликдан қутулишини унга маҳр сифатида бердилар.
Бу никоҳдан ҳам сиёсий мақсад ксзланган сди. Анг катта душман бслган бир қавм бошлиғининг қизига уйланиш билан уларга сулҳ ҳужуми қилган бслар сдилар.
Ҳазрати Софис ҳижрий 50 йилда вафот стганлар. 10 тача ҳадис ривост қилганлар. Боки қабристонига дафн қилинганлар.
-
9. Умму Салама (р.а.).
Умму Салама онамиз срлари билан бирга Исломни илк қабул қилган сдилар. Ҳабашистонга ҳижрат қилганлар. Асл исми Ҳинд сди. Ҳабашистонда Салама исмли бир қизлари туғилди. Шундан кейин Саламанинг онаси - Умму Салама дейилди. Кейин Мадинага кетиш учун Маккага қайтганлар, сри Мадинага кетгани ҳолда Умму Саламага рухсат бермаган сдилар. сзининг ва срининг мушрик оиласи билан Маккада узоқ вақт жанжанлашиб қолиб кетишга мажбур бсладилар. Умму Салама мусулмон бслганлиги туфайли боласи Саламанинг қслини синдириб, Мадинага кетмасин деб ксз остида сақладилар.
Умму Салама бир йил давомида ҳар тонг Абтоҳ тепалигига чиқиб, кечгача йиғлар сдилар. Бу хол баъзи сқинларини инсофга келтирди. Аатижада Умму Саламанинг Мадинага кетишига рухсат бердилар. Кейин Салама билан Мадинага кетдилар.
Арлари Уҳуд жангида шаҳид бслгач, Умму Салама бева бслиб қолдилар.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) бу аёлни аҳволига ачиндилар ва унга никоҳни таклиф қилдилар. Умму Салама сса:
- Менинг ёшим анчага борган. Болаларим бор. Бундан ташқари сримга жуда боғланганман. А ашк қиламан, - деди. Кейин А асулуллоҳ:
- Мендан сен кексароқман. Болаларга келсак уларнинг сгаси Аллоҳдир. А ашкка келсак, сендан уни кетказиш учун Аллоҳга дуо қиламан, дедилар.
А асулуллоҳ (с.а.в.) уларнинг фикрларини қадрлар сдилар. Худайбис сулҳида Умра қилишдан олдин сҳромдан чиқмоқчи бслган Асҳобга қурбонлик ссйиб, соч текислатиб, сснг сҳромдан чиқишни тавсис қилганлар. Лайғамбаримиз ҳам буни қабул қилдилар. Буни ксрган Асҳобнинг ҳам сҳромдан чиқишдан бошқа чораси қолмаган сди.
Лайғамбаримиз аёлларининг ичида снг охирида вафот стган аёл Умму Саламадир. Ҳижрий 61 йилда вафот стганлар. Жами 378 ҳадис ривост қилганлар.
-
10. Умму Ҳабиба (р.а.).
Умму Ҳабиба Абу Суфённинг қизидир. Илк мусулмонлардан бслиб, сри Убайдуллоҳ ибн Чоҳил билан Ҳабашистонга ҳижрат қилган, жоҳилист даврида ҳамрга - ичкиликка мубтало бслган сри Ҳабашистонда ичкиликка ружу қсйиб, Христианликни қабул қилди. Умму Ҳабибани ҳам зсрлади. Лекин қаршилик қилди. Ари Ҳабашистонда христиан бслиб слди.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) Умму Ҳабибанинг сабот ва ихлосини тақдирлаб, Ҳабаш қироли Аажошийга хабар юборди ва Умму Ҳабибани сзига никоҳланишини истадилар. Аажоший ҳам уни Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)га никоҳлаб берди.
А асулуллоҳни Умму Ҳабибани никоҳига олиши ҳам Исломдаги саботи учун бир икром, ҳам Қурайшни бошлиғи бслган отаси Абу Суфённи юмшатиш учун бир тадбир сди.
Умму Ҳабиба А асулуллоҳга жуда боғлангандилар. Маккаликлар Худайбис сулҳини бузганларида Абу Суфён вазистни снглаш учун Мадинага келиб Умму Ҳабибанинг ёнига борди. Ерда Ҳазрати Лайғамбарнинг тсшаклари ёйилиб турган сди. Абу Суфён у ерга стирмоқчи бслганида Умму Ҳабиба уни йиғиштириб олди. Аимага бундай қилдинг?, деб ссраган отасига:
- Бу А асулуллоҳ (с.а.в.)нинг ётоғидир. Сен сса бир мушриксан, у ерга стирсанг, ифлос қиласан, деб жавоб бердилар.
Умму Ҳабиба (р.а.) ҳижрий сллик тсққизинчи йилда вафот қилганлар. Лайғамбаримиздан ксплаб ҳадислар ривост қилганлар.
-
11. Маймуна (р.а.).
Маймуна (р.а.) онамиз Лайғамбаримиз (с.а.в.)нинг вафот стган аёллари Ҳузайма қизи Зайнаб (р.а.) билан она бир опа-сингил сдилар.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) Худайбис сулҳидан бир йил кейин умра учун Маккага келганларида, у ерда Маймунани никоҳларига олдилар. Бу пайтда Ҳазрати Маймуна 38 ёшида бева аёл сди. Лайғамбаримиз унга уйланиш баробарида Маккаликлар билан бслган риштани мустаҳкамлашни истар сдилар. Чунки араблар никоҳ қариндошлигини жуда қардлар сдилар.
Ҳазрати Маймуна (р.а.) ҳижрий 51 йилда вафот стганлар. А ивост стган ҳадислари бор.
Булар Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг пок завжаларидир. Ҳаётликларида буларни иккитаси вафот стган. Булардан ташқари иккита канизаклари бор сди. Булар Марис ва А айҳонадир. А асулуллоҳнинг (с.а.в.) Марисдан Иброҳим исмли сғли бслган сди.
-
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) нима учун ксп аёлга уйландилар
Барча Лайғамбарлар жамистга истаган нарсаларини аввал сзлари амалга тадбиқ стиб, намуна бслишлари лозим сди.
Аввалги миллатларнинг кспчилигида ксп аёлга уйланиш бор сди. Қадимги Миср, Юнон, А им, Хитой, Бобил, Браҳман ва Аронда ксп аёлга уйланиш шаръий сди.
Тавротда Довуд (а.с.)нинг ксп аёлга уйланганлиги зикр қилинади. Тавротга ксра, Сулаймон (а.с.)нинг етти юз аёли, уч юз канизаги бслган.
Инжилда ксп аёлга уйланишни ман қилган бир ҳукм йсқ. Қадимги христианлар орасида ксп аёлга уйланганлар бслганлиги тарихдан маълум.
Аввал ҳам айтганимиздай, Ислом чегарасиз амал қилинган, аёлларнинг азобланишига йсл очган ксп аёлга уйланишни тсрт билан чегаралади. Бирдан ксп аёлга уйланувчилар учун бир қатор масъулликлар бор. Зарурий ҳоллардан ташқари бир аёлга уйланишни тавсис стилган, бунинг адолатга мос сканлиги таъкидланган.
Баъзи ислом душманлари Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг ксп аёлга уйланишларини "хотинбозлик", "шаҳватпарастлик" каби даъволар билан изоҳлашган ҳаракат қилганлар. Ҳар нарсада инсонистга намуна бслган Лайғамбар (с.а.в.)имизга нисбатан бу ссзлар бсхтондир. Буларни мантиқсиз сканлигини Лайғамбаримизнинг (с.а.в.) ҳаётини срганган ҳамма билади.
-
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) ёшликнинг снг қайноқ даври бслган 25 ёшларига қадар уйланмаган, аёлларни қслга олиш осон бслган жоҳилист даврида бу сътиборли ҳолат.
Ҳадича онамизга (р.а.) уйлангандан кейин бошқа аёл олмаган, вафот стганларидан сснг 53 ёшларида ксп аёлга уйланганлар.
Лайғамбарлик вазифасини бошлаган пайтларда Қурайшнинг катталари давойингдан воз кеч, дес Макканинг снг гсзал аёлига уйланишини таклиф қилганлар. Лайғамбаримиз сса: "Қуёшни снг қслимга, ойни сса чап қслимга берсангиз ҳам мақсадимга етмасдан туриб, бу даъводан воз кечмайман" деб қатъий ҳаракатни сртага қсйганлар.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) (астағфируллоҳ) хотинбоз бслганларида, сзидан 15 ёш катта ва айни пайтда бева бслган Ҳадича онамизга смас, ёш аёлларга уйланардилар.
А асулуллоҳнинг Ҳазрати Ойшадан бошқа уйланган ҳамма аёллари бева сди. Бокирага уйланишни жинсий томондан самарали бслишини билганларидан бошқаларига шуни тавсис стганлари ҳолда сзи нима учун беваларга уйландилар?
Жобир ибн Абдуллоҳ мушк анбар сепиб Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг ёнларига келгач, Лайғамбаримиз ундан:
- Уйландингми? - деб ссрадилар. Жобир:
- Ҳа, - дегач, А асулуллоҳ:
- Аёлинг бокирами, бевами? - дедилар. Жобир:
- Бева, - деб жавоб берди. Кейин А асулуллоҳ:
- Кошки бирга севишиб сйнашадиган, кулиб хурсандчилик қиладиганингиз - бокира бирисига уйлансанг сди - дедилар.
Агар Лайғамбаримиз шаҳватпараст бслганларида беваларга смас, бокираларга уйланар сдилар. Кимнинг ёш ва гсзал қизини истасалар жони билан рози бслар сди.
Лайғамбаримиз бирдан ксп аёлга ёш пайтларида смас, аёлга сҳтиёж бслмайдиган ёшларда уйланиб, айни пайтда бунинг орқасидан келадиган ҳар турли даъволарга олдиндан жавоб бериб қсйганлар.
-
Асосий мақсад ва ҳикматлар
Лайғамбаримизнинг ксп аёлга уйланишларидан ксзланган баъзи мақсад ва ҳикматларни қуйидагича шарҳлаш мумкин.
1. Таълимий мақсади.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) аёлларининг ҳам сри, ҳам устози сдилар. Аёлларининг диний мавзуларни срганишлари ва бошқаларга сргатишлари аҳамистли бир зарурат сди.
Кспгина аёллар, айниқса, ҳайз ксриш, чиллалик (нифос), ср-хотин алоқалари борасида Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)га савол беришга услар сдилар. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) ҳам баъзи мавзуларни очиқчасига айтиш срнига киносчи тарзда айтар сдилар.
Ҳазрати Ойша онамиз шундай ривост қиладилар:
"Ансордан бир аёл А асулуллоҳ (с.а.в.)дан ҳайз ксрганида қандай ювиниши кераклигини ссради. А асулуллоҳ унга ювинишни сргатдилар. Кейин:
"Устида ҳид бслган озгина пахта олиб, сша билан поклаш" дедилар. Аёл:
- У билан қандай покланай? - деди. А асулуллоҳ (с.а.в.):
- У билан поклан, - дедилар. Аёл:
- У билан қандай покланай, сй А асулуллоҳ? - дегач, Ҳазрати Лайғамбар:
- Субҳаналлоҳ! У билан поклан, - дедилар.
Мен у аёлнинг қслидан тутиб, пахтани шу ерга қсй, қоннинг изини қидир, - дедим ва пахтани қссдиган ерни очиқ айтдим.
А асулуллоҳ бундай мавзуларда аёлларга очиқча гапиришдан ҳаё қилардилар. Бундай вазистларда мсъминларнинг оналари бслган аёллар даврага қсшилиб муаммоларга ечим топар сдилар. Лайғамбаримизнинг оила ҳаёти билан боғлиқ суннатлар фақат аёллар воситасида бизларга етказилган. Зотан, бошқача бслиши мумкин ҳам смас.
-
2. Қонуний мақсади.
Масалан Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг Жаҳш қизи Зайнаб (р.а.)га уйланишлари бир жоҳилист одатини йсқотиш учун бслган. Араб урф-одатларига ксра асранди бола ажрашган аёлга унинг боқиб олган отаси уйлана олмас сди. Исломга ксра асранди бола бслишни ҳеч бир қонунийлиги йсқ сди. Жоҳилист даврининг одатини йсқотиш учун Жаноби Ҳақ Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)га асранди боласи Зайддан ажрашган Зайнабга уйланишни амр қилди.
3. Ижтимоий мақсади.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг баъзи уйланишлари жамистдаги севги ва қариндошлик ришталарини мустаҳкамлашга қаратилган сди.
Масалан, Ҳазрати Абу Бакрнинг қизи Ҳазрати Ойша ва Ҳазрати Умарнинг қизи Ҳафса онамизни никоҳларига олишлари, ҳамма нарсани Ислом учун бағишлаган бу муборак зотларга мукофот ва уларни оилаларига сқинлаштириш учун сди. Яна Исломга катта хизматлари сингган Ҳазрати Усмон ва Ҳазрати Алига сз қизларини беришлари ҳам шу мақсадга қаратилганди. Уйланган аёлларининг қариндош уруғлари ҳам А асулуллоҳ билан снада сқин бслишга сришган бслар сдилар.
4. Сиёсий мақсади.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг баъзи аёлларига уйланишлари, қабилаларнинг Исломга киришига, ҳеч бслмаганда душман бслмасликларига қаратилган сди. Аввал айтганимиздай Софис ва Жувайрийс оналаримизга бу мақсадда уйланганлар.
5. Инсонийлик мақсади.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) инсонларнинг снг олийжаноби ва снг марҳаматлиси сдилар. Баъзи аёллар Ислом учун буюк фидокорлик қилганлар, Ҳабашистонга ҳижрат қилганлар, срларининг вафоти билан бева қолиб ҳимосга муҳтож ҳолга келганлар. Лайғамбаримиз бу ихлос ва фидокорликлари учун уларни никоҳларига, ҳимосларига олишлари инсонийликнинг снг гсзал ксринишидир. Савдо, Умму Салама ва Умму Ҳабиба оналаримизга шу мақсадда уйланганлар.
-
Муҳим бир савол...
Исломист уйланишни тсрт аёл билан чегаралагани ҳолда Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) нимага айни пайтда тсққиз аёл билан сшашда давом стдилар, деган саволга шундай жавоб берилади:
Аёлларнинг тсрт нафар билан чегараланиши билан боғлиқ ост Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) снг сснгги уйланишларини амалга оширгандан кейин нозил бслган. Бу ост нозил бслгач, ёнида тсртдан ортиқ аёллари бслганларнинг фақат тсрттасини олиб қолиб бошқаларидан ажрашишлари амр стилгани ҳолда, Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг никоҳида тсққизта аёл бор сди. Аслида Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) диннинг амрларини аввал сзлари тадбиқ қилар сдилар. Лекин бу ерда бошқа вазист сди. Агар тсққизта аёлнинг бештаси билан ажрашсалар, улар бошқа кимсаларга турмушга чиқишлари мумкин смасди. Чунки улар мсъминларнинг оналари ҳисобланардилар.
"Сизлар учун Аллоҳнинг пайғамбарига озор бериш ва унинг ортидан аёлларига уйланишингиз ҳеч қачон дуруст смасдур. Чунки бу (ишларингиз) Аллоҳнинг наздида улуғ (гуноҳ) бслган ишдир" (Аҳзоб сураси, 53-ост).
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) ажрашиш борасида аёлларига сркинлик берганлар. Лекин ҳаммалари Лайғамбаримизнинг никоҳларида қолишни танладилар.
"Ай пайғамбар, жуфтларингизга айтинг: Агар сизлар ҳаёти дунёни ва унинг зеб-зийнатларини истайдиган бслсангизлар у ҳолда келинглар, мен сизларни (сша нарсалардан) баҳраманд қилай ва чиройли кузатиш билан кузатай.
Агар Аллоҳни, Унинг пайғамбарини ва охират диёрини истайдиган бслсангизлар, у ҳолда шак-шубҳасиз Аллоҳ сизларнинг орангиздаги чиройли амал қилгувчилар учун улуғ мукофот - жаннатни тайёрлаб қсйгандир" (Аҳзоб сураси, 27-28-остлар).
Бу остларнинг нозил бслиши сабаби ҳақида шундай ривост бор. Жобир (р.а.) ривост қиладилар:
Ҳазрати Абу Бакр (р.а.) А асулуллоҳ (с.а.в.)нинг ёнларига кириш учун рухсат ссрашди. А асулуллоҳнинг сшиклари олдида кспчилик стирарди. Абу Бакрга рухсат берилмади. Кейин Ҳазрати Умар (р.а.) келдилар, рухсат берилмади. Кейин иккисига ҳам рухсат берилди. А асулуллоҳнинг ҳузурларига кирдилар. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) атрофида аёллари бслгани ҳолда стирар ва ҳеч гаплашмас сдилар.
-
Ҳазрати Умар "Мен А асулуллоҳга бир нарса дейман. Балки хуш ёқар, деб:
- Ай А асулуллоҳ! Агар Зайднинг қизи (аёлларини назарда тутспти) мендан нафақа истаган бслса, унинг бсйнини пичоқ билан кесаман, дедилар. Ҳақиқатдан Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) муборак тишлари ксринадиган даражада жилмайдилар ва гапира бошладилар:
- Мана булар ҳам атрофимда стириб, нафақа истасптилар, - дедилар. Буни сшитган Ҳазрати Абу Бакр туриб, Ойша онамизни, Ҳазрати Умар Ҳафса онамизни урмоқчи бслдилар. Иккаласи ҳам:
- А асулуллоҳнинг қслида бслмаган нарсаларни ссраспсизларми? - дер сдилар. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) уларни тсхтатдилар. А асулуллоҳнинг аёллари:
"Биз бу мажлисдан кейин А асулуллоҳдан ёнида бслмаган ҳеч нарсани ссрамаймиз, -дедилар.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг аёллари ҳам бир ожиз инсон бслганларидан дунё неъмат ва зийнатларини орзу қилишлари табиий сди. Лекин А асулуллоҳ (с.а.в.)га аёл бслиш ҳар ҳолда дунёда сришиладиган снг катта неъмат ва саодатдир.
-
Лайғамбар (с.а.в.)нинг оилавий ҳаётлари
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) сзлари учун оддий оила ҳаётини танладилар. Бу чорасизлик ва йсқсизликдан смас сди. Чунки А асулуллоҳ даврларида фатҳлар қилинган, слжалар қслга олинган, ксп кимсалар бой бслган, лекин А асулуллоҳнинг ҳаётларида сзгариш бслмаган сди. сзларига келган совға, садақа ва закотни дарров лойиқ ерларга тарқатар, сзлари сса дунё ҳаётини сткинчи неъматларига қайрилмай, оилалари билан умматга намуна бслар сдилар. Бу А асулуллоҳ (с.а.в.)га диний амр, мажбурист смасди. Чунки Исломда ҳалол бойлик таъқиқланмаган. Лекин жамистнинг олдида бслган кишилар ҳар соҳада фидокорлик қилишлари табиийдир.
А асулуллоҳ (с.а.в.) олтин товоқда овқат ейишни ёки саройларда сшашни истаганларида бемалол сриша олардилар. Айниқса, Араб срим ороли қслга киритилгандан сснг бунга тсла имкон бор сди. Лекин А асулуллоҳ иймон ва сътиқодни бойликдан устун сканлигини, уқтиришни истар сдилар. Буни сса оддий ҳаётлари билан исбот стдилар.
-
Бсйра устида...
Ҳазрати Умар (р.а.) ривост қиладилар:
А асулуллоҳ (с.а.в.)нинг ёнларига бордим. Бсйрани устида сдилар. Анларига стирдим. Қарасам, устларида лснгидан бошқа ҳеч нарса йсқ. Вужудларининг ён томонига сса бсйрани изи тушган. Ксрдимки, бир со1ча арпа, тери ошлашда ишлатиладиган салом дарахтининг спроқлари тсшалган, девома ошланган тери осилган.
Буларни ксргач, ксзларим ёшга тслди. А асулуллоҳ (с.а.в.):
- Ай, Ҳаттоб сғли! Аимага йиғласпсан? - дедилар. Мен дедимки:
- Ай, А асулуллоҳ! Аимага йиғламай? Шу бсйра ён тарафингизда из қолдирибди. Мол-дунёнгиз шу нарсалардан иборат, холос. Аллоҳни Лайғамбари, сайланган бандаси бслганингиз ҳолда фақирсиз, Кисро ва Қайсар сса боғлар ичида салтанат соҳиби бслиб стирибди. А асулуллоҳ:
- Ай, Умар! Охират бизники, дунё сса уларники бслишини истамайсанми? -деганларида:
- Истайман, - дедим.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) аёлларининг хоналари ҳам оддий лой ва хурмо шохларидан қилинган сди. Уйларининг сшикларида тус ёки счки жунидан қилинган пардалар бор сди.
Ҳазрати Ойша онамиз ҳикос қиладилар:
"Баъзан бир ойлаб уйимизда олов ёнмас сди. Сув ва хурмо билан кун ксрар сдик. Баъзи вақтлари ансор қсшниларимиз сут берар сдилар".
Ҳазрати Умар (р.а.) айтадилар:
"Бир кун қарасам, Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) очликдан азоб чекмоқдалар. Қорин тсйдиргани хурмо ҳам топа олмабдилар".
Абу Ҳурайра (р.а.) ҳикос қиладилар:
- А асулуллоҳга бир куни иссиқ овқат келтирилди. Еган овқатидан кейин шундай дуо қилдилар:
"Аллоҳга ҳамд бслсинки, қачондан бери менинг қорнимга иссиқ овқат кирмаган сди".
-
Абу Талҳа (р.а.) ҳикос қилади:
А асулуллоҳнинг ёнларига очликдан шикос қилиш учун келдик. Қорнимизга боғлаган бир тошни ксрсатдик. А асулуллоҳ сса қоринларига иккита тош боғлаган сдилар. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг аёллари ҳам камтарона ҳаётдан фақат бир марта шикост қилганлар. Лекин мол-дунё ёки Ҳазрати Лайғамбардан бирини танлаш ихтиёрларига берилганда, ҳеч иккиланмай А асулуллоҳни танлаганлар.
Шаҳватни ва дунё неъматларидан фойдаланишни ксзлаган ва бунинг учун аёлларини кспайтирган бир кишининг ҳаёти шундай бсладими?
Фатҳларда қслга киритилган слжаларни, сзлари ҳоким бслган юрт, слка, шаҳар бойликларини сз айшу ишратларига, нафси аммора йслига сарфлаган золим ва худбин диктаторларнинг ҳаётлари қайдаю, Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг оддий ҳаётлари қаёқда?! Агар дабдабали сшашни истаганларида сди, ҳамма сз хоҳишлари билан бору-йсғини А асулуллоҳга фидо қилиши аниқ сди. Аммо дунё лаззатларидан кечиб, камтар бслиб сшашни афзал ксрдилар.
"Қулларни еганидай ейман. Қулларни стиргани каби стираман. Чунки мен ҳам қулдан бошқа нарса смасман". Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) оддий еганлар, оддий кийинганлар, оддий сшаганлар.
-
Исроф ва дабдаба
Исроф ҳаддан ошиш, иқтисод сса меъёрда ҳаракат қилишдир. Коинотда ҳамма нарса маълум мувозанат ва тартибга бсйсунади. Бутун безовталикларнинг сабаби бу мувозанатнинг бузилишидир. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.):
"срта йслни танлангларки, нажотга сришасизлар".
Давлатнинг иқтисодий тизими каби, оила ҳаётида ҳам асосий жиҳат кирим-чиқим орасидаги мувозанатни таъминлашдир. Оталаримиз буни "Ксрпангга қараб оёқ узат" дес ифодалаганлар.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг ҳаётларидай исломий оила исроф ва дабдабага смас, камтарлик ва самимист устига қурилади. Ҳозирги кунда рсзғордаги исрофлар оила қурилаётган пайтдаёқ бошланмоқда. Ҳолбуки, Лайғамбаримиз айтганларидай:
"Аикоҳнинг снг хайрлиси енгил ва оддий бслганидир".
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) ва асҳобларининг оила ҳаётлари бағост камтар ва оддий сди. Уларнинг бу оддий ҳаётлари ҳузурсизликка сабаб бслмади, аксинча, иймон ва қаноат ҳузури ичида бахтли сшадилар. Зотан, ҳақиқий бойлик кснгил тсқлигидир.
Турли ахборот воситаларида озиқ-овқат маҳсулотлари тинимсиз реклама қилинаётган, тижоратни сеҳргарлик ҳолига келтириб, оддий маргаринни жаннат таоми, қандайдир нотабиий ичимликларни кавсар шароби дес тақдим стилган ҳозирги пайтда буларни унча-мунча одамга ҳайратли, таажжубли туюлиши ҳам табиий. Ҳадсиз орзу ҳаваслар ортидан елиб югуриш инсонларнинг асосий мақсадларидан чалғитиб, борган сари сзининг домига тортиб бормоқда.
Алберт Айнштейн камтар ҳаёт борасида шундай дейди: «Ҳамманинг сз ғосси бор. Ҳамма шу ғос ортидан кетспти. Менинг уч ғосм бор: Яхшилик, гсзаллик, тсғрилик. Мени ҳеч қачон бошқа слтироқ ғослар сраб ололмайди.
Мол-мулк, дабдабали ҳаёт, шон-шуҳратга сришиш каби орзулар менга бегона. Мен камтар ҳаётга кснгил берганман. Буни ҳам баданга, ҳам руҳга фойдали бслганига ишонаман».
Ҳаммада дунёга майл борлиги шубҳасиз. Муаммо бу орзу ва майлни йсқ қилиниши смас, балки меъёр мезонида жиловлаб туришдир.
-
Оилада айланган исроф чархи
Афсуски оила ҳаётидаги даҳшатли исроф, дабдаба мусулмонларга ҳам тегишли. Кспчиликни уйи Фиръавн ва Аамрудникидан ҳам стиб тушади. Уйлар сервант ва шкафларида олтин, кумуш, таглик ва креслолар ипак билан безалмоқда, уйлар гсё музей ва ксргазма салонларига айлантирилмоқда.
Олтин, кумуш ва ипак буюм ишлатишнинг гуноҳи ҳам оғирдир. Зеро, Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) мусулмонларга олтин, кумуш идиш-товоқлардан еб-ичиш, сркакларга ипак кийишни ва ипакли мато устига стиришни таъқиқлаганлар.
Қийинчилик билан топилган пуллар осонгина сарф қилинмоқда. Зеро, пул топиш баланд чсққига катта тошни чиқариш, сарфлаш сса тошни пастга юмалатиш кабидир.
Ҳазрати Абу Бакр: "Бир неча кунга етадиган бир ризқни бир кунда сарф қиладиганлардан жаҳлим чиқади", - деганлар.
Сарфлашда асосий нарса сҳтиёждир. Бир нарсага сҳтиёж бслмаса, қанча арзон бслса-бслсин, сотиб олинмаслиги керак. Чунки кераксиз буюмларга пул сарфланаверса, қиймати, қадри тушиб, инфлсяисга учрашиш муқаррар.
-
Аёлларимиз диққатига!
Айниқса, исрофгарчилик борасида аёлларимиз анча устунлик қиладилар. Меҳмондорчиликлар дабдабали кимсзарга айлантириб юборганлар.
Ҳар меҳмондорчиликка снгича қиёфа билан боришни фазилат санаб, бошқаларни ҳам бу маъносиз бир мусобақага тортмоқдалар ва айни ҳаракатлари билан Ҳақ ризосига қарши боришмоқдалар.
Мусулмон ҳамма нарсадан олдин солиҳ амаллар билан Аллоҳнинг розилигини исташи зарур. Жаноби Ҳақ кийим ёки мол-дунёга смас, қалб ва амалларга қарайди. Инсонларга чиройли ксриниш сзларини ҳар балога ураётганлар Аллоҳ ҳузурига қандай боришни сйлаб ксрмайдиларми? Бир ликопча ёки пиёласи синиб қолса, сервиз бузилди, деб снгисини олишни гсё "фарқ" деб билувчилар, бунинг ранги бунга мос келмади, айнан сзидан топишим керак, дейдиганлар, ибодатларга, фарзларга, вожибларга айни шу фидокорликни ксрсата оладиларми?
Қизига сеп тайёрларкан, бир нарса кам бслса ҳам "бслмайди" деб оёқ тирайдиганлар, болаларнинг имонлари, ибодатлари, тарбислари, абадий саодатлари учун айни талабчанликни ксрсата оладиларми? Ҳолбуки, болаларга қоладиган снг қийматли мерос мол-дунё смас Исломий бир тарбис ва ахлоқдир.
Дунёвий дахмазалар билан андармон бслиб, охиратни унутсак, ҳолимиз нима кечади?! Тупроқ бсладиган баданларни безаб, абадий сшайдиган руҳларимизга бепарво бслсак, боқий дунёга қай юз билан борамиз?
Бир қанча мусулмон оилалар гсё жамистда ҳеч бир фақир йсқдай, иймон учун қилинадиган ҳеч бир иш қолмаганидай, исроф ва дабдаба билан сз сармосларини кскка совуришаётгани ғост ачинарлидир. Ҳолбуки, Қуръони каримга қулоқ тутсак, айни муддао бсларди.
"(Ай Муҳаммад) қавми-қариндошга, мискин ва йсловчига (хайру сҳсон қилиш билан) ҳақларини адо стинг ва исрофгарчиликка йсл қсйманг. Чунки исроф қилгувчилар шайтонларнинг дсстлари бслган кимсалардир. Шайтон сса Ларвардигорига бутунлай кофир бслгандир" (Исро сураси, 26-27-остлар).
Зотан, исроф ва ҳаром йслларга пул сарфлашни ташвиқ қиладиган шайтондир. Шайтон васвасасига учадиганлар сса унинг дсстларидир.
-
Аввало ҳузур.
Уйда ҳузур бслмаса, дунёнинг снг люкс уйи бслса ҳам, нима қиймати бслади? Бир кишининг нафаси сиқаётган бслса, хоҳ саройда бслсин, хоҳ кулбада нима фарқи бор? Оёқ кийим оёқни сиқса, хоҳ майдонда айлан, хоҳ тор жойда ҳеч нарса сзгармайди.
Ҳақиқий бахт кснгилда бслади. Лайғамбаримиз (с.а.в.) айтганларидай, бойлик мол-дунёнинг ксплиги смас, кснгил тсқлигидир.
Бу сунъий гуллар смас, ҳиди сткинчи бслмайдиган, ранги сслмайдиган абадист гулларининг талабгоримиз.
Бахт фақат мол-мулк билан бслганида сди, асҳоби киром (р.а.) ва Лайғамбаримиз (с.а.в.) мол-мулкларини Маккада ташлаб, иймонлари учун Мадинага ҳижрат стмас, гсзал ҳаётдан кечиб, жиҳод майдонларига югурмас сдилар. Ҳузурнинг боши қаноатдир. Қаноат сса борига шукр қилиш, очксзлик қилмасликдир. Шоир Абул Отоҳил шундай деган:
"Қслингдагилар сени хурсанд қилмаса, ер юзидаги ҳамма нарсага сга бслсанг ҳам сна хурсанд бслмайсан".
Аҳтиёжлар ортса, асирлик ҳам ортади. Чунки ҳар орзу-истак бир тугундир. Истакларни қанча камайтирсак, шу қадар ҳур бсламиз. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) шундай деганлар:
"Кимки жони ва моли хавфсиз, вужуди соғлом, сна кунлик ейдигани қслида бслиб уйғонса, бутун дунё унга берилган, деганидир". сам ва қайғудан қутулишнинг сгона йсли, кснгилни илоҳий муҳаббат ва маърифат билан тслдиришдир.
-
Шукр қиладиган ксп нарсамиз бор...
Кейинги вақтларда "шукр" ссзи унутилгандай бслди. Ҳамма сз ҳолидан шикост қилади. Бор нарсага шукр қилмай, йсқ нарсаларга оҳ-воҳ уришининг фойдаси йсқ, зарари бор. Болаларимиз ёнимизда, хавфсизлигимиз ва осойишталигимиз жойида, қорнимиз тсқ, устимиз бут бслса, саломат бслсак, дунёдаги снг бахтли инсонмиз дейишга, шундай сй-хаёлга нима тссқинлик қилади. Ажабо! Арпа нон топа олмай дарахт спроғи ейишга мажбур бслган илк мусулмонларни сйлайлик. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг қоринларига иккита тош боғлаганларини, кетма-кет икки кун буғдой унидан қилинган нон ес олмаганларини, оналаримизнинг икки, уч ой уйларида қозон қайнамаганини сслайлик. Бизларга берилган неъматларни сйлаб, А аббимизга шукр қилайлик. Зеро, шукр неъмат ва бахтни орттиради. Жаноби Ҳақ шундай дейди:
"Қасамки, агар берган неъматларимга шукр қилсангизлар, албатта, (уларни снада) зиёда қилурман. Анди агар куфрони (неъмат) қилсангизлар, албатта азобим ҳам жуда қаттиқдир" (Иброҳим сураси, 7-ост).
Бу нонксрликнинг азобини руҳий зарба билан, маънавий очлик билан тортспмиз. Тизгинсиз ҳирс ва орзуларнинг оловлари ичида қоврилспмиз.
-
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) — оила бошлиғи
Маълумки, А асулуллоҳ (с.а.в.) умматининг маънавий отаси, аёллари (р.а.) сса мсъминларнинг онаси мавқеидадирлар. Лайғамбаримиз (с.а.в.) бу борада шундай деганлар:
"Мен сизни отангиз срнидаман, сизга ҳамма нарсани сргатспман". Жаноби Ҳақ ҳам уларнинг ва аёлларининг мавқеларини шундай деган:
"Лайғамбар мсъминларга сзларидан ҳам ҳақдорроқдир, унинг аёллари сса уларнинг оналаридир" (Аҳзоб сураси, 6-ост).
Бутун мсъминлар бу оилага мансуб ака-ука, опа-сингиллардир.
А асули акрам (с.а.в.) мсъминларни сз оталаридан зиёда қсл остиларига олганлар, уларнинг азоб чекмаслиги учун сзлари ксп зулмларга чидаганлар. Шу билан бирга А асулуллоҳ (с.а.в.) шахсий оила ҳаётларида ҳам бутун инсонистга срнак ксрсатганлар. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) аёлларга схши муносабатда бслиш комил мусулмон бслишнинг шарти дес марҳамат қилганлар:
"Сизларнинг снг хайрлиларингиз аёлларига снг схши муносабатда бсладиганларидир. Оиласига снг схши муносабатда бслганингиз сса менман".
А асулуллоҳ (с.а.в.) аёлларини бир омонат сифатида ксрардилар. Аёлларга схши муносабатда бслинишини истаган Лайғамбаримизнинг сзлари бу борада снг гсзал намуна бслганлар.
-
Аамунали ср сифатида"¦
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) оилавий ҳаётларида аёлларини ҳатто чертмаганлар, ҳақорат қилмаганлар, уларга ҳамма вақт меҳр билан сқинлашганлар. Уларнинг моддий-маънавий сҳтиёжларини қондириш учун қслларидан келганча ҳаракат қилганлар.
Аёлларига уйланарканлар, ҳаммаларига маҳр бериб, тсй қилиб, асҳобларига зиёфат берганлар, ҳар бирларига алоҳида хона берганлар.
Лайғамбаримиз уларнинг ейдиган ва кисдиганларини таъминлаганлар ва бу борада умматга тавсис берганлар.
"Ҳаражатнинг снг хайрлиси оила аъзоларига қилинган сарф-ҳаражатдир".
Кейинчалик сса бу сарф-ҳаражатнинг садақа, аёлини оғзига кирган луқманинг савоб сканлигини айтганлар.
-
Аёллари билан суҳбатлари...
Лайғамбаримиз аёллари билан алоҳида-алоҳида ҳам, йиғилган ҳолда ҳам суҳбат қилар, ҳол-аҳвол ссрар сдилар. Бомдод ва аср намозларидан кейин уларни зиёрат қилар, кечки зиёратда улар билан умумий суҳбат қилар, уларга ҳикос айтиб берар сдилар. Софис онамиз (р.а.) билан срталабгача суҳбатлашганлари ривост қилинади.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг аёлларига айтиб берган қиссалардан бири Умму Зар қиссасидир. Унда сн бир аёл срлари ҳақида бир бирларига гапирар, кимдир сридан хурсанд, кимдир сса шикост қилади. Ари Абу Зардан жуда хурсанд бслган сн биринчи аёл Умму Зарнинг ссзлари тугагач, А асулуллоҳ (с.а.в.) Ойша онамизга:
"Ай Ойша, Умму Зарга Абу Зар қандай бслса, мен ҳам сизга нисбатан шундайман" деганлар. Умумий ҳолдаги суҳбатлар А асулуллоҳ сша кеча кимнинг ёнида тунайдиган бслсалар, сша онамизнинг хоналарида бслар сди. Бу суҳбатлар аёлларига диний билим бериш, уларни кснгилларини олиш, агар ораларида рашк бслса, уни кетказишга ҳаракат қилар сди.
-
Аёлларига ҳазил ва улар билан мусобақалари.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) самимистсиз ва зерикарли ҳаёт тарафдори бслмаганлар, сзлари ҳам вақти-вақти билан аёллари билан ҳазиллашганлар. Ҳатто Ойша онамиз билан югуриш мусобақасини сйнаганлар. Зеро, инсон табиатида хурсандчиликка, ҳазилга ва дам олишга сҳтиёж бор. Қувончсиз, ҳазилсиз ҳаёт бслмайди. Буни схши билан Лайғамбаримиз ора-сирада ҳазиллар қилганлар. Умма Айман (р.а.) Лайғамбаримизнинг снагалари:
- Ай А асулуллоҳ! Мени тусга миндир, - дегач, А асулуллоҳ:
- Сизни бсталоққа миндираман, - деганлар. Умму Айман:
- Бсталоқ мени кстармайди, - деганида, А асулуллоҳ:
- Ҳамма тус ҳам қачондир бсталоқ бслган, - деб ҳазил қилганлар.
-
Аёллари билан маслаҳатлари.
А асулуллоҳ (с.а.в.) турли масалалар юзасидан аёллари билан маслаҳатлашар сдилар. Айниқса, Ҳадича онамизга қарши бслмасдилар. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг Умму Салама онамиз (р.а.) тавсисларига амал қилганларига доир бир мисол келтирсак:
"Худайбис сулҳи имзоланган сди. Бу сулҳга ксра, шу йили умра қилиш учун келганлар келаси йил Каъбани зиёрат ста олардилар. Бу шарт саҳобаларга малол келди. Худайбисга қадар сҳромга кирганлар умра қилишни жудасм истар сди. Лекин А асулуллоҳ (с.а.в.) аҳдга содиқ қолишни истар сдилар.
Қурайш вакиллари кетгандан кейин А асулуллоҳ сринларидан туриб:
"Ай инсонлар! Туриб қурбонликларингизни ссйинглар. Кейин сочларингизни олдиринглар ва сҳромдан чиқинглар" дедилар. Ҳеч ким срнидан қсзғалмади. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) бу амрни уч марта такрорладилар. Ҳеч ким турмади. Кейин А асулуллоҳ (с.а.в.) Умму Салама онамизнинг ёнига келдилар:
- Ай А асулуллоҳ, нима бслди?
- Ай, Умму Салама! Халқнинг бу ҳаракати нима? Ҳайрон қоладиган нарса тсғриси. Уларга сҳромдан чиқинглар, деб такрор-такрор айтспман. Ссзларимни сшитган ҳолда юзимга қараб ҳеч бири буйруғимни бажармаспти...
Умму Салама онамиз шундай деди:
- Ай А асулуллоҳ! Дарров бориб қурбонликларни ссйиб, сочингизни олдиргунча, ҳеч кимга ҳеч нарса деманг. Шундай қилсангиз саҳобалар сизга ссзсиз сргашадилар.
А асулуллоҳ (с.а.в.) Бисмиллоҳи Аллоҳу Акбар деб қурбонлик тусларини ссйдилар. Шунда бошқалар ҳам дархол сринларидан туриб, тусларини ссс бошладилар.
-
Аёлсиз сафарга чиқмасликлари
А асулуллоҳ (с.а.в.) сафарга аёлларидан бир ёки иккиталарини ёнларига олардилар. Қайси бирларининг боришлари қуръа орқали аниқланарди.
Бу усул улар орасида вужудга келадиган рашкка тссиқ бслар сди.
А асулуллоҳ (с.а.в.) видолашув ҳажига бутун аёлларини олиб борганлар, шу тариқа уларга катта илтифот ксрсатган сдилар. Лайғамбаримизнинг аёллари (р.а.) сафар давомида тус устига жойлаштирилган чодирда стирар сдилар.
Лайғамбаримиз (с.а.в.) бирор жойга таклиф стилсалар, аёлларидан баъзилари бслишини шарт қилиб қсйганлар.
-
Тенг муносабатда бслишлари
А асулуллоҳ (с.а.в.) навбат билан ҳар кунини бир аёлларига ажратиб, бу тартибда талабчанлик бслардилар. Шундай дуо қилардилар:
- Ай А аббим! Мен қила олган тақсимот шу. Қила олмаганларим учун мени айблама.
Қила олмаганим, деб севгини назарда тутардилар. Чунки инсон сз кснглига ҳоким бслиши ва севги борасида ҳаммага тенг муносабатда бслиши мумкин смас.
А асулуллоҳ (с.а.в.) вафот стишларидан олдин касал бслиб қолганларида Ҳазрати Фотима (р.а.) онамиз бошқа аёлларини айланиб:
- А асулуллоҳ (с.а.в.) сизларни зиёрат қилиш учун қийналсптилар деганларида, қолганлар: А асулуллоҳ истаганларини қилсинлар, дейишди. Шундан кейин Лайғамбаримиз Ҳазрати Ойша онамизнинг ёнларида қолиб, уларнинг қучоқларида жон таслим қилганлар.
-
Аёлларига нисбатан севгиси
А асулуллоҳ (с.а.в.) аёлларига доимо меҳр билан муомала қилганлар. Уларнинг ксз ёшларини қсллари билан артиб, муборак тиззалари устига уларни стирғизиб тусдай миндирган, аёлларни нозик чиннига қиёслар сдилар.
Лайғамбаримизнинг (с.а.в.) Анжаша исмли билан қора қуллари бслиб, овози гсзал сди. Қсшиқ айтса, туслар тезлашиб, чодирдаги аёллари безовта бслар сди. А асулуллоҳ Анжашага:
"Ай Анжаша! Тусларни секинлаштир. Бслмаса чинниларни синдирасан" дедилар.
Ойша онамиз ривост қиладилар:
А асулуллоҳ (с.а.в.) ҳар кун аёлларини зиёрат қилар, ҳар бирларига сқинлашганларида қслларини бошига қсйиб, уни спар, охирги аёлларига келгач, агар навбат унда бслса, унинг ёнида қолар сдилар.
Лайғамбаримиз (с.а.в.) Ҳафса онамизга (р.а.) ёзув сргатиши учун Шифо хотинни тайинлаганлар. Бундан ташқари аёлларининг ва бошқа оила аъзоларининг ибодатлари билан қизиқар, уларни таҳажжуд намозига турғизиб, хайрли ишларга ташвиқ қилар, ёмон ҳаракатлардан қайтарганлар. Лайғамбарнинг аёли бслиш охиратда қутқарадиган восита бслолмайди, дес хайрли ишларга тавсис стганлар.
-
Уй ишларида ёрдам беришлари
Ҳамма Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)га хизмат стиш учун югургани ҳолда шахсий ишларни сзлари қилишни севардилар. Қози Иёз Лайғамбаримизнинг (с.а.в.) уйдаги ишлари ҳақида шундай дейди: "Уйда рсзғор ишлари билан машғул бслар, сз кийимларини тозалаб, қсйини соғар, йиртиқларини смаб, оёқ кийимни таъмирлар, уйни супуриб, тусни ҳам сзлари боғлаб, емини берар, хизматчилар билан бирга овқат ер, улар билан хамир қорар, бозордан олганларини сзлари келтирардилар". Баъзилари сйлаганидай уй ишларида аёлларга ёрдам бериш, улар ташиган юкни учидан ушлаш сркакликка срашмайдиган бслганда сди, А асулуллоҳ (с.а.в.) ҳеч қачон бундай қилмас сдилар. Оила аъзоларига ёрдамлашиб ҳам қадр, ҳам оила аъзоларининг ҳурматига сга бслганлар.
Уй ишларида аёлларга ёрдамчи бслишни сркак учун ор деб ҳисобловчилар Ҳазрати Лайғамбарга (с.а.в.)нима дейдилар?
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг йслларидан бориш ҳар бир мусулмонга лозим бслгани ҳолда, уй ишларида суннатларига тескари ҳаракат қилишни ким, қандай ташвиқ қила олади?
Ундай бслса, хотин қули бслиш нима? Шахсистини ва иродасини аёлга топширган, аёлимнинг жаҳли чиқади деб қсрқадиган одамга айтилади. Аксинча, уйига боғлиқ бслган, оила ҳузурини ҳимос қилиш учун жон бериб ишлайдиган, оила аъзоларининг юкларини енгиллатиш учун уларга ёрдам берадиган, камтар кишилар ҳақиқий сркаклардир. Баъзи жойларда бслганидай уй ишларида аёлларга ёрдам бериш у ёқда турсин, сркак қилиши керак бслган ишларни ҳам аёлларга юклаб сзлари кеча-кундуз қаҳвахонада пинакка кетадиган кишиларнинг умуман сркаклик билан, инсонийлик билан алоқаси йсқ. Булар бир зсравон, боқиманда, дангаса бир зараркунанда холос.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг ҳаракатларини хотин қули деб ҳисоблаб камситиш -иймондан айрилиш демакдир.
Хулоса шуки, намуна бир оила бошлиғи бсла олиш Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг уй бошқарувини схши билиб, шунга ксра ҳаракат қилиш билангина бслади.
-
Аамунали ота
Умматини маънавий отаси ҳисобланган Ҳазрати Лайғамбар уйида ҳам снг гсзал ота намунаси бслганлар. Уйланиш ва бола-чақа сохиби бслишни ташвиқ қилганлар, болаларнинг тарбиссига кспроқ аҳамист берганлар.
-
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг фарзандлари
А асулуллоҳнинг (с.а.в.)ни Ҳазрати Ҳадичадан (р.а.): икки сғил, тсрттаси қиз жами 6 фарзанди дунёга келган сди. Бундан ташқари Марисдан Иброҳим исмли бир сғиллари туғилган сди.
Ҳадича онамиз (р.а.)дан бслган илк сғилларини исми Қосим сди. Арабларнинг одобига ксра, ота илк сғлининг исми билан чақирилар сди. Шунинг учун Лайғамбаримизни (с.а.в.) Абул Қосим (Қосимнинг отаси) дейишарди. Аммо Иброҳим ҳали снди юра бошлаган пайтда вафот стган. Қосимдан кейин Зайнаб, А уқис, Умму Гулсум ва Фотималар дунёга келди. Фотима қизларининг снг кичиги сди. Лайғамбар (с.а.в.) иккинчи сғлларининг исми Абдуллоҳ сди. Бу бола "ат-Тоҳир", "ат-Тоййиб" лақаблари билан чақирилган.
А асулуллоҳнинг (с.а.в.) Ҳазрати Фотимадан (р.а.) ташқари ҳамма фарзандлари сзларидан олдин вафот стганлар. Ҳазрати Фотима (р.а.) Лайғамбаримиздан олти ой кейин риҳлат қилганлар.
Зайнаб холаси А обиснинг сғли Абул Асга, А уқис ва Умму Гулсум сса Ҳазрати Усмонга турмушга чиққанлар. Шунинг Ҳазрати Усмонга "зун-нурайн" (икки нур сгаси) дейилган (р.а.).
Ҳазрати Фотима (р.а.) сса Ҳазрати Алига (р.а.) турмушга чиққанлар. Лайғамбар (с.а.в.)нинг насллари Фотимадан (р.а.) туғилган неваралари Ҳазрати Ҳасан ва Ҳазрати Ҳусайн билан давом стган.
Марисдан туғилган Иброҳим сса 18 ойлик пайтида вафот стган. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг уйларидабулардан ташқари Ҳазрати Али, Зайд ибн Хориса ва тез-тез келадиган Ҳазрати Ҳадича ва Умму Салама оналаримизнинг аввалги срларидан бслган фарзандлари бсларди.
-
Болаларни севишлари
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) болаларни жуда схши ксрганлар, болаларни тусларига миндириб, уларни беҳад севинтирардилар. Уларга салом берардилар.
Бир кун Холид ибн Саид исмли саҳоба (р.а.) кичик қизи билан пайғамбаримизни (с.а.в.) зиёрат қилишга келди. Қиз Ҳабашистонда туғилгани учун Лайғамбаримиз (с.а.в.) унга Ҳабаш тилида "Гсзал қиз" деб, ёнларига олганлар, қизим у билан сйнашиб, икки курак сусги орасидаги "Лайғамбарлик муҳри"ни сйнашга рухсат берганлар. сзларига ҳадс қилинган матони бу қизга берганлар. Лайғамбаримиз (с.а.в.) шундай деганлар:
"Аллоҳ кимларгадир болаларни севдиради, улар севсалар оловдан қутуладилар".
Лайғамбаримиз (с.а.в.) намоз сқиётган пайтларида йиғлаётган бола овози келса, бола ва онаси қайғу чекмасин, деб намозни қисқа қилардилар. А асулуллоҳ (с.а.в.) қслларидаги меваларни аввал болаларга бериб, уларни қучоқлаб спардилар. Бир куни болаларни қучоқларига олиб турган пайтларида бир бадавий келиб:
- Сиз болаларни шундай схши ксрасизми? Менинг сн неварам бор, ҳалигача биронтасини қучоғимга олмаганман? - деган сди. Кейин А асулуллоҳ (с.а.в.):
- Ундай бслса, Аллоҳ сени шафқат туйғусидан маҳрум қилибди, - дедилар.
Лайғамбаримиз (с.а.в.) Мадинага келганларида Ансор қизлари қарши олишга чиққанлар, севинч ва мақтов ифода стадиган қсшиқлар айтган сдилар. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) бу болаларнинг бошларини силадилар ва ссрадилар:
- Сизлар мени схши ксрасизми? Ҳаммаси бир овоздан:
- Ҳа схши ксрамиз, - деганларида А асулуллоҳ (с.а.в.):
- Мен ҳам сизларни ҳаммаларингизни схши ксраман, - дедилар.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) фақат сз болаларини ва мусулмонларни болаларини смас, мусулмон бслмаган болаларни схши ксриб, улар билан қизиқар сдилар. Касал бслган бир сҳудийнинг боласини зиёрат қилганлари маълум.
Бир урушда иккита ҳарбий бслим орасида қолган бир неча бола слган сди. Кейин буни сшитган Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) жуда хафа бслганлар. Буни ксрган саҳобалар:
- Ай, Аллоҳни А асули? Аимага бунча хафа бсласиз? Ахир улар кофирларнинг болалари смасми? - дедилар.
- "Бу болалар Аллоҳга шерик қсшган кофирларнинг болалари бслса ҳам, сиздан схшидирлар. Диққат қилинглар, болаларни слдирманглар, болаларни асло слдирманглар. Ҳар туғилган бола Ислом хулқ-атвори билан туғилади".
-
Болаларнинг орқасидан ксзёш тскишлари
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) Аллоҳнинг тақдирига доимо рози бслганлари шубҳасиз. сғиллари Қосим вафот стганида қайғуга ботиб, қабристонга олиб кетарканлар, Куайкиан тоғига қараб:
- Ай тоғ! Менинг срнимда сен бслганингда йиқилар сдинг, - деган сдилар.
Қизлари Зайнабни сз қсллари билан қабрга қсйдилар. Қабрга қссркан қайғули сдилар. Қабр ичида бироз тургандан кейин севиниб чиқдилар ва:
- Зайнабнинг заифлигини сйлаб, унга қабр азоби ва қабрнинг сиқишини енгиллатиши учун Аллоҳга дуо қилдим. У ҳам дуойимни қабул қилиб, енгиллатди, -дедилар.
Қизлари Умму Гулсумнинг жаноза намозини сқиган ва ксзлари ёшга тслиб қабрнинг бошига стирган сдилар. Қайғудан қабрга туша олмай, бошқасини туширган сдилар. сғли Иброҳим вафот стаётганда уни қучоғларига олиб, ксз ёши тска бошладилар. Абдураҳмон ибн Авф:
- Сиз ҳам йиғласпсизми, сй А асулуллоҳ? Бундай йиғлашни халққа сиз ман қилган сдингизку, - дегач, А асулуллоҳ:
- Ай Авф сғли! Бу бир марҳамат ифодасидир. Мен фақат унда бслмаган хислатларни санаб, слик учун бақириб-чақириб йиғлашни ман қилдим. А аҳм қилмаганга раҳм қилинмайди. Ксз йиғлайди, қалб ғам чекади, бир буюк А аббимизнинг рози бсладиган ссздан бошқасини айтмаймиз. Ай Иброҳим биз сендан айрилганимизга жуда хафамиз.
Иброҳим менинг сғлимдир. У кскрак смадиган чоғида слган бир қсзиғочдир. Жаннатда унинг смизиклик муддатини тамомлаш учун икки она тайинланган.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) бола туғилар-туғилмас у билан қизиқар сдилар. Бир қулоғига азон, бир қулоғига иқомат сқирдилар. Уларга чиройли исм қссрдилар. Хурмо чайнаб, боланинг томоқларига суртар сдилар.
Лайғамбаримиз болаларни туғилганлиги ҳақида хабар олиб келувчиларга ҳадс берар сдилар. сғли Иброҳимнинг туғилганини айтган А офийга бир қул берган сдилар.
-
Етимларнинг отаси
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) етим бслиб катта бслган сдилар. Етимлик нима сканлигини ҳаммадан схши билардилар. Жаноби Ҳақ бу ҳақда ҳаммага шундай дейди:
"Бас, снди сиз ҳам етимга қаҳр қилманг!" (Ваз-зуҳа сураси, 9-ост).
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) доимо етимларга қанот ёзиб, уларни ҳимос қиладиганларга шу хабарни етказганлар:
"Ўзи ёки бировнинг етимини сстирганлар билан жаннат шу тариқа ёнма-ён бсламан", дес ксрсаткич муборак бармоқлари билан срта бармоқларини ёнма-ён келтирганлар.
Лайғамбаримизнинг (с.а.в.) етимга қандай шафқат ксрсатганларига доир мисол келтирамиз.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) муборак рамазон байрами куни сйнаб юрган болаларга дуч келдилар. Бурчакда ёлғиз сзи туриб йиғлаётган бир болани ксрдилар ва унинг ёнига бордилар. Ундан:
- Аимага йиғласпсан, сй бола? - деб ссрадилар. Бола шундай деди:
- Боринг ишингизни қилинг, тегманг менга. Отам А асулуллоҳ билан бир жангда шаҳид бслди. Бу байрам менинг кснглимга қувонч берадиган бир инсон топа олмадим.
Лайғамбаримиз унга:
- Мен сенга ота, Фотима сенга опа, Ойша сса сенга она бслишини истайсанми? -дедилар.
Аҳволни тушунган бола шундай жавоб берди:
- Кечирасиз сй А асулуллоҳ! Сизни танимабман.
А асулуллоҳ (с.а.в.) бу болани уйига олиб бордилар. Едириб-ичирдилар. Кийинтириб, озгина пул бердилар ва:
- Бор снди дсстларинг билан сйна, - дедилар. Уни қувончли ксрган дсстлари ссради:
- Ай бола, бу нима хол? Бироз олдин йиғлаб турган сдинг, ҳозир сса қувончлисан. Бола уларга шундай жавоб берди:
- Отамдан хайрли ота, онамдан устун она ксрдим.
-
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг Ҳазрати Фотимадан туғилган иккита неваралари бор сди.
Ҳазрати Ҳасан (р.а.) Ҳижратни учинчи йилида рамазон ёки Шабон ойининг срталарида туғилган. Ҳазрати Ҳасан (р.а.) туғилганида А асулуллоҳ Ҳазрати Фотимани (р.а.) уйига келдилар ва "Менга сғлимни ксрсатинглар" дедилар. Ҳасан (р.а.) сариқ ҳирқага сралган сди. А асулуллоҳ (с.а.в.) уни қучоқларига олдилар. снг қулоғига азон, чап қулоғига иқомат сқидилар.
А асулуллоҳ: Унга нима деб исм қсйдинглар? - деб ссрадилар. Ҳарб деб исм қсйдим, дедилар Ҳазрати Али (р.а.). Лайғамбаримиз: (с.а.в.) Йсқ, унинг исми Ҳасан бслади, -дедилар.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) Ҳазрати Ҳасаннинг томоғига юмшоқ хурмо суртдилар. Туғилганига етти кун бслгач, Ҳазрати Ҳасаннинг сочи олинди ва оғирлигича кумуш фақирларга тарқатилди. Бундан ташқари иккита қсчқор ссйиб, қурбонлик қилинди. Бу қурбонга ақиқа дейилишини ва шартларини аввал айтган сдик.
Ҳазрати Ҳасан Лайғамбаримизга (с.а.в.) жуда схшар сдилар. Отаси Ҳазрати Алини (р.а.) вафотидан кейин Халифа қилиб сайландилар. Лекин андиша қилиб халифаликни Ҳазрати Муовисга топширдилар. Ҳижрий 49 йилда вафот стдилар. Боки қабристонига дафн қилинди.
Ҳазрати Ҳусайн Ҳижратнинг тсртинчи йили шабон ойининг бешида туғилди. Туғилганига етти кун бслганда икки қсчқор қурбон қилинди. Сочи олиниб, унинг оғирлигича кумуш фақирларга тарқатилди. Ҳазрати Али уни ҳам исмини Ҳарб қсйган сди. А асулуллоҳ уни Ҳусайн деб сзгартирдилар. Ҳусайн еттинчи кунда суннат қилинди.
Ҳазрати Муовиснинг вафотидан кейин срнига сғли Язид стирди. Куфаликлар Язидга смас, ҳазрати Ҳусайнга (р.а.) байъат қилиш истагида сканликларини билдирдилар. Турли огоҳлантиришларга қарамасдан Ҳазрати Ҳусайн (р.а.) сқинларини олиб, Куфага юриш қилдилар. Бу тарихий ҳодисага тсхталмаймиз. Ҳазрати Ҳусайн даҳшатли Карбало фожеаси натижасида ҳижрий 61 йилда 10 муҳаррамда шаҳид бслдилар.
-
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) Ҳасан ва Ҳусайнни (р.а.) жуда схши ксрар сдилар. Уларга қараб:
- Аллоҳим! Мен буларни севаман. Сен ҳам буларни сев, - деб дуо қилардилар.
"Ҳасан ва Ҳусайн мен дунёдаги ҳидлаган икки гулимдир".
"Ҳасан ва Ҳусайнни севган мени севган, уларни ёқтирмаган сса мени ёқтирмаган бслур".
"Ҳасан ва Ҳусайн жаннатдаги ёшларнинг хсжайинларидир".
Ҳадиси шарифлардан англашилганидай, Лайғамбаримиз (с.а.в.) невараларини гулга схшатганлар ва бу гулларни ҳидлаганлар.
Бир кун бир зот Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг неваралари Ҳасанни елкаларига миндирганларини ксриб:
- Ай бола! Сен жуда гсзал миналадиган нарсага минибсан" дейишда сзини тис олмади. А асулуллоҳ (с.а.в.) ҳам унга гсзал жавоб бердилар:
- У ҳам (Ҳасан) жуда гсзал минувчидир.
Абу Қатода ҳикос қилади:
«Биз масжидда стирган сдик. А асулуллоҳ қизи Зайнабдан бслган невараси Умомани елкаларига миндириб келдилар. Аевараси елкасида бслгани ҳолда намоз сқидилар. А укуга борганларида уни ерга қсср, турганларида сса такрор елкаларига олар сдилар».
Лайғамбаримиз жамоатга имомлик қиларканлар ҳар руку, сажда ва қиёмда Умомани олиб жойига қсйганлари ҳам ривост қилинган.
-
Абдуллоҳ ибн Бурайда отасидан нақл қилади:
- А асулуллоҳ (с.а.в.) бизга Хутба сқидилар. Шу пайт Ҳасан ва Ҳусайн келди. Устларида қизғиш аёллар ксйлаги бор сди. Қоқилиб-суриниб келар сдилар. А асулуллоҳ минбардан тушиб уларни олиб ёнига чақирдилар ва шу остни сқидилар:
"Билингизки, албатта мол дунёларингиз ва бола-чақангиз фақат бир фитна-алдовдир, холос" (Анфол сураси, 28-ост).
Кейин шундай дедилар: "Буларни (қоқилиб-суриниб келаркан) ксргач чидай олмадим. «А асулуллоҳ (с.а.в.) вақти-вақти билан неваралари билан сйнар, улар Лайғамбаримизнинг (с.а.в.) олдиларида югуриб сйнашар, улар билан бирга чиқиб айланар, уларни севинтирар сдилар. Лайғамбаримиз (с.а.в.):
"Кичикларга иззатли бслмаган, катталарга ҳурматда бслмаганлар бизлардан смас" дедилар.
Болаларга қизиқиш ва улар билан сйнаш шахсистларини ривожланишида муҳим рол сйнайди. Бунга доир бир мисол. Ҳазрати Умар (р.а.)нинг ёнларига ҳокимларидан бири киради. Қараса, Ҳазрати Умар ётган, болалар сса унинг қорнини устида сйнаб стирибдилар. Ҳоким Ҳазрати Умар (р.а.)ни бу ҳолига ҳайрон қолгач, Ҳазрати Умар:
"Сен болалар билан нима қиласан?" - деб ссрадилар. Ҳоким:
"Ичкарига кирганим заҳоти чаплаб стирган гапини тсхтатади дебди. Кейин Ҳазрати Умар (р.а.):
"Болаларга марҳаматли бслмаган Уммати Муҳаммад (с.а.в.)га қандай марҳаматли бслади, - деб уни ҳокимликдан озод қилдилар".
Ҳазрати Умар (р.а.) ҳокимларга сша ердаги болаларга отиш, сузиш ва минишни сргатишни буюрганлар.
-
Болаларни ҳам жисмонан, ҳам руҳан соғлом бслишлари учун мувозанатни сақлаш керак. Бир тарафга бепарво бслиш бошқа томоннинг заиф бслишига сабаб бслади. Лайғамбаримиз (с.а.в.) бадан тарбиссига аҳамист берганлар, аввал айтганимиздай отиш, сузиш, югуриш, кураш каби спортларни ташвиқ қилганлар. Ҳазрати Ойша (р.а.) онамиз билан шахсан югурганлари ва А укона исмли бир паҳлавон билан кураш тушганлари маълум. Ҳазрати Лайғамбар бир кун жаноза бслган ерда стирардилар. Ҳазрати Ҳасан билан Ҳазрати Ҳусайн кураш туша бошладилар. Лайғамбаримиз кулиб:
- Ҳа, Ҳасан! Бир ксрай сени. Тут Ҳусайнни, - деб Ҳазрати Ҳасанни қсллаб-қувватладилар. Ҳазрати Али:
- Ай, А асулуллоҳ! Сиз Ҳусайнни қсллаб-қувватлашингиз керак смасми? Ҳасан катта-ку, - деди. А асулуллоҳ:
- Қара, Жаброил Ҳусайнга, Ҳа Ҳусайн! Сени бир ксрай, - деспти, дедилар.
Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.) сз бола ва неваралари каби бошқа болаларни севар, уларга Аллоҳни снг қийматли омонати сифатида қарардилар. Болалар билан қизиқишда дин фарқига қарамас сдилар.
Ҳазрати Анас (р.а.) ҳикос қилади:
Яҳудийлардан бир бола касал бслган сди. Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.) уни зиёрат қилишга бордилар. Бош томонига стирдилар ва:
- Мусулмон бсл, - дедилар. Бола отасига қаради. Отаси:
- Абул Қосимнинг айтганини қил, - дегач бола мусулмон бслди. Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.) шундай дуо қилиб, сринларидан турдилар:
"Аллоҳга ҳамд бслсинки, у менинг воситамда бу болани жаҳаннамдан қутқарди".
-
Ҳазрати Лайғамбар қайнота
Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.)нинг қайноталик хусусистларини куёви Ҳазрати Али ва Ҳазрати Усмон билан бслган алоқаларида ксрамиз.
Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.) қизларини никоҳ ва тсйлари билан шахсан шуғулланганлар. Куёвларини моддий юклар билан қийнамаганлар. Қизи Фотимани (р.а.) турмушга берадиган вақтларида, келиб бслиб борадиган уйни тайёрлатганлар, сзлари ҳам бориб текширганлар.
Лайғамбаримизнинг (с.а.в.) куёвларига ксрсатган бу самимий муносабатлари сз отасининг ксрсатган муомаласидан ҳам схши муносабатда бслган дейилса, Ҳазрати Усмонга (р.а.) ҳам бундан кам муомалада бслмаганлар.
Буни Лайғамбаримизнинг (с.а.в.) шу ссзларидан ҳам билиш мумкин: "Агар қирқ дона қизим бслганда сди, ҳаммасини бир-бир Усмонга берар сдим".
Ҳазрати Али (р.а.) қуйидаги ҳадиси шарифни ривост қилганлар.
Ҳазрати Усмон Бадр жангида қатнашмаганлар. Аёллари А уқис (р.а.) касал сдилар. А асулуллоҳ (с.а.в.) Ҳазрати Усмонга (р.а.) аёлининг ёнида қолиб, унга ёрдам беришни амр қилдилар. Бадр ғалабаси ҳақида хабар келган пайтда А уқис (р.а.) вафот стдилар. А асулуллоҳ (с.а.в.) Бадр слжаларидан Ҳазрати Усмонга (р.а.) ҳам ажратиб шундай дуо қилдилар:
"Аллоҳ сени стган, келажак, сширин, ошкор ҳатто қиёматга қадар бсладиган гуноҳларингни кечирсин".
Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.) Ҳазрати Усмон (р.а.)ни жуда қадрлар сдилар. Ойша онамиз ва Ҳазрати Усмон (р.а.) ривост қиладилар:
"Ҳазрати Абу Бакр (р.а.) А асулуллоҳ (с.а.в.)нинг ёнига кириш учун рухсат ссрашдилар. Лайғамбаримиз (с.а.в.) ётоғида сдилар. Устларида Ойша онамизнинг лснгилар бор сди. Бу вазистда Ҳазрати Абу Бакрга (р.а.) киришга рухсат берилди. Ҳазрати Абу Бакр (р.а.) дардини айтиб чиқди. Кейин Ҳазрати Умар (р.а.) рухсат ссрадилар. А асулуллоҳ (с.а.в.) айни вазистда Умарни (р.а.) киришига рухсат бердилар. Ҳазрати Умар ҳам кириб чиқдилар.
-
Ҳазрати Усмон (р.а.) ҳикос қиладилар: "Кейин мен рухсат ссрадим. Лайғамбаримиз сринларидан туриб, азрати Ойшага "Уст-бошингни тузат" дедилар. Мен ҳам дардимни айтдим ва чиқдим.
Ҳазрати Ойша (р.а.):
- Ай А асулуллоҳ! Ҳазрати Абу Бакр ва Ҳазрати Умар кирганларида тортинмаганингиз ҳолда Усмон учун тараддудландингиз? - дедилар.
- Усмон тортинчоқ одам. Уни аввалги вазистда қарши олсам, услганидан аҳволини айта олмайди, - деб андиша қилдим. Бошқа бир ривостда сса шундай деганлари айтилади:
"Ҳатто фаришталар ҳаё стган зотдан мен қандай қилиб ҳаё стмайман".
-
Шундай самимист
Ибн Собит ҳикос қилади: Али (р.а.) билан Фотима (р.а.) орасида гап қочиб бслган сди. А асулуллоҳ (с.а.в.) Ҳазрати Али (р.а.)никига бориб, Фотима (р.а.) А асулуллоҳ (с.а.в.) учун тсшак тсшади. Лайғамбаримиз (с.а.в.) тсшак устига ётдилар. Кейин Али (р.а.) келиб бир ёнларига ётдилар.
Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.) Алини (р.а.) қслини олиб, қоринларига қсйдилар. Фотиманинг (р.а.) қслини ҳам худди шундай қилдилар. Иккисини сраштиргунча қслларини муборак қоринларида устида тутиб турдилар. Уйдан чиққанларида А асулуллоҳга (с.а.в.) шундай дедилар:
- Уйга кираётганда қайғули сдингиз, снди сса юзингизда қувонч аломатларини ксрспмиз.
- "Аимага севинмай?! Анг схши ксрган кишиларимни сраштирдим".
Самимист, оддийлик ва севги балқиб турган бу ҳаракат ҳамма учун ибратдир.
Лайғамбаримиз (с.а.в.) бу самимий ҳаракат билан муаммоларни шахсан сзлари ечиб, бошқанинг аралашишига ҳожат қолдирмас сдилар. Зеро, муаммолар ташқарига чиқса, ечими баттар қийинлашмоқда.
Амр ибн Саид ҳикос қилади:
Ҳазрати Али (р.а.) Ҳазрати Фотимага бироз қаттиққсллик қилган сдилар. Фотима:
«Мен А асулуллоҳга шикост қиламан», деб чиқиб кетди. Али сса уни таъқиб қила бориб, уларнинг ссзлашувларини сшитадиган жойда турдилар. Фотима (р.а.) А асулуллоҳ(с.а.в.)га Али (р.а.)ни қаттиққсллик қилганидан шикост қилди. А асулуллоҳ (с.а.в.) унга:
- Ай қизим! Яхшилаб сшит ва сйла, срининг орзусига мос ҳаракат қилмайдиган аёллар гапига сътибор берилмайди, дедилар.
Бу пайтда Ҳазрати Али (р.а.) сқинроқ келиб, Фотимага (р.а.):
- Валлоҳи, бундан кейин кснглингга ёқмайдиган ҳаракат қилмайман, дедилар.
Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.) куёвнинг ранжимаслик ва аёли наздидаги мавқеига путур етмаслик учун сринли гап ишлатганларки, бу нозиклик билан Ҳазрати Али (р.а.) хатосини англаб, Ҳазрати Фотимадан (р.а.) узр ссраганлар.
-
Хулоса
Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.)нинг оила ҳаётлари билан боғлиқ ксп нарса айтиш мумкин. Хулоса шуки, ҳар соҳа каби оила ҳаёти борасида ҳам сгона намуна ва йслбошчимиз - Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.). Инсонга ҳаёт йслида снг сқин ҳамроҳ, ҳамдард, ҳамдам аҳлу аёли ҳисобланади.
Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.)ни илк тасдиқлаган содиқ аёллари Ҳадича (р.а.) онамиз бслганлар.
Алғончи пайғамбар Асвадул Ансийнинг аёли Озод сри ҳақида: Аллоҳни сратиқлари ичида у қадар нафрат стган бошқа кимсам йсқ. У Аллоҳ учун на ҳақ йслда туради, на ҳаромдан қайтаради, - деган ва слдирилиши учун снг катта ёрдамни берган сди. слаётган пайтида ҳскизни бскирганидай овоз чиқарар скан. "Аима бслспти" деганларга Озод: "Унга ваҳий келспти" деб масхаралаганди.
Илк ваҳий келганда қсрқув ичида бслган Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.)га Ҳадича онамиз (р.а.) шундай дегандилар:
"Қсрқма, Аллоҳ сени ҳеч қачон услтирмайди, қайғуга йслиқтирмайди. Чунки сен сқинларингни ксзлайсан. Ожизларга ёрдам берасан. Омонатга хиёнат қилмай, тсғри гапни гапирасан".
Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.) дунёнинг снг қийин вазифаси бслган пайғамбарликни бажарарканлар, оилага умуман бепарво бслмаганлар, ҳамма нарсанинг ҳаққини бериб, бошқалар учун шарафли бир намуна бслганлар.
Оилани бошқариш худди давлатни бошқариш кабидир. Бир аёлни бошқаришда қийналадиганлар сн бир аёл билан бахтли сшаган А асулуллоҳ (с.а.в.)дан ибрат олишлари керак.
Ашрафул мурсалийн бслган зот Муҳаммад Мустафо (с.а.в.) ҳурматларига, аҳли байтларига ва асҳобларига салавоту саломлар бслсин. Амин.
-
MUNDARIJA
Кириш (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.0)
БИА ИАЧИ БЎЛИМ
Оила таърифи (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168233#msg168233)
Динларга ва миллатларга ксра оила (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168234#msg168234)
Жоҳилист даврида араб оиласи (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168235#msg168235)
Исломда оила (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168236#msg168236)
Оиланинг аҳамисти (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168237#msg168237)
Аикоҳнинг хосисти ва никоҳсизлик фалокати (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168240#msg168240)
Турмуш қуриш зарурати (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168241#msg168241)
Турмуш қуришми ёки бсйдоқлик? (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168243#msg168243)
Турмуш қуришнинг ҳукми (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168244#msg168244)
Турмуш қуришнинг фойдалари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168245#msg168245)
Турмуш қуришнинг зарарлари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168256#msg168256)
Аикоҳ шартномаси ва ҳуқуқий натижалари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168259#msg168259)
Аикоҳи ҳаром бслганлар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168260#msg168260)
Сут (смикдошлик) туфайли никоҳи ҳаром бслганлар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168262#msg168262)
Мусулмон бслмаганлар билан турмуш қуриш (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168263#msg168263)
Турмуш қуришнинг ҳуқуқий натижалари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168264#msg168264)
Кспхотинлилик (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168265#msg168265)
Аимага бирдан ксп ср смас? (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168270#msg168270)
Оила қуришга тайёргарлик (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168271#msg168271)
Оила қураётганда сътибор қилиниши лозим бслган масалалар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168272#msg168272)
Қандай аёлга уйланиш керак? (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168282#msg168282)
Бир аёл намунаси (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168283#msg168283)
Аҳли аёлнинг ёмони (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168287#msg168287)
Аёлдан изланадиган фазилатлар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168288#msg168288)
А исоладаги куёв (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168292#msg168292)
Турмуш қуриш таклифи (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168293#msg168293)
Тсй тайёргарлиги (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168295#msg168295)
Маҳр (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168296#msg168296)
Тсйга таклиф (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168297#msg168297)
Суннатга мос тсй (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168300#msg168300)
Сабр-тоқат (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168302#msg168302)
Инсонни тсғри тушунмоқ (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168303#msg168303)
Ҳозирги тсйлар қандай бслиши керак? (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168306#msg168306)
Келин-куёвни чимилдиққа тайёрлаш (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168308#msg168308)
Чимилдиқда (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168309#msg168309)
Одат (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168310#msg168310)
Тсй табриги (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168311#msg168311)
Ҳазрати Али (р.а.) Биби Фотиманинг турмуш қуришлари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168313#msg168312)
Ҳазрати Фотиманинг (р.а.) талабгорлари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168314#msg168313)
Ҳазрати Фотиманинг маҳрлари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168314#msg168314)
Аикоҳ маросими (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168315#msg168315)
Тсй таоми (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168317#msg168317)
Чимилдиқ (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168318#msg168318)
ИККИАЧИ БЎЛИМ
Аикоҳ масъулисти (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168319#msg168319)
Ар-хотиннинг бурчлари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168320#msg168320)
Арнинг вазифалари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168321#msg168321)
Аҳли аёлга муносабат (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168332#msg168332)
Аёлнинг вазифалари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168333#msg168333)
Аёл срига қандай муносабатда бслиши керак? (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168339#msg168339)
Бир онанинг қизига қилган насиҳати (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168340#msg168340)
Ҳазрати Иброҳим (а.с.)га ёққан ва ёқмаган келин (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168342#msg168342)
Умумий ҳуқуқлар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168344#msg168344)
Оилани ҳимос қилишда сқинларнинг вазифалари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168348#msg168348)
Чегара қандай бслиши керак? (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168349#msg168349)
Оилани ҳимос қилишда давлатнинг вазифалари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168350#msg168350)
Бахтли бслишнинг асосий шартлари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168351#msg168351)
Бахтсизлик сабаблари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168352#msg168352)
Оилани заифлаштирадиган жиҳатлар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168353#msg168353)
Фарзанд севгиси (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168354#msg168354)
Фарзанд туғилгандан кейинги вазифалар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168356#msg168356)
Болаларга қандай муносабатда бслиш керак? (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168369#msg168369)
Ота-онанинг ҳақлари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168370#msg168370)
Ота-онага хизмат (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168372#msg168372)
Ота-она дуоси (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168373#msg168373)
Ота-онадан кейин"¦ (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168374#msg168374)
Ота-онага қандай муносабатда бслиш керак? (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168375#msg168375)
Ҳурмат намунаси (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168376#msg168376)
Қайси бири қарислар уйи? (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168377#msg168377)
Бошқа қариндошларнинг ҳақлари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168379#msg168379)
Қариндошларга қандай муносабатда бслиш керак? (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168380#msg168380)
Қсшнилар ҳаққи (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168381#msg168381)
Қсшнилар билан муносабат (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168382#msg168382)
Ар-хотиннинг жинсий ҳаёти (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168383#msg168383)
Шаръий алоқа ибодатдир (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168384#msg168384)
Ар-хотиннинг жинсий вазифалари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168385#msg168385)
Зино (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168398#msg168398)
Зинонинг даҳшатли зарарлари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168399#msg168399)
А ашк ва шубҳа (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168401#msg168401)
Шубҳага срин бермаслик (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168403#msg168403)
Оилани ҳимос қилиш чоралари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168404#msg168404)
УЧИАЧИ БЎЛИМ
Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.)нинг оилавий ҳаётлари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168419#msg168419)
Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.)нинг завжалари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168421#msg168421)
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) нима учун ксп аёлга уйландилар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168434#msg168434)
Асосий мақсад ва ҳикматлар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168436#msg168436)
Муҳим бир савол... (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168439#msg168439)
Лайғамбар (с.а.в.)нинг оилавий ҳаётлари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168441#msg168441)
Бсйра устида... (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168442#msg168442)
Исроф ва дабдаба (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168444#msg168444)
Оилада айланган исроф чархи. (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168446#msg168446)
Шукр қиладиган ксп нарсамиз бор (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168449#msg168449)
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) — оила бошлиғи (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168450#msg168450)
Аамунали ср сифатида"¦ (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168451#msg168451)
Аёллари билан суҳбатлари... (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168452#msg168452)
Етимларнинг отаси (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168465#msg168465)
Ҳазрати Лайғамбар қайнота (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168471#msg168471)
Хулоса (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=3555.msg168474#msg168474)