forum.ziyouz.com

Yurtdosh => Hamyurtlar => Andijon viloyati => Mavzu boshlandi: shoir 13 Iyul 2006, 04:23:34

Nom: Asaka shahri haqida ensiklopediyalarda
Yuborildi: shoir 13 Iyul 2006, 04:23:34
Ленинск, город (с 1938) в Андижанской области Узбекской ССР. Расположен в Ферганской долине, на канале Шаарихансай. Ж.-д. станция (Ассаке) на линии Андижан — Коканд. Узел автомобильных дорог на Маргилан, Фергану, Андижан. 28 тыс. жителей (1970). Заводы: 2 хлопкоочистительных, маслоэкстракционный, авторемонтный, железобетонных изделий, стройматериалов, кислородный. Техникум советской торговли, дошкольное педагогическое училище. Близ Л. — добыча нефти и газа.

Большая Советская энциклопедия
Nom: Re: Asaka shahri haqida ensiklopediyalarda
Yuborildi: muxbir 20 Iyul 2009, 08:55:20
ACAKA (1937 - 1991 й.ларда Ленинск) — Андижон вилостидаги шаҳар (1937 й.дан). Асака туманининг маъмурий маркази. Андижон — Тошкент т.й. даги Асака ст-ссидан 4 км. Марғилон, Фарғона ва Андижонга борадиган автомобиль йсллари кесишган жойда. А.дан Андижон ш.гача 16 км. Шаҳар адирлар ёқалаб оқаётган Шаҳрихонсой соҳилида, денгиз сатҳидан 495 м баландликда жойлашган. Унинг ён атрофини пахта далалари, ён-бағирларини боғлардан иборат адирлар сраб туради. Июлнинг сртача т-раси 26, Г, снв.ники — 2,9°. Вилостнинг Андижондан кейинги йирик индустриал шаҳри. Аҳолиси 52,8 минг киши (2000).
Шаҳар номининг келиб чиқиши ҳақида турли фикрлар бор. Айрим тадқиқотчилар (проф. Т. Ширинов) «Асака» номини Фарғонада мил.ав. 6—5-а.ларда сшаган сак кабилалари б-н боғлайди. Чунки бу қабила баъзи жойларда «ассакенлар» номи б-н ҳам юритилган. Уларда «асвака» — от, «ас-сака» — отлиқлар маъносини билдирган. Археолог Б. Матбобоев юқоридаги фикрни водийнинг шарқий қисмида топилган тошлардаги отлар тасвири б-н асослашга ҳаракат қилган ва шу жойларда наслдор отлар етиштирилган деган фикрни илгари сурган. Топономист олим С. Қораев Асака туманидаги «Ахтачи» қишлоғи номи мсғулча бслиб, от табиби (синчи), отбоқар деган маънони билдиришини таъкидлаб, юқоридаги мулоҳазаларни бирмунча тасдиқлайди. Шуларга асосланиб А. шаҳрининг 60 йиллиги (1997) муносабати б-н катта йсл ёқасидан шаҳарга кираверишдаги майдонда тулпор отнинг рамзий ҳайкалчаси қсйилди.
А. шаҳрининг қад. давр тарихи б-н боғлиқ археологик тадқиқотлар олиб борилмаган. Умуман А.нинг қад. тарихи Фарғона водийсининг Ахси, Қува, Андижон каби қад. шаҳарлари атрофидаги қишлоқлари тарихи б-н бевосита боғлиқ.
А. 19-а. тарихчиси Аваз Муҳаммад Атторнинг «Тарихи жаҳоннома» ва «Тарихи Хсқанд» асарларида тилга олинган. Унинг ёзишича, А. шаҳри ҳудудида Худоёрхон қалъа қурдирган ва бу ерда хоннинг дала ҳовлиси ҳам бслган. 18-а. охирида қурилган Шаҳрихонсой канали шаҳарнинг ривожланишида катта аҳамистга сга бслди. 1899 й. Тошкент — Андижон т.й. қурилиши муносабати б-н А.га уз. 4 км ли т.й. шохобчаси стказилди. Шундан сснг А.да европалик, хусусан рус ва маҳаллий бойлар саноат корхоналарини қура бошладилар. 20-а. бошларида А.да 2 минг киши сшаган. Лахта тозалаш ва ёғ з-длари бслган. Аҳолининг асосий қисми майда ҳунармандчилик б-н шуғулланган.
1946 й.да мотор таъмирлаш з-ди қуриб битказидди. Ағ-мой з-дида иссиқлик слектр маркази ишга тушди. Урушдан кейинги йилларда А. сқинидаги Андижон ва Лолвонтош нефть конлари, Хсжаобод газ кони муносабати б-н А. шаҳар саноат корхоналари салмоғи ортди. Юқоридаги конларни махсус ускуна ва техника жиҳозлари б-н таъминловчи омборхоналар қурилди. Лолвонтош — Асака газ кувури ётқизилди (1947). 60-й.дан шаҳар саноа-ти корхоналари қ.х. маҳсулотларини қайта ишлашга ихтисослаша бошлади. 70 —90-й.ларда тсқимачилик корхонаси (ҳоз. «Асакатсқимачи» акяисдорлик жамисти), пахта тозалаш з-длари, слектротехника, автомобиль тузатиш корхоналари қурилди.
1994 й. носбрда «ЎзДА­Уавто» қсшма корхонаси иншоотлари қурилиши бошланиб, корхона 2 йилда ишга туширилди: 1996 й. 19 июлда з-днинг тантанали очилиш маросимида Ўзбекистон А еспубликаси Лрезидента Ислом Каримов, ДА­У корпораяиссининг Лрезиденти Ким У Жунг жаноблари ташриф буюрдилар. Корхонадан жаҳон бозори талабларига жавоб бера оладиган, ёқилғини кам сарфлайдиган ихчам, чиройли, қулай бслган «Дамас», «Тико», «Аексис» автомобиллари чиқарила бошлади (қ. Автомобиль, Асака автомобиль заводи). «ЎзДА­Уавто» қсшма корхонасининг салмоғи Асака ш. саноат корхоналари маҳсулотларининг 92,3% га, Андижон вилост саноат корхоналари маҳсулотларининг 55,2% га тсғри келади. Бундан ташқари шаҳарда «ЎзДА­Уавто» қсшма корхонаси учун бутловчи қисмлар ишлаб чиқарувчи «ЎзДонг-Вонг» қсшма корхонаси, «Анзис» з-ди, шунингдек Италис б-н ҳамкорлиқда макарон ишлаб чиқарувчи «ФАМ» қсшма корхонаси бор. А.да ҳаммаси бслиб 12 йирик саноат корхонаси ишлайди; 510 дан зиёд кичик ва срта бизнес б-н шуғулланувчи хусусий фирма фаолист ксрсатади (2000).
А. саноати ривожланиши б-н бирга ҳар жиҳатдан қайта қурилмоқда: снги ксчалар очилмоқда, йсллар қурилмоқаа. Хонобод—Асака сув қувури ётқизилди. Шаҳарда Тошканбой А­гамбердиев номидаги маданист ва истироҳат боғи бор. Боғнинг снг тсрида А.да сшаб стган авлиёлардан Хожа Абдуллоҳ Туғдор қабри срнида мақбара қурилди. Бу жой зиёратгоҳ, муқаддас маскан ҳисобланади. Зиёратгоҳ сқинида Шаҳрихонсойнинг бош тсғони жойлашган. Шу ердан Охунбобоев сойига, Асака ташламаси канали ва бир неча ариқларга сув тақсимланади.
А.да 2000 й.да маиший хизмат касб-ҳунар коллежи қурилиб ишга тушди. 1999/2000 сқув йилида 10 умумий таълим мактаби, гимназис, академик лияей, коллежда 12 мингдан ортиқ сқувчи сқиди; 22 болалар боғча ва сслилари, 4 касалхона, саломатлик маркази, поликлиника ва амбулаторис ишлади. Шаҳарда 2 кинотеатр, маданист уйи, 2 клуб, 15 кутубхона, 3 стадион бор. 16 фуқаролар йиғини ташкил стилган (2000). Асака — Андижон, Асака — Фарғона йсналишида автобус қатнайди. «Асака оқшоми» шаҳар газ. чиқади.
Асака театри — 1932 й. ҳаваскор ёшларнинг «Кск ксйлак» труппаси асосида ташкил стилган. 1935—39 й.лар вилост мусиқали драма театри деб номланган. Театр жамоаси турли даврларда ишлаган санъаткорлар: Зулунбек Мамадалиев (режиссёр), Ғанижон Тошматов, Юсуфжон Дадажонов, Қаҳрамон Йслчиев, Ғуломжон А сзибоев (мусиқа раҳбарлари), Маманурқори Долихсжаев, Абдураим Маткаримов, Ҳалимахон Дадажонова (актёрлар), Турсунхон Акбарова, Ойшахон Усмонова, Ҳабибахон Охунова, Турсунбой Юсупов (хонандалар), Ширмонхон Ғозиева, Ойдин Акбарова (раққосалар) ва б. А епертуарларида «Ҳалима», «Аурхон», «Гулсара», «Фарҳод ва Ширин» каби мумтоз саҳна асарлари бор сди. 1939 й. театр жамоаси тарқатиб юборилди. Урушдан кейинги дастлабки йилларда сна шаклланди ва «Аефтчилар» клубида фаолист ксрсатди. 1959 й.да театр «халқ театри»га айлантирилди.
Ад.: А аҳмонов Собиржон, Асака, Т., 1999.
Ўткирбек Сулаймонов.

Ўзбекистон Миллий А­няиклопедисси
Nom: Re: Asaka shahri haqida ensiklopediyalarda
Yuborildi: muxbir 20 Iyul 2009, 08:55:45
АСАКА АВТОМОБИЛА¬ ЗАВОДИ, «ЎзДА­Уавто» компанисси — Ўзбекистон автомобиль саноатининг етакчи ва тснғич корхонаси. 3-днинг ишга туширилиши туфайли Ўзбекистон жаҳонда сз автомобиль саноатига сга бслган 28 мамлакат қаторидан срин одди. А.а.з. Андижон вилостининг Асака ш.да 1994—96 й.ларда қурилган. Автомобиль з-ди срта классдаги двигатели сиғими 1500 см3 бслган «Аексис», ста кичик классдаги ёнилғи кам сарфловчи, двигатели сиғими 800 см3 «Тико» енгил автомобиллари ҳамда фургон типидаги етти сриндиқли, двигатели сиғими 800 см3 бслган «Дамас» миниавтобусларни ишлаб чиқаради (автомобилларнинг техник тафсилотлари ҳақида Автомобиль мақоласига қ.). Унинг барча ускуна ва жиҳозлари Корес, Японис, Германис, Швеяис, Италис мамлакатларида ишлаб чиқарилган илғор автоматика ва технологислардан иборат. «ЎзДА­Уавто» компанисси ёпиқ турдаги акяисдорлик жамисти. Муассислари: ЎзА  ҳукумати номидан «Ўзавтосаноат» уюшмаси ва Корес А еспубликасининг «ДА­У» корпораяисси. Акяислари ҳиссаси 50% га 50% бслиб, инвестияисларнинг умумий ҳажми 650 млн. АҚШ долларига тенг. Компанисни тузиш тсғрисидаги Таъсис шартномаси 1992 й. 29 авг.да имзоланган, з-д қурилиши сса 1994 й. бошларида бошланган. «Дамас» миниавтобуслари 1996 й. 25 мартдан, «Тико» 1996 й. июнь ойининг срталаридан, «Аексис» автомобили сса 1996 й. июль ойининг срталардан ишлаб чиқарила бошланди. 1996 й. 19 июлда з-днинг тантанали очилиш маросими бслиб стди.
Қсшма корхонанинг умумий майдони ҳудуди 55 га. Асосий яехлар сгона бинода жойлашган. Бинонинг умумий майдони 16 га ни ишғол қилади. Бинонинг тепа қисмларида ҳам автомат бошқарувидаги улкан конвейрлар ишлаб туради. Автомобиль сратишнинг дастлабки жараёни асосан босма (пресс) яехидан бошланади. Жан. Коресдан келтирилган металл срами (автостал)дан шу яехда автомобиль «бичилади». Буни Япониснинг «Комаку» фирмасининг 500, 800, 1000 т ли пресслари бажаради. Машиналар конвейрлари пайвандлаш яехига стади. Бу яехда ишни асосан Швеяисдан келтирилган роботлар бажаради. А оботларни бир неча ишчи компьютер орқали бошқаради. Машиналар бссш яехига тушиб, бсслиб чиқади, сснг йиғув яехига стади. Бу яехда машина деталлари жой-жойига қсйилади. Тайёр бслган автомобиллар синалиб, з-д сшигидан чиқарилади. 3-д кунига 200 «Аексис», 120 «Тико», 60 «Дамас» русумли автомашиналар ишлаб чиқаришга мслжалланган. Корхонадан 2000 й. октсбрь ойига қадар 216659 автомобиль, жумладан 103535 «Аексис», 63322 «Тико», 49802 «Дамас» ишлаб чиқарилди. 1999 й. 15 мингга сқин автомобиль скспорт қилинди. Корхонада 7000 дан ортиқ киши ишлайди, шундан 3700 дан зиёди бевосита и.ч.да банд, 3400 дан ортиғи сотув ва автохизмат тизимларида ишлайди (2000).
Тошкент ш.да автомобилларни сотиш ва сотувдан кейин хизмат ксрсатиш ваколатхонаси фаолист ксрсатади. Москва, Санкт-Летербург, Қозон, Екатеринбург, Тюмень, Аовосибирск, Минск, Бишкек, Чимкент, Краснодар каби шаҳарларда минтақавий ваколатхоналари ва шсъба корхоналари очилган.

Ўзбекистон Миллий А­няиклопедисси