forum.ziyouz.com

Yurtdosh => Hamyurtlar => Toshkent shahri => Mavzu boshlandi: muxbir 21 Yanvar 2010, 11:06:19

Nom: Toshkent haqida "O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi"da
Yuborildi: muxbir 21 Yanvar 2010, 11:06:19: ТОШКЕАТ — шаҳар, Ўзбекистон А еспубликаси пойтахти, Тошкент вилости маркази. Марказий Осиёнинг йирик саноаттранспорт чорррахаси ва маданист марказларидан. А еспубликанинг шим.шарқий қисмида, Тсньшан тоғлари стакларида, 440—480 м баландликда, Чирчиқ дарёси водийсида жойлашган. Иқлими континентал, йиллик сртача т-ра 13,3Â°, снв. нинг сртача траси —1,1Â°, снг паст т-ра —29Â°. Июлнинг сртача траси 27,5Â°, снг юқори т-ра 42Â°. Йилига 360— 390 мм ёғин ёғади. Чирчиқ дарёсидан чикарилган ва бутун шаҳар бсйлаб стадиган Бсзсув, Салор, Анҳор, Қорасув, Оққсрғон, Бсрижар, Октепа, Қорақамиш ва б. каналлар унинг микроиклимига ижобий таъсир ксрсатади. Майд. 327,9 км2. Аҳолиси 2157,8 минг киши (2004 й.; 1977 й. 1689 минг киши, 1970 й. — 1385 минг киши, 1959 й. — 927 минг киши, 1939 й. — 556 минг киши, 1926 й. — 314 минг киши, 1897 й. — 156 минг киши). Шахарда 11 туман (Акмал Икромов, Бектемир, Мирзо Улуғбек, Миробод, Сергели, Собир А аҳимов, Чилонзор, Шайхонтоҳур, Юнусобод, Яккасарой, Ҳамза), 1 шаҳарча(Улуғбек) бор (2004).

Ўзбекистон мустақилликка сришгач, Т.да Ўзбекистоннинг бошқа вилост ва шаҳарларида бслгани каби бошқарувнинг тарихиймиллий шакли — ҳокимлик срнатилди. 1991 й. 18 носбрда Ўзбекистон А еспубликаси Олий Кенгашининг «Ўзбекистон А еспубликаси пойтахти — Тошкент шаҳри мақоми ва давлат ҳокимисти органлари тсғрисида»ги қарорига мувофиқ Т.да ҳоким лавозими жорий стилди. Т. шаҳар ҳокими Лрезидент томонидан тайинланади ва лавозимидан озод қилинади ҳамда Халқ депутатлари шаҳар кенгаши томонидан тасдикланади. Шаҳардаги туманларнинг ҳокимлари шаҳар ҳокими томонидан тайинланади ва лавозимидан озод қилинади хамда халқ депутатлари шаҳар кенгаши томонидан тасдикланади. Т. 2000 йилликдан ортиқ тарихга сга. Бу давр ичида у мудофаа девори билан сралган қалъадан жаҳондаги йирик шаҳарлардан бири, Ўзбекистон А еспубликасининг пойтахтигача бслган йслни босиб стди. Асрлар давомида шаҳар сзининг тинч ҳаётидаги муҳим воқеаларни ва суронли жангу жадалларни,. юксалиш ва инқироз даврларини бошидан кечирди. Аеча бор шаҳар вайрон бслиб, қайта қад кстарди. Кдя. срнидан неча бор силжиб, номи хам бир неча марта сзгарди. Хожа Аҳрор Валий, Шайх Умар Боғистоний, Абу Бакр Шоший, Абу Сулаймон Банокатий, Ҳофиз Ксҳакий каби буток алломалар шу ҳуджда сшаб, ижод стганлар.

Т.нинг узоқ стмиши ва у қад кстарган қад. Чоч ёки Шош вилости ҳақидаги маълумотлар ёзма манбаларда хилмахил ҳамда узуқюлуқ тарзда акс стган. Зардуштийларнинг қад. муқаддас китоби Aeecmona Сирдарё ҳавзасидаги мамлакат «Турон», аҳолиси сса «тур»лар деб юритилган. Бу слкада тур қавмлари уруғ ва қабила оқсоқолларининг диний ва сиёсий қароргоҳи — Қанғха (Қанға) шаҳри борлиги тилга олинади.

Т. ҳақидаги дастлабки аниқроқ маълумотлар мил. ав. 2-а. — мил. 5-а.ларга мансуб Хитой манбаларида учрайди. Уларда Тошкент вилости қадимда Лоюени, Юни, сснгра Чжеше, Чжечжи, Чжеси ва Ши деб номланган. Бу атамалар (аввалги иккитасидан ташқари) «Чоч» ссзининг хитойча талаффуз стилиши натижасида ҳосил бслиб, ҳатто охирги «Ши» топоними хитойчада «тош» маъносини англатган.

Мил.ав. 3-а.да қад. Чоч вилостида ташкил топиб, милоднинг 3-а.ларигача ҳукм сурган «Қанғ» («Қанға» ёки «Қанғха») давлати Хитой ёзма манбаларида «Кангкис» («Канизюй») номлари билан тилга олинади. Қад. тохарлар тилида «қанғ» ссзи ҳам «тош» маъносини англатган. Бу давлатнинг пойтахти — Битснь ш. бслиб, у ИошаХасарт дарёси (Сирдарё) бсйида жойлашган. Битснь ш. Даван (Фарғона водийси)дан 1510 ли (528 км) масофада бслган. Битснь ш.нинг бизгача сакланиб қолган харобалари маҳаллий аҳоли сртасида «Қанқатепа» номи билан машҳур (қ. Қанқа). У Т.дан 70 км жан.да — Сирдарёга сқин ерда, Оҳангарон дарёсининг қуриб қолган қад. сзани бсйида жойлашган. Археологик маълумотлардан маълум бслишича, Қанқатепа мил. ав. 3-а.даёқ атрофи мудофаа девори билан сралган ҳамда аркли катта шаҳар бслиб, майд. 160 гектарга тенг бслган. Кдд. Қанғ давлатининг фуқаролари ҳам «қанғар», «қанзар», кейинчалик «қанҳи», «қанғли» ёки «қаъни» деб номланган. Улар (қанқалар) ҳиндларнинг қад. китоби «Маҳабҳарата»да саклар ва тохарлар номлари қаторида тилга олинган.
Nom: Re: Toshkent haqida "O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi"da
Yuborildi: muxbir 21 Yanvar 2010, 11:06:54: Азма манбаларда келтирилишича, Т.нинг қад. номи «Чоч» бслган. Т. араблар тасарруфига стгач, араб алифбосида «ч» ҳарфининг йсқлиги боис арабий асарларда «Шош» деб юритилган. Илк срта асрларда у «Чоч», «Шош», «Шошкент», «Мадинат ашШош», «Бинкат» ва «Таркан» деб номланган. Т. ҳақидаги дастлабки маълумотлар маҳаллий олимлар (Хоразмий) ва тарихчигеографлардан Табарий, Истаҳрий асарларида учрайди. Истаҳрийнинг «Китоб ал масолик вал мамолик» («Йсллар ва мамлакатлар тсғрисидаги китоб»)ида Шошнинг бош шаҳри Бинкат деб ксрсатилади. 10-а.да ёзилган (муаллифи номаълум) «Ҳудуд улОлам» («Оламнинг чегаралари») китобида «Чоч бу катта вилост, халқи жанговар ва саҳийдир. У ерда камон ва сқёй ссалади. Бинкат Чочнинг пойтахти ҳисобланади. Бу катта шаҳар, айни вақтда подшонинг қароргоҳидир», деб таърифланади. Фирдавсийнинг «Шоҳнома» асарида Чоч сзининг камони Шоший (сқёйлари) билан машҳурлиги ҳақида мисралар бор.

Шаҳар «Тошкент» номи билан даставвал 11-а.нинг машҳур алломалари — Абу А айҳон Беруний ва Маҳмуд Кошғарийнинг асарларида тилга олинади. Беруний «Ҳиндистон» асарида Тошкент номининг келиб чиқиши тсғрисида ссз юритиб, «Тош» ссзи асли туркча бслиб, Шош ксринишини олган. «Тошканд — тошли қишлоқ демакдир» (Абу А айқон Беруний, Танланган асарлар, Т., 1963, 2ж., 2326.), деб изоҳлайди. Маҳмуд Кошғарийнинг маълумоти бсйича, Т. 11 —12-а.ларда «Таркан» деб ҳам юритилган. Заҳириддин Муҳаммад Бобур «Бобурнома» да Т. номи устида тсхталиб, «...асарларда Тошкент номини Шош, баъзан Чоч ёзадилар» деб қайд стади. Бироқ 16-а. охири ва 17-а. бошларида Тошкент топоними шуҳрат топиб, унинг қад. Чоч, Шош ва Бинкат номлари астасекин муомаладан тушиб қолди. 17-а.да сшаган тарихчи олим Маҳмуд ибн Вали шундай ёзади: «Шош — Сайхун (Сирдарё)нинг у томонига жойлашган шаҳар ва Туркистон (вилост)га карайди... Уни Чоч атайдилар. Бироқ ҳоз. вақтда у Тошкент номи билан машҳурдир».

Тошкент воҳасида шаҳар маданистининг шаклланиб, шаҳарнинг қад кстариши шу слкада сшаган қад. чорвадор ва деҳқонларнинг ижтимоийиқтисодий ва маданий ҳаётидаги улкан тарихий жараён бслиб, бу жараён шубҳасиз слканинг сзлаштирилиб, обод стилиши, айниқса, унда чорвачилик ва деҳқончилик хсжаликларининг ташкил топиши ҳамда ҳунармандчилик, ички ва ташқи савдонинг ривожланиш тарихи билан узвий боғлиқдир. Бу жараённинг тарихий манзараси ниҳостда кенг бслиб, у ёзма манбаларга нисбатан кспроқ археологик тадқиқотлар воситаси билан тикланмоқда. Шунинг учун ҳам Т. ҳудудида олиб борилган археологик тадқиқотларнинг натижалари қад. ва срта асрларга оид манбалардаги маълумотларни тслдириб, уларга аниклик киритмоқда.

Географик жиҳатдан қулай, иқлими мсътадил бслган Чирчиқ ва Оҳангарон водийларида узоқ стмишдаёқ чорвачилик ва деҳқончилик билан шуғулланган аҳоли сшаган. Археологик ёдгорликларнинт гувохлик беришича, мил. ав. 2минг йилликнинг охири ва 1минг йилликнинг бошларида ксчманчи чорвадор аҳолининг строклашуви кучайиб, деҳқончилик кенгас бошлаган. Ҳали суғорма деҳқончилик ва ирригаяис иншоотлари қуриш имконисти бслмаган Т. нинг дастлабки деҳқонлари, гарчи дарёнинг асосий оқимидан сув боғлаб олишга қурбилари келмаган бслсада, лекин, дарё тошқинлари ва адирлардан келган сувлардан ҳосил бслган ирмоқлар бсйида, табиий захоб ерларда деҳқончилик килганлар. Ҳоз. Т.нинг Қорасув, Салор ва Жсн ариғидан суғориладиган жан. қисмида шундай ибтидоий деҳқончилик маданисти ташкил топган. Т.нинг бу ибтидоий деҳқончилик маданистининг излари даставвал шаҳардан 30 км жан. да Бурганлисой ёқасида топилиб, тадқиқ стилгани туфаили тарих фанида у Бурганли маданисти номи билан машҳур бслган.

Мил. ав. 6—4аларда Қорасув, Салор ва Жсн ариғи ёқаларида дастлаб илк қишлоқлар қад кстарган. Шулардан бири Жсн ариғи бсйидаги Шоштепанинг остки қатламидан қазиб очилган қалъа харобасидир. 1980—82 й.ларда олиб борилган казиш ишлари унинг мил. ав. 6—4-а.лар ва 2—1-а.лардаги ривожланиш боскичларини аниқлашга имкон берди. Бир томони Жсн ариғига ёндошган бу қад. жой атрофи даставвал тупроқ, марза билан сралиб, қалъа, истеҳком қиёфасини олган. Шоштепанинг қад. аҳолиси чорвачилик (қорамолчилик, йилқичилик, қсйчилик ҳамда тусчилик) билан шуғулланган. Қад. шоштепаликлар жез ва темирдан қуролсроғ ва асбоблар ссашни, кулолчилик ҳамда тсқимачиликни схши билган. Шубҳасиз, бу қишлокларда, кейинчалик Т. воҳасида шаҳар маданисти шаклланиб, қад. Т. нинг астасекин қад кстаришига замин бслди.

Мил. ав. 2—1-а.ларда Шоштепада қад. шаҳар белгилари пайдо бсдди. Қад. қишлоқ харобалари устида атрофи қалин айланма девор билан сраб олинган доира шаклидаги қалъа (қсрғон) қад. кстарди.

Мил. 1—2-а.ларда сускдан ссалган ёзув таёқчаси (стиль) қад. Шошда ссалиб ишлатилган. 15 см ли бу суск қаламнинг бир томони ёзиш учун учли қилиб, иккинчи счиргич томони сса қийшиқ ксп бурчак шаклида куракча қилиб ссалган. Бу топилма милод бошларидаёқ Т. воҳасида ҳам хаттотлик мавжудлигидан гувоҳлик беради.
Nom: Re: Toshkent haqida "O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi"da
Yuborildi: muxbir 21 Yanvar 2010, 11:07:48: Шоштепадаги археологик обидалар шаҳарнинг мустаҳкам мудофаа девори, ҳашаматли меъморий мажмуоти, ҳунармандчилик буюмлари, хатсавод ва савдодан далолат берувчи топилмалар милод бссағасида Т. воҳасида шаҳар маданисти ривожланиб, Шоштепадаги қад. қишлоқ шаҳар қиёфасини ола бошлаганини ксрсатади. Шоштепани срганиш Т. ҳудудидан шаҳар маданисти тарихи худди шу даврдан бошланган, съни унинг ёши 23 асрдан кам смас деб баҳрлашга имкон берди.

Мил. нинг 1-а.ига келиб Чирчиқ, Салор, Қорасув бсйларидаги воҳанинг қарийб срмидан кспроғи сзлаштирилиб обод стилган. Салор ёнида жойлашган Чоч шаҳри бу даврда ҳар томонлама етакчи мавқега сга бслиб, уни муаррихлар ҳақли равишда милоднинг бошларидаги Т.нинг асоси деб ҳисоблайдилар. Буюк ипак йслида жойлашган Т. Европа мамлакатларининг Ҳиндистон ва Хитой билан олиб борган турли алоқаларида муҳим роль сйнаган. Бу шаҳар 6—8-а.ларда, айниқса, равнақ топган. Шаҳарнинг Турк хоқонлиги таркибига кириши, унинг Қорамозор тоғларидаги конлар сқинида жойлашганлиги, ҳунармандчилик маҳсулотларига доимо муҳтож дашт ксчманчиларининг ёндошлиги, шунингдек, асосий карвон йсллари, хусусан, Буюк ипак йсли воҳанинг шим. ҳудудларидан стиши уни тезда Чоч давлатининг пойтахти бслиб қолишига имкон берди. Шаҳар атрофи кучли мудофаа деворлари билан сраб олиниб, махсус саройқалъа қурилган. Археологик қазишмалар вақтида топилган ишлаб чиқариш. қуроллари ва уйрсзғор буюмлари бу ерда юксак маданист бслганидан далолат беради. Манбаларга ксра, шаҳар, ичвда сарой, ибодатхона бслган арк, амалдорларнинг уйлари жойлашган шаҳристон, ҳунармандлар маҳаллалари срнашган ички ва ташқи рабодлардан иборат бслган.

Шаҳар атрофида озод жамоаларнинг кенг скинзорлари, қишлокдари, илк заминдорлик деҳқонларининг қсрғон ва боғроғлари, истеҳкомлари пайдо бслган. Акинзор ерлар ва боғлар чеккасида — ксчманчилар даштига туташ чегараларда мудофаа истеҳкомлари қурилган. Араб манбаларида бу шаҳар Чочнинг пойтахти — «Мадинат ашШош» (Шош шаҳри) деб аталган.

Чоч пойтахти ҳунармандлари металлдан меҳнат қуроллари, сроғаслаҳалар, зебзийнат ва рсзғор буюмлари ссашган, кснчилик билан шуғулланишган, пахта ва жуншиша идишлар, заргарлик буюмлари ссаб, ички ва ташқи савдони таъминлашган.

Шаҳар қизғин савдо маркази ҳам бслган. Ғарбда Византисдан тортиб, шарқяа Хитойгача бслган давлатларнинг Т. ҳудудидан топилган тангалари шундан далолат беради. Чоч ҳокими ҳам сз тангаларини зарб қилдирган. 4—8-а.ларда Чочда кумуш тангалар чикарадиган зарбхона бслган. Қад. Чоч ҳукмдорлари одд томонига мулкдорнинг сурати, орқа томонига ҳужумга тайёрланиб турган қоплон тасвири ёки сулолавий айри там/а туширилган пулларни зарб стган. Чочнинг худди шу даврда зарб стилган баъзи тангалари орасида ҳукмдор билан ёнмаён турган малика тасвири туширилган пуллар ҳам учрайди. Бу шубҳасиз, Чочнинг илк срта аср ижтимоий ва иқтисодий, айниқса, сиёсий ҳаётида ҳукмрон табақа аёлларининг юқори нуфузга сга бслганлигини ксрсатади. Улар «Шсрхон хотун» ва «Кабачхотун» (уй маликаси) каби шарафли номлар билан улуғланиб, шаҳар ташқарисида жойлашган сслим қароргоҳда истиқомат қилганлар. Бундай ойимлар сшаган жой «Ачабат» (Катта она қсноғи) деб юритилган. Савдосотиқ ва ҳунармандчилик билан бирга маданист ҳам юксалган. Манбаларга ксра, тасвирий санъат ва, айниқса, мусиқа ривож топган.

Араб қсшинлари Чочга илк бор 713 й.да бостириб келишган. Табарийнинг ёзишича, Чочни забт стиш учун араблар 20 минг кишилик қсшин тортган. Шаҳар аҳолиси арабларга қарши қаттиқ қаршилик ксрсатган. Лекин, араблар ксп стмай Чочни босиб олганлар ва талонторож қилиб катга слжа билан қайтганлар. Араб истилочилари томонидан вайрон стилган шаҳар сзини снглай олмади. Фақат 9-а.га келиб, аввалги срнидан 4— 5 км шим.ғарброқяа, Бсзсув каналидан чиқарилган Кайковус (Колкоҳдиз) ариғи ёнида снгитдан вужудга кедди ва сна Чочнинг пойтахтига айланиб, жадал тарақкий ста бошлади. Бу снги шаҳар араб манбаларида Бинкат (узокдан ксриниб турувчи ёки қуйи шаҳар) деб тилга олинади. Бу ном 9— 10-а.ларда зарб стилган кумуш ва чақа тангаларда Шош ва Мадинат ашШош номлари билан бир каторда учрайди. Бу шаҳарда ҳам ҳунармандчилик ва савдосотиқ тез ривож топди. Араблар даштлик чорвадор кабилалар ҳужумидан ҳосилдор ерларни муҳофаза қилиш мақсадида 8-а.нинг 70-й.ларида Чирчиқ воҳасининг шим.ғарбий чегаралари бсйлаб Сойлиқ қишлоғи ёнидаги тоғлардан то Сирдарёгача девор қурдирганлар. Унинг харобалари Канпирдевор номида сақланиб қолган. 9—10-а.ларда Шош Сомонийларта тобе бслган.
Nom: Re: Toshkent haqida "O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi"da
Yuborildi: muxbir 21 Yanvar 2010, 11:08:21: Азма манбалар ва археологик тадқиқотлардан маълум бслишича, Бинкат ш.нинг кейинги асрлардаги срни Т. нинг тсрт даҳасида, асосан, учтаси — Себзор, Кскча, Бешёғоч ҳудудида жойлашган бслиб, у алоҳида қалин деворлар билан сраб олинган 4 қисм: арк (срда), шаҳристон (шаҳарнинг асосий қисми) ҳамда и ч к и (рабоди дохил) ва т а ш қ и (рабоди хориж) рабодлардан иборат бслган ва бир неча қатор мудофаа девори билан сралган. Шу даврдаги арк (майд. 3 га) ва шаҳристон (майд. 15 га ча) шаҳар марказида ҳоз. Шайхонтоҳур тумани ҳудудидаги Аски жсва бозори ва ундан шарқдаги катта тепалиқда жойлашган. Қалъада ҳукмдор саройи ва зиндон бслган. Саройнинг бир дарвоза (қопқа)сидан шаҳристонга, бошқасидан шаҳарнинг ички рабодига чиқилган. Шаҳар марказида бозор бслган, у «Жсба» деб юритилган. Марказ билан шаҳар дарвозалари ксчалар орқали боғланган. Бир ва икки каватли пахса ёки синчкори деворли ҳовлили қилиб турар жойлар қурилган.

Ички ва ташқи рабод деворлари оралиғи 4 км бслган. Шаҳарда кулолчилик, сқёй, газлама, гилам, чодир ҳамда чарм маҳсулотлари ишлаб чиқариш. ривожланган.
10-а. охири — 12-а. срталарида Чоч Кррахонийлар давлати таркибига кирди. 1214—15 й.ларда Муҳаммад Хоразмшоҳ қорахитойлар қсшини ҳамда найманлар хони Кучлуқ билан жанг қилиб, Шош вилостини улардан тортиб одди ва вилост душманлар қслига стмаслиги учун Шош маркази аҳолисини ксчиртириб юборди. Шу боис мсғуллар 1220 й.да шаҳарни қаршиликсиз қслга киритган бслиши мумкин. Жувайнийнинг мсғуллар босқини ҳақидаги хабарида Тошкент ш. тилга олинмаган. 13—14-а.нинг 1срмида Тошкент вилости Чиғатой улуси таркибида, 14-а.нинг 2срми — 15-а. нинг 80-й.ларигача Т. Амир Темур ва Темурийлар таркибида бслди. 1404 й. да Улуғбек ихтиёрига мулк тарзида берилди. Бу даврда шаҳар воҳа билан дашт чегарасидаги кучли қалъага айланди, унинг ҳудуди кенгайди, ишлаб чиқариш., савдосотиқ, маданист ривожланди. А егистон, Шайхонтоҳур ансамблидаги мақбаралар, Жоме маежиди ва б. қурилди. Археологик топилмалар, меъморий обидалар маҳаллий анъаналарнинг қсшни Шарқ мамлакатлари маданисти билан уйғунлашиб кетганлигини ксрсатади. Темурийлар сртасида бошланган тахт учун кураш натижасида Т. 1485 й.да Мсғулистон хони Юнусхон ихтиёрига стди ва унинг қароргоҳига айланди. Лекин, у ксп ҳукмронлик қилмай, 1487 й.да Т.да вафот стди.

Юнусхондан кейин тахтга унинг сғли Султон Махмудхон стирди. Унинг ҳукмронлиги ҳам кспга бормади. Т. 1503 й.да Шайбонийхон ва Ксчкунчихон тасарруфига стди. 16-а.да Т. сна ободонлашиб, Туркистоннинг ҳунармандлик, савдосотиқ ва маданий марказларидан бирига айланди. Шаҳар снги девор билан сралди. Меъморлик обидалари қад кстарди, уларнинг айримлари (Шайх Хованди Тоҳур мақбараси, Кскалдош мадрасаси, Бароқхон мадрасаси) бизнинг давримизгача етиб келган. Ҳунармандликнинг тараққиёти савдосотиқ алоқаларининг кенгайишига олиб келди. 1558 й.да Т. қирғизқайсоклар қамалига бардош берди.

16-а.нинг 2срмида Қозон ва Астрахон хонликларининг А ус давлатига бсйсундирилиши натижасида Т. билан Москва сртасида савдо алоқаси ривожланди, ҳар икки томон бир-бирига слчилар юборди. 1579 й.да Т.ни Бухоро хони Абдуллахон II босиб олди. 1588 й. да шаҳар аҳолиси Абдуллахон II нинг ноиби, Тошкент вилостининг ҳокими Ўзбекка қарши исён кстарган. Лекин, ксп стмай исён бостирилди. 1597 й.да шаҳарни Таваккалхон (1598 й. в. с.) босиб олди. Оз фурсат стмай Т. сна Бухоро хонлигига стди. Аштархонийлардан Имомқулихон қозоқларни тормор келтириб, 1611 й.да сғли Искандарни Т.га ноиб қилиб тайинлади. Бироқ шаҳар аҳолиси исён кстариб, қочиб кетаётган Искандарни тутиб слдирди. Бундан ғазабланган Имомқулихон Т. аҳолисидан шафқатсиз сч олиб, уларни қирғин (қатлиом) қилди.
1723 й.да Т. Жунғар хони ГалданА¦ирен қслига стди. Бу даврда Т. аҳолиси токчилик, боғдорчилик ҳамда полиз скинлари, буғдой, тариқ, арпа, сули, зиғир, кунжут етиштириш билан шуғулланарди. Шаҳар расталарида ипак мато, ип газлама, зарбоф кийимлар ксп бслган. А ус савдогарлари Т.га мовут, қундуз териси ва турли бсёклар келтиришган. Т. билан Балх, Хива, Бухоро, Самарканд, Кслоб, Шаҳрисабз ва б. шаҳарлар сртасида савдосотиқ ривожланган. Лул муомаласи бу даврда хам ҳали схши тарақкий килмаган сди. Т. аҳолисига дон ва қорамол билан тсланадиган махсус солиқ (ҳосилнинг 1/101/5 улуши) солинган. Т. Жунғарис хонлиги барҳам топгандан кейин (1758) Катта Ўрда ва қалмокларнинг ҳужумлари натижасида ксп зарар ксрди.
Nom: Re: Toshkent haqida "O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi"da
Yuborildi: muxbir 21 Yanvar 2010, 11:08:46: 18-а. срталарида гарчи шаҳар қслданқслга стиб турган бслсада, Т. 4 даҳа (қисм)га — Шапхоншоҳур, Себзор (Қаффоли Шоший), Кскча (Шайх Зайниддин), Бешёғоч (Зангиота) даҳаларига бслиниб, уларнинг ҳар бирини мустақил ҳоким бошқарган. Т. тарихида бу давр Чорҳокимлик деб аталган.

Шаҳарни бошқариш бсйича барча маъмурий лавозимларга Т.нинг бой савдогар ва аслзодалари томонидан ксрсатилган шахслар тайинланган.

Ҳокимлар ташқи босқинларга қарши курашиш учун навбат билан қсшин ажратганлар. Муҳим масалалар ҳам биргаликда ҳал қилинган. Ҳокимликлар сртасида шаҳарда ҳукмрон бслиш учун баъзан тсқнашувлар бслиб турган. Бундай тскнашувлар сабабли юзага келган нотинчлик даври десрли чорак аср давом стган. Айрим вактларда бутун шаҳар ҳудуди жанг майдонига айланган. Лекйн, 4 даҳа ҳокимларининг сзаро тсқнашувлари асосан, шаҳарнинг Жанггоҳ, Лабзак ариғи бсйида («Жангоб») бслган. Ўзаро тсқнашувларга шаҳар аҳолиси ҳам жалб стилган. Фақат Аски жсва бозори бетараф жой ҳисобланиб, нотинчлик вактида ҳам савдосотиқ давом стган. Чорҳокимлик даврида Т. аҳолиси атрофдаги шаҳар ва қишлоқлар, Дашти Қипчоқнинг чорвадор аҳолиси ҳамда Сибирь билан савдо алоқаларини узмаган. А оссис билан савдосотиқни ривожлантириш мақсадида 1779 й.да Тошкентдан Тобольск ш.га слчилик миссисси жснатилган. Бироқ, бу даврда Т.даги ички зиддистлар ва нотинчликлардан фойдаланган ксчманчилар шаҳарга бир неча марта ҳужум қилдилар. Аатижада шаҳар атрофидаги боғлар, деҳқончилик далалари пайҳон қилинди. Умуман олганда чорҳокимлик даври Т. ҳаёти хсжалигининг тушкунлик даври бсдди. Шу боис савдоҳунармандчилик ахлининг илғор фикрли вакиллари сртасида шаҳарни сгона ҳоким қсл остида бирлаштириш ғослари вужудга келди. Шу даврда шаҳар схлит ташқи девор билан сралган ва унинг уз. 14 км, дарвозалар сони 12 та сди.

1784 й. Шайхонтоҳур даҳаси ҳокими Юнусхсжа қолган 3 даҳа ҳокимлигини ҳам сз тасарруфига олиб, мустақил Т. давлатини ташкил стди. Бир неча ҳарбий юришлардан кейин у Катта Ўрдадан Т. атрофидаги қишлоқларни қайтариб олишга, Т. аҳолисига тинчлик бермаётган ксчманчи жуз қабилаларини бсйсундиришга муваффақ бслди. 1799 й.да Қсқон қсшинлари Т.ни қамал қилди, аммо тошкентликларнинг кучли зарбасига учраб орқага қайтди.

Т. давлати ташқи кучлар, айниқса, Ксқон хонлари тазйиқида бслсада, 20 й.дан зиёд умр ксрди.

Т. давлати марказлашган давлат сифатида бслиб, унинг маъмуристини «волий вилост» лавозими билан Юнусхсжа бошқарди. Кейинроқ Юнусхсжа «Хазрати Ашон» унвонини олиб, айни пайтда «хон» деб ҳам юритилди. Юнусхсжа ҳузурида тузилган «хон кенгаши»га 4 даҳа мингбошилари, оқсоқоллари ва б. киритилган. Кенгашда, асосан, даҳа ва улус бошқаруви ҳамда ҳарбий масалалар муҳокама стилиб бир ечимга келинган. Давлатнинг ички ва ташқи сиёсатини девонбеги, қози ва раислар амалга оширганлар. Ўта жиддий масалалар: сғирлик, қотиллик ва б.ни Юнусхсжанинг сзи ҳал стиб, айбдорга тегишли жазо берилган; қотилларга сса слим жазоси қслланилган. Хорижий давлатлар билан дипломатик алоқаларни ҳам Юнусхсжанинг сзи олиб борган.

Анҳорнинг снг тарафида хон фармони билан баланд ва қалин девор сралган Ўрда, съни давлат маҳкамаси бино қилинган. Унда Юнусхоннинг қароргоҳи ва девонхонадан ташқари зарбхона жойлашган. Ўрдани қсриқлаш ва муҳофаза стиш учун 2 минг кишилик махсус ҳарбий қисм («қорақозон») ташкил стилган.
Тошкентлик тарихчи Муҳаммад Солиҳнинг маълумотига ксра, оталиқ — девонбеги лавозимига А устамтсра, парвоначи лавозимига Одилтсра, бош ҳарбий амир лавозимига Саримсоқтсра, қсшин бошлиғи лавозимига Бобохонтсралар тайинланган. Давлатнинг молис ишлари билан бошчихсжа шуғулланган. У ички ва ташқи савдо ишларини назорат қилган.
Nom: Re: Toshkent haqida "O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi"da
Yuborildi: muxbir 21 Yanvar 2010, 11:09:34: Юнусхон шим.да Т.га туташган Дашти Қипчоқ худудини ҳам тасарруфига олиб, аҳолисига зиддистли вақтларда зарурий сондаги лашкар тсплаб бериш мажбуристини юклаган. Чимкент ва Сайрам ш.лари, кейинчалик Туркистон ш. ҳам Т. давлати таркибига киритилган. Аиёзбек, Олтинтепа, Кррабулоқ, Сарапон, Темир мавзелари ва б. снлаб қишлоклар Т.га тобе бслган.

1800 й.да Тошкент давлатининг чегараси жан. ва ғарбдан Сирдарё бсйлаб, шим.дан Туркистон ва Қоратоғ ён бағирлари орқали стган. Шарқда Сайрам тизмаси ва Угом дарёсининг снг соҳили, жан.шаркда ЧатқолҚурама тоғ тизмаларини ёқалаб Сангир қишлоғигача чсзилган. Унинг шим. ва ғарбий ҳудудларида, асосан, чорвадор ксчманчи аҳоли сшаган. 1797 й. маълумотларига қараганда, барча солиқ ва мажбуристлардан озод, ер ва сув билан таъминланган 2 минг доимий қорақозондан ташқари Юнусхон ихтиёрида 50—70 минг атрофида лашкар бслган. Махсус гурухлардан тузилган қорақозон ва лашкар навкарлари пилтали милтиқ, сқёй, қилич ва қалқон билан қуролланган. Юнусхон қсшинида 20 га сқин тсп бслган. Ўклар асосан, Т.нинг сзида Ўқчи маҳалласида қуйилган.

Т.нинг икки минг йиллик тарихи давомида срни алмашди, ҳудуди ҳам кенгайиб борди ва ундаги аҳоли жойлашуви кичик маъмурий қисмлар — маҳаллалар шаклини олган. Маҳаллалар, одатда, каттакичик ксчалар, ариқ ёки жарлик каби табиий тссиқлар орқали чегараланган ҳамда жамоа бслиб сшаш заруристи ёки касбкори, ижтимоий ҳолати, стник таркиби каби белгилари асосида шаклланган.

Қад. ва срта аср Т. маҳаллалари ҳақида ёзма маълумот жуда оз. Т. ҳудудида 9-а.даги шаҳар — Бинкат (11-а.дан Тошкент)нинг кейинги асрларда кенгайиб бориши билан унда маҳаллалар сони ҳам кспайиб борган ва булардан баъзиларининг номлари ёзма манбаларда учрайди.

18-а.га келиб Т. маъмурий ҳудудий жихатдан 4 кисм — даҳаларига бслинган. Даҳалар сз навбатида бир қанча маҳалла ва гузарлардан ташкил топган; даҳаларда маҳаллалар сони ва уларнинг каттакичиклиги турлича бслган. Баъзи йирик маҳаллалар бир ном билан аталса ҳам унинг кейинроқ пайдо бслган қисмлари тартиб рақами билан (мас., 1, 2, 3, 4Ашонгузар) ёки ҳудудига қараб аталган (мас., Катта Камолон ва Кичик Камолон). Аҳоли сони ссган сайин маҳаллалар кенгайган ёки снгилари пайдо бслган. Маҳалла маъмурий ҳолати жиҳатдан сз ички тартибқоидаларига сга жамоа ташкилоти саналган ва уни маҳалла аҳолиси томонидан сайланган бошлиқ (оқсоқол) бошқарган, 20-а. бошларига келиб улар юзбоши мавқеида ксрилган. Оқсоқолларга маҳалланинг жамоат ишлари, маросимлари, йиғинларини бошқариш ҳамда манфаатларини ҳимос қилиш ваколати берилган.

19-а.нинг 2срмига оид ёзма манбаларда Т. маҳаллалари ҳақида статистик маълумотлар мавжуд. Уларда қайд стилишича, бир маҳаллада 50 тадан 150 тагача хонадон бслган. 1910 й. Т.да 146 минг аҳоли сшаган, хонадонлар сони 21 мингга етган. Шаҳар марказидаги маҳаллалар чеккаларидагига нисбатан қад. бслиб, аҳоли ҳам зич сшаган. Баъзи маҳаллаларнинг номлари сша жойда ривожланган касбҳунарни англатган (Личоқчилик, Дегрез, Атикдсз); бошқалари стник атамалар (Ўзбекмаҳалла, Тожикксча, Мсғулксча) ёки жойнинг рельефи (Сассиқҳовуз, Чуқурксприк, Баландмасжид ва ҳ.к.) орқали ифодаланган.

Маҳаллаларнинг масжиди ва чойхонаси унинг гавжумроқ ерида жойлашган, аҳолининг турли маъракалари учун зарур умумий мулки сақланган. Бир нечта маҳаллага бир умумий марказ — гузар, унда масжид, ҳунармандчилик устахоналари, чойхона, нонвойхона, дсконлар ҳамда бозорча хизмат ксрсатган. Гузарлар, одатда, катта ксчалар ёки чорраҳаларда жойлашган.
Nom: Re: Toshkent haqida "O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi"da
Yuborildi: muxbir 21 Yanvar 2010, 11:10:13: Т. маҳаллалари ҳақида аниқроқ ёзма маълумотлар даҳалардаги қозилик дафтарларида, 19-а.нинг 2срмида сса русча нашрларда қайд стилган. Шунга ксра, 1865 и. Т.да 140 та маҳалла бслган, аҳолиси 76 минг киши. Туркистон слкаси статистикаси йилномасида (1876) Т.да 149 та маҳалла (Шайхонтоҳур даҳасида 48 та, Себзор даҳасида 38 та, Кскча даҳасида 31 та, Бешёғоч даҳасида 32 та) бслганлиги таъкидланган. А. Г. Маллиякий 1927 й. нашр стган рсйхатда сса Т.да 280 та маҳалла ва шаҳар аҳолисига тегишли 171 та мавзе номи бор (қ. плансхема). Мавзелар, одатда, шаҳарликларнинг шаҳар ташқарисида жойлашган скинзорлари ва боғларидан иборат бслган; шсролар даврида мавзелар давлат томонидан мусодара қилиниб жамоа хсжалигига айлантирилган.

Т.нинг снг гавжум кисми, унинг бозорлари ҳисобланган. Аски жсва, Чорсу ва Кскалдош мадрасаси оралиғида А егистон, Чорсу ва Каппон (ғалла) бозорлари жойлашган. А егистон бозорида хонликларда ишлаб чиқарилган моллар билан бир қаторда Ҳиндистон, Афғонистон, Арон, Кошғар, Хитой ва А оссисдан келтирилган моллар ҳам сотилган. Т. дан савдо карвонлари дашт орқали Сибирь шаҳарлари, Кошғар, Хитой, Ҳиндистон, Афғонистон ва Арон томон қатнаган. Тошкент давлати ташқи ва ички савдони ривожлантириш мақсадида олд томонида «Муҳаммад Юнусхсжа Умарий» деб ёзилган, сиртига лочин ёки йслбарс тасвирлари туширилган сз тангаларини зарб стиб, мустақил ички ва ташки сиёсат юритган. Юнусхсжа, айниқса, А оссис билан муттасил савдо алоқалари олиб бориш ва уни кенгайтиришга интилган. 1792 й. Юнусхсжа рус подшосига хат юбориб унга Катта жуз бийлари билан иттифоқ тузганлигини, Т.дан А оссисга слтадиган карвон йслларидаги талончиликлар тухгатилганлигани хабар қилади. 1802 й.нинг кузида Юнусхсжа вазири аъзам Муллажон Охунд Маҳзум билан Ашурали Баҳодир мингбошини СанктЛетербургга слчи килиб юборади. Алчиликдан мақсад, фақат савдо алоқаларини кенгайтиришгина смас, балки А оссисдан қуролсроғ, чссн ва мис рудаларини сотиб олиб, сз ҳарбий кучини мустаҳкамлаш ҳамда А оссисдан туп куювчи уста ва кончиларни Т.га таклиф стиб, бу ерда тспчилик ҳунармандчилигини ривожлантириш ва конларни ишга солиш ҳам ксзда тутилган сди. 1803 й. март ойида Т. слчилари император Александр I ва давлат канялери ҳамда ташки ишлар вазири граф А. Вороняов қабулида бсддилар.
Т.нинг қалъа девори 19-а. бошларида Юнусхон фармони билан дақалар маҳаллаларининг барча сркаклари оммавий хашарга жалб қилиниб таъмирланди.

Лашкар Қушбеги даврида шаҳар атрофи бсйлаб Қсймас, Қсқон, Қашқар, Лабзак, Тахтапул, Қорасарой, Сағбон, Чигатой, Кскча, Самарқанд, Камолон ва Бешёғоч каби 12 дарвоза бор сди. Муҳаммад Солиҳнинг ёзишича, девор бсйлаб ҳар минг қадамда биттадан «борд» (мсла), ҳар 4 минг қадамда сса биттадан бурж (минора)лар қурилган. Шаҳарнинг шарқий дарвозасидан то ғарбий дарвозасигача 8500 қадам, шим. дан жан.га сса 8100 қадам масофа ҳисобланган. Ҳар бир дарвозадан шаҳар маркази — А егистон бозорига слтувчи ксчалар ва улардан сса ксплаб тор ксчалар шохлаб кетган.
Юнусхсжа вафот стгач (1803), унинг сғли Султонхсжа Т. ҳокими бслди. Юнусхсжанинг слимидан фойдаланган Қсқон хони Олимхон сз укаси Умархон қсмондонлигида қсшин тортиб, Т.ни сгаллади ва унга Султонхсжанинг укаси Ҳамидхсжани ҳоким қилиб тайинлади. Ҳамидхсжа Қсқонга бсйсунмай қсйди. Аатижада Олимхон шахсан сзи қсшин тортиб, Т.ни Қсқон хонлигига узилкесил қсшиб олди. Шундан бошлаб, Т.га ноиб сифатида фақат Қсқон хони томонидан бекларбеги тайинланадиган бсдди. Бу даврда шаҳарнинг ҳудуди 16 км2ни, аҳолиси 80 минг (баъзи манбаларда 100 минг) кишини ташкил старди. Шаҳарда ҳунармандчилик, тсқимачилик, ёғоч сймакорлиги, дегрезлик, темирчилик, кснчилик, косибчилик, кулолчилик ва б. ривожланган. Ксплаб нонвойхоналар, чойхоналар, дсконлар бслган. Шаҳар ҳунармандчилигининг десрли барча соҳалари маҳаллий хом ашё ҳисобига ишларди. Кспчилик маҳалла аҳолиси қишда бирор касбҳунар билан шуғулланиб, ёзда шаҳар ташқарисидаги ер (мавзе)ларида деҳқончилик ва боғдорчилик қилган.
Nom: Re: Toshkent haqida "O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi"da
Yuborildi: muxbir 21 Yanvar 2010, 11:10:29: 19-а. срталарида А оссис подшо ҳукумати йирик стратегик мавқега сга бслган Т.ни босиб олиш мақсадида ҳарбий юриш бошлади. Бу вақтда Т. ва Тошкент вилости Қсқон хонлиги таркибида сди. 1864 й. 1 окт.да М. Г. Чернсев бошчилигидаги рус қсшинлари Чимкент йслидан келиб Оққсрғон тепалигига срнашдилар ва шаҳарни қамал қилиб тсплардан сққа тутдилар. Тошкентликлар шаҳарни қаттиқ туриб ҳимос қилдилар. Қсқондан хонлик лашкарбошиси Мулла Алимқул мингбоши ксп минг кишилик қсшин билан Т.га етиб келгач, Чернсев қсшинлари билан Чимкентга чекинишга мажбур бслди. Бирок 1865 й. 27 апр.да Чернсев қарийб 2000 кишилик қсшин билан сна Т. томон йслга чиқиб, Чирчиқдарёси бсйидаги Аиёзбек қалъасини сгаллайди ва шаҳарни сувсиз қолдириш мақсадида Кайковус ариғи (Бсзсув канали) сув оладиган тсғонни буздириб ташлайди. Лашкарбоши Алимқул ҳам сз қсшинлари билан Қсқондан Т.га етиб келади. Султон Саидхон, Алимқул ва тошкентлик акобируламолар бошчилигида шаҳарни ҳимос қилишга катта тайёргарлик ксрилади. Чернсев 7 майда қсшинлари билан Т.га сқинлашади. Душман қсшинлари Салор ариғини кечиб стиб, ТархонСайёд (ҳоз. Дархонота) ариғининг снг соҳили (ҳоз. Лушкин ксчаси)да муқобил турган Т. ҳимосчиларига қарата тспдан ст очадилар (қ. Дархон жанги). 9 май куни шаҳарнинг шим.шарқидаги Шсртепада Т. ҳимосчилари билан рус босқинчилари сртасида сна қаттиқ жанг бслади. Жангда Алимқул оғир срадор бслгач, ҳимосчилар сртасида парокандалик ва ваҳима бошланади. Қсқон хонлиги аскарлари Алимқул хазинасини олиб сз юртларига жснаб кетдилар. Т.да Қсқон хонлигининг 60 йиллик ҳукмронлиги барҳам топди. Бухоро амирлиги, Қсқон ва Хива хонликлари Т. ҳимосчиларининг ёрдам ссраб қилган мурожаатларига рад жавобини бердилар. Чернсев фурсатни бой бермаслик учун Т.ни қамал қилди. Шаҳар аҳолиси сувсиз қолди, озиқ-овқат захираси ҳам тугади. 14 июнда душман аскарлари шаҳарга бостириб киришга муваффақ бслди, улар дскон ва уйларга ст қсйдилар. Шаҳар мудофаасида фаол қатнашган тошкентлик тарихчи Муҳаммад Солиҳ «Жадидаи тарихи Тошканд» асарида ёзишича, тошкентликлар душманга қаттиқ қаршилик ксрсатганлар. Босқинчилар биринчи галда Ўрда саройини ёндирдилар, кейин портлатдилар. Уч кун давом стган мислсиз жангдан сснг 42 кун сувсиз қолган ва очликдан тинкаси қуриган Т. ҳимосчилари 17 июнда срталаб таслим бслишга мажбур бслдилар. Чернсев шаҳар аёнларидан Т.нинг 12 дарвозаси рамзий олтин калитларини топширишни талаб қилди. Жуда ксп одам қурбон бслди. Чернсев буйруғи билан уйлар ёндирилди, сгалари отиб ташланди ёки милтиқ найзаси билан санчиб слдирилди. Ҳеч кимга шафқат қилинмади. Шундай қилиб, подшо А оссисси қсшинлари махсус отрсди билан Т.ни босиб олишга муваффақ бслди. Т. ва унга қарашли атроф ерларда рус давлатининг хукмронлиги срнатилди. Т. А оссиснинг кейинроқ Туркистон хонликларини босиб олиши учун таснч пунктига айлантирилди. Чернсев, сз босқинчилигини оқлаш учун Т. гсё ихтиёрий равишда А оссис тобелигига стганлиги ҳақида шаҳар аёнлари номидан қалбаки ҳужжат тайёрлади. Бу ҳужжатни имзолашдан бош тортган Солҳбек Охунд ва сна аёнлардан 6 киши Сибирнинг Томск ш.га сургун қилинди. 1865 й. сент.да Оренбург генералгубернатори Крижановский Т.га келиб шаҳарни А оссис империсси тасарруфига стганлигини сълон қилди. 1866 й. авг.да А оссис империссининг Т.ни А оссис тобелигига олинганлиги ҳақида расмий фармони сълон қилинди. Т. 1867 й.да ташкил стилган Туркистон генералгубернаторлигииянг сиёсий, иқтисодий ва маданий маркази бслиб қолди. Анҳорнинг чап соҳилида мустамлакачи маъмурлар ва ҳарбийлар учун Янги шаҳар қурила бошлади. 1865 й. авг.— окт. ойларида руслар Т.нинг Қсймас дарвозаси рспарасидаги тепаликда Тошкент Тупрокқсрғони ҳарбий қалъасини барпо стишди. Янги шаҳар ҳудудида маъмурий идора ва маҳкамалар жойлашди. Анҳорнинг снг соҳилидаги қад. Т. Аски шаҳар деб атала бошлади. Т.нинг А оссис империсси томонидан босиб олиниши бутун Туркистонни босиб олинишини тезлаштирди.

1892 й.да тошкентликлар мустамлака зулмига қарши ксзголон кстардилар (қ. Тошкент қсзғолони). 1899 й. Закаспий т.й. Тошкентгача узайтирилди. 1906 й. сса Т.ни А оссис маркази билан боғловчи снг сқин йсл Оренбург — Тошкент т.й. қурилди. Т. асосий т.й. тугуни, савдо ва транзит пунктига, Туркистон слкасининг маъмурийсиёсий марказига айланди. Шаҳарда снги саноат корхоналари ҳамда савдо муассасалари вужудга келди. Аҳолиси ҳам, асосан, европаликлар ҳисобига тез ссиб борди. 1913 й.да Т.да 111 саноат корхонаси, жумладан, 15 пахта тозалаш зди, 3,5 мингдан ортиқ ҳунармандчилик устахонаси, 22 рус ва чет сл савдо фирмаларининг бслимлари, 186 та каттакичик дскон бслган. Т. аҳолиси, асосан, ҳунармандчилик, деҳқончилик, боғдорчилик ва савдосотиқбилан шуғулланган. Т.нинг Янги шаҳар қисмида европаликлар қурган саноат ва транспорт корхоналари (пахта тозалаш, ёғмой, виноарақ, ғишт, пилла ва б. корхоналар, т.й., трамвай ва б.)да маҳаллий аҳоли вакиллари ҳам ишлай бошлади. Т.даги Бош т.й. устахонасининг 800 ишчисидан 120 таси маҳаллий миллат вакили бслган. Трамвай транспорти ва слектрснергетика корхоналарида 1000 дан зиёд ишчи ишлаган. 20-а. бошларида Т.да 280 га сқин маҳалла, 170 мавзе бслган.
Nom: Re: Toshkent haqida "O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi"da
Yuborildi: muxbir 21 Yanvar 2010, 16:11:37: 1916 й. июлда Т. меҳнаткашлари оқ подшонинг мардикорликка олиш ҳақидаги фармонига қарши қсзғолон кстарди (қ. Мардикорлик).

А оссисда Октсбрь тснтариши ҳақидаги хабар Т.га етиб келгач, большевиклар ва ссл ссерлар ҳокимистни зсравонлик йсли билан сгаллаш учун курашдилар. 1917 й. 28 окт.да Бош т.й. устахонасининг маҳаллий миллатга мансуб бслмаган ишчилари ҳамда аскарлар қсзғолон бошладилар. Улар т.й. депоси, товар омборлари, 1Сибирь полки казармаларини ишғол қилдилар. Шаҳар маркази қсзғолончилар қслига стди. 1 (14) носб.да Тупроққсрғон ҳам ишғол қилингач, Т.да шсролар ҳокимисти срнатилди. Шу тариқа Т.да А оссисдан бадарға қилинган большевиклар 1917 й. 1 носб.да т.й. мастеровойлари ёрдамида тснтариш стказиб ҳокимистни сгалладилар. 1918 й. 30 апр. дан Т. Туркистон АССА нинг пойтахти деб сълон қилинди. 1924 й.да Ўзбекистон пойтахти Самарқандга ксчирилди. 1930 й.дан Т. сна пойтахт бслди.
Совет ҳукумати йилларида Т. маҳаллалари бошланғич маъмурий бирлик шаклида сақланиб қолди, бироқ уларнинг вазифалари ксп томондан чеклаб қсйилди.

2жаҳон урушигача бслган даврда Т.да бир қанча саноат корхонаси — тикувчилик, тамаки, пойабзал фкалари, тсқимачилик кти, металлсозлик, машинасозлик здлари ва б. қурилди. Бсзсув, Қодирис, Бсрижар ГАСлари бунёд қилинди. 2жаҳон уруши йилларида Т. саноати бутунлай фронтга хизмат қилдирилди. Саноат 1943 й.да 1940 й.дагига нисбатан 3 баробар ксп маҳсулот берди. Уруш йилларида немислар оккупаяис қилган вилостлардан свакуаяис қилинган 300 минг киши, шу жумладан, 200 мингга сқин бола Т.га жойлаштирилди. 1930—40 й.ларда Т.да асосан, қишлоқ хсжалиги.ни техника билан таъминлашга қаратилган оғир саноат тармоклари тез суръатлар билан ривожлантирилди. Йирик саноат корхоналари — «Узбекқишлоқмаш», скскаватор зди, «Тоштекстильмаш», «Тошпахтамаш», «Тошкенткабель», ёғмой кти, карборунд зди, машинасозлик, слектр лампа ва слектр механика здлари, йирик панелли уйсозлик кти ва б. курилди.

1966 й. 26 апр.да Т.да юз берган зилзила натижасида шаҳар жиддий шикастланди. Зилзила оқибатлари қисқа муддат (3,5 й.)да тугатилди (қ. Тошкент зилзиласи). Шаҳар қиёфаси бутунлай сзгарди. Т. ҳудуди атрофга боғ ва скинзорлар ҳисобига тез ссди, ксплаб турар жой массивлари, жамоат бинолари, метрополитен қурилди. 1983 й.да шаҳарнинг 2000 йиллик тсйи стказилди.

1991 й. 31 авг.да Т.да Ўзбекистон мустақиллиги сълон қилинди. Ҳоз. Т. Ўзбекистон А еспубликасининг сиёсий маркази ҳамдир. Бу ерда Ўзбекистон Лрезидентининг қароргоҳи, Ўзбекистон А еспубликаси Олий Мажлиси, Вазирлар Маҳкамаси, шунингдек, ижтимоий ҳаракат ва партисларнинг ва б. жамоат ташкилотларининг марказлари, чет сл слчихоналари, БМТ га қарашли ташкилотлар ваколатхоналари жойлашган. Т. чет сллардаги биродарлашган шаҳарлар билан дсстона алоқаларни ривожлантиришга салмоқли ҳисса қсшмоқда, Т. бир қанча хорижий шаҳарлар билан биродарлашган.

Т.нинг снг муҳим хусусистлари шаҳар герби (рамзи) да акс стган. У узок, тарихга сга. Илк срта асрлардаёқ Т.нинг сзига хос рамзи юзага келган. 8-а.да Чоч (Шош) ш.нинг нишони қоплон (тоғ барси) бслган. Буни 8-а. биринчи срмида ҳукмдорлик қилган Ябғу Тарновча номи билан зарб қилинган тангаларнинг олд томонида крплон, орқасида сса қанғарларнинг айри там/али ва суғд ёзувида «Тарновча» деб битилган муҳри тасвирида ксриш мумкин. Т. ҳукмдорлари кспинча сз валиахдларига ҳам тоғнинг снг кучли ва спчил жонзодига қиёсан Албарсхон, Белбарсхон каби исм қсйганлар. Т.нинг Ўзбекистон мустақиллиги давридаги герби 1996 й.да тасдиқланган, 2003 й.да герб тасвирига қисман сзгартиришлар киритилган.

Т.да жаҳон мамлакатлари, БМТ ташкилотлари ва Марказий Осиё давлатларининг турли муҳим мавзулардаги семинар, симпозиум ва қурултойлари стказиб турилади. 1998 й.да ЮАЕСКО ташкилоти Ижроис Кенгашининг 155сессисси, 1999 й. 19—20 июлда Афғонистон муаммосини ҳал стиш бсйича 6Қ2 гуруҳининг БМТ ҳомийлигидаги учрашуви бслиб стди. Унда тарихий Тошкент деклараяисси қабул қилинди. 2000 й. сент.да ЮАЕСКО хрмийлигида «Динлараро диалог ва дунё маданисти» мавзуидаги халқаро конфесс, 2003 й. 14 майда «Интерконтинентал» меҳмонхонасида «Марказий Осиё 20асрда: ҳамкорлик, шериклик ва мулоқот» мавзуида халқаро конференяис, 2004 й. июнь ойида Шанхай ҳамкорлиги ташкилотининг конференяисси стказилди.
Nom: Re: Toshkent haqida "O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi"da
Yuborildi: muxbir 21 Yanvar 2010, 16:12:24: Т.да мустақиллик шарофатидан келиб чиқиб ҳам иқтисодиёт, ҳам маънавист соҳасида туб ислоҳотлар қилина бошлади. Иқтисодиёт соҳасида бозор муносабатларига стилиши талаблари асосида бизнес, ишбилармонликни, хорижий сармослар киритишни рағбатлантириш, снги банккредит системасини барпо стиш, мулкни хусусийлаштиришга доир бир қанча амалий тадбирлар ксрилди. Шаҳарда хорижий мамлакатлар ишбилармонлари билан ҳамкорликда қсшма корхоналар, фирмалар очиш ривож топа бошлади.

Шаҳар қиёфасига шарқона тус берилишига аҳамист берилди. 1991 й. 1 сент.да Т.даги Марказий майдонни Мустақиллик майдони деб аташ ҳақида Ўзбекистон Лрезиденти фармони сълон қилинди. Ксчалар, майдонлар, ташкилотлар, туманлар қайта номлана бошлади. Шаҳар марказидаги снг катта хиёбон Амир Темур номи билан аталиб, Соҳибқиронга ҳайкал срнатилди ва темурийлар даври тарихи давлат музейи қурилди. Шаҳарнинг олимлар сшайдиган даҳасидаги майдонлардан бирига Мирзо Улуғбекка ҳайкал қсйилди ва ҳ.к.

Т.ни ободонлаштиришга катта аҳамист берилмоқда. Шаҳарга керак бслмаган, унинг табиий муҳитини бузадиган корхоналар, ташкилотлар ёпилди ёки шаҳардан ташқарига ксчирилди. Т.нинг Аски шағар қисмида жойнинг сзига хос хусусистларини сътиборга олиб, асосан, 1995 й.дан бутун инфраструктурани комплекс ривожлантиришга киришилди. Маҳаллалараро алоқаларни сақлаб қолиб, шаҳарнинг тарихан таркиб топган қисмини тубдан таъмирлаш ва ободонлаштириш йслида катта ишлар килинди. Жумладан, Аски шаҳарнинг Кррасарой, Сағбон, Бобожонов, Форобий ксчалари кенгайтирилиб, кайта очилди. Бу ксчаларда транспорт қатнови схшиланди. Фарғона йсли, шунингдек, Т.ни Қозоғистон билан боғловчи Келес ксприги ва б. қайта қурилди. Ўзбекистон давлат консерваторисси, Ислом унти, «Туркистон» саройи, А еспублика Биржа маркази, «Тата» («Quality») меҳмонхонаси, «Тошкентленд» истироҳат боғи ва б. иншоотлар фойдаланишга топширилди. «Олай», «Аски жсва», «Фарҳод», «Бешёғоч», «Миробод», «Асака», «Отчопар», «Ларкент», «Кскча» бозорлари десрли қайта қурилди. Т. метросининг Юнусобод йсналиши ишга туширилди. Т.даги бир қанча хашаматли бинолар, Ўзбекистон миллий боғи, Япон боғи, Ғафур Ғулом номидаги боғ, Ташқи иқтисодий фаолист миллий банки, Халқаро бизнес маркази, Темурийлар тарихи Давлат музейи, «Интерконтинентал Тошкент», «Le Meridian otel Tashkent Palace», «RadissonSAS Tashkent» меҳмонхоналари, «Юнусобод», «ЖАА », «Гольфклуб» спорт мажмуалари, снг юқори халқаро стандартларга жавоб берадиган Ўзбекистон миллий банки спорт мажмуаси, шаҳарнинг бир қанча жойларида қурилган ксприклар ва кичик ҳалқа йсли, «Шаҳидлар хотираси» мажмуи, «Хотира» майдони, Ўзбекистон тасвирий санъати галересси ва б. Ўзбекистон пойтахтининг тараққий қилиш бош режасининг снг ксзга ксринган босқичлари холос. Бу сзгариш ва қурилишларнинг муаллифи ва ташаббускори Ўзбекистон А еспубликаси Лрезиденти Ислом Абдуғаниевич Каримовдир.

Ўзбекистонда мустақиллик йилларида «Фуқароларнинг сзини сзи бошқариш органларини қсллабқувватлаш ҳақида»ги фармони (1998) ва қонуни (1999), «Обод маҳалла йили» дастури (2003) асосида Т. маҳаллалари сз ҳуқуқий мақомига сга бслди. Уларнинг фаолист доираси кенгайди. Маҳаллалар юридик шахс сифатида сз мулкига, молисвий бюджетига банкдаги ҳисоб рақами — жамғармасига сга бслди, раҳбарист (раис, котиб)нинг нуфузи ортди, вазифалари аниқ белгиланди. Маҳаллалар сз ҳудудларида савдо ва маиший хизматни, санитарис ва скологик ҳолатларни схшилаш, тсловлар системасида иштирок стиб, маҳалла ва аҳоли аҳволини схшилашга ксмаклашиш кабиларда фаол қатнашиш имконига сга бслдилар.

Шаҳарда 493 фуқароларни сзини сзи бошқариш органи — фуқаролар йиғини (маҳалла қсмитаси) ишлайди (сна қ. Маҳалла).

Т. — А еспубликанинг снг йирик саноат маркази. Мамлакатда ишлаб чиқариладиган маҳсулотнинг 30% га сқини пойтахт ҳиссасига тсғри келади. Шаҳар саноатида 14 тармоққа мансуб 300 дан зиёд асосий корхоналар ишлаб турибди. Саноат ишлаб чиқариш. таркибида слектр снергетикаси, машинасозлик ва самолётсозлик, металлга ишлов бериш, бинокорлик материаллари, енгил ва озиқ-овқат саноати каби тармоклар салмоқди сринни сгаллайди. Т. тсқимачилик ктида ип газлама маҳсулотининг асосий қисми ишлаб чиқарилади. Авиаяис ишлаб чиқариш. бирлашмаси, Тошкент трактор зди, «Алгоритм», «Зенит» и. ч. бирлашмалари, слектроника зди, «Тонг», «Малика», «Юлдуз» тикувчилик фкалари, бинокорлик корхоналарининг кенг тармоғи ишлаб турибди. Бу корхоналар сз маҳсулоти билан ташки дунёга чиқмоқда. Авиаяис ишлаб чиқариш. бирлашмасининг жаҳон андозаларига жавоб берадиган «Ил76», «Ил114» самолётлари ишлаб чиқарилмоқда.
Nom: Re: Toshkent haqida "O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi"da
Yuborildi: muxbir 21 Yanvar 2010, 16:13:01: Т. корхоналари Германис, Сснган, Венгрисга мис сими, бир қанча мамлакатларга пахта териш машиналари, Бельгис, Швейяарис, Франяис, Германис, АҚШ, Сербис ва Черногорисга пахта толаси ва б. маҳсулотларни скспорт қилади. Т.да 80 дан зиёд хорижий мамлакат фирма ва компанислари билан биргаликда ташкил стилган 1423 қсшма корхона ва фирмалар фаолист ксрсатмоқда (2004). Жумладан, Туркиснинг «Шайхонтоҳур текстиль», «Сағбонтекстиль», Жан. Кореснинг «UZOmegaTex», Германис ва Швейяариснинг «Хобас тапо», АҚШнинг «Безак» қсшма корхоналари Т. иқтисодиётини ривожлантиришга муносиб ҳисса қсшмоқяа. 2003 й. нодавлат секторида саноат маҳсулотларининг ҳажми 88,6% га етди.

Т. Ўрта Осиёдаги снг йирик транспорт чорраҳаси, асропорти халқаро аҳамистга сга. Шаҳарда т.й. вокзали, 2 асропорт, автовокзал, 5 автостаняис ишлайди. Бу ердан Т. — Оренбург — Москва, Т. — Туркманбоши, Т. — Ааманган — Андижон ва бошқа т.й. стган. Т. — Янгийсл, Т. — Хсжанд, Т. — Самарканд, Т. — Гулистон йсналишида слектр поездлари қатнайди. Т.дан МДҲ дан ташқари Лондон, Франкфурт Майн, ТельАвив, Жидда, Деҳли, Карочи, Истанбул, Бангкок, Лекин, АьюЙорк, Амстердам, Шаржа (БАА), КуалаЛумпур, Теҳрон, Афина, Сснган ш.ларига мунтазам ҳаво йсллари, Ҳалаб, Сеул, Осиё ва Европанинг кспгина шаҳарларига чартер йсловчилар ташувчи рейслар стган. Шахардан бир неча муҳим автомобиль йсли бошланади, уларнинг снг йириги — Катта Ўзбекистон трактс. Тошкент ҳалқа автомобиль йсли мавжуд. Шаҳар йсловчилар ички қатнови метрополитен, троллейбус, автобус, трамвай, такси орқали амалга оширилади.
2003/04 сқув йилида Т.да 362 умумий таълим мактаби бслиб, 378,9 минг сқувчи, 11 гимназисда 17,1 минг сқувчи, 23 академик лияейда 9,3 минг сқувчи, 30 мусиқа ва 25 спорт мактабида 19,2 минг сқувчи таълим олди. Т.да 30 олий сқув юрти (жумладан, Ўзбекистон миллий унти, I ва II Т. Тиббиёт интлари, Ледагогика унти, Иқтисодиёт унти, Ислом унти, Техника унти ва б.) бслиб, уларда 107,8 минг талаба таълим олди (2004). Т.да 1998 — 2003 й.ларда 47 касбҳунар коллежи ва академик лияейлари бинолари ишга туширилди. Улар замонавий дастгоҳ ва техника билан жиҳозланди. Шаҳарда 31 касбҳунар коллежида 29,1 минг сқувчи сқийди.

Т.да 16 музей (Ўзбекистон давлат санъат, Адабиёт, Ўзбекистон кино санъати, Ўзбекистон соглиқни сақлаш, Антиқа ва заргарлик буюмлари ва б. музейлар) бслиб, уларда 800 мингга сқин скспонат қсйилган, 166 жамоат кутубхонаси (13,8 млн. нусха асар), 9 маданист саройи, 65 маданист уйи бор.

Т.да 13 театр (Ўзбек миллий театри, Алишер Аавоий номидаги Ўзбек давлат академик опера ва балет катта театри, Муқимий номидаги Ўзбек давлат мусиқали театри, Аброр Ҳидостов номидаги ёшлар театри, Йслдош Охунбобоев номидаги Ўзбек давлат республика ёш томошабинлар театри, Тошкент давлат рус академик драма театри, қсғирчоқ театри, А ус давлат республика ёш томошабинлар театри, оперетта театри ва б.) мавжуд.

Т. яиркида 1940 й.дан бошлаб машҳур сзбек дорбозлари— Тошканбоевлар сулоласи фаолист ксрсатиб келмоқда.

Т.да 16 маданист ва истироҳат боғи бор. Шулардан бири марказий, 5 таси болалар боғи (шулардан бири шаҳар боғи), 10 таси маданист ва истироҳат боғи. Айниқса, Алишер Аавоий номидаги миллий боғ, Ғафур Ғулом, Фурқат, Бобур номидаги, «Боғи срам», «Аквапарк» боғлари машхур. Ундан ташқари дендрапарк, ботаника боғи, ҳайвонот боғи, Гагарин бош фаолист ксрсатади. Амир Темур хиёбони ва б. бор. Т.даги зиёратгоҳ жойлардан Шайх Зайниддин, Чспонота, Каффол Шоший, Хсжа Аламбардор мақбаралари мавжуд.

Т.да 18,6 минг сринли (10 минг кишига 86,8 срин) 99 касалхона муассасасида 16,5 минг врач, 25,2 минг срта маълумотли тиббий ходим ишлайди. Шахарда 115 поликлиника, 594 дорихона фаолист ксрсатади. А еспублика аҳамистидаги шошилинч тиббий ёрдам, урологис, ксз микрохирургисси, кардиологис, жаррохлик, онкологис марказлари Т.да жойлашган.

Т.да 5 санаторий, 19 та санаторийпрофилакторий, дам олиш уйи бор, шулардан, Чинобод санаторийси, Тиббий тикланиш ва физиотерапис илмий тадқиқот инти қошидаги даволаш клиникаси ва болалар стаяионари ва б. фаолист ксрсатади. Т. сқинида Тошкент минерал суви бальнеологик курорти жойлашган.
Nom: Re: Toshkent haqida "O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi"da
Yuborildi: muxbir 21 Yanvar 2010, 16:13:29: 1994 й.да Т.да «Юнусобод» теннис саройи қурилиб, унда УзА Лрезидента соврини учун теннис бсйича катта халқаро мусобақалар стказилмоқда. Шаҳарда Олимпиада сринбосарлари билим юрти, «Лахтакор» спортмашғулот бирлашмаси, «Қибрай» сқувмашғулот марказлари, енгил атлетика бсйича «Янгиобод» сқувмашғулот базаси жойлашган. «Ашлик» спорт аренаси, «Лахтакор» марказий стадиони ва б. халқаро спорт талабларига жавоб берадиган спорт иншоотлардир. Шу боис Т.да катта халқаро спорт мусобақалари стказиб турилади. 1995 й. сент.да 1Марказий Осиё сйинлари, 1998 й. носбда «сув парией» синхрон сузиш бсйича 1халқаро турнир, 1999 й. 7 июнда «Динамо» теннис кортида «Tashkent open» хотинқизлар турнири бслиб стди.

Ўзбекистоннинг «Лахтакор» футбол жамоаси сз стадионида жаҳон ва Осиёнинг нуфузли жамоалари билан учрашувлар стказиб келмоқда. Машҳур сзбек кураши бсйича ҳам Т.да халқаро мусобақалар бслиб стди. 2004 й. июль ойида тошкентлик А устам Қосимжоновнннг шахмат бсйича жаҳоннинг снг кучли шахматчиларини енгиб Жаҳон чемпиони унвонини олиши сзбек шахмат спортининг буюк ғалабасидир. Т.да спорт мавзусига бағишланган бир қанча журнали ва газ.лар чиқади. Шулардан «Спорт», «Ўзбекистон футболи» ва б.ни айтиш мумкин. Ўзбекистонда спорт кадрларини, асосан, Ўзбекистон давлат жисмонии тарбис инти тайёрлайди. Инт қошида 1993 й.дан Ўзбекистон Олимпис академисси фаолист ксрсатади.

Т.да 19 номда республика газ.лари, 2 вилост газ. («Тошкент ҳақиқати», «Ташкентскас правда»), 2 шаҳар газ. («Тошкент оқшоми», «Вечерний Ташкент»), 44 ксп тиражли газ. нашр стилади. А еспубликада нашр стиладиган 67 номдаги журналнинг 62 таси Т.да чиқади (қ. Матбуот). Т.да 4 та информаяией агентлик фаолист ксрсатади. Ўзбекистондаги нашриётларнинг асосий қисми Т. шахридадир (қ. Аоширлик). Ўзбекистон радиосшиттиришларида Т. радиоси етакчи сринни сгаллайди. Т. шаҳри ва вилост радио тингловчилари учун ҳар куни Т. шаҳар ва Т. вилост радиосшиттириши бош таҳриристида тайёрланган сшиттиришлар берилади (1971 й.дан). Бош таҳриристда ахборот ва ижтимоийсиёсий бслимлар бор (қ. А адиосшиттириш). Тошкент телевидение студиссининг Т. шаҳри ва Тошкент вилости аҳолиси учун мслжалланган ксрсатувлари бош таҳриристи махсус ксрсатув туркумларини тайёрлайди (қ. Телевидение).

Т. даги тарихий меъморий ёдгорликлардан: Кскалдош мадрасаси (16-а.), Шайх Зайниддин бобо макбараси (13— 14-а.лар), Хсжа Аламбардор макбараси (тахм. 10-а.), Абулқосим шайх мадрасаси (19-а.), Юнусхон макбараси (15-а. охири), Шайх Хованди Тоҳур мақбараси (15-а.), Қалдирғочбий макбараси (15-а.нинг 1срми) ва б. сакланган.

Ад.: Тошкент [сняиклопедис], Т., 1992; Азадаев Ф., Ташкент во второй половине ХIХвека, Т., 1959; Соколов Ю. А..Ташкент, ташкентяс‹ и А оссис, Т. 1965; Доброемс‹слов А. И., Ташкент в прошлом и настосс‰ем. Исторический очерк. Т., 1912; Бартольд В. В., Сочиненис, 3т.; М., 1965; Мукминова А . Г., Филанович М. И., Ташкент на перекрестке истории, Т., 2001; Ўрин бое в А., Бсриев О., Тошкент Муҳаммад Солиҳ тавсифида, Т., 1983; Бейсембиев Т. К., «Та'рихи Шахрухи» как исторический источник, АлмаАта, 1987; Муниров К., Ирисов А., Аосиров А., Тошкент тарихида баъзи сиймолар, Т., 1983; Содиқова А. С.,'Бурсков Ю. Ф., Қадимги ва ҳозирги Тошкент, Т., 1965; Булатова В. А., Маньковскас Л., Ламстники зодчества Ташкента (XIV—XIX), Т,, 1983, Муҳам маджонов А. А ., Қадимги Тошкент, 2002; Тошкент атласи, М., 1984.

«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан
Nom: Re: Toshkent haqida "O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi"da
Yuborildi: muxbir 21 Yanvar 2010, 16:22:39: «ТОШКЕАТ АВИАА¦ИЯ ИШЛАБ ЧИҚАА ИШ БИА ЛАШМАСИ» ДАВЛАТ АКА¦ИЯДОА ЛИК ЖАМИЯТИ, В.Л. Чкалов номидаги Тошкент авиаяис ишлаб чиқариш бирлашмаси — авиаяис саноатининг самолётсозлик соҳасидаги йирик корхонаси. 1972 й.да ташкил стилган. Тошкент авиаяис зди (бош корхона), Андижон механика зди, Фарғона механика зди ва Тошкент кислород здини сз ичига олади. Бирлашмада самолёт йиғилади, унинг турли деталь ва узеллари тайёрланади, шунингдек, халқ истеъмол моллари ишлаб чиқарилади.
2жаҳон уруши йилларида (1941 й. 14 окт.) Москва вилости Химки ш.дан ксчириб келтирилган зд асосида Тошкент авиаяис зди барпо стилди. Дастлаб ЛС84 самолётлари ишлаб чикарилган, кейинчалик бу самолёт ЛИ2 (Лисунов2) номи билан чиқарила бошлаган. 1953 й.дан ИЛ14, 1958 й.дан турли типдаги транспорт самолётлари чиқаридди. 1966 й.дан АА22, 70-й.лар бошларидан ИЛ76 самолётлари ишлаб чиқарила бошлади. 90-й.ларда ҳам унинг асосий махсулоти ИЛ76 МФ транспорт самолётлари бслди. 1992 й.дан маҳаллий ҳаво йслларида қатнашга мслжалланган ва 64 сринли Ил114 самолётларини ишлаб чиқариш. сзлаштирилди. 3дда АА70, «Мрис», «А услан» самолётлари қанотлари ва б. қисмлари тайёрланган. 1996 й. май ойидан очиқ турдаги давлат акяисдорлик жамисти. Корхонанинг йиғувчи слесари А. Ҳ. Алимуҳамедовга Ўзбекистон Қаҳрамони унвони берилган (1995).

«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан
Nom: Re: Toshkent haqida "O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi"da
Yuborildi: muxbir 21 Yanvar 2010, 16:25:32: ТОШКЕАТ ДАА ВОЗАЛАА И - срта асрларда шаҳар мудофаа деворига срнатилган дарвозалар. Т.д. тарихий манбаларда Бинкат дарвозаларидан маълум. Ибн Ҳавқалнинг ёзишича, Бинкат арк, шаҳристон, ички ва ташқи рабоддан иборат бслиб, уларнинг ҳар бири мудофаа девори билан сраб олинган. Аркнинг 2 дарвозаси, шаҳристоннинг Аббос (Абул Аббос), Кеш (Қаср) ва Жунайд (Гунбаз) деб аталган 3 та дарвозаси бслган. Ички рабоднинг А аботи Ҳамдейн (Хумдон), Оҳанин (темир қопланган), Мир (амир), Фаркон (Анҳор бсйи), Суркада, Карманж, Ксйи Сахл, А ошидизак, Ксйи Хоқон, Ксшки Деҳқон деб аталган 10 та дарвозаси, ташки рабоднинг сса Фағкат (Ларкат), Хаскат (Хушкат), Сандижак (Сангдизак), Оҳанин, Бакрдизак, Сакрак, Сағрбод (Бофарсд) деб аталган 7 дарвозаси бор сди.
Шаҳар ҳудудининг кенгайиши билан шаҳар девори хам, у бсйлаб срнатилган дарвозаларнинг срни ва номлари ҳам сзгариб турган. Шаҳар сгона мудофаа девори билан сраб олиниб, мустаҳкам истеҳкомга айланган. Тарихчи Муҳаммад Солиҳнинт ёзишича, 14-а. охирида шаҳарнинг 12 дарвозаси [Қиёт, Турк, Ўзбек, Тахтапул, Қорасарой, Чиғатой, Суъбониён (Сағбон), Кскча, Камондарон, Қанғли, Бешоғоч, Қатағон] бслиб, уларни қсриқлаш маълум бир қабила вакилларига топширилган, шу туфайли дарвозалар қабила номлари билан аталган.
Абдуллахон Л 1580 й. Тошкентни қамал қилганда шаҳарга 6 тарафдан ҳужум қилишга фармон берган. «Абдулланома» да шаҳарнинг Фаркат, Шибли, Кскча, Туркистон(снги қурилган), Самарқанд, А егистон каби дарвозалари бслганлиги қайд стилган. Кейинги асрларда шаҳар мудофаа девори ташқи душманлар ҳужумлари таъсирида вайрона ҳолига келган. Юнусхсжа даврида қайта тикланган. Қсқон хонлиги Тошкентни хонликка қсшиб олгач (1810), Лашкар қушбеги томонидан шаҳар девори қайта таъмирланиб, ҳар ер, ҳар ерда миноралар қурилган, снги дарвозалар срнатилган.
Тошкент подшо А оссисси томонидан босиб олинган вақтда (1865), унинг қуйидаги 12 дарвозаси бслган: Лабзак, Тахтапул, Қорасарой, Сағбон, Чиғатой, Кскча, Самарканд, Камолон, Бешоғоч, Қсймас, Қсқон, Қашқар. Бундан ташқари, Қорасарой дарвозасидан шарқроқда бир отлиқ стишига мслжалланган Тешик қофқа (Дарвишак қофқа) жойлашган бслиб, у Дарвишхон (16-а.) замонида очилиб, дарвоза срнатилган; сна бир қофқа Бешоғоч ва Камолон оралигида бслган.
Дарвозаларни қсриқлаш дарвозабонларга топширилган, улар тонгда дарвозаларни очиб, қоронғи тушиши билан ёпиб қсйганлар. Т.д.нинг ҳар бирининг алоҳида рамзий калити бслган. 19-а.нинг 70—90-й.ларида шаҳар ҳудудининг кенгайиши ва Т.д.га сҳтиёж бслмагани сабабли улар бузиб ташланган. Ҳоз.да Т.д. жойлашган ерларни аниқлаш ва рамзий дарвозалар срнатиш бсйича муайсн ишлар олиб борилмоқда.
Ад..Ҳофиз Таниш алБухорий, Абдулланома, 1 ва 2ж., Т., 1999—2000; Ўринбоев А., Бсриев О., Тошкент Муҳаммад Солиҳ тавсифида, Т., 1983; Муҳаммаджонов А., Қадимги Тошкент, Т., 2002.
Машҳура Шарипова.

«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан
Nom: Re: Toshkent haqida "O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi"da
Yuborildi: muxbir 21 Yanvar 2010, 16:25:49: «ТОШКЕАТ АҒМОЙ КОМБИААТИ» АКА¦ИЯДОА ЛИК ЖАМИЯТИ — йирик ёғмой корхоналаридан бири, «Ағмойтамакисаноат» уюшмаси таркибида. Лахта чигитини қайта ишлаш негизида маргарин, озиқ-овқат ёғлари, кондитер махсулотлари тайёрлаш учун ишлатиладиган ёғлар, қадоқланган ва салат ёғлари, майонез, тозаланмаган ёғ, саломас ёғи ишлаб чиқаради. Ишлаб чиқариш.нинг иккиламчи маҳсулотлари — шулха ва кунжарани чорвачилик хсжаликларига сотади.
Корхонанинг маргарин ишлаб чиқарувчи 1навбати 1965 й.да, пахта ёғи ишлаб чиқарадиган (ишлаб чиқариш. қуввати суткасига 360 т чигит ) 2навбати 1971 й.да фойдаланишга топширилди. 1992 й. йиллик қуввати 22,4 минг т бслган қуйма маргарин зди қуриб ишга туширилди. 1994 й.да корхона очиқ турдаги «Тошмарёғ» акяисдорлик жамистига айлантирилди. 2003 й.дан акяисларининг 62,4%ини сотиб олган Лихтенштейннинг «Беглан инвестмен» компанисси иштирокидаги қсшма корхона. 2003 й.дан корхонада ишлаб чиқариладиган маҳсулотлар сифатини схшилаш учун четдан пальма, кокос, кунгабоқар, сос ёғлари сотиб олади.
2003 й.да 19901 т озиқ-овқат саломаси, 17650 т маргарин маҳсулотлари, 25 т майонез, 786 т қадоқланган мой, 3447 т ссимлик ёги ишлаб чиқарилди. Маҳсулотлари скспорт қилинади.

«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан
Nom: Re: Toshkent haqida "O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi"da
Yuborildi: muxbir 21 Yanvar 2010, 16:26:10: ТОШКЕАТ ЗИЛЗИЛАСИ - Тошкент ш. сейсмик жиҳатдан фаол зона (8—9 балли сейсмик рн)да жойлашган.. 1866—68 й.лар ва 1966 й.даги зилзилалар кучли зилзилалар сирасига киради. 1866 й. 26 апр.дан 27 апр.га стар кечаси содир бслган зилзила оқибатида мозор ва жоме масжидларининг гумбазлари, жумладан, Хожа Аҳрор жоме масжиди гумбази, аҳоли сшайдиган иморатлар қулаб, ксплаб қурбонлар бслган. Бу ҳақда 19-а.да сшаган тошкентлик тарихчи Муҳаммад Солиҳ «Тарихи жадидаи Тошканд» асарида ҳикос қилган. Ундан ташқари, Тошкентда 1868 й.нинг 4 февраль ва 4 апрель, 1886 й.нинг 29 носбрь, 1924 й.нинг 7 июнь, 1946 й.нинг 3 носбрь кунларида 7 ва 8 балли зилзилалар бслган. Бу зилзила счоклари Тошкентдан ташқарида жойлашган бслиб, кучи 8—9 баллга етган. 1966 й. 26 апр. соат 5 дан 22 мин. стганда Тошкентда кучли зилзила содир булди. Зилзила счоғининг чуқ. 8—10 км бслиб, снергисси 10й жоулга тенг, спияентрда (собиқ Қашқар маҳалласи ва Лабзак срнида) вертикал зарблар кучли булиб, силкиниш 8 балл, А ихтер шкаласи бсйича магнитудаси 5,3, максимал вайроналик майдони — 10 км2 га етди. Бу майдон шим.ғарбдан жан.шарққа чсзилган. Зилзилага сабаб бслган Қоржонтов тектоник дарзлиги шу йсналишда 8— 10 км чуқурликни қамрайди. Бу зилзилани ер юзидаги 100 дан ортиқ сейсмик стслар қайд қидди. Биринчи кучли зарбадан сснг силкинишлар сони 500 дан ортган, улардан бир нечтасининг кучи 7 баллга сқинлашган. Айниқса, 1966 й.нинг 7, 9, 24 май, 4 июнь, 29 июль кунлари содир бслган тебранишлар уйжойларни вайрон қилган. Асосий тебраниш 1966—68 й.лар мобайнида юз бериб турган бир канча афтершоклар билан давом стди. Зилзиланинг кайталаб туриши 2000 дан ортиқ бслганлигини Марказий сейсмик стс қайд қилган. Тошкент ш. геологик жиҳатдан Тсньшан тоғ тизмаси ғарбидаги Тошкент — Мирзачсл тоғ олди чскмасига жойлашган. Т.з. тектоник характерга сга. Зилзила счоғи палеозой, мезозойкайнозой тоғ жинслари ёндашган зонада жойлашган. 1957 й.дан бошлаб, Тошкент минерал иссиқ сувлари (1300— 1400 м чуқурликда) таркибидаги радон гази микдори орта борди. 1965 й.нинг срталарида 2 баробар кспайди ва Т.з.гача шу миқдор сакланди. Зилзила рсй бергач, радон микдори дастлабки ҳолатга қайтди. Демак, 1965 й. срталарида чуқурликдаги тоғ жинсларининг зичлашиш жараёни тсхтаб, деформаяис бошланган. Бунда зилзила счоғидаги тоғ жинсларининг ҳажми сзгарган, сснгра жинслар массасининг узилишига олиб келган. А адон зилзила даракчиси сканлиги исботланди. Зилзила натижасида 2 млн. м2 дан ортиқ турар жой, 236 маъмурий бино, 700 га сқин савдо ва умумий овқатланиш жойлари, 26 коммунал хсжалик корхонаси, қарийб 180 сқув юрти, шу жумладан, 8 минг сринли мактаб, 36 маданий маиший муассаса, 185 тиббий ва 245 саноат корхонаси бинолари зарар ксрди. 78 минг оила, 300 минг киши бошпанасиз қолди, 8 киши ҳалок бслиб, 150 га сқин киши жароҳатланган. Зилзиладан зарар ксрган Тошкентга қсшни республикалардан ғамхсрлик ксрсатдилар. Бошпанасиз қолганларни жойлаштириш, саноат ва савдо корхоналари ишини қайта ташкил стиш ва б. тадбирлар белгиланди. Зилзила оқибатида вайрон бслган уйжойлар срнида зилзилабардош снги бинолар қад кстарди. Қисқа вақт ичида шаҳар қиёфаси сзгарди. Тошкент гсзал, замонавий шаҳарга айланди. Тошкент зилзиласини синчиклаб срганиш натижасида бу жойларда бир қанча сейсмоген зоналар аникланган ва уларнинг харитаси тузилган. Кейинги пайтларда шу зоналарда бир қанча кучли зилзилалар содир бслган. 1977 й. Янгийсл сқинида, 1977 й. Товоқсойда, 1980 й. Аазарбекдаги зилзилалар шулар жумласидандир. Т.з. Ўрта Осиёда сейсмологис фанининг ривожланишига сабаб бслди. Ўзбекистон, Қозоғистон ва Қирғизистонда сейсмологис илмий тадқиқот интлари очилди. Ўзбекистон ФА қошидаги Сейсмологис институтс ходимлари зилзилани олдиндан айтиб бериш, унинг сабаб ва оқибатларини срганиш бсйича илмий тадқиқот ишлари олиб бормоқдалар.
Ад.: Ташкентское землетрссение 26 апрелс 1966г. Т., 1971;Ибрагимов А . А ., Сейсмогеннс‹е зонс‹ Среднего Тсньшанс, Т., 1978.
А ашод Иброҳимов.

«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан
Nom: Re: Toshkent haqida "O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi"da
Yuborildi: muxbir 21 Yanvar 2010, 16:29:29: ТОШКЕАТ КУА ААТИ - Тошкентдаги тарихий меъморий ёдгорлик. 2-жаҳон урушида қозонилган ғалаба шарафига шаҳар марказида қурилган (1947, меъмори А. Муҳамедшин; безагида Уста Ширин қатнашган). Минорасига срнатилган соатни А. Айзенштейн, В. Солиҳов, Л. Маликов, А. Хияан, Г. Стрельяовлардан иборат соатсозлар бригадаси 4 яиферблатли қилиб Т.к. минорасига срнатишган. Зилзила (1966) натижасида соат бузилган, зудлик билан таъмирланиб, ишга туширилган. Т.к. шаҳар меъморий ансамблининг Марказий хиёбонидаги таркибий қисмидир. Т.к. қурилишида миллий меъморлик ва амалий безак санъати анъаналари қслланилган. Ғозгон мармари билан қопланган ва жездан ишланган металл қисмлари сзаро уйғунлашган. Миноранинг қуйи қисмига сзбекистонлик қаҳрамонлар номи битилган мармар лавҳа срнатилган. Т.к. ҳар чорак, срим ва бир соатда занг уриб туради. 1991 й.да таъмирланган.

«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан
Nom: Re: Toshkent haqida "O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi"da
Yuborildi: muxbir 21 Yanvar 2010, 16:30:37: ТОШКЕАТ МЕТА ОЛОЛИТЕАИ - Тошкент шаҳар йуловчилар транспорти корхоналари уюшмаси таркибида. Т.м. курилиши 1973 й.да бошланган, биринчи линиссининг 9 стсдан иборат, уз. 12,2 км биринчи навбати («Собир А аҳимов», «Чилонзор», «Мирзо Улуғбек», «Ҳамза», «Ашлик», «Халклар дсстлиги», «Лахтакор», «Мустакиллик майдони», «Марказий хиёбон» бекатлари) 1977 й. 6 носб.да, иккинчи навбати («Ҳамид Олимжон», «Лушкин», «Буюк ипак йсли» бекатлари, уз, 4,6 км) 1980 й. 18 авг.да фойдаланишга топширилди, бекатлар сони 12 тага етди.
Т.м.нинг умумий уз. 8 км бслган иккинчи линиссининг биринчи навбати («Алишер Аавоий», «Узбекистан», «Космонавтлар», «Ойбек», «Тошкент» бекатлари) 1984 й. носб.да, иккинчи навбати («Машинасозлар», «Чкалов» бекатлари) 1987 й. носб.да ишга тушди. Шу линиснинг учинчи навбати 1989 й. носб.да («Ғафур Ғулом», «Чорсу» бекатлари, уз. 2,2 км), тсртинчи навбати («Тинчлик» ва «Беруний» бекатлари, уз. 3,2 км) 1991 й. 30 апр.да ишга тушди. Бу линиснинг умумий уз. қарийб 15 км га етди.
Т.м.нинг шаҳар марказини Юнусобод турар жой массиви билан боғлайдиган (умумий уз. 14 км) учинчи линиссининг биринчи навбати («Мингсрик», «Юнус А ажабий», «Абдулла Қодирий», «Минор», «Бодомзор», «Ҳабиб Абдуллаев» бекатлари) 2001 й. 26 октсбрда ишга тушди.
Т.м.да қатнайдиган поездларнинг сртача тезлиги 39 км/соат, максимал тезлиги 65 км/соат. Т.м.да сугкасига сртача 270—300 минг йсловчи ташилади. Йсловчиларга қулайлик сратиш учун баъзи бекатларда сскалаторлар срнатилган. Метродаги «Чилонзор», «Ҳамза» бекатлари гумбазсимон, «Мустақиллик майдони» йиғмамонолит конструкяисли колонна типида, бошқа бекатлар сса колонна типида қурилган. Ҳар бир бекатнинг бадиий меъморлик ҳамда ҳайкалтарошлик нуктаи назаридан безатилиши рамзий равишда шу бекат номини акс стдиради. Уларда маданий, монументаль декоратив ва амалий санъатнинг миллий анъаналари сз аксини топган. Бекатларга безак беришда, асосан, ЎзА да чиқадиган қора, қизил, кулранг гранитлар, турли хил мармар, керамика, стомалит, ёғоч, ойна, турли хил металл ва б. фойдаланилган.
Т.м. 9 балли зилзилага бардош беради. Т.м.нинг умумий уз. 38,25 км, бекатлар сони 29 та (2004). Метро қурилиши ва навбатдаги йсл ҳамда бекатларни лойиҳалаш ишлари давом стмоқда.

«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан
Nom: Re: Toshkent haqida "O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi"da
Yuborildi: muxbir 21 Yanvar 2010, 16:32:28: ТОШКЕАТ ОЛЕА ЕТТА ТЕАТА И, Тошкент давлат мусиқали комедис (оперетта) театри — Ўзбекистонда сгона оперетта театри. Дастлаб Самаркандда очилган (1938); 1940 й. Тошкентга ксчиб, 1948 й.гача фаолист ксрсатган. 1973 йил қайта ташкил стилиб, А. Гинзбург саҳналаштирган «Қувноқ уруш» (И. Штраус) спектакли билан очилган. Дастлаб театрда А. Ласикова бош балетмейстер, В. Спектр бош дирижёр бслиб ишлаган. Т.о.т. репертуаридан дастлаб «Чанита бссаси», «Тбилиси осмони остида», «Монмартр бинафшаси», «Сильва», «А¦ирк маликаси», «Гсзаллик танлови», «Донна Люяис» каби замонавий ва мумтоз оперетталар срин олган.
80-й.лар театрнинг ижодий юксалиш даври бслди. Театрни А оссисда хизмат ксрсатган санъат арбоби К. Васильев (бош режиссёр), Б. А асулов (бош дирижёр)лар бошқарган, артистлар Л. Бессарабова, Ю. Летов, И. Шаломаев ва б. фаолист ксрсатган. Улар мумтоз («Марияа», «Мистер Икс», «Лсли премьер», «Басдера», «Ксршапалак», «Лсли барон», «Вальс қироли», «Қувноқ бева», «Фраскита» ва б.) ҳамда замонавий («Малиновкада тсй», «Аёллар исёни», «Ширин мева», «Севастополь вальси», «Гусар уйланиши» ва б.) оперетталар билан театр репертуарини бойитишган. 1981 й.да театрда биринчи сзбек опереттаси («Қувноқ гуноҳкор», К. Васильев, А. Солиҳов) саҳналаштиридди. 1990-й.ларда Т.о.т. жамоасига ёш истеъдодли актёр ва реж.лар қсшилди (реж.лар М. Хачатуров, А.Кудрсвяев, артистлар И. Бухаидзе, А. Лапкова, К. Митрофанов, Б. Мискин, К. Измайлов, С. Ортиқов ва б.). Ўзбек композиторларининг театр билан ижодий ҳамкорлиги кучайди (А. Аргашевнинг «Аакалок,», А. Солиҳовнинг «Тентак қиз» мюзикли, А. Қаландаровнинг «Темир хотин», А. Икромовнинг «Бевалар овунчоғи» ва б.). Бу даврда «Менинг соҳибжамол маликам» (Ф. Лоу асари, реж. А. Казинер), «Голландислик қиз» (И. Кальман, К. Васильев), «Фигаронинг уйланиши» (Бомарше асари асосида, В. Мояарт ва Ж. А оссини мусикаси, реж. В. Володченко) каби спектакллар саҳналаштирилди. «Гсзал Елена», Б. Зокиров хотирасига бағишланган «Арабча танго» (реж. М. Хачатуров), «Хонума», «Кунлардан бир кун АьюЙоркда» (И. Берлин) сингари спектакллар сснгги йиллар маҳсулидир. Ҳозирда театрнинг бош дирижёри — Б. А асулов, бош балетмейстер — Ўзбекистонда хизмат курсатган артист Ф. Исаева, бош рассом — А. Батиков. Ўзбекистонда хизмат курсатган артистлар Д. Минсева, 3. Соловей, Ф. Максудов ва б. театрнинг етакчи актёрларидир. Театр жамоаси А оссис, Украина, Болтиқбсйи, Ўрта Осиё мамлакатларида гастролда булган.

«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан
Nom: Re: Toshkent haqida "O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi"da
Yuborildi: muxbir 21 Yanvar 2010, 16:32:53: ТОШКЕАТ ТЕЛЕВИЗИОА МИАОА АСИ — Тошкентдаги радиотелевизион узатиш стсси, меъморий иншоот. Тошкентдаги 1телевизион минора металл фермалардан (бал. 180 м) қурилган (1956; Аавоий ксчаси, 69). Телексрсатувлар ксламининг кенгайиши муносабати билан кучли радиотелевизион узатиш стсси қуришга сҳтиёж туғилгач, Бсзсув каналининг снг соҳилида 375 м бал.да 2 Т.т.м. (Амир Темур ксчаси, 99) қурилди (1978 — 85; меъморлари: Ю. Семашко, А. ТерзиевА¦аруков, муҳандислар Е. Морозов, М. Мушеев). Ўзаги 3 конуссимон қурилма тиргакка срнатилган. Ўз сқида сркин турувчи иншоот 9 балли зилзилага бардош беради. Т.т.м.да «Коинот» ресторанининг «қизил» ва «зангори» заллари (180 сринли) ва томоша (кузатув) майдончалари бор (бал. 100 м). 220 м баландликда сса радиотелевизион стсси қурилган. Улар доирасимон шаклда бслиб ташқи ва ички томонига панжара, ганч сймакорлиги ва б. меъморий анъаналар асосида ишланган. Миноранинг сртасида лифт, зина, ёрдамчи хоналар, метеорологик стс ва муҳандислик жиҳозлари жойлашган. Анг юқори қисмида 5 дастурли ксрсатувларга мслжалланган антенна срнатилган.

«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан
Nom: Re: Toshkent haqida "O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi"da
Yuborildi: muxbir 21 Yanvar 2010, 16:33:09: ТОШКЕАТ УЧА АШУВИ (1966) Ҳиндистон билан Локистон сртасида 1965 й. рсй берган қуролли тсқнашувни ҳал қилиш мақсадида Локистон президенти М. Айюбхон билан Ҳиндистон ҳукумати раҳбари Л. Б. Шастрининг учрашуви (1966 й. 4—10 снв.). Учрашув СССА Министрлар Совети А аиси А. А. Косигин иштирокида стган. Т.у.да Тошкент деклараяисси имзоланиб, унда икки мамлакат сртасидаги жанжалли масалаларни тинч йсл билан ҳал қилишга келишилган.

«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан
Nom: Re: Toshkent haqida "O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi"da
Yuborildi: muxbir 21 Yanvar 2010, 16:40:27: ТОШКЕАТ ХАЛҚАА О КИАОФЕСТИВАЛИ — фильм ва иштирокчилар сони жиҳатидан снг йирик кинофестиваллардан. Фильмлар расмий ва информаяион дастур асоси" да намойиш стилади. 1968 й.дан «Тинчлик, ижтимоий тараққиёт ва халқлар озодлиги учун» шиори остида стказилади. Дастлаб конкурссиз, Осиё, Африка ва Лотин Америкаси мамлакатларининг кино соҳасидаги ютуқларини намойиш қилиниши билан бошқа кинофестиваллардан фарқ қилган. Фестиваль доираси киноси ривожланган Японис, Ҳиндистон, Туркис каби давлатлар билан бир каторда миллий киноси снди шаклланаётган давлатларга ҳам мслжалланган. Сенегаллик реж. Сембен Усмон, марокашлик Сухайл Бен Баркаларнинг фильмларининг ксриги илк бор Т.х.к.да намойиш стилди. Фестиваль давомида матбуот конференяислари, ижодий баҳслар стказилади. Кундалик матбуот бюллетенлари ва «Кинофестиваль йслдоши» газ.журналилари фестивалнинг кундалик фаолистини ёритиб боради. Кинофестиваль 1988 й. (10фестивалдан бошлаб)дан конкурсли бслди ва 5 хил мукофот таъсис стилди: снг схши фильм учун бош соврин «Олтин семурғ»; снг схши режиссёрлик иши учун «Кумуш семурғ»; снг схши аёл роли учун «Олтин лола»; снг схши сркак роли учун «Олтин арча»; миллий анъаналар сақланган фильмлар учун «Хсжа Аасриддин» совринлари. Биринчи бош совринга «Ҳеч қаерга саёҳат» номли ҳинд фильми сазовор бслди. Мустақил бслган Т.ҳ.к. «халқаро» мақомига сга бслиб, барча хоҳловчи давлатлар қатнашиши fcмумкин. 1992 й. 11 Т.х.к. «Ассалому алайкум» шиори остида стказилди. Бош соврин австралис реж.и Марк Аоферин фильми («Спотвуд») га берилди. 12Т.х.к. 1997 й. Чингиз Айтматов раислигида стказилиб, бош соврин «Алвидо, азизим» (Жан. Корес) фильмига берилди.

«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан
Nom: Re: Toshkent haqida "O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi"da
Yuborildi: muxbir 21 Yanvar 2010, 16:40:43: ТОШКЕАТ А¦ИА КИ - сзбек ва бошқа давлатлар яирк артистларининг чиқишларини намойиш стувчи йирик стаяионар яирклардан бири. Олим ва сайёҳларнинг ссдаликларида Тошкентда яирк томошалари муаллақчи, найрангбоз, ёввойи ва уй ҳайвонларини сргатувчи кишилар маҳорати билан бошлангани ҳақидаги тафсилотлар, ривостлар сакланган. Халқ сайилларида, бозор ва гузарларда дорбоз ва симбозлар, жонглёрлар, полвон ва бесусклар сз санъатларини намойиш стганлар. Айниқса, дорбозлик кенг ривож топган. 19-а. охирида Тошкентда гастролда бслган Ф. Юпатов, В. Соболевский, А. Фаррух, А . Капито, Е. Гамкрелидзе ва б.нинг антрепренёр труппалари муваққат биноларда томоша ксрсатган. Тошкент срмаркаларида бир вактда 3—4 та яирк томошаси, жумладан, сргатилган ҳайвонлар билан ҳам томоша ксрсатилган. Аски шаҳарда 10 минг томошабинга мслжалланган очиқ яирк ишлаб турган. 1913 й.дан яирк труппаларининг томошалари «Колизей» биносида ксрсатила бошлади. 1914 й. охирида Воскресенье бозори ҳудуди (ҳоз. Аавоий майдони) сқинида Ф. Юпатовнинг ёгочдан ишланган стаяионар яирк биноси қурилди. Бу ерда европалик ва рус артистлари билан бирга сзбек артистлари, жумладан, Юсуфжон қизиқ Шакаржонов, акробатчи, раққоса, чавандоз Е. Юпатова (Гсзал Елена) ва б. хам томоша ксрсатганлар. Т.я.нинг биринчи бадиий раҳбари ва директори — А.В. Лапиадо (асл фамилисси Королёв). 1928 й. Карим Зарифов «Кизил Шарқ» (кейинроқ «Кооператив») яирк труппасини ташкил стди. 1930 й. Ўрта Осиё республикалари ва Қозоғистон яирклари бирлаштирилган давлат яирклари марказий бошқармаси тузилди. 1941—44 й.лар Т.я. қошида Абдулла Гисматулин раҳбарлигидаги акробатика студисси ишлади. 1942 й. октсбрда сзбек яирки жамоаси тузилди. Бу ерда Юсуфжон қи^иқ, дорбозлар — Тошканбоевлар, чавандозлар — Зарифовлар, А аҳмоновлар, Хсжаевлар, гимнастлар — Мадалиевлар, кейинроқ қизиқчи ва акробат Юсуповлар, рус масхарабозларидан Г. Заставников, Л. Боровиков ва б. ишладилар. 1950—56 й.ларда Т.я. бадиий раҳбари — Аркин Тошканбоев, 1976—90 й.лар Обиджон Тошканбоев. Тошкент зилзиласи (1966)дан кейин вақтинчалик шапито яирки ишлаб турди.
1975 й. Хадра майдонида 2597 сринли снги Т.я. биноси қуриб битказилди (арх. Г. Александрович, Г. Массгин; муҳандислар С. Беркович, А . Муфтахов). А¦ирк биноси икки қисмдан иборат: томоша зали ҳамда унинг атрофида жойлашган вестибюль, фойе, гардероб, буфетлар ва хизмат хоналари. Бино ечимида анъанавий устун — тссинли устун срнига ҳошис — ҳалқали қурилма услубининг қслланилиши фойени устунлардан холи килишга ва томошабинлар учун қулай шароит сратилишига имкон берди. Шу билан бирга фойе икки хил баландликда қурилган; юқоридагиси 7 метрли ҳалқа консоль ёрдамида тсла айлана ҳосил қилиб, катта буфет билан бирлаштирилган. У серҳашам зинапослар орқали пастки сатҳи билан туташтирилган. Фойе интерьерлари яирк санъати мавзуига оид ёрқин нур таратувчи рангли витраж безаклар ёрдамида вазмин оқиш тус ксринишига сга. Фойе, залга кириладиган йслакчалар миллий анъанавий ганч сймакорлиги, сшиклар ёғоч сймакорлиги услубида ишланган.

«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан
Nom: Re: Toshkent haqida "O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi"da
Yuborildi: muxbir 21 Yanvar 2010, 16:41:46: ТОШКЕАТ ҚЎЗҒОЛОАИ (1847) Тошкент аҳолисининг Қсқон хонининг ноиби Азиз Ларвоначи зулмига карши кстарган қсзғолони. Қсзғолонга ноибиланинг Тошкент ва унга тобе ерлар аҳолисидан урушлар натижасида бсшаб қолган хазинани тслдириш учун қсшимча 4 минг тилла солиқ йиғиш тсғрисидаги фармойиши сабаб бслган. Қсзғолон шаҳарнинг Ларчабоф ва Сағбон маҳаллаларида рамазон ойининг жумага стар кечаси бошланиб, сснг бошқа маҳаллаларга тарқалган, оммавий тус олган. Ксчалар ғовлар билан тссилган. Қсзғолончилар қаттиқ қаршилик ксрсатганлар, хонлик лашкарлари уларга тсп ва милтиқлардан ст очганлар. Қсзғолонда ҳунармандлар, майда савдогарлар, камбағаллар иштирок стган. Шойи тсқиш устахонасининг сгаси Муҳаммад Юсуфҳожи (Маюсуф) қсзғолон раҳбарларидан бири бслган. Қсзғолончилар Азиз Ларвоначини ҳокимистдан четлатиш, ортиқча соликларни бекор қилишга сришганлар. Тошкент ш. ва унинг атрофидаги ерлар аҳолисига соликлар борасида стказилган жабрзулмлар, бунга қарши кстарилган қсзғолонлар Муҳаммад Солиҳнинг «Тарихи жадидаи Тошканд» асарида батафсил ёритилган.

«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан
Nom: Re: Toshkent haqida "O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi"da
Yuborildi: muxbir 21 Yanvar 2010, 16:42:06: ТОШКЕАТ ҚЎЗҒОЛОАИ, Вабо исёни (1892.24.6) — подшо ҳукуматининг мустамлакачилик сиёсати ва миллий зулмига қарши кстарилган қсзғолон. 1892 й. май ойида Жиззахда вабо касали тарқалган. Июнь ойида Тошкентда ҳам вабо тарқалгани маълум бслган. Янги шаҳарда 417, Аски шаҳарда 1462 бемор аниқланган. Лодшо ҳукумати маъмурлари унинг фожеали оқибатларининг олдини олиш учун шошилинч чоралар ксра бошлади: 7 июнда шаҳар маъмуристи 12 сски қабристонни ёпиб, снги 4 қабристон очилишини, шаҳардан чиқиш чекланганини сълон қилган. Лекин мустамлака маъмуристи бу тсғрида аҳоли сртасида тушунтириш ишлари олиб бормаган, мусулмончилик одатлари, маросим қонунқоидаларини ҳисобга олмаган. Ваъда қилинган 4 та снги қабристон срнига фақат биттаси очилган. Вабодан слганларни врачнинг рухсатисиз ксммаслик буюрилди ҳамда уларни шаҳар ичидаги мозорларга дафн стиш тақиқланди. Касал бслиб вафот стганлар қайси кийимда бслса, сша кийими билан чуқур қазилган қабрга қсйилиб, устидан оҳак сепиб белгилаб қсйилди. Бунинг устига слганларга жаноза сқиш, сқин қариндошларнинг мозорга бориши ҳам такикланди. Марҳумларни урфодатга ксра, ксмиш ғост мушкул юмушга айланди. Одамлар сликни сски қабристонларга олиб бориб ксмишга мажбур бслдилар. Лолияис бундайларни топиб ҳибсга ола бошлаган. Бу сабр косаси тслиб турган халқни қсзғолон кстаришига туртки бслди. Халойиқ (мингга сқин киши) сшонлардан Азизёр, Абулқосимхсжа, бозор оқсоқоли Зиёмуҳаммад ва б. таникди кишилар бошчилигида 24 июнда таёқ, кетмон, тош ва ҳ.к. билан қуролланиб шаҳар бошлиғи маҳкамасига бостириб борди. Бу ерда Тошкент ҳокими С. А . Лутиняев ва оқсоқол Муҳаммад Ақубга қарши ҳужум қилдилар. Оқсоқол халққа дағдаға қила бошлагач, унинг бошига тошлар ёғилган. Машҳур «Тошотар воқеаси» бошланган. Оқсоқол ҳокимнинг идорасига сширинган. Халқ Лутиняевдан оқсоқолни тутиб беришни талаб қилган. Лутиняев тсппончасини чиқариб дағдаға қилишга стган. Сабр косаси тслган халқ Лутиняев ва унинг миршабларини дсппослаган, маҳкамани остинустун қилган. Шу онда Сирдарё вилости ҳарбий губернатори Гродеков бошчилигидаги аскарлар келиши туфайли қсзғолончилар чекинишга мажбур бслдилар. А ус аскарлар қсзғолончиларнинг орқасидан қува бошлагач, ноилож қолган оломон Анҳор сувига сзини ташлади. Артасига Анҳордан 80 кишининг слиги топилди.
Қсзғолончиларнинг қолган қисми Аски шаҳарга қочиб борди. Жоме масжиди олдида тупланган оломон бу ерга кетма-кет етиб келган Гродеков бошчилигидаги аскарларни тошбсрон қилди. Бунга жавобан сқ узилди ва 10 киши ҳалок бслди, кспчилиги сраланди. Шу равиҳда қсзғолон бостиридди. Қсзғолончиларнинг бир қисми оқсоқол Муҳаммад Ақубнинг шаҳар ҳовлисини ва богини ёқиб юборди.
А ус маъмуристи қсзғолон қатнашчиларидан 60 кишини судга бериб, 3 кишини слимга ва 20 кишини турли муддатлар билан қамоқ жазосига ҳукм қилди. Қсзголон вабо тарқалиши ва унга қарши хукумат чоралари амалга оширилаётган пайтда юзага келганлиги учун тарихий манбаларда «Вабо исёни» номида юритилган.
Аслида сса у подшо ҳукуматининг мустамлакачилик ва миллий зулмига қарши қаратилган халқ ҳаракати сди. Тошкентдаги бу қсзғолон тарихда сзбек халқининг сз мустақиллиги ва сркинлиги учун олиб борган йирик қсзғолонларидан бири бслиб қолган.
Ад.: Ўзбекистоннинг снги тарихи. 1китоб [Туркистон чор А оссисси мустамлакачилиги даврида], Т., 2000; Каримов Ш., Шамсутдинов А ., Туркистон А усис босқини даврида, Андижон, 1995.
Хуршида Юнусова.

«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан
Nom: Re: Toshkent haqida "O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi"da
Yuborildi: muxbir 21 Yanvar 2010, 16:42:21: ТОШКЕАТ ҲАЙВОАОТ БОҒИ - маърифий ва и. т. ишлари олиб борадиган муассаса. 1924 й.да 3 га майдонда Ўрта Осиё унти биолог олимлари ташаббуси билан собиқ подшо генералгубернаторининг шаҳар чеккасидаги дала ҳовлисидаги кичик ҳайвонот бурчаги негизида ташкил стилган. 40-й.лар охирида 200 турдан ортиқ ҳайвонлар жамланган ҳайвонот боғига айланди. Ўзбекистон А еспубликаси ҳукумати қарорига ксра, 1994—97 й.ларда Т.ҳ.б. учун барча замонавий талаблар ва стандартларга жавоб берадиган снги ҳайвонот боғи қурилди. Ботаника боғи сқинида жойлашган мазкур ҳайвонот боғига 1997 й. 1 сент.да Т.ҳ.б. ксчиб стди. Умумий майд. 22,7 га. 349 турдаги 3000 дан ортиқ жониворлар, шу жумладан, сут смизувчиларнинг 58 тури, қушларнинг 74 тури, рептилислар ва амфибисларнинг 26 тури, баликларнинг 191 тури (2141 дона) сакланади (2004). Аквариум бслимида денгиз аквасистемаси барпо стилган бслиб, унда денгиз жониворлари, акула ва баликлар, полиплар ва б. сшаш учун шароитлар сратилган. Ҳайвонот боғи йиртқич қушларни кспайтиришга ихтисослашган (қорақуш, калхат, болтаютар, кондор ва б.). Аоёб ва йсқолиб бораётган ҳайвонлар турларини кспайтириш бсйича илмий ишлар олиб борилади. Чет сллардаги 86 музей билан ҳайвонлар ва илмий ахборотлар алмашиш бсйича ҳамкорлик қилади. 1998 й.дан Европа—Осиё зоопарклар ва аквариумлар минтақавий уюшмасига аъзо. Т.ҳ.б. Ашхобод, Термиз, Душанба, Олмаота ҳайвонот боғларини ташкил топишида бевосита иштирок стган.

«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан