-
Giyohvandlik - makkor kasallik
(http://ziyouz.com/images/books/giyohvand.jpg) (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=724)
Muallif: E.S.Mahmudov, N.M.Nabiyeva
Hajmi: 179 Kb
Fayl tipi: pdf, zip
(http://www.ziyouz.com/components/com_remository/images/download_trans.gif) Saqlab olish (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=724)
Online o'qish (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=4618.0)
-
ЎзССА СОҒЛИҚАИ САҚЛАШ МИАИСТА ЛИГИ
А ЕСЛУБЛИКА СААИТАА ИЯ МАОА ИФИ УЙИ
ЎЗБЕКИСТОА ҚИЗИЛ ЯА ИМ ОЙ ЖАМИЯТИ МАА КАЗИЙ КОМИТЕТИ
А. С. МАҲМУДОВ, А. М. ААБИЕВА
ГИАҲВААДЛИК —
МАККОА КАСАЛЛИК
Тошкент
ЎзССА «Медияина»
1988
Китобчада мавжуд наркотик моддалар, уларнинг инсон организмига таъсири, айниқса ссмирлар ва қизларга ксрсатадиган зарари ҳақида баён қилинади. Шунингдек, наркотик моддаларни истеъмол қилишга олиб келадиган сабаблар ва уларга қул бслиб қолишнинг шаклланиши ксриб чиқилади. Ааркотик моддаларга срганиб қолишга йсл қсймасликнинг асосий йсллари ва уларни ишлатиш ҳамда ишлаб чиқариш учун ксриладиган жазо чоралари баён стилади.
Китобча кенг аҳоли оммасига мслжалланган.
-
СЎЗ БОШИ
Ааркоманис инсонни ахлоқий жиҳатдан тубанликка тортади, ақл-идрокдан маҳрум стади, оқибатда киши жисмонан ҳолдан тосди ва дунёдан ксз юмади.
Ааркотик моддалар одамни айни куч-қувватга тслган даврида алкоголга нисбатан 4—6 баробар тезроқ ҳалокатга учратади. Ааркоманис сояиал жиҳатдан ҳам хавф туғдиради. Ааркотик моддаларга берилиб кетган одамлар шундай оғир жиностларга қсл урадиларки, ҳатто улар одам слдиришга ҳам жазм қилишлари мумкин. Ааркотик моддалар айниқса йигит ва қизларга жуда ҳалокатли таъсир стади, бу сша ёш даврининг сзига хос психологик хусусистларига боғлиқ бслади. Ҳали асаб-руҳисти барқарор бслмаган ссмир ёки ёш йигитнинг бу балога қарши туришга ирода кучи етмайди, сз ҳаракатларининг оқибатини баҳолай олмайди ва жамоат олдида сзини қандай тутаётганини онгли равишда таҳлил қилолмайди. Ааркотик моддаларни суиистеъмол қиладиган кишилар жиноий қонунчиликда бу моддаларни қонунга хилоф равишда тайёрлаш, сақлаш, ташиш ва сотиш учун қатъий жазо берилишини схши билмайдилар.
Юқоридагиларни сътиборга олиб, биз ушбу китобчада қайси моддалар наркотиклар қаторига киришини, уларнинг организмига ксрсатадиган таъсири хусусистларини ксрсатиб стдик. Ватанимиз ва чет сл муаллифларининг маълумотларидан фойдаланиб, одамнинг наркотик моддаларга срганиб қолишини, уларни сурункали равишда истеъмол қилганда организмда рсй берадиган сзгаришларни ва улардан воз кечгандан кейин ҳам унда қоладиган асоратларни қисқача баён стишга ҳаракат қилдик. Бу оғир касалликни даволаш йслларини қисқача баён стдик, чунки ҳозирги кунга қадар уни даволашнинг аниқ методлари мавжуд смас. Зеро бизнинг жамистимизда ҳам наркоманисга қарши барча кураш чоралари бу негатив ҳодисанинг олдини олишга қаратилиши керак.
Ушбу китобчани ёзишга киришар сканмиз, наркотик моддаларга онгсиз равишда берила бошлаган, шунингдек сз иш фаолистига ксра шу офатга қарши курашиши керак бслган одамларга наркотик моддаларнинг қанчалик хавфли сканини тушунтириб беришни сз олдимизга сгона мақсад қилиб қсйдик.
-
ААА КОТИК МОДДАЛАА ВА УЛАА АИАГ ХОССАЛАА И
Бутун дунё жамоатчилиги ва медияина ходимлари аҳоли сртасида наркоманиснинг тобора кспайиб бораётганидан жуда ташвишга тушмоқдалар. Ааркоманис масаласи жуда муҳим сканини ҳисобга олиб, Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти (ВОЗ) нинг скспертлар комитети наркотик моддаларни истеъмол қилиш ҳалокатли равишда ортиб бораётганига бағишланган бир қатор махсус кенгашлар стказди. Бу кенгашларда наркотиклар ишлаб чиқариш ва уларни скспорт қилиш кспайгани, улар бошқа мамлакатларга ҳам олиб стилиб, сотилаётгани ҳамда ксплаб истеъмол қилинаётгани қайд қилинди. Ааркотиклар бизнеси Европанинг ривожланган мамлакатларида ва Америкада уларни сширинча ишлаб чиқарадиган ва сотадиган айрим доирадаги кимсаларнинг ҳамёнини тслдирадиган асосий йсл бслиб қолди. Бу маккор душман бизнинг мамлакатимизда ҳам тарқала бошлади. Кскнор, нашани қонунга хилоф равишда етиштириш, наркотикларни ишлаб чиқариш ва сотиш ҳоллари содир бслаётгани ҳақида матбуотда тобора кспроқ хабарлар босилмоқда. Афсуски, ксп кишилар наркотик моддаларга берилиш инсон иродасини бсғиб қсйишини ва орадан ксп вақт стмай кишини қаритиб, мункайтириб қсйишини ва қисқа вақт ичида ҳалокатга олиб келишини схши билмайдилар. Мана шунинг учун ҳам қайси воситалар наркотиклар сканини ва улардан сҳтиёт бслиш зарурлигини билиш керак.
Ааркотиклар шундай моддаларки, улар организм билан сзаро ҳамкорлик қилиб, руҳий ёки жисмоний тобелик пайдо қилади.
А уҳий жиҳатдан тобе бслиш шундай ҳолатки, бунда одамда дори моддадан қониқиш ҳисси пайдо бслади, кайфисти гсё кстарилади, бу препаратларни вақти-вақти билан ёки мунтазам равишда қабул қилиш зарур бслиб қолади. Айни пайтда киши бу препаратларга жисмонан тобе бслиб қолади, бунда наркотик модда унинг организмига киритилмай қсйса, одам сзини қссрга жой тополмайди. Ааркотик моддаларнинг баъзи турлари чой, кофе таркибида ҳам бслади. Уларга ҳам одам срганиб қолади, бироқ улар организмга унчалик таъсир қилмаганидан зарарли моддалар қаторига киритилмайди.
Ааркотик моддалар марказий нерв системасини рағбатлантиради ва уни депрессив ҳолатга олиб келади, киши тафаккурини ва ахлоқини бузади. Ааркотик моддаларга срганиб қолиш оқибатида одам наркоманга айланади ёки бу воситаларга ҳаддан ташқари ружу қилиш токсикоманис дардига мубтало қилади.
-
Ааркоманис — баъзи моддаларни ва химисвий препаратларни суиистеъмол қилиш оқибатида уларга ҳаддан ташқари ҳирс қсйиш ҳолатидир. Ааркоманис инсон руҳистини оғир тарзда бузади, организмни ишдан чиқаради. Ааркоманга ҳар қадамда слим таҳдид қилиб туради, бундай одам организмнинг ҳолдан тойишидан, препарат дозасини тасодифан оширишдан, текширилмаган моддани қабул қилишдан, уколдан зарарланишдан, депрессив ҳолатдан слиб қолиши мумкин. Ааркоман бслиб қолган киши бошқа ҳеч нарсага қизиқмай қссди, куч-қувватдан қолиб, меҳнат қобилистини йсқотади.
Токсикоманис марказий нерв системаси стимулсторларини қабул қилиш оқибатида пайдо бслади, бу ана шу томонлари билан наркоманисдан фарқ қилади. Бундай моддаларни қабул қилган дастлабки пайтларда одамнинг кайфисти гсё кстарилади, чарчоғи ёзилгандек, тетик, фикрлари аниқлашаётгандек ҳис қилади сзини, булар сохта, алдамчи ҳолатлардир, албатта. Бироқ токсик препаратларга одам срганиб қолгандан кейин касалликка хос аломатлар пайдо бслади: кишини уйқу босади, аъзои бадани қақшаб оғрийди, бсшашади, кайфисти тушиб кетади ва астено-депрессив ҳолат юзага келади. Ааркотик моддаларни узоқ муддат қабул қилиб юрган беморлар умуман ҳолдан тойиб қоладилар.
Ааркоманисга олиб келадиган моддаларнинг сони жуда ксп. Булардан қуйидагилар кенг тарқалган:
-
1. Афьюн ва унинг препаратлари, баъзи алколоидлар ва дериватлар, шунингдек, морфинга схшаб таъсир стадиган синтетик воситалар.
2. Уйқу дорилари, биринчи навбатда, барбитуратлар қаторига кирадиган воситалар.
3. Ааша ва унинг ҳосилалари (наша, марихуана).
4. Кокаин.
5. Марказий нерв системаси стимулсторлари.
Турли бсёқлар, органик сритувчилар, бензин ва бошқа кспгина препаратлар организмга заҳарли таъсир стади, бироқ уларга одам срганиб қолмайди.
Барча наркотик моддалар такрор қабул қилинадиган бслса, уларга организм срганиб қоладики, бу касалликка хос аломатдир.
Кузатувларнинг ксрсатишича, наркотик моддаларни бир ҳафта ёки бир ой қабул қилгандан кейин одам уларга срганиб қолар скан. Дастлабки пайтларда организмда паркотик моддаларга қарши курашишга ҳаракат қилади. Ааркотик моддаларга майл қсйиш ривожланган сари организмнинг уларга бслган сезгирлиги сусасди, айрим препаратларни кстариш қобилисти сса ортади.
Организмнинг препаратларни қанчалик тез кстара оладиган бслиб қолиши уларни қабул қилишнинг мунтазамлигига, бошқа томондан сса моддаларнинг хусусистига боғлиқ бслади. Масалан, организмнинг афьюн препаратларини кстариши 200 баробар ортиши мумкин, одам организми ҳолатига қараб сса бу бир неча йилгача сақланиши мумкин. Шундан кейин организмнинг препаратларни кстара олиш хусусисти аста-секин пасасди ва аввалги дозалар организмни қаттиқ заҳарлай бошлайди.
Ааркотик моддаларнинг, жумладан, героин дозасини ошириб юбориш оқибати слим билан тугаши ҳақидаги маълумотлар чет сл матбуотида тез-тез учраб туради. Турли наркотикларни қабул қилган организм бари бир улардан узоқ вақт мобайнида таъсирланиб, маълум жавоб реакяислари ксрсатиб туради.
-
Масалан, уйқу дорилари узоқ вақт мобайнида ичиб юриладиган бслса, одам организми уларга срганиб қолади. Тез қсзғаладиган, психопат одамлар, шунингдек ичкиликбозлар бундай дориларга тезроқ срганади. Уйқу дориларининг бирмунча дозаси одамни маст қилади, унинг ҳаракатлари, онги сзгаради, баъзан бемор шок ҳолатига тушиб қолади. Уйқу дориларини киши узоқ муддат мобайнида ичиб юрадиган бслса, унинг ақл-идроки бирмунча пасасди ва хотираси сусасди. Айни пайтда рефлектор реакяисларнинг барча турлари ортади, беморнинг мускуллари учади, боши қаттиқ оғрийди, қон босими пасасди, у жаҳлдор, ғазабкор ва ҳужумкор бслиб қолади. Агар наркотикнинг шу тури ичмай қсйилса, бемор тиришиб, тутқаноқ тутади.
Ааркоманиснинг бошқа оғир тури бангиликдир, бу наша, марихуана қабул қилиш оқибатида ривожланади. Бу наркотик моддаларни кспинча тамакига қсшиб чекадилар. Бу моддаларнинг ҳаммаси наша қсшиб тайёрланадиган ҳосилалардир.
Ааша чеккан одам карахт бслади, тентакнамо бслиб қолади, жиннига схшаб кулаверади, иштаҳаси очилади ва жинсий ҳиси ортади. Ааркотик моддани ксп қабул қилганда одамнинг ксзига нарсалар катта бслиб ксринади, ранглар ёрқинроққа схшайди. Аашани мунтазам равишда сурункали чекиб юрганда киши шахсисти шунчалик сзгариб кетадики, у бесаранжом, лоқайд, лапашанг ва одамови, бошқаларга аралашмайдиган бслиб қолади. Беморда психозлар пайдо бсладики, бу ҳолатни шизофренисдан ажратиб бслмайди.
-
Кокаиноманис наркоманиснинг бошқа бир тури ҳисобланади, бу кам учрайди. Кокаин истеъмол қилиш психомотор қсзғалишга ё бслмаса ваҳимали-депрессив ҳолатга олиб келади. Кокаиндан заҳарланганда кспинча психозлар, галлюяинаяислар пайдо бслади. Кокаинни тез-тез истеъмол қилиб турганда одам организми ниҳостда ҳолдан тосди, киши озиб кетади, уни уйқусизлик қийнайди, хотираси сусасди.
Юқорида айтиб стилган наркотик моддалар асосан соф ҳолда истеъмол қилинади. Бироқ шунақа наркоманлар борки, улар мавжуд бслган турли препаратларни ичаверадилар. Турли наркотик моддаларни аралаш ичиш ва бунинг устига ичкилик ичиш оқибатида улар организмга жуда оғир таъсир стади ва одамни тез ҳолдан тойдириб қссди. Сснгги пайтларда наркотик моддалардан ташқари, ёшлар сртасида тсғри келган нарсаларни, жумладан, бензинни ва турли органик бсёқларни ҳидлаш, нафасга олиш ҳоллари тез-тез учрайдиган бслиб қолди. Бу моддалар ҳам бошни айлантириб, гангитади, лоҳас қилади. Афсуски, улар жуда заҳарли, кишини оғир юрак етишмовчилигига, бсғилиб қолишга, спка ва бошқа ички органларнинг зарарланишига, шунингдек асабий-руҳий бузилишларга жуда тез мубтало қилади.
Бензин ва бошқа органик бсёқлар қонга тушиб, мис ҳужайраларини нобуд қилади, буйрак ва жигар тсқималарини емиради. Ана шу срамас одатга қсл урадиган одамлар орадан ксп вақт стмай оғир инвалид бслиб қолишлари, ҳар қандай меҳнатга сроқсиз одамга айланишлари мумкин.
-
ОДАМ ҚААДАЙ ҚИЛИБ ААА КОМАА БУЛИБ ҚОЛАДИ
Бу саволга жавоб олиш учун инсон психологиссини билиш керак, зеро ҳар қандай инсон бутун умр бсйи ижобий ҳис-ҳасжонлар билан ҳузур-ҳаловатда сшашга интилади, бу хусусистлар инсон психологиссига хосдир.
Бош мисда хурсандчилик сезгилари ёки ижобий ҳис-ҳасжонлар пайдо қиладиган махсус марказлар бслади. Одам организмига тушиб, ана шу «хурсандчилик сезгилари пайдо қиладиган марказ»га бевосита активлаштирувчи таъсир ксрсатадиган оқсиллар борлиги аниқланган. Маълум бслишича, бош мис тсқимасида морфинсимон субстаняис ёки бошқача айтганда, сндорфинлар ишланиб чиқар скан. Бундай ҳолда одам организми гсё мантиққа хилоф равишда сзи мустақил опиатлар ишлаб чиқаради. Бу субстаняислар соғлом организмда жуда оз миқдорда ишланиб чиқиб, ижобий ҳис-ҳасжонлар ва хурсандчилик сезгиларинияг пайдо бслишини бошқариб туради.
Тайёр стимулсторлар бслмиш турли наркотик моддалар организмга тушганда хурсандчилик сезгилари пайдо қиладиган марказлар (улар кайфистни схшилашга жавоб беради) активлашади, зсриқиш сусасди, одамни ваҳима босади, кайфисти гсё кстарилгандек бслади, сзини телбанамо хурсанд сезади. Морфинсимон субстаняисни ишлаб чиқарадигаи спстемани срганиш шуни ксрсатдики, у смо-япопал ҳолатларнинг шаклланишига, психиканинг бузилишига ва албатта биринчи навбатда морфин ва унинг ҳосилаларппи ишлатганда наркотик моддаларга тобеликнинг пайдо бслишига жуда сқин алоқада бслар скан, зеро морфин ва унинг ҳосилалари сз тузилишига ксра организм ишлаб чиқарадиган сндорфинларга сқин туради.
Илмий изланишларнинг натижалари одамнинг наркотик моддаларга майл қсйиши асосида ётадиган асосий механизмларни срганишга имкон берди. Бироқ одам биринчи марта наркотик моддалар билан қандай қилиб танишиши ҳақидаги фактлар ёритилмади.
-
Ааркотик моддаларни истеъмол қилган жуда ксп сонли одамлардан ссраб чиқилганда шу нарса маълум бсл» дики, киши биринчи бор наркотик моддани қизиқиш туфайли татиб ксрар скан. Ссраб чиқилган одамларнинг кспчилиги 16 дан 35 ёшгача бслган одамлар сди, лекин уларнинг кспчилигини ссмирлар ташкил стганди. Ааркотик моддаларни истеъмол қилган одамлар билан суҳбатда бслган йигит ва қизлар улардан бу нарсалар одамга қандай таъсир қилишини, кишини гсё хурсанд қилишини сшитадилар-да, улар ҳам қизиқиб, наркотикларни истеъмол қилиб ксрадилар. Ашлар наркотик моддаларни бир марта, сснгра иккинчи марта татиб ксрадилар, шундан кейин сзларини бу балодан тсхтата олмайдилар. Ашларнинг жуда кспчилиги — наркоманлар наркотак моддани биринчи марта қизиқиш, бошқаларга тақлид қилиш, кейинчалик сса сна кайфистни схшилаш мақсадида истеъмол қилганларини айтадилар, зеро бу сохта хурсандчиликдир.
Мана шу кичик мисолларнинг сзидан ксриниб турибдики, наркотик моддалар одамни тентак, телба қилиб қсс-ди, у озиб-тсзиб, чсп-устихон бслиб қолади.
-
Ааркоманлар мунтазам равишда наркотик моддаларни топиш пайида бсладилар, бунинг учун кспинча қонунга хилоф йслларга кирадилар, ҳатто жиностга қсл урадилар. Агар улар наркотик моддани топа олмасалар, хумор қилиб (абстиненяис), аҳволлари оғирлашиб қолади: бундай ҳолда наркоманнинг дармони қурийди, ксз қорачиғи кенгасди, юрак уриши тезлашади, тез-тез нафас ола бошлайди, кснгли айниб, қайт қилади, ичи кетади, сслаги оқади, терлайди, бсғимлари сирқираб оғрийди, уйқусизлик азоб беради. Ана шундай аҳволда касалхонага келтирилган бемор қора терга ботиб, аъзои бадани тиришади. Вақти-вақти билан кснгли айниб, қайт қилмоқчи бслиб, қийналади. Бемор дод солиб йиғлайди, бекордан-бекорга қсрқади, гоҳ слинади, гоҳ дсқ қилади, қспол овоз билан бақиради: «Мени қутқаринг! Ўлиб қолай деспман! Морфий беринг менга! Доктор, тезроқ укол қилинг! Лаънат сенларга! Қурт, оқ чувалчанглар мени еб ташласпти! Йсқотинг чувалчангларни! У усти-бошидан ксзга ксринмас нарсаларни жирканиб қоқа бошлайди. Бемор каравотда сна типирчилаб, оғриққа чидолмай, жонини қсйишга жой тополмайди. Беморнинг бутун аъзои бадани зирқирайди, қорни, ичаклари оғрийди, қулоғи шанғиллайди, юраги қаттиқ ура бошлайди, иситмаси кстарилиб кетади, сзининг қсл-оёқларини қайиради. Бундай аҳволда бемор слиб қолиши ҳеч гап смас. Бироқ унга наркотик модданинг одатдаги дозаси берилса, вассалом, ҳозирги азоблардан асар ҳам қолмайди. Аммо бу «доза»нинг нархи жуда қиммат, баъза» бир ойлик маош ҳам етмайди унга. Ана шу «халоскор» наркотик моддани топиш учун бемор ҳар қандай йслни тутишга тайёр туради. Масалан, бир бемор наркотик модда хумор қилганда, уни топа олмаганидан томирини кесган.
Капиталистик мамлакатларда наркотик моддаларга касаллик сифатида берилиш жиноий бизнеснинг бир қисми бслиб қолди. Ааркоманис Америка жамистининг снг оғир проблемаларидан бири бслиб қолди, бу ҳақда АҚШ матбуотида мисоллар келтирилади. Мактаб сқувчиси Андреа биринчи марта бу заҳарли моддани 14 ёшдан сал ошган пайтида татиб ксрган сди. «Зиён келтирмайдиган ҳазил» ксп стмай одатга айланиб қолди. «Мен қслимга нима тушса, шуни ичаверардим, масалан, кока суюқлиғи, кислотани ичишдан ҳам тап тортмасдим», — деди у журналистларга. Ааркотик модда гирдоби қизни тобора сз қаърига торта бошлади. Андреа мактабда сқишни ташлади, уйидан кетиб қолди, ниҳостда тубанликка юз тутди.
-
Яна бир мисол 45 ёшли Жон Вудлиф бир неча ой мобайнида наркотик моддаларни истеъмол қилиб юрарди, бу киши Флорида штатида маҳаллий органлардан бирида каттагина маош тсланадиган лавозимда ишларди. Аатижада бу заҳарли модда уни енгиб қсйди. Кунларнинг бирида сртоқлари уни ақлдан озган ҳолатда ксриб қолдилар. Орадан бир неча соат стгач Ж. Вудлиф юрак хуружи оқибатида оламдан стди.
Майкл Сеймур деган кишининг тақдири ҳам шундай тугади. Ааркотик модда ҳукми остида қолган бу киши мени кимдир таъқиб қилспти, деб сйлайди. Қслига милтиқ олиб, магазинга бостириб киради. Ааркоманни қийинчилик билан қуролсизлантириб, госпиталга олиб кетишади. Унинг аҳволи жуда оғир сди: иситмаси 40° га сқин, томири минутига 200 марта атрофида урарди. Врачлар қанчалик жон куйдириб, ҳаракат қилишмасин, наркоман ҳаётини сақлаб қолишолмади.
Ааркоманлар нима бслса ҳам, ҳар қандай воситалар ёрдамида наркотик модданинг снги дозасини топиш учун ҳаракат қиладилар, улар юу мақсадда снг машъум жиностларга ҳам қсл урадилар. Масалан, шарқий Гарлемда истиқомат қилувчи 16 ёшли В. Апонте наркотик модда кайфи билан гандираклаб туриб, сз туққан онасини слдириб қсйди, она бечора бу ҳалокатли, хавфли одатни ташлагин деб, сғлига илтижо қилаётган сди.
Юқоридагига схшаш қайғули мисолларни ксплаб келтириш мумкин. «А идерс дайджест» нинг берган маълумотларига қараганда, америкаликлар кокаин сотиб олиш учун ҳар йили 50 миллиард доллар сарфлайдилар. 22 миллиондан ортиқ киши шу норкотик моддани татиб ксрган. Десрли олти миллион киши телба қилувчи бу препаратни мунтазам равишда организмига киритади, бу гап муболаға смас, балки даҳшатли ҳақиқатдир.
-
ААА КОТИК МОДДАЛАА АИ ИСТЕАªМОЛ ҚИЛИШ АИМАГА ОЛИБ КЕЛАДИ
Биз юқорида наркотик моддалар кишини телбанамо хурсанд қилади, деб айтиб стган сдик. Ааркотик модда келтириб чиқарадиган бу ҳолатнинг қанча вақт давом стиши бу оғунинг турига ва миқдорига боғлиқ. Ааркотик модда такрор қабул қилинганда одамнинг тентакнамо руҳи кстарилиб, сна унга сҳтиёж сезади. Одам наркотик моддага тобора берилар скан, наркоманнинг бутун сй-хаёли наркотикни қабул қилишда бслади, кайф қилиш сгона заруристга айланади.
Олимлар наркотик моддани ҳатто бир неча марта қабул қилиш натижасида одамнинг ксзига нарсалар ксринишини, довдирашини, бекордан-бекорга рашк қилишини ксрсатиб бердилар. Организмга наркотик модданинг катта дозаси тушганда одамнинг онги хиралашади, ҳис-туйғулари кескин равишда сзгаради, фикрлари чалкашиб кетади, ксзига ҳар хил қсрқинчли нарсалар ксринади, қсрқади, турли ҳаракатлар қилади, атрофдаги кишиларга ҳужум қилиб, уларга ташланади. Ана шу аломатлар заминида жинсий майл йсқолади ва мижоз кескин сусасди.
Ааркотик моддаларни сурункали равишда қабул қилганда руҳий активлик кескин пасасди, одам атрофдаги воқеаларга бефарқ бслиб қолади, тушкунликка тушади, сси пасасди. Ааркоманлар сз касбларини уддалай олмай қоладилар, меҳнат қобилистини йсқотадилар, оилада можаролар бслиб туради, оқибатда оила бузилиб кетади. Ҳомиладорлик даврида наркотик моддани истеъмол қилган аёллардан дунёга келган болалар жуда безовта бслади, тиришади, ксп сснайди, ичи кетади, нафас олишга қийналади. Бундай чақалоқлар одатда ҳаётининг 2—3-куни нобуд бслади.
Одамовилик, ахлоқий приняипларнинг йсқолиши, наркотик моддани сотиб олишга пул топиш мақсадида жиноий ишларга қсл уриш наркоманларга хос хусусистдир. Одам наркотик моддага руҳан тобе бслиб қолиш билан бирга унда жисмоний сзгаришлар ҳам юзага келади. Ааркоманнинг ранги докадек оқарган бслади, ксз қорачиғи кенгайган, шиллиқ пардалари қуруқшайди, юраги тез уради, мускул тонуси ортади ва қон босими кстарилади. Юқорида айтганимиздек, наркоман наркотик модда тополмаса, касал бслиб. қолади, нохуш сезгилар пайдо бслади. Сслаги ва ксзидан ёш оқади, тумов бслади, аксиради, терлайди, титраб-қақшайди, мускуллари зсриқади.
-
Ааркоман узоқ муддатгача наркотик моддани топа олмаса, меъда-ичак иши бузилади, тиришиб, тутқаноқ тутади ва ҳатто оғир психоз бошланади. Шуни таъкидлаш зарурки, наркотик моддаларни мунтазам равишда истемол қилиш оқибатида организм бутунлай ҳолдан тосди. 1901 йилдаёқ машҳур рус психиатри С. С. Корсаков наркоманларнинг психик доирасида енгилтаклик, ёлғончилик, алдоқчилик, ахлоқий бузуқлик устун бслади, деган сдн. Ааркоманлар ҳар қандай меҳнатга сроқсиз, сси паст бслиб қоладилар, спилептик тутқаноқлар оқибатида оламдан стиб кетадилар.
«Комсомольскас правда» газетасининг мухбири В. Юмашев Аиколаев шаҳридаги наркологик марказга борганини сзининг «Галлюяинаяисларсиз» деб аталган мақоласида (1986 йил, 24 сентсбрь) қуйидагича ёзади. Мухбир бу ерда қалтираб, титраётган, ҳолдан тойган одамларни ксрган, уларнииг бадани десрли қуриб, қуруқ ёғоч бслиб қолган, ксз қарашлари мутлақо маъносиз, бефарқ сди. Ҳатто беморларнинг хонадан чиқиб кетиш учун сшикни очишга қувватлари етмаган. Мухбир учрашган барча беморларнинг ёши 15 дан 20 ёшгача бслган ёшлар сди.
Юқоридагиларга қсшимча қилиб шуни айтиш мумкинки, наша чекканда нафас йсллари шиллиқ пардалари, мис тсқималари атрофисга учрайди, спкада склероз юзага келади.
Ксриб турибмизки, бир лаҳзалик сохта хурсандчилик қанчалик қимматга тушади, киши соғлиғини, меҳнат қобилистини йсқотади, жамистдаги сз срнини йсқотади, ҳатто сн гулидан бир гули очилмаган даврида оламдан ксз юмади.
XX асрнинг бошларидаёқ одамлар наркотик моддаларнинг инсонистга келтирадиган хавфига қарши коллектив равишда курашиш зарурлигининг катта аҳамистга сга бслишини билганлар. Иккита шартнома — наркотик моддалар бсйича сгона конвеняис (1961) ва психотроп моддалар бсйича конвеняис (1971) тузилган, бу шартномалар мамлакатларда амалдаги наркотик моддалар ҳақидагн қонунлар асосини ташкил стади.
-
Бу шартномалар наркотик ва психотроп моддаларни суиистеъмол қилмаслик, балки улардан даволаш мақсадида фойдаланиш имконини таъминлашдан иборат сди. Жаҳон Соғлиқни сақлаш ташкилоти бидан ҳамкорлик қилган ҳукуматлар ва наркотик моддалар бсйича БМТдаги комиссис психотроп моддаларни назорат қилиш ҳақида қарор қабул қилдилар. Бу қарорни қабул қилишда улар бу моддаларнинг даво самарасига доир маълумотларни пухта сргандилар. Бу қарор врачлар диққатини тортди, чунки махсус ҳолатларда бу препаратларнинг бирортасини даво мақсадида буюриш зарурати туғилиши мумкин. Бундай талабчанлик шунинг учун зарурки, афъюнни 10—12 марта укол қилгандан кейин, баъзан ундан сртароқ одам касалликка хос равишда унга срганиб қолиш мумкин.
Шуни айтиб стиш керакки, наркоманисга даво қилиш жуда мураккаб, қийин ва узоққа чсзиладиган жараён, бу иш жуда ксп мутахассислар, медиклар ва психологларнинг зср бериб меҳнат қилишларини талаб қилади. Беморнинг оилавий муносабатлари схши бслиб, сзининг бутун маънавий куч-қувватини сафарбар қилганда ва сқийдиган ёки иш-лайдиган коллектив ҳам ҳайрихоҳ бслганда даволаш на-тижаси самарали бслиши мумкин. А уҳий жиҳатдан беқарор, сси паст бслиб қолган ва нерв системаси ишдан чиққан беморларни даволаш самараси кам бслади. Айниқса қизларни даволаш қийин бслади, чунки уларнинг ҳис-ҳасжонлари жсшиб туради ва асаблари ҳам сзига хос бслади.
Даволаш тадбирлари махсус муассасаларда сширин тарзда олиб борилади. Бари бир наркоманисга қарши курашни даволашга смас, балки бу офатнинг олдини олишга қаратиш керак. Шунинг учун сснгги йилларда бизнинг мамлакатимизда врачлар ва маъмурий органлар наркоманисга қарши курашни кескин кучайтириб юбордилар.
-
Сснгги пайтга қадар мактаб врачлари маъмурист тазйиқи остида баъзи ҳолларда бу маълумотни сшириб келдилар, бу билан улар профилактика ишларига катта зарар етказдйлар. Мана шунииг учун ҳам наркоманисга қарши профилактика ишлариии кескин кучайтириш ва наркоманни аниқлаш билан бирга наркотик моддаларнинг ҳалокатли таъсир стишини атрофдаги одамларга. очиқ-ойдин айтиш керак. Ҳеч қандай нарсани сширмасдан, бор нарсани ксрсатадиган, наркоманиспинг ҳалокатли асоратларини очиб ташлайдиган ҳужжатли фильмлар, диапозитивлар, видеосюжетлар сратиш ва уларни намойиш қилиш лозим. Одамлар алдамчи «кайф»нинг қандай ачинарли оқибатларга олиб келишини ксришсин, бунга сз-соғлиқларини, ҳаётларини қурбон қилишларини билишсин.
Ааркоманисни бутунлай йсқотиш учун одамларнинг, айниқса ёшларнинг бсш вақтларини тсғри ташкил стиш, бсш вақтдан оқилона фойдаланиш учун шароит сратиш, одамларда қизиқиш уйғотадиган клублар ташкил стиш, уларни айниқса турар жойларда барпо қилиш, туристик-скскурсис ишларини йслга қсйиш, оила билан биргаликда дам олишга сътибор бериш керак. Бу борада маданий-оқартув муассасалари катта тадбирларни олиб боришлари лозим. Барча жойларда маданист, медияина ходимлари, ҳуқуқ тартиби ва юстияис органлари, меҳпат коллективлари билан ҳамкорликда ажойиб одамлар билап учрашуилар ташкил қилишлари керак. Саломатлик университетлари, жамоат фикрлари трибунаси, соғлом турмуш клуби ташкил стишлари, публистик репортажлар чиқаришлари, тематик, агитбригада намойишлари тайёрлашлари, интервью кечалари стказишлари керак.
-
Ааркоманисга қарши курашнинг бу шаклларини маълум кишилар группасига мслжаллаб тайёрлаш керак. Ашлар ҳақида гапирадиган бслсак, ссмирлар, студентлар, ишчилар сртасида олиб бориш керак. Атоқхоналарда сшаб, сқийдиган профессионал-техника билим юртларида алоҳида ишлар олиб бориш керак, чунки улар сртасида наркотик моддаларга берилиш хавфи юқори бслади.
Ҳар томонлама дам олиш, физкультура ва спорт билан шуғулланиш учун маданий-спорт комплекслари муҳим аҳамистга сга. Шуни тан олиш керакки, наркоманисга қарши кураш ҳозирги пайтда сндигина бошланди. Бу кометлексларда наркотик моддаларга қарши пропаганда системасини ишлаб чиқиш мумкин. Бу курашнинг кенг қулоч ёйишига, бу ишда фақат врачлар, маданист ходимлари ва сқитувчиларни смас, балки барча меҳнат коллективларини жалб стиш лозим. Клублар, ҳушёрлик учун кураш клублари, мактаблар ва ҳуқуқ тартибот органлари, меҳнат коллективлари ва партис, комсомол, касаба союз ташкилотлари бу борада ҳамкорликда иш олиб бормасалар, наркоманисга қарши кураш ишларида самарага сришиб бслмайди.
Шундай қилиб, юқоридагилардан шундай хулоса чиқариш мумкинки, наркоманисга қарши кураш фақат медияина масаласи смас, балки медияина — сояиал муаммо ҳамдир. Лсихологлар, педагоглар, коллектив, маъмурист, жамоатчилик бу хавфли офатнинг олдини олиш билан жиддий шуғулланишлари зарур. Соғлом одамларнинг ҳам, беморларнинг ҳам наркотик моддаларга нафрат билан қарашларига сришиш керак. Акс ҳолда профилактика ишлари ва даволаш тадбирлари қанчалик самарали бслмасин, биз одамлар соғлиғини қайтара олмаймиз.
Бундан ташқари, наркоманисни срта аниқлаш ва диагноз қсйиш ҳали схши такомиллашмагани бизнинг кучснз томонимиздир. Ааркоманисни срта аниқлаш ва унга диагноз қсйиш схемасини ишлаб чиқиш ва қслланиш биз медик ходимларнинг жамист олдидаги бурчимиздир. Гап ссиб келаётган ёш авлоднинг руҳий соғлиғи ҳақида борар скан, барча чора-тадбирлардан фойдаланиш зарур.