forum.ziyouz.com

Jamiyat va inson => Salomatlik => Tibbiy kutubxona => Mavzu boshlandi: JaviK 10 Iyun 2010, 11:14:13

Nom: ODAM ANATOMIYASI VA FIZIOLOGIYASI
Yuborildi: JaviK 10 Iyun 2010, 11:14:13: ODAM ANATOMIYASI VA FIZIOLOGIYASI

Odam organizmining tuzilishi, uning rivojlanish jarayonini o‘rgana-digan fan anatomiya, odam organizmi a’zolarining yakka holdagi va bir butun tizim ko‘rinishidagi faoliyatlarini o‘rganadigan fan fiziologiya deyiladi.
Odam organizmi turli funksiyalarni bajaradigan a’zolar tizimidan tashkil topgan. Bularga harakat a’zolari, muskullar, qon, qon va limfa tomirlari, hazm qilish, nafas olish, siydik chiqarish, jinsiy, nerv tizimi a’zolari va ichki sekretsiya bezlari kiradi.
Nom: Re: ODAM ANATOMIYASI VA FIZIOLOGIYASI
Yuborildi: JaviK 10 Iyun 2010, 11:19:49: TAYANCH-HARAKAT TIZIMI

Harakat a’zolari tizimining asosini suyaklar, bo‘g‘imlar va paylar tashkil qiladi.
Odam organizmida 200 dan ortiq suyak bo‘lib, ularning jami odam vaznining 8,5 % ni tashkil qiladi. Suyaklar egiluvchan organik modda — osseindan hamda qattiq va mo‘rt anorganik modda — ohakdan tashkil topgan.
Suyaklarning yengil va mustahkamligi faqat ularning tarkibiga qarab emas, balki suyak tanasining qurilish strukturasi bilan ham belgilanadi. Suyaklarning tashqi qavati zich qattiq moddadan, ichki qavati esa bir-biri bilan to‘r shaklida kesishgan g‘ovak plastinkalardan iborat.
Suyaklar ichida suyak ko‘migi deb ataladigan to‘qima joylashgan bo‘lib, unda qizil qon (eritrotsitlar) va oq qon tanachalari (leykotsitlar) ishlab chiqariladi. Suyakning sirtqi yuzasi suyak ustki pardasi bilan qoplangan. Suyak ustki pardasidan suyaklarga nerv va qon tomirlari o‘tadi, ya’ni bu suyak ustki pardasining ichki qavatini tashkil qiladi, tashqi qavatini esa fibroz tolali to‘qima hosil qiladi. Suyak ustki pardasining ichki qavati suyak hosil bo‘lishida, o‘sishi va rivojlanishida, singan suyaklar bitishida ishtirok etadi.
Nom: Re: ODAM ANATOMIYASI VA FIZIOLOGIYASI
Yuborildi: JaviK 10 Iyun 2010, 11:21:02: Suyaklar o‘zaro uzluksiz (harakatsiz) va bo‘g‘imlar (harakatchan) ko‘rinishida birikishi mumkin. Uzluksiz birlashgan suyaklarga misol qilib bosh suyagini biriktiruvchi to‘qimalar va umurtqalarning tog‘aylar orqali birikishini olish mumkin. Uzluksiz ravishda qo‘shilgan suyaklar qimir-lamaydi yoki harakati juda chegaralangan bo‘ladi. Binobarin, bu birik-malarni bo‘g‘im deb atab bo‘lmaydi. Harakatchan birikmalar (bo‘g‘imlar) esa butunlay boshqacha tuzilgan va o‘zgacha xususiyatga ega. Ularga tos va dumg‘aza bo‘g‘imi kabi kam harakatlanadigan hamda yelka, tirsak, tizza singari harakatchan bo‘g‘imlar kiradi.
Suyaklarning bo‘g‘im yuzalari tog‘ay bilan qoplangan bo‘lib, bo‘g‘im hosil qiluvchi uchlari va ular o‘rtasidagi bo‘shliqning atrofi bo‘g‘im xaltasi bilan o‘ralgan. Har qaysi bo‘g‘im sirtidan (ba’zilari ichidan) zich biriktiruvchi to‘qima tolalaridan tuzilgan boylamlar bilan mustahkamlan-gan. Bo‘g‘im xaltasining ichki qavati yog‘lovchi suyuqlik ishlab chiqa-radigan maxsus qobiqdan tashkil topgan va bu suyuqlik bo‘g‘imlardagi harakatni yengillashtirib beradi.
Nom: Re: ODAM ANATOMIYASI VA FIZIOLOGIYASI
Yuborildi: JaviK 10 Iyun 2010, 11:22:20: Bosh suyaklari

Bosh suyagi miya va yuz suyaklariga bo‘linadi.
Boshning miya suyaklariga: peshona, 2 ta chakka, 2 ta tepa, ensa, ponasimon yoki asos, g‘alvir suyaklari kiradi. Ensa suyagida katta teshik bo‘lib, bu teshik orqali bosh miya umurtqa pog‘onasi kanali bilan bog‘lanib turadi. Chakka suyagi tashqi yonboshida joylashgan chakka chuquri orqali pastki jag‘ bilan birlashib turadi, ya’ni bu birlashma boshning birdan-bir harakatdagi bo‘g‘imi hisoblanadi.
Boshning yuz suyaklariga: 2 ta yuqori jag‘, 2 ta tanglay, 2 ta yonoq, 2 ta burun, 2 ta yosh, 2 ta burun chig‘anog‘i, dimoq, pastki jag‘ va tilosti suyaklari kiradi.
Pastki jag‘dan tashqari, barcha bosh suyaklari choklar orqali birikkan. Chakka suyaklarida eshitish va muvozanatni boshqaruvchi a’zolar joy-lashgan. Bosh suyagining yuz qismidan boshlanadigan mimika muskul-larining bir uchi suyakka, ikkinchi uchi esa teriga yopishgan bo‘lib, shu muskullar yordamida inson yuzida quvonch, g‘am, jahl, qo‘rquv ifodalari aks etadi.
G’alvirsimon, peshona, asos va chakka suyaklaridagi kovaklar (bo‘shliqlar) ichida havo bo‘ladi.
Peshona, asos va g‘alvirsimon suyaklar ichidagi bo‘shliqlar burun havo yo‘liga, chakka suyagidagi bo‘shliq esa o‘rta quloq bilan tutashgan.
Nom: Re: ODAM ANATOMIYASI VA FIZIOLOGIYASI
Yuborildi: JaviK 10 Iyun 2010, 11:23:53: Umurtqa pog‘onasi

Umurtqa pog‘onasi odam skeletining asosiy o‘qi hisoblanadi. Umurtqa pog‘onasining tepa qismi bosh suyaklari bilan, yon tomoni ko‘krak qovurg‘alari bilan, pastki qismi esa tos suyaklari orqali oyoq suyaklari bilan tutashgan.
Umurtqa pog‘onasi 33 yoki 34 ta umurtqa suyaklaridan iborat bo‘lib, shundan 7 tasi bo‘yin, 12 tasi ko‘krak, 5 tasi bel, 5 tasi dumg‘aza va 4—5 tasi dum umurtqalaridan tashkil topgan.
Har bir umurtqa — tana, yoy va o‘tkir orqa o‘simtalardan iborat. Umurtqa tanasi qisqa yoylar yordamida aylana teshik hosil qiladi va umurtqalar ustma-ust jipslashib, birgalikda orqa miya joylashgan kanalni hosil qiladi.
Umurtqa suyaklari bir-biri bilan tolali tog‘ay orqali birikkan bo‘lib, yugurganda, yiqilganda, sakraganda zarbalar kuchining pasayishiga yordam beradi. Bundan tashqari, umurtqa pog‘onasi oldinga, orqaga, yon tomonga egilishda va tananing o‘z o‘qi atrofida aylanishida yordam beradi.
Beshta dumg‘aza umurtqalari bir-biri bilan jips birikib, yaxlit dumg‘aza suyagini tashkil qiladi. Dumg‘aza suyagi tos suyagi bilan birikib, tosning orqa qismini hosil qiladi. Dumg‘aza suyagining pastki qismiga 4—5 ta dum umurtqalari birikkan bo‘ladi.[/i][/color]
Nom: Re: ODAM ANATOMIYASI VA FIZIOLOGIYASI
Yuborildi: JaviK 10 Iyun 2010, 11:24:47: Ko‘krak qafasi

Ko‘krak qafasi 12 ta ko‘krak umurtqasi, 12 juft qovurg‘a va to‘sh suyaklarining o‘zaro birikishidan hosil bo‘ladi.
Qovurg‘alar suyak va tog‘ay qismlardan tashkil topgan. Ular suyak qismi bilan ko‘krak umurtqalariga bo‘g‘im hosil qilib, tog‘ay qismi esa to‘sh suyagi bilan (7 tasi) bevosita birikkan bo‘ladi. Pastki 8, 9, 10-juft qovurg‘alarning tog‘ay qismlari o‘zaro birlashib 7-qovurg‘aga birikadi. 11, 12-juft qovurg‘alarga yetim qovurg‘alar deyiladi. Ularning erkin uchi qorin devori muskullari orasida bo‘ladi.
Ko‘krak qafasi bo‘shlig‘ida o‘pka va yurak joylashadi. Ko‘krak qafasini qorin bo‘shlig‘idan diafragma ajratib turadi. Diafragmada pay va muskul qismlar farqlanadi. Uning pay qismidagi darcha orqali qi-zilo‘ngach, qon va limfa tomirlari hamda nervlar o‘tadi. Diafragma nafas olishda ishtirok etadigan asosiy a’zo hisoblanadi.
Nom: Re: ODAM ANATOMIYASI VA FIZIOLOGIYASI
Yuborildi: JaviK 10 Iyun 2010, 11:27:24: Tos suyaklari

Tos ikkita chanoq, dumg‘aza, dum suyaklari va ularni bog‘lovchi tog‘aylardan tashkil topgan. Chanoq suyagi, o‘z navbatida, uch qismdan — qov, yonbosh, quymich suyaklaridan iborat. Ikki qov suyaklaridagi tog‘ay qismlarning birikishi hisobiga simfiz, ya’ni qov birikmasi hosil bo‘ladi.
Yonbosh suyagi bilan qov suyagi o‘rtasidan bog‘lam tortilgan bo‘lib, unga chov yoki «pupart» bog‘lami deyiladi.
Tos suyaklarining ikki yonida yarim oysimon chuqurchasi bo‘lib, ularga son suyagining boshchasi kirib turadi va tos-son bo‘g‘imini hosil qiladi. Erkaklarning tos suyaklari baland va tor bo‘ladi. Ayollarniki esa past va keng bo‘lib, asosan tug‘ish jarayonida homila boshining qiyinchiliksiz harakatini ta’minlaydi.
Nom: Re: ODAM ANATOMIYASI VA FIZIOLOGIYASI
Yuborildi: JaviK 10 Iyun 2010, 11:30:49: Qo‘l va oyoq suyaklari

Qo‘l suyaklari yelka kamari va qo‘lning erkin suyaklaridan tashkil topgan bo‘lib, yelka kamari tarkibiga kurak va o‘mrov suyaklari kiradi. O‘mrov suyagi bir uchi bilan to‘sh suyagiga birikadi, ikkinchi uchi bilan esa kurak suyagi va yelka suyagining boshchasi bilan birgalikda yelka bo‘g‘imini hosil qiladi. Yelka suyagi bilak suyaklari bilan birga tirsak bo‘g‘imini tashkil qiladi. Bilak — bilak va tirsak suyaklaridan tashkil topgan.
Bilak suyaklari kaft panja suyaklari bilan birikib bilak kaft bo‘g‘imini hosil qiladi. Qo‘l panjasi: 8 ta kaftoldi, 5 ta kaft va 14 ta barmoq suyaklaridan iborat. Har bir barmoq suyagi 3 ta suyakdan iborat bo‘lib, faqat bosh barmoqda 2 ta suyak mavjuddir.
Oyoq suyaklari tanaga tos suyaklari orqali birikib, son, boldir, tizza qopqog‘i, oyoq to‘pig‘i va oyoq panjasi suyaklaridan tashkil topgan.
Son suyagi inson tanasidagi eng uzun suyaklardan biri bo‘lib, naysimon suyaklar qatoriga kiradi. Uning yuqori uchida ichki tomonga qaragan sharsimon boshchasi, pastrog‘ida esa suyak uzun o‘qiga nisbatan o‘tmas burchak ostida joylashgan bo‘yni bor. Katta va kichik boldir suyaklari ham naysimon suyaklar qatoriga kiradi. Katta boldir suyagi boldirning ichki tomonida, kichik boldir suyagi esa tashqi tomonida joylashgan bo‘ladi. Son suyagining pastki, ya’ni distal qismi va boldirning yuqori, ya’ni proksimal qismi hamda tizza qopqog‘i suyaklari bilan birgalikda tizza bo‘g‘imini hosil qiladi.
Boldir suyaklari oyoq panja suyaklari bilan o‘zaro birikib, boldir panja bo‘g‘imini tashkil qiladi. Oyoq panjasi: 7 ta panjaoldi, 5 ta panja va 14 ta barmoq suyaklaridan iborat. Har bir barmoq kaft barmoqlariga o‘xshab 3 ta suyakdan iborat, faqat bosh barmoq 2 ta suyakdan tashkil topgan.
Nom: Re: ODAM ANATOMIYASI VA FIZIOLOGIYASI
Yuborildi: JaviK 10 Iyun 2010, 11:33:22: MUSKULLAR TIZIMI

Odam organizmining faol harakatlantiruvchi qismi — muskullar, passiv harakatlantiruvchi qismlari — suyaklar, bog‘lamlar va fassiyalar bilan birgalikda tananing harakatlanishiga yordam beradi. Skelet muskullari odam vaznining 40 % ni tashkil etadi. Odam tanasida 600 ga yaqin muskul bor. Muskullar biriktiruvchi to‘qimali parda — fassiyalar bilan o‘ralgan bo‘ladi. Muskullar paylar yordamida skelet suyaklariga yopishadi. Mimika muskullari bir uchi bilan teriga ikkinchi uchi bilan kalla va yuz suyaklariga yopishadi. Muskullar qisqarishi natijasida bo‘g‘imlar harakatga kelib, inson yurishi, yugurishi, yozishi, chaynashi va boshqa harakatlarni bajarishi mumkin. Muskullar — qisqaruvchi, yoyuvchi, uzoqlashtiruvchi, yaqinlashtiruvchi, aylanma harakatlarni bajaruvchi muskul guruhlariga bo‘linadi.
Muskullar — uzun va qisqa, keng bo‘lishi mumkin. Uzun muskullar asosan qo‘l va oyoqlarda, qisqa muskullar esa gavda orqasi chuqur muskullari ostida, qovurg‘alar orasida bo‘ladi. Keng muskullar gavdaning ko‘krak va qorin qismida hamda tananing orqasida joylashgan bo‘ladi. Tana orqasidagi muskullar yuza va chuqur muskul guruhlariga bo‘linadi. Tana orqasidagi chuqur muskullar lateral va medial muskul guruhlariga bo‘linib, umurtqa pog‘onasining ikki tomoni bo‘ylab ensadan dumg‘azagacha cho‘zilgan. Bu muskul guruhlari umurtqa pog‘onasining tiklovchi muskul guruhlariga kiradi.
Ko‘krak muskullari — yelka kamari va yelka muskullariga taalluqlidir. Katta ko‘krak muskuli yuza joylashgan bo‘lib, shakli uchburchak — qo‘lni tanaga yaqinlashtiradi va ichkariga buradi. Kichik ko‘krak muskuli — 2, 4-qovurg‘alardan boshlanib, kurak suyagiga yopishadi. Bu muskul kurak qimirlamay turganda qovurg‘alarni ko‘taradi, ko‘krak qafasi qimirlamay turganda esa kurakning tashqi burchagini oldinga va birmuncha pastga tortadi.
Nom: Re: ODAM ANATOMIYASI VA FIZIOLOGIYASI
Yuborildi: JaviK 10 Iyun 2010, 11:34:24: O‘mrovosti muskuli 1-qovurg‘a va o‘mrov suyagi orasida joylashgan bo‘ladi. Bu muskul o‘mrov suyagini pastga va markazga tortadi. Ko‘krak qafasining old va yon tomonida oldingi tishsimon muskullar joylashadi. Bu muskul qisqarganda kurakni oldinga tortadi va uni tashqariga buradi. Bu esa, o‘z navbatida, qo‘lni gorizontal holatdan ham yuqoriroq tutish imkonini beradi.
Ichki qovurg‘alararo muskullar nafas olishda, tashqi qovurg‘alararo muskullar esa nafas chiqarishda ishtirok etadi.
Qorin devori muskullari tashqi va ichki qiyshiq, ko‘ndalang, to‘g‘ri va kvadrat muskullardan tashkil topgan.
Tashqi qiyshiq muskul keng bo‘lib, yo‘nalishi yuqoridan pastga va tashqaridan ichkariga bo‘ladi. Ichki qiyshiq muskul ham tashqi qiyshiq muskul ostida shu yo‘nalishda joylashgan. Tashqi va ichki qiyshiq muskullar orqasida qorinning ko‘ndalang muskuli joylashgan. Qorin to‘g‘ri muskuli o‘rta chiziqdan tashqarida joylashgan bo‘lib, muskul tutamlari (press) hosil qiladi, ushbu muskulning yo‘nalishi yuqoridan pastga qarab boradi. Orqaning kvadrat muskuli yonbosh suyaklarining yuqorigi qirralaridan boshlanadi va 12-qovurg‘a va bel umurtqalarining yon o‘smalariga yopishadi.
Qorinning tashqi va ichki qiyshiq muskullari tananing yon tomonga egilishida ishtirok etsa, qorinning to‘g‘ri muskuli gavdaning oldinga egilishga yordam beradi. Qorin devori muskullari qorin bo‘shlig‘ini hosil qilishda ishtirok etadi.
Nom: Re: ODAM ANATOMIYASI VA FIZIOLOGIYASI
Yuborildi: JaviK 10 Iyun 2010, 11:37:52: Bosh muskullari — yuz-mimika va chaynov muskullariga bo‘linadi. Mimika muskullari — kalla suyagi yuz qismidan boshlanib teriga yo-pishgan bo‘ladi. Mimika muskullari ko‘proq ko‘z olmasi, og‘iz, quloq atrofida joylashgan va shu a’zolar faoliyatida ishtirok etadi.
Chaynov muskullari — 4 juft muskuldan iborat va qolgan ikki jufti (medial va lateral qanotsimon) chuqur joylashgan bo‘ladi. Chaynov muskullari ovqatni maydalash, uzib olish, chaynashga xizmat qiladi.
Bo‘yin muskullari yuza va chuqur guruhlarga bo‘linadi. Yuza muskullar ichki va tashqi bo‘ladi.
Tashqi guruh muskullariga bo‘yin teriosti va to‘sh-o‘mrov-so‘rg‘ich-simon o‘simta muskullari (o‘mrov muskuli) kiradi. Bo‘yin teriosti muskuli og‘iz pastki burchagini pastga tortadi va bo‘yin terisini taranglashtiradi.
To‘sh-o‘mrov-so‘rg‘ichsimon o‘simta muskuli bo‘shashganda boshni oldinga (bir tomonlama qisqarganda) o‘ng yoki chapga o‘girish, ikki tomonlama qisqarganda esa boshni qattiq tik holda ushlab turish mumkin bo‘ladi.
Bo‘yin chuqur muskullariga quyidagi muskullar kiradi:
a) narvonsimon — old, o‘rta, orqa;
b) umurtqa oldi muskullari — bosh va bo‘yinning uzun muskullari, boshning to‘g‘ri muskullari.
Bulardan tashqari, bo‘yinda — tilosti suyagidan yuqorida va pastda joylashgan muskullar bo‘lib, ular pastki jag‘ni pastga tushirishga, ovqatni yutishga va qalqonsimon tog‘ayni harakatlantirishga moslashgan.
Qo‘l muskullari ikki guruhga — yelka kamari va qo‘l erkin qismining muskullariga bo‘linadi.
Yelka kamari muskullari yelka bo‘g‘imi atrofida joylashgan bo‘lib, ko‘krak va orqa muskullar ishtirokida yelka bo‘g‘imini harakatlantiradi. Yelka kamari hammasi bo‘lib 6 ta (deltasimon, kurak qirra usti va osti, kichik va katta yumaloq, kurakosti) muskuldan iborat.
Nom: Re: ODAM ANATOMIYASI VA FIZIOLOGIYASI
Yuborildi: JaviK 10 Iyun 2010, 11:38:29: Qo‘l erkin qismining muskullari uzun bo‘lib, old va orqa guruh muskullariga bo‘linadi. Bu guruh muskullarga yelkaning old va orqasi, bilak va panjaning old va orqa guruh muskullari kirib, asosan qo‘l va panjani bukish va yozishga moslashgan muskullardan tashkil topgan. Bukuvchi muskullarga ikki boshli va tumshuqsimon yelka muskullari kiradi. Bukuvchi muskullar yelkaning old qismidan joy olgan.
Yelkaning yoyuvchi muskullariga uch boshli va tirsak muskuli kirib, yelkani yozishga moslashgan va uning orqa tomonidan joy olgan. Bilakning orqa tomonida panjani yozuvchi muskullar, old tomonida esa panjani bukuvchi muskullar joy olgan. Qo‘l panja muskullari uchta guruhga bo‘linadi:
1) bosh barmoq do‘mbog‘i muskullari;
2) jimjiloq muskullari;
3) kaft o‘rtasidagi kaft suyaklararo muskullar.
Oyoq muskullari — chanoq, son, boldir, panja muskullaridan tashkil topgan. Chanoq muskullari — chanoq tana bilan deyarli harakatsiz birlashganligi sababli, muskullar faqat chanoq- son bo‘g‘imiga aloqador bo‘lib, ikki (old va orqa) guruhlarga bo‘linadi. Chanoq muskullari chanoqdan boshlanib, son suyagida tugaydi. Old guruh yonbosh-bel muskuli sonni bukadi va tashqariga buradi. Oyoq qimirlamay turganda gavdani bukishda qatnashadi. Noksimon va ichki yopqich muskul — sonni tashqariga buradi.
Nom: Re: ODAM ANATOMIYASI VA FIZIOLOGIYASI
Yuborildi: JaviK 10 Iyun 2010, 11:39:39: Orqa guruh muskullariga quyidagilar kiradi: a) katta dumba muskuli (sonni tashqariga buradi, odam gavdasini tik tutish va gavdani to‘g‘rilashda ishtirok etadi); b) dumbaning o‘rta muskuli; v) dumbaning kichik muskuli (ustma-ust joylashgan bo‘lib, sonni uzoqlashtiradi); g) tashqi yopqich; d) kvadratsimon muskul (sonni tashqariga buradi).
Son muskullari uch guruhga (old, o‘rta, orqa) bo‘linadi. Old guruh muskullariga to‘rt boshli va «tikuvchilar» muskuli kiradi. Bu muskullar tizza va sonning chanoq-son bo‘g‘inini bukishga yordam beradi. O‘rta guruh muskullari — taroqsimon, sonni yaqinlashtiruvchi, uzun, kalta, katta va nozik muskullardan iborat bo‘lib, sonni bir-biriga yaqinlashtirishga yordam beradi. Orqa guruh muskullariga ikki boshli son muskuli, yarim pay muskul, yarim parda muskullar kirib, sonni yozadi, boldirni bukadi va boldirni tashqariga buradi.
Boldir muskullari uch guruhga bo‘linadi: 1) oldingi; 2) lateral; 3) orqa.
Oldingi guruh muskullari: a) oldingi katta boldir muskulioyoq panja-sini yozadi, panjaning medial tomonini ko‘taradi; b) barmoqlarni yoyuvchi uzun muskul panja va barmoqlarni yozadi; v) bosh barmoqni yoyuvchi uzun muskul panjani yozadi va oyoq kaftining ichki yuzasini ko‘taradi.
Lateral guruh mushaklari: a) kichik boldirning uzun muskuli oyoq gumbazini mustahkamlaydi, oyoq panjasini va bosh barmoqni bukadi; b) kichik boldir kalta muskuli barmoqlarni yozadi.
Orqa guruh muskullari: a) boldirning uch boshli muskuli; b) boldir muskuli; v) kambalasimon muskul; g) tovon muskuli. Bu muskullar tizza bo‘g‘imini bukadi, odamning tik turishini ta’minlaydi.
Nom: Re: ODAM ANATOMIYASI VA FIZIOLOGIYASI
Yuborildi: JaviK 10 Iyun 2010, 11:41:22: OVQAT HAZM QILISH TIZIMI

Inson hazm qilish tizimining umumiy uzunligi 8—10 m bo‘lib, quyidagi qismlarga bo‘linadi: a) og‘iz; b) halqum; v) qizilo‘ngach; g) oshqozon (me’da); d) ingichka ichak; ye) yo‘g‘on ichak.
Ovqat hazm qilish tizimida ovqat moddasi tishlar yordamida may-dalanib, mexanik ishlanadi. So‘ngra u so‘lak bezlari va ichak bezlaridan chiqqan shiralar ta’sirida ximik ishlanib, parchalana boshlaydi. Hazm yo‘lida ovqat moddalarining parchalanib shimilishi uchun odam organizmida bir sutkada 8,5 l shira ajraladi. Shundan 1,5 l so‘lak, 2,5 l oshqozon shirasi, 1 l oshqozon osti bezi shirasi, 2,5 l ichaklar ishlab chiqargan shiralar, 1,2 l safro (o‘t) tashkil etadi.
Og‘iz bo‘shlig‘idagi ovqat luqmasi tishlar bilan maydalanib, so‘lak bilan aralashgandan so‘ng luqma yutiladi va ovqat moddasi qizilo‘ngach orqali oshqozonga tushadi. Og‘iz bo‘shlig‘ida ovqat moddasining mazasi, shirin yoki achchiqligi, yumshoq yoki qattiqligi, issiq-sovuqligi aniqlanadi. Bu sezgilar til yuzasida joylashgan retseptorlar ta’sirida seziladi. Og‘iz bo‘shlig‘iga 3 juft so‘lak bezidan so‘lak quyilib, bular 1 juft quloqosti, 1 juft tilosti, yana 1 juft jag‘osti so‘lak bezlaridir. So‘lak bezlaridan ishlanib chiqqan so‘lak bezi yo‘li orqali (yuqoridagi 3 juft) yoki so‘lak naylari orqali to‘g‘ridan-to‘g‘ri og‘iz bo‘shlig‘iga tushadi. So‘lak bilan ishlangan ovqatning yutilishi osonlashib, og‘iz bo‘shlig‘ida shakar va ayrim mineral tuzlar parchalana boshlaydi. So‘lak tarkibida ptialin moddasi bo‘lib, uning ta’sirida kraxmal shakarga aylanadi.
Nom: Re: ODAM ANATOMIYASI VA FIZIOLOGIYASI
Yuborildi: JaviK 10 Iyun 2010, 11:42:18: Tomoq og‘iz bo‘shlig‘ining yumshoq tanglayidan boshlanuvchi qismidir, uning ikki tomonida old va orqa tanglay ravoqlari bo‘lib, ular o‘rtasida bodomcha bezlari joylashgan. Tomoq o‘rtasining yuqorigi qismida yumshoq tanglay davomi sifatida tilcha osilib turadi. Bodomcha bezlari muhim himoya organi hisoblanib, limfoid bezlar jumlasiga kiradi.
Halqumning burun, og‘iz va qizilo‘ngach qismlari nafas olish va ovqat hazm qilish a’zolarining kesishgan chorrahasini o‘zaro bog‘lab turadi. Burundan kirgan havo traxeya orqali o‘pkaga, og‘izdan kirgan ovqat moddasi esa qizilo‘ngach orqali oshqozonga tushadi.
Qizilo‘ngachga tushgan ovqat va suyuqliklar oshqozonga o‘tkaziladi. Qizilo‘ngach diafragmaning chap tomonidan maxsus teshik orqali qorin bo‘shlig‘iga o‘tadi.
Oshqozon devori 3 qavatdan — tashqi, o‘rta, ichki shilliq qavatlardan tashkil topgan. Tashqi qavatni qorin pardasining ichki devori hosil qilib, u yupqa va nozik bo‘ladi. O‘rta qavatni oshqozon muskullari tashkil etadi. Bu muskullarning qisqarishi ovqat moddasining ichaklarga o‘tishini ta’minlaydi. Ichki shilliq qavat ko‘plab so‘rg‘ichlar bilan qoplangan bo‘lib, bu yerda 5 mln dan ortiq bezlar ham joylashgan. Bu bezlar shirasi tarkibida ovqat moddasini parchalaydigan pepsin moddasi mavjud.
Nom: Re: ODAM ANATOMIYASI VA FIZIOLOGIYASI
Yuborildi: JaviK 10 Iyun 2010, 11:43:11: Oshqozon shirasi shilliq qavatda joylashgan bezlar mahsuloti bo‘lib, bir sutkada odamda 2—2,5 l gacha shira ajraladi. Bu shira oshqozon ichki muhitining nordonligi (kislotaliligi)ni ta’minlab, uning asosiy tarkibi xlorid kislota (HCl), pepsin va shilliqdan iborat. Oshqozon shirasi o‘z tarkibi bilan oqsillarni parchalashda ishtirok etadi. Bundan tashqari, oshqozon shirasi ovqat bilan birga kirgan mikroblarni o‘ldirib, bakteritsid ta’sir etadi. Oshqozon shirasi ishlanib chiqishi nonushtadan so‘ng 5—10 minut o‘tgach boshlanadi va ovqat bo‘laklari to‘liq ichaklarga o‘tgandan so‘ng shira ajralishi to‘xtaydi.
Oshqozonga tushgan ovqat 1—6 soat saqlanib turadi va oshqozon shirasi ta’sirida ximiyaviy ishlanib, mayda-mayda porsiya holida oshqozonning peristaltik harakatlari bilan o‘n ikki barmoqli ichakka, ingichka ichakning boshlang‘ich qismiga o‘tkaziladi. O‘n ikki barmoqli ichakda oshqozonosti va o‘t (safro) ichak shiralari ta’sirida ovqat parchalanadi. Bu yerda ovqat tarkibidagi yog‘lar ham o‘t va oshqozonosti bezi shirasi tarkibidagi moddalar ta’sirida parchalanib, ingichka ichak bo‘ylab so‘rilgan yog‘lar limfatik tizim orqali o‘tib qonga tushadi.
Ingichka ichak devori ham oshqozonniki kabi uch qavatdan iborat — -qorin parda hosil qilgan tashqi, o‘rta muskul va shilliq qavatlarga bo‘linadi. Ichak devoridagi muskullar qisqarishidan ichakning peristaltik qisqarishi yuzaga kelib, ovqat massasi ichak bo‘ylab so‘rilib boradi. Ichak shirasi ta’sirida ingichka ichaklarda oqsil va uglevodlar to‘liq parchalanib so‘riladi.
Nom: Re: ODAM ANATOMIYASI VA FIZIOLOGIYASI
Yuborildi: JaviK 10 Iyun 2010, 11:45:45: Yo‘g‘on ichak ingichka ichak oxiridan o‘ng yonbosh sohasida bosh-lanib, yo‘g‘on ichakning bu qismi ko‘richak deb ataladi. Shu yerda ko‘richakning chuvalchangsimon o‘simtasi ham joylashgan. Yo‘g‘on ichakning ko‘tariluvchi, ko‘ndalang, pastga tushuvchi, sigmasimon va to‘g‘ri ichak qismlari farqlanadi. Yo‘g‘on ichak devori ham ingichka ichak devori kabi 3 qavatdan iborat va yo‘g‘onligi ingichka ichak ko‘ndalang o‘lchamidan 3 marta katta bo‘ladi.
Yo‘g‘on ichakda ovqat hazm bo‘lmaydi, bu yerda ovqat massasining qoldiqlari, suv so‘riladi va axlat (najas) to‘planadi. Jigar qorin bo‘shlig‘ining o‘ng tomonida, diafragma tagida joylashib, qovurg‘a ravoqlaridan chiqmaydi. Jigar ostki qismida o‘t pufagi joylashgan. O‘t pufagi jigarda ishlangan o‘tning yig‘ilishiga xizmat qiladi. O‘t suyuqligi ko‘kimtir-sariq bo‘lib, achchiq ta’mli bo‘ladi, bir sutkada 1 l ga yaqin o‘t suyuqligi ishlanib, o‘n ikki barmoqli ichakka quyiladi. O‘t va oshqozonosti bezidan ajralgan shira yog‘lar va ovqat hazm bo‘lishida ishtirok etadi. Shuning uchun ham o‘t-tosh kasalligi bilan og‘rigan bemorlarga yog‘li ovqatlar iste’mol qilish man etiladi.
Jigar faoliyati organizmda turli-tuman bo‘lib, ovqat hazm bo‘lishida, moddalar almashinuvida, zaharli moddalarni zararsizlantirishda ishtirok etadi.
To‘g‘ri ichakning oxirgi qismidagi halqasimon muskullar doim qisqargan holda bo‘ladi. Ular faqat defekatsiya aktida (hojat) bo‘shashib, ochiladi. To‘g‘ri ichakda axlat 12 soatgacha saqlanib turishi mumkin.
Nom: Re: ODAM ANATOMIYASI VA FIZIOLOGIYASI
Yuborildi: JaviK 16 Iyun 2010, 10:41:02: NAFAS OLISH TIZIMI

Odam hamda quruqlikda yashovchi hayvonlar nafas olishda havo tarkibidagi kislorodni o‘zlashtirib, havoga CO2 gazini chiqaradilar. Nafas bilan olingan havo tarkibida 21 % kislorod, 79 % azot, kam miqdorda CO2
va suv bug‘lari bo‘ladi. Nafas bilan chiqayotgan havo tarkibi 16 % kislorod, 79 % azot, 5 % CO2 va suv bug‘laridan iborat. Har bir nafas olish jarayonida 5 % kislorod qonga o‘tadi va
to‘qimalarga yetkaziladi. Har bir nafas chiqarish jarayonida esa 5 % CO2
tashqi muhitga chiqarib yuboriladi. Nafas olish a’zolariga — burun bo‘shlig‘i, hiqildoq, traxeya (kekirdak),
bronxlar va o‘pka kiradi. Burun bo‘shlig‘i orqali o‘tgan havo burun bo‘shliqlarida isiydi, nam-
lanadi, burun tuklari orqali changlardan tozalanadi. Burun bo‘shlig‘idagi hidni aniqlovchi nerv uchlari u haqda ma’lumot beradi.
Nom: Re: ODAM ANATOMIYASI VA FIZIOLOGIYASI
Yuborildi: JaviK 16 Iyun 2010, 10:44:58: Hiqildoq

Hiqildoq nafas yo‘lining (burun bo‘shlig‘idan so‘ng) ikkinchi qismi bo‘lib, o‘zidan havo o‘tkazishdan tashqari ovoz paydo qiluvchi organ va nafas yo‘lining pastki qismini muhofaza qilish kabi funksiyalarni ham bajaradi. Hiqildoqda bir qancha muskullar va tog‘aylar bor. Hiqildoq oldining eng katta tog‘ayini qalqonsimon tog‘ay tashkil etadi. Uni bo‘yin
terisi tagidan paypaslab ko‘rganda ham bilish mumkin. Hiqildoqda hiqildoq usti tog‘ayi joylashgan bo‘lib, yutish vaqtida ovqat va suyuqliklarning nafas yo‘liga o‘tib ketishiga to‘sqinlik qiladi hamda qizilo‘ngach bo‘ylab o‘tishiga sharoit yaratib beradi. Hiqildoqda ovoz hosil bo‘lishida ishtirok etuvchi ovoz boylamlari joylashgan. Ovoz boylamlari o‘rtasida hosil bo‘lgan yoriqqa ovoz yorig‘i deyiladi. Hiqildoq muskullari ovoz yorig‘ining kengayishi, siqilishi va bo‘shashishini ta’minlaydi, natijada ovoz boylamlari tebranadi va ovoz paydo bo‘ladi.
Nom: Re: ODAM ANATOMIYASI VA FIZIOLOGIYASI
Yuborildi: JaviK 16 Iyun 2010, 10:47:37: O‘pka

O‘pka bir juft organ bo‘lib, ko‘krak qafasining ikki tomonida joylashgan. Hiqildoq, o‘z navbatida, kekirdakka (traxeya) o‘tadi. Uning uzunligi 9—11 sm, diametri esa 15—18 mm bo‘lib, tog‘ay halqalardan iborat. Kekirdakning orqa devori qizilo‘ngachning old devoriga tegib turadi. Kekirdak 4—5 ko‘krak umurtqalari sathida o‘ng va chap bronxlarga
bo‘linadi va o‘pkalarga o‘z tarmoqlarini beradi. O‘ng bronx o‘ng o‘pkaning uch bo‘lagiga, chap bronx chap o‘pkaning ikki bo‘lagiga tarmoqlanadi. O‘pka ichida bronxlar mayda-mayda bronxlarga bo‘linib ketadi.
Eng mayda bronxlar — bronxiolalar deb yuritiladi. Bronxiolalar o‘pka to‘qimasida uzum shingilini eslatuvchi o‘pka pufaklari (alveolalar) bilan tugaydi. O‘pka alveolalari va bronxiolalari juda mayda qon tomirlari to‘ri
bilan o‘ralgan bo‘ladi. Alveolalarda karbonat angidrid bilan kislorod almashinuvi kuzatiladi, ya’ni qonga kislorod o‘tsa, karbonat angidrid nafas orqali havoga chiqariladi.
Nom: Re: ODAM ANATOMIYASI VA FIZIOLOGIYASI
Yuborildi: JaviK 16 Iyun 2010, 10:50:57: Mayda bronxlar, alveolalar, qon tomirlari va atrofdagi to‘qimalar
birgalikda nafas tizimini tashkil qiladi. O‘pkalar ko‘krak qafasining katta qismini egallab, ularni plevra varaqlari o‘rab turadi. Plevra ikki varaqdan iborat. Uning tashqi (pariyetal) varag‘i ko‘krak qafasining ichki devoriga yopishsa, ichki (visseral) varag‘i
bevosita o‘pkalar yuzasiga yopishgan bo‘ladi. Natijada ichki va tashqi plevra o‘zaro bir-biriga yopishmay erkin sirpanadi. Bu esa nafas olish va chiqarish harakatlarini osonlashtiradi. O‘pkaning kengayishi (nafas olish) va torayishi (nafas chiqarish) diafragma va qovurg‘alararo muskullar ishi bilan chambarchas bog‘liqdir.
Nafas olganda diafragma pastga tushadi, qovurg‘alararo muskullar bo‘shashib, ko‘krak qafasi bo‘shlig‘ining hajmi ortadi. Nafas chiqarganda esa diafragma tepaga gumbazsimon bo‘rtib, qovurg‘alararo muskullar qisqarib, o‘pka ichidagi havo tashqariga siqib chiqariladi. Natijada karbonat angidrid tashqi muhitga chiqariladi. Odam tinch turganda bir minut davomida 16—20 marta nafas olib, nafas chiqaradi. Nafas olish va chiqarishni uzunchoq miyada joylashgan nafas olish markazi boshqarib turadi.
Nom: Re: ODAM ANATOMIYASI VA FIZIOLOGIYASI
Yuborildi: JaviK 16 Iyun 2010, 11:04:43: QON TOMIRLAR TIZIMI

Qon — qon tomirlar ichidagi suyuqlik bo‘lib, hujayra va to‘qimalarga barcha hayotiy zarur moddalarni, shu bilan birga, to‘qimalardan ajralib chiqadigan keraksiz (chiqindi) moddalarni ayiruv organlariga yetkazib
beradi. Qon odam tanasi umumiy og‘irligining 1/13 qismini tashkil qiladi, ya’ni 70 kg og‘irlikdagi odamda 5 l ga yaqin qon bo‘ladi. Qon tarkibidagi qizil qon tanachalari — eritrotsitlar qizil suyak
ko‘migida ishlab chiqariladi. Qon tarkibining yana bir muhim elementi leykotsitlar bo‘lib, ular organizmga tushgan kasal chaqiruvchi mikroblarni zararsizlantiruvchi, himoya vositasi sanaladi. Leykotsitlar organizm
immuniteti shakllanishida ham muhim o‘rin tutadi. Eritrotsitlar tarkibida gemoglobin oqsili bo‘lib, qonga qizil rang berib
turadi. Gemoglobinning asosiy vazifasi to‘qimalarga kislorod yetkazib berish va to‘qimalardagi karbonat angidridni o‘pkaga olib kelishdir. Normada 1³ mm qonda 4,5 — 5 mln eritrotsit bo‘ladi. Oq qon tanachalari yoki leykotsitlar suyak ko‘migida, limfa tugunlarida va taloqda hosil bo‘ladi. Leykotsitlar organizmga tushgan
mikroblarni hazm qilib, parchalash yo‘li bilan himoyani ta’minlaydi.
Nom: Re: ODAM ANATOMIYASI VA FIZIOLOGIYASI
Yuborildi: JaviK 23 Iyun 2010, 16:54:32: Yurak

Yurak — muskuldan iborat a’zo bo‘lib, ko‘krak qafasining chap tomonidagi 2—5-qovurg‘alar orasida, yurak xaltasi (perikard) ichida joylashgan (2-rasm). Yurak uch qavatdan tashkil topgan:
1) ichki qavat — endokard;
2) o‘rta qavat — muskullardan iborat bo‘lgan miokard;
3) tashqi qavat — epikard.
Yurak o‘ng va chap qismga bo‘linadi va to‘rtta kameradan iborat. Yurakning o‘ng qismi yuqorisida o‘ng bo‘lmacha, pastda esa o‘ng qorincha, chap qismi yuqorisida chap bo‘lmacha, pastda esa chap qorincha joylashgan. O‘ng bo‘lmacha va o‘ng qorinchalar orasida uch tabaqali, chap bo‘lmacha va chap qorincha orasida esa ikki tabaqali klapan joylashgan. Chap qorinchadan boshlanadigan tomir aorta deb ataladi. O‘ng qorinchadan boshlanadigan tomir o‘pka arteriyasi deb ataladi. Chap bo‘lmachaga o‘pka venalari, o‘ng bo‘lmachaga esa kovak venalar qon olib
keladi. Yurak qisqarishi natijasida yirik arteriyalarda harakatlanayotgan qon tomir devorlariga kuchli zarb bilan urilib, uni to‘lqinsimon tebratib, tomir urishi, ya’ni pulsni yuzaga keltiradi. Yirik arteriyalar barmoq bilan ushlab
ko‘rilganda puls zarblarini sezish mumkin. Puls zarblari yurak qisqarishi soniga to‘g‘ri keladi.
Vena tomirlari ichida klapanlar joylashgan bo‘lib, ular qonning orqaga qarab oqishiga to‘sqinlik qiladi. Venalar butun organizmdagi qonni yig‘ib, yurakning o‘ng bo‘lmachasiga olib keladi. Odam organizmida ikkita — katta va kichik qon aylanish doirasi bo‘ladi.
Nom: Re: ODAM ANATOMIYASI VA FIZIOLOGIYASI
Yuborildi: JaviK 23 Iyun 2010, 17:09:40: Katta qon aylanish doirasi.

Kislorodga to‘yingan qon yurakning chap qorinchasidan boshlanib, arteriya va arteriolalarga bo‘linadi. Arteriolalar,
o‘z navbatida, to‘qimalarda kapillar to‘rlarni hosil qiladi va ular uchun kerakli bo‘lgan kislorod va boshqa oziq moddalarni berib, to‘qimalarda moddalar almashinuvi mahsuloti bo‘lgan karbonat angdrid (CO2)ni yig‘ib
venoz qonga aylanadi va vena tomirlari orqali o‘tib, yurakning o‘ng bo‘lmasiga quyiladi.

Kichik qon aylanish doirasi.

Karbonat angdridga to‘yingan venoz qon yurakning o‘ng qorinchasidan o‘pka arteriyasi ko‘rinishida boshlanib,
o‘pka orqali o‘tadi. O‘pkada venoz qon tarkibidagi karbonat angdridni chiqarib, kislorod bilan to‘yinadi. Natijada venoz qon arterial qonga aylanadi va o‘pka venalariga yig‘ilib, yurakning chap bo‘lmasiga quyiladi.
Demak o‘pka arteriyalarida oqayotgan qon venoz qon bo‘lsa, o‘pka venalarida oqayotgan qon esa arterial qondir.
Odam organizmidagi yirik qon tomirlarini bilish har bir inson uchun zarur, chunki bu qon ketishi vaqtida birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish uchun juda muhimdir.
Aorta chap qorinchadan boshlanadi. So‘ng yuqoriga ko‘tariladi. Keyin esa pastga qayrilib aorta ravog‘ini hosil qiladi. Aorta ravog‘idan tananing yuqori qismlarini bosh, tana, qo‘llarni qon bilan ta’minlaydigan
arteriyalar boshlanadi. Aorta ravog‘ining o‘ng tomonidan o‘ng yelka — bosh (nomsiz) tarmog‘i chiqadi va undan, o‘z navbatida, o‘ng umumiy uyqu va o‘ng o‘mrov osti arteriyalari ajraladi. O‘ng umumiy uyqu arteriyasi bosh
sohasiga qon olib boradi. O‘ng o‘mrovosti arteriyasi — o‘mrov suyagi va birinchi qovurg‘a orasidan o‘tib (shu yerda uni bosib qon to‘xtatish mumkin) o‘ng qo‘lga boradi. O‘mrovosti arteriyasi qo‘ltiqosti chuqurchasiga o‘tganda qo‘ltiqosti arteriyasi nomi bilan yuritiladi. Qo‘ltiqosti arteriyasini yelka suyagi boshchasiga bosib qon oqishini to‘xtatish mumkin. Qo‘ltiqosti arteriyasining davomi yelka arteriyasi bo‘lib, uni yelka ichki sohasida
paypaslab bilsa bo‘ladi. Yelka arteriyasi tirsak bo‘g‘imi sohasida tirsak va bilak arteriyalariga bo‘linadi. Bilak arteriyasidan pulsni aniqlashda foydalaniladi. Aorta qon tomirining pastga qayrilgan joyidan qorin bo‘shlig‘igacha
qismi ko‘krak aortasi deyiladi, u diafragmani teshib o‘tgandan so‘ng qorin aortasi nomi bilan yuritiladi. Qorin aortasini kindik sohasida paypaslab aniqlash mumkin. Qorin bo‘shlig‘iga qon ketish vaqtida uni umurtqa
pog‘onasiga taqab bosib qon ketishini kamaytirish mumkin. Qorin aortasidan qorin bo‘shlig‘i a’zolariga qon olib boruvchi asosiy tarmoq -qorin arterial o‘zani boshladi. U uchga bo‘linadi. Ulardan biri jigar umumiy arteriyasi, ikkinchisi taloq arteriyasi, uchinchisi esa oshqozon chap arteriyasidir. Vena qon tomirlari har bir arteriya yonida bo‘lib, shu arteriya bilan parallel yo‘nalgan bo‘ladi. Bosh, qo‘l va tananing yuqori sohalaridan
yig‘ilgan qon yuqori kovak venaga kelib quyiladi. Tananing pastki sohalaridan: oyoqlardan, qorin bo‘shlig‘i a’zolaridan yig‘ilgan qon pastki kovak venaga quyiladi. Yuqori va pastki kovak venalar o‘zidagi venoz
qonni yurakning o‘ng bo‘lmachasiga quyadi. [/b]
Nom: Re: ODAM ANATOMIYASI VA FIZIOLOGIYASI
Yuborildi: JaviK 27 Noyabr 2010, 09:25:01: LIMFA TIZIMI

Limfa tizimi — limfa tomirlari va limfa tugunlaridan iborat. Limfa tugunlari limfa tomirlari bo‘ylab joylashgan. Limfa tomirlarida limfa suyuqligi oqadi. U o‘zida ko‘plab limfotsit va monotsitlar saqlaydi. Eng yirik limfa tugunlari qo‘ltiq ostida, chov (qov) sohasida, pastki jag‘ ostida, bo‘yinda joylashgan. Limfa tizimi elementlari organizmning muhim himoya omili bo‘lib xizmat qiladi.
Nom: Re: ODAM ANATOMIYASI VA FIZIOLOGIYASI
Yuborildi: JaviK 27 Noyabr 2010, 09:26:22: Taloq

Taloq chap biqinda, qorin bo‘shlig‘ida joylashgan bo‘lib, 9—11-qovurg‘alar sohasiga to‘g‘ri keladi. Taloq bajaradigan vazifasiga ko‘ra, ko‘proq limfa bezlari va ko‘mikka o‘xshaydi. Taloq limfotsit va monotsitlar (qon elementlari)ni ishlab chiqaradi. Taloq o‘zi orqali o‘tayotgan qon tarkibidagi zararli mikroblarni ushlab qoladi, ya’ni o‘ziga xos filtr vazifasini ham bajaradi va shu yo‘l bilan organizmni himoya
qilishda qatnashadi. Taloqda umri tugagan qon elementlari (eritrotsitlar) parchalanadi. Ayrim yuqumli kasalliklar (qorin tifi, bezgak va boshqalar)da taloq kattalashadi. Bu uning faoliyati kuchayganligi, ya’ni limfotsitlar ko‘p hosil bo‘layotganligidan dalolat beradi. Jarrohlik yo‘li bilan taloq olib tashlansa, uning vazifasini suyak ko‘migi, jigar, limfa bezlari bajaradi.
Nom: Re: ODAM ANATOMIYASI VA FIZIOLOGIYASI
Yuborildi: JaviK 27 Noyabr 2010, 09:28:43: ASAB TIZIMI

Asab tizimi ikki, ya’ni markaziy va periferik qismga bo‘linadi. Markaziy asab tizimiga bosh miya va orqa miya kiradi. Periferik asab tizimiga esa bosh va orqa miyadan chiqadigan nerv tolalari kiradi. Nerv
tolalari butun organizm bo‘ylab tarqalgan. Asab tizimi tashqi ta’sirlarni qabul qiladi va unga javob qilishda ishtirok etadi. Nerv tolalari markazga intiluvchi (ta’sirni qabul qiluvchi) va markazdan qochuvchi (ta’sirga javob beruvchi) qismdan iborat. Orqa miya umurtqa kanali ichida joylashgan bo‘lib, uning uzunligi 45 sm. Uzunchoq miya bilan tutashgan orqa miyaning pastki qismi
konussimon shaklda tugaydi. U ham bosh miya kabi uchta parda bilan o‘ralgan.
Orqa miyadan 31 juft orqa miya periferik nerv tolalari chiqadi. Bular quyidagilar: 8 juft bo‘yin, 12 juft ko‘krak, 5 juft bel, 5 juft dumg‘aza va 1 juft dum nervlaridir. Umurtqalararo teshikdan chiqqan orqa miya nerv tolalarining oldingi va orqa shoxchalari bir-biriga qo‘shilib, nerv tugunlari (yon shoxlar)ni
hosil qiladi.
Nom: Re: ODAM ANATOMIYASI VA FIZIOLOGIYASI
Yuborildi: JaviK 27 Noyabr 2010, 09:29:45: Orqa miya nerv tolalari bir-biri bilan qo‘shilib, quyidagi nerv tutamlarini hosil qiladi: bo‘yin, yelka, bel, dumg‘aza tutamlari. Orqa miya ko‘ndalang kesimida uning «N» harfini eslatuvchi kulrang
va oq moddadan iborat ekanligini ko‘rish mumkin. Uning oldingi shoxlaridan harakatlantiruvchi, orqa shoxlaridan esa sezuvchi nervlar chiqadi. Asab tizimi inson organizmi bilan uni o‘rab turgan tashqi muhit o‘rtasidagi aloqani ta’minlaydi. Markaziy asab tizimi tashqi ta’sirlar, hayotiy ko‘nikmalarni o‘zida qayta ishlaydi, ularni tahlil qilib, javob reaksiyasini ishlab chiqadi. Javob reaksiyasi reflekslar majmuasidan iborat bo‘lib, reflekslar reflektor yoyi orqali o‘tadi. Reflektor yoyi sezuvchi
(markazga intiluvchi) va javob qaytaruvchi (markazdan qochuvchi) asab tolalari elementidan iborat bo‘ladi. Uzunchoq miyada odam faoliyati uchun muhim bo‘lgan markazlar joylashgan. Bular nafas olish, yurak-tomir markazlaridir. Bu markazlar boshqalari bilan aloqada bo‘ladi va faoliyat izchilligini ta’minlaydi.
Nom: Re: ODAM ANATOMIYASI VA FIZIOLOGIYASI
Yuborildi: JaviK 27 Noyabr 2010, 09:49:09: Vegetativ asab tizimi

Vegetativ asab tizimi markaziy asab tizimining ajralmas bir qismidir. Vegetativ nerv tolalari barcha ichki a’zolarning shilliq muskullariga tarqalib, ular ishini qisman ixtiyorsiz (avtomatik, mahalliy) ravishda
bajarib turadi. Ammo vegetativ nervlar ham miya po‘stlog‘i boshqaruvi ostida ishlaydi. Vegetativ asab tizimi yurak-qon va limfa tomirlari, ichki a’zolarni, ya’ni tarkibida silliq muskullarga ega bo‘lgan a’zo va bezlarni innervatsiya qiladi. Vegetativ asab tizimi ikki, ya’ni simpatik va parasimpatik asab
tizimidan iboratdir.
Simpatik asab tizimi. Simpatik asab tizimining markazi orqa miyada joylashgan. Umurtqa pog‘onasining ikki yonida joylashgan simpatik nerv tugunlari bir-biri bilan tutashgan holda 20—25 ta nerv tugunlarini hosil qiladi. Bu simpatik tugunlardan bosh, yurak, o‘pka, oshqozon, ichaklar, jigar va buyraklarga boruvchi simpatik nerv tolalari boshlanadi.
Nom: Re: ODAM ANATOMIYASI VA FIZIOLOGIYASI
Yuborildi: JaviK 27 Noyabr 2010, 09:54:02: Vegetativ asab tizimining parasimpatik qismi. Parasimpatik nervlar
bosh miyaning o‘rta va uzunchoq miya bo‘lagidan va orqa miyaningdumg‘aza qismidan boshlanadi. Simpatik va parasimpatik nerv tolalari ishfaoliyatlari bo‘yicha bir-biriga qarama-qarshidir, ya’ni simpatik nervlarbiron organ ishini tezlashtirsa, parasimpatik nervlar shu organ ishini sekinlashtiradi. Natijada ularning normal ishlashi uchun sharoit yaratiladi. Masalan, simpatik nervlar ko‘z qorachig‘ini kengaytirib, so‘lakajralishini pasaytiradi, yurak qisqarishlari sonini oshirib, oshqozon vaichaklar harakatini pasaytiradi. Oshqozonning shira chiqarish qobiliyatinipasaytirib, o‘pka bronxlarini kengaytiradi. Parasimpatik nervlar, aksincha,ko‘z qorachig‘ini toraytiradi, yurak qisqarishlari sonini kamaytiradi, ichak peristaltikasi (harakat)ni oshiradi, o‘pka bronxlarini toraytiradi. Organizmning normal faoliyati ana shu ikkala, ya’ni simpatik va parasimpatik asab tizimlarining hamjihatligi orqali bosh miya po‘stlog‘i bilan idora qilinadi.
Nom: Re: ODAM ANATOMIYASI VA FIZIOLOGIYASI
Yuborildi: JaviK 27 Noyabr 2010, 09:56:14: SEZGI A’ZOLARI

Sezgi organlari orqali inson tashqi olam ta’sirlarini qabul qiladi. Sezgi organlari yordamida inson eshitadi, ko‘radi, hid biladi, ta’mni sezadi.

Ko‘rish organlari

Ko‘rish organi ko‘z soqqasi, qovoqlar, ko‘z soqqasini harakatga keltiruvchi muskullar va ko‘z yoshi apparatidan tashkil topgan.
Ko‘z soqqasi (olmasi) uch qavatdan:
1) ko‘zning fibroz qavati, ya’ni tashqi qavati;
2) ko‘zning o‘rta tomirli pardasi;
3) rangdor pardalardan iborat.

Ko‘zning fibroz pardasi tashqi eng qattiq parda bo‘lib, ko‘zning oldingi qismida tiniq shox pardaga aylanadi, u ko‘zning nur sindiruvchi qismini tashkil etib, yorug‘lik nurlari to‘siqsiz qabul qilinadi.
Ko‘zning o‘rta tomirli pardasi qon tomirlarga boy bo‘lib, u kiprikli tana bilan birlashadi. Kiprikli tana esa, o‘z navbatida, yoy (kamalak) parda bilan tutashib, uning o‘rtasida qorachig‘i bo‘ladi. Muskul tolalaridan iborat yoy parda qisqarganda, ko‘z qorachig‘i torayadi, bo‘shashganda esa
qorachiqlar kattalashadi. Qorachiqlarning kattalashishi va torayishi ko‘zga tushayotgan yorug‘lik nurining kuchiga bog‘liq. Ya’ni qanchalik yorug‘ bo‘lsa, qorachiq shuncha toraygan bo‘ladi va aksincha.
Nom: Re: ODAM ANATOMIYASI VA FIZIOLOGIYASI
Yuborildi: JaviK 27 Noyabr 2010, 10:00:39: Shox parda va kamalak parda o‘rtasidagi bo‘shliq ko‘zning oldingi kamerasi deb yuritiladi. Kamalak parda orqasida ko‘z gavhari bo‘lib, uning ortida ichi sariq shilimshiq modda bilan to‘lgan ko‘zning orqa
kamerasi mavjuddir. Shuning uchun u shishasimon tana deb ataladi. Ko‘zning eng muhim pardasi to‘r parda hisoblanadi, unga tashqi tomondan qon tomirlar yopishib tursa, ichki tomondan shishasimon tanaga tegib turadi. To‘r parda, o‘z navbatida, o‘nta qavatdan tashkil topgan. To‘r pardadagi bosh miyadan keluvchi ko‘ruv nervining oxiri «kolbacha» va «tayoqcha»simon hujayralardan iborat. «Tayoqchalar» oq va qora nurlarni, «kolbachalar» esa yorug‘likda rangli nurlarni qabul qiladi.
Turli xil jismlardan qaytib, ko‘zga tushayotgan yorug‘lik shox parda va ko‘zning oldingi kamerasidan, qorachiq, ko‘z gavhari, shishasimon tanadan o‘tib sinadi va to‘r pardada o‘sha jismning tasviri paydo bo‘ladi. Bu tasvir ko‘ruv nervi orqali bosh miyaga uzatiladi. Bosh miyada jismning rangi, katta-kichikligi, shakli, uzoq-yaqinligi tahlil qilinadi va miyamizda shu tasvir haqida tasavvur hosil bo‘ladi.
Nom: Re: ODAM ANATOMIYASI VA FIZIOLOGIYASI
Yuborildi: JaviK 27 Noyabr 2010, 10:03:23: Eshitish a’zolari

Eshitish a’zolari uch qismdan: tashqi quloq, o‘rta quloq, ichki quloqdan iborat.

Quloq suprasidan iborat tashqi quloqqa tashqi eshitish yo‘li ham kiradi.
O‘rta quloq esa nog‘ora bo‘shlig‘i va eshituv (Yevstaxiy) nayidan iborat.
Tashqi va o‘rta quloq o‘rtasida chegara nog‘ora parda mavjud. O‘rta quloqdagi nog‘ora bo‘shlig‘ida 3 ta eshituv suyakchalari zanjir kabi tutashgan bo‘ladi. Bolg‘acha nog‘ora pardaga tegib turadi. Bolg‘achaning ikkinchi boshi ikkinchi eshituv suyakchasi sandonchasiga tegib turadi.
Sandoncha ham, o‘z navbatida, uchinchi eshitish suyakchasiga — uzangichaga tegib turadi. Uzangicha esa ichki quloqning labirinti teshigini yopib turadi. Shunday qilib, tovush to‘lqini quloq nog‘ora pardasiga tegib uni tebratadi, natijada eshituv suyakchalari orqali tebranish ichki quloq
labirintiga keladi. Ichki quloq labirintida eshitish nervi boshlanadi, eshituv nervi oxirlari ta’sirni eshitish yo‘li orqali miya po‘stlog‘idagi eshitish markaziga olib boradi.
Ichki quloqda eshituv nervlaridan tashqari, muvozanatni ta’minlaydigan nervlar ham joylashgan.

Hid bilish a’zolari — atrof muhit va predmetlarning hidini aniqlaydi.

Ta’m bilish a’zolari — og‘iz bo‘shlig‘i va til yordamida ovqat konsistensiyasi va mazasini aniqlaydi.

Sezish a’zolari — terida joylashgan retseptorlar orqali predmetlar va boshqa narsalarni sezishni amalga oshiradi.
Nom: Re: ODAM ANATOMIYASI VA FIZIOLOGIYASI
Yuborildi: albatros 15 Sentyabr 2011, 14:35:14: Odam anatomiyasining rangli suratlari ya'ni atlasini mana bu yerdan (http://apteka.uz/books/book1204") ko'rishingiz mumkin.