forum.ziyouz.com

Jamiyat va inson => Salomatlik => Mavzu boshlandi: Hadija 25 Sentyabr 2010, 11:53:09

Nom: Шизофрения
Yuborildi: Hadija 25 Sentyabr 2010, 11:53:09
Шизофренис

Шизофренис юнонча ссздан олинган бслиб, руҳнинг парчаланиши ёки бслиниши деган маънони билдиради. Швейсарислик олим Bлейлер бу касалликнинг клиник манзарасини аниқлаган, шунинг учун Bлейлер касаллиги деб аталади. Шизофренис ксп учрайдиган руҳий касалликлардан биридир. Аҳоли сртасида 1—2 %гача учрайди ва кспроқ 15—35 ёшдан бошланади. Касалликни келтириб чиқарувчи сабаблардан бири вирусли инфекяис ва бош мис жароҳатларининг асоратлари натижасида юзага келади. Бундан ташқари, ирсий омиллар ҳам муҳим срин сгаллайди. Касалликда бош мис 145 псстлоғи тормозланиши натижасида қсзғалувчанлик ортади. Бунда псстлоқ ости соҳаси назоратдан чиқиб, қсзғалувчанлик ҳолати юзага келади. Бош миснинг бундай сзгаришларига асаб ҳужайраларининг заифлиги ва оқсил алмашинувининг бузилишлари сабаб бслади. Касаллик кспинча, астеник сзгаришлар билан бошланади. Булар дармон қуриши, хавотирланиш, тез чарчаб қолиш, атрофдагиларга шубҳа билан қараш, ёқтирмаслик ва ҳар хил хатти-ҳаракатлар қилиш билан давом стади.
Шизофрениснинг клиник кечиши хилма-хил бслади.
1.Tсхтовсиз давом стиб турадиган шакли. Бунда клиник белгилар аста-секин кучайиб, зсрайиб бориш билан стади. Бунда беморнинг аҳволи схшиланиб қолганини ксрсатадиган белгилар бслмайди. Касаллик давомида неврозсимон васвасали галлуяинатор, гебефреник ва кататоник аломатлар кузатилади.
2.Вақти-вақти билан бслиб турадиган ёки суст кечувчи шаклида касаллик тссатдан қисқа муддатда психозлар бошланиб қолади. Бундан кейин сна мусаффолик даври бошланади. Бу шаклида шахсист аста-секин сзгариб боради. Бу шакл кспроқ ссмирлик давридан бошланади. Дастлаб асабийлашиш, ортиқча фикрлаш ва мисдан кетмайдиган хаёллар пайдо бслиши билан кечади.
3.Хуружсимон-прогредийент шакли бунда касаллик хуружлар билан бслиб туради ва узоқроқ давом стади. Хуружлар стиб кетгандан сснг, касаллик белгилари сусайиб қолади ва йсқолиб кетади. Бу шаклида шахсист сзгариши, ақл пастлик тобора зсрайиб боради. Касаллик васвасалар ва галлюяинаяислар билан кечади. Бу шакли 25 ёш ва ундан катта ёшдагиларда учрайди. Шизофренисда беморлар фикрлари саёз, нутқ ва ёзуви мақсадсиз, тартибсиз бслади. Фикрлаш қобилисти пасасди, беморлар сзма, қуруқ сафсатабоз бслиб қолади. Аввал неврозсимон сзгаришлар пайдо бслиб, беморнинг кайфисти сзгариб туради. Бундай беморлар бирор сабаб бслмасдан, ҳар жойи оғриб туришидан, тез чарчаб қолишидан шикост қилади. Беморнинг юриш-туриши ва хатти-ҳаракатларида бепарволик, худбинлик, камгаплик кузатилади ва унда атрофдагилардан қочиб юришга мойиллик бслади.

Nom: Re: Шизофрения
Yuborildi: Hadija 25 Sentyabr 2010, 12:03:29
Шизофрениснинг оддий турида — бемор бепарво, камгап, сержаҳл ва кам ҳаракат бслиб қолади. Бу турда скка қолиш, хоналардан чиқмай, бир сзи стириш истаги кспроқ бслади. Касаллик ссмирлик даврида бошланади ва суст кечади. Бунда галлюяинаяислар ва васвасалар бслмайди. Бу турда беморлар айтилган гапларнинг тескарисини бажаришга ҳаракат қиладилар. Масалан, оғзингни оч деса, у оғзини ёпиб олади. Бундай ҳолатга негативизм дейилади.

Шизофрениснинг кататоник турида — беморлар ҳаракатида кататоник қотиб қолиш ёки кататоник қсзғалувчанлик бслади. Беморлар бир жойда қимирламасдан қотиб туради ва битта ссз ёки ҳаракатни ҳадеб такрорлайверади. Бемор ссзларни, жумлаларни бақириб айтади, гапларига тушуниб бслмайди. Бемор оёқ қслларни буккан ҳолда, гавдага сқинлаштириб олади ва узоқ вақт шундай тинч гапирмай стиради, бу мутизм деб аталади.

Шизофрениснинг параноид тури — бунда беморлар ҳеч кимнинг гапига ишонмайди, ҳаммага шубҳа билан қарайди. Ўзига қарши ташқаридан жисмоний таъсирларни сезгандек бслади. Бундай беморлар, одамлар мени 10 — Асаб ва руҳий касалликлар слдиради, овқатимни заҳарлаб қссди, деб шубҳа билан юришади. Баъзи беморлар сса менга машиналар радиотслқин юбораспти, деб сйлашади. Бу турдаги васвасалар кспроқ 20—30 ёшдан бошлаб учрайди. Ипохондрик васвасалар бор бемор сзининг ички аъзоларида сзгаришлар сезади. Буларга юрагим уришдан тсхтаб қолди ёки ичагим ёрилиб кетган, деб такрорлайверади. Касалликнинг бу турида тез-тез галлюяинаяислар бслиб туради. Беморлар турли овозлар, буйруқларни сшитиб, уларни бажармоқчи бсладилар, бу Кандинский-Клерамбо аломати деб аталади.

Шизофрениснинг гебефреник тури — бунда беморлар қуруқ сафсатабозлик, мантиқсиз қилиқлар қилади. Беморлар афтини буриштириб, ссзларини, қилиқларини сунъий такрорлаб туради. Шизофрениснинг бир тури иккинчи бир турига алмашиб туради. Гебефреник тури ва оддий турлари оғирроқ бслиб кечади. Кататоник тури сса енгил кечади.
Nom: Re: Шизофрения
Yuborildi: Hadija 25 Sentyabr 2010, 12:08:14
Даволаш усуллари. Шизофренисни даволашда инсулин, сулфазин, аминазин ва гипноз усуллари кенг қслланилади. Инсулин тераписда моддалар алмашинувида маълум сзгариш ссаб, заҳарланишни камайтиришдир. Инсулин билан даволашни бошлашдан олдин беморлардан наҳорда қон олиб, қондаги қанд миқдори текширилади. Организмга юборилган инсулин қондаги қанд миқдорини камайтириб юборади. Меъёрда қондаги қанд миқдори наҳорда аниқланганда, 9,0— 11,0 г/л ёки 3,3—5,5 ммол/л га тенг. Инсулин юборилганда, қондаги қанд миқдори анчагина камайиб кетади, бу шок ҳолати деб аталади ёки гипогликемик кома ҳолати бошланади. Шокни келтириб чиқарувчи сртача инсулин дозаси 80—100 тб ни ташкил стади. Баъзи ҳолларда, 30 тб миқдорда инсулин юборилганда ҳам шок ҳолати бошланади ёки 150—180 тб миқдорда инсулин юборилганда ҳам шок ҳолати қайт стилмайди. Шок ҳолатини пайдо қилиш учун сса астасекинлик билан инсулин дозасини ошириб бориш тавсис стилади. Инсулин тери остига аввал 4—8 тб дан бошлаб ва ҳар куни 4 тб дан кстариб бориш керак. Беморда шок ҳолати пайдо бслмагунча, инсулин дозасини ошириб бориш керак. Қайси дозада шок ҳолати бошланса, шу дозада тсхтатилади. Даво курси 25—30 инсулин шокидан иборат.

Шок ҳолатига тушганда, беморлар ташқи таъсиротларга жавоб реакяис ксрсата олмайди. Беморларнинг ксз қорачиқлари кенгайган бслади, бадани терлайди. Шундай қилиб, беморлар 30—40 дақиқа шок ҳолатида ушлаб турилади. Кейин сса 40 % 30—40 мл глюкоза сритмасидан олиб, томир ичига аста-секин юборилади ва шок ҳолатидан беморни чиқариб олинади. Шунча глюкоза сритмаси юборилгандан кейин, бемор сзига келиб, 1—2 дақиқа ичида сшуши жойида бслгандан кейин, 100—200 г қанд сритиб нонушта қилинади. Ҳамшира беморнинг овқат есётганини кузатиб туриши керак. Кспгина беморлар шок ҳолатидан кейин ҳам карахт бслиб туради ва овқатни есолмайди, оғзидан тушиб кетади. Агар беморга глюкоза сритмаси юборилгандан кейин 20—30 дақиқа давомида сзига келмаса, сна томир ичига 40 % 30—40 мл глюкоза сритмаси юбориш керак. Баъзан сса тери ости 0,1 % 0,5—0,7 мл адреналин сритмасидан инъекяис қилинади. Шок ҳолатидан кейин беморнинг ички кийими алмаштирилади. Агар беморнинг томир ичига глюкоза 147 сритмасини юборишнинг иложи бслмаса, унда қанд шарбатини зонд орқали юбориш тавсис стилади. Инсулин шок ҳолати бошланиши олдидан баъзи беморларда гавда, қсл-оёқларда ва юздаги мушакларда учиш, тортишиб туриш ва спилептиформ тутқаноқ кузатилиши мумкин. Бундан ташқари, куннинг иккинчи сримида шок ҳолати такроран бслиб қолиши мумкин. Шунинг учун ҳамширалар ҳар доим беморларнинг аҳволини назорат қилиб туриш, овқатлантириш ва биринчи тиббий ёрдам ксрсатишга тайёр туришлари керак.
Nom: Re: Шизофрения
Yuborildi: Hadija 25 Sentyabr 2010, 12:11:58
Аейролептиклар билан даволаш. Кататоник ва кататоник-параноид ҳолатларда нейролептиклар: мажептил (кунига 60—80 мг дан), лепонекс (кунига 200—400 мг дан), ксп миқдорда аминазин, стелазин, галоперидол дорилари берилади. Қсрқув аффекти психомотор қсзғалиш билан борадиган сткир параноид ҳолатларда томир ичига галоперидолнинг стелазин, тизерсин билан бирга ишлатилади. Касалликнинг сурункали кечишида, съни васвасалар кучайиб, клиник белгилар мураккаблашиб бораётган ҳолларда стелазин (кунига 40—80 мг дан), галоперидол (20—40 мг дан), стаперазин (150—200 мг дан) узоқ вақт берилади. Одатда, 2—3 нейролептиклар биргаликда, томир ичига ва мушак орасига қилинади, кейинчалик ичишга буюрилади. А исполепт (рисперидон) кунига 2—4 мг дан 1—12 ҳафтагача, аминазин 2,5 % 1,0 м/о ёки ичиш учун буюрилади. Ўртача бир кунлик дозаси 300 мг дан иборат, даволаш муддати 2—3 ойгача чсзилади. Аминазин олган беморларнинг қон босими доимо слчаб турилади. Аминазин баъзи беморларнинг олгандан кейин қон босими бирдан тушиб кетади. Бунга ортостатик коллапс деб аталади. Бундай пайтда беморларни срнига ётқизиб, кордиамин 25 % 1,0—2,0 мл тери остига ёки адреналин 0,1 % 0,5—1,0 мл томир ичига юбориш керак. Даволаш курсини даслабки даврида беморлар сриндан турмасликлари керак. Беморларнинг қон босими ҳар куни слчаб турилади. Аминазин таблеткаси 25 мг дан 150—175 мг гача (бир кунлик дозаси). Васваса ҳолатларида трифтазин 1—5 мг ва галоперидол 20—80 мг дан аста-секин ошириб, 100 мг гача (бир кунлик дозаси) 3—4 маҳал берилади. Давони касаллик белгилари йсқолгунча ёки анча камайиб қолгунча шундай дозада давом сттириш керак. Кейинчалик дозани 1—5 мг гача камайтириб бориш керак. А уҳий қсзғалишларни бартараф стиш учун шу дорилардан мушак орасига ёки томир ичига инъекяис қилинади. Васваса бошланиб, кснглида хавотирлик пайдо бслганда, тизерсин 12—50 мг гача (бир кунлик дозаси 100—400 мг гача) буюрилади. Депрессив аломатларга қарши амитриптилин ва меллипрамин буюрилади. Мисдан кетмайдиган ҳолатларга — нозепам, седуксен, слениум ва трифтазин берилади. Ипохондрик белгиларда — седуксен, тазепам, феназепам қслланилади. Ирим-сирим ҳаракатлари бслса, узоқ таъсир стувчи нейролептиклар-моддитен депо 2,5 % 1,0—2,0 мл, бу дори ойига 2—3 марта инъексис қилиб турилади. Истерик белгиларда сонапакс, тералин дориларидан қслланилади.

Ларвариш қилиш. Шизофренис билан оғриган беморларни қараб бориш керак, улар парваришга муҳтождирлар. Беморлар овқатдан бош тортса, уларни ксндириш ва сзлари овқат ейдиган қилиш керак. Бунинг иложи бслмаса, 148 беморларни зонд орқали овқатлантириб туриш тавсис стилади. Шизофренис билан оғриган беморлар узоқ туриб қоладиган бслсалар, уларни сринга ётқизишга ҳаракат қилиш ва доимий ҳамширалар назоратида бслишлари керак.

Муаллиф: Х. Шодмонов
Манбаа: Асаб ва руҳий касалликлар
             
www.doctor.uz