forum.ziyouz.com

Yurtdosh => Hamyurtlar => Surxondaryo viloyati => Mavzu boshlandi: muxbir 07 Avgust 2006, 08:54:38

Nom: Termiz shahri haqida ensiklopediyalarda
Yuborildi: muxbir 07 Avgust 2006, 08:54:38
Termez (Termiz in Uzbek; Termes in German) is a city in southern Uzbekistan near the border with Afghanistan. It has a population of 140.404 (1 January 2005), and is the capital of the Surxondaryo Province. Its most famous native son is Al-Tirmidhi, born in its suburb Bugh.

The river Amu Darya divides the two countries and the "Bridge of Appeasement" is the only way to Afghanistan.

An ancient settlement was discovered near Termez, which was populated in the times of the Greek-Bactrain rules (3rd - 2nd c. B.C). It was center of Buddhism at the period of Kushans (1st -2nd c. A.C.) When Arabs came (in the 7th -8th c.) the city became the center of Islam. During Amir Timur's time Termez continued to prosper, however it was destroyed at the end of 17th century. In 1897 the modern city emerged with Russian fortress and garrison. Termez was a primary transit point during the Soviet occupation (1979-89) of Afghanistan.

Historical and architectural monuments of Termez:

Kyrk-Kyz (out-of-town Palace Country Estate) (9th -14th c.)
Palace of Termez rulers (11th -12th c.)
Architectural Complex of Khakim-at-Termezi (10th -15th c.)
Architectural Ensemble Sultan-Saodat (10th - 18th c.)
Kokildora Mausoleum-Khanaka (16th c.)
Kara-Tepe Monastery (2nd - 4th c. A.D.)
Fayaz-Tepe Monastery (1st - 3rd c. A.D.)
Zurmala Tower (1st -2nd c. A.D.)
For more archaeological news about the ancient city of Termez, see the web site of the French-Uzbek mission http://ximebenj.club.fr/index.htm.

During the war in Afghanistan (1979-89) over 100,000 Soviet troops were based in Termez. The airbase is currently the main support base for German and Dutch forces operating with the ISAF in Afghanistan.

Wikipedia, the free encyclopedia
Nom: Re: Termiz shahri haqida ensiklopediyalarda
Yuborildi: muxbir 07 Avgust 2006, 08:55:13
Термез, город, центр Сурхандарьинской области Узбекской ССР. Расположен у границы с Афганистаном, на правом берегу Амударьи, при впадении р. Сурхандарья. Ж.-д. станция. Международный речной порт (см. Среднеазиатские порты). 54 тыс. жителей (1975; 13 тысяч в 1939). В Т. — крупный хлопкоочистительный, кирпичный заводы; комбинаты железобетонных изделий и конструкций, мясо-молочный и др. предприятия. Педагогический институт. строительный, с.-х., физической культуры техникумы, медицинское и музыкальное училища. Музыкально-драматический театр. Краеведческий музей. Близ современного Т., у Амударьи, находится городище древнего Т., существовавшего уже при греко-бактрийских царях (3—2 вв. до н. э.). Расцвет его приходился на время Кушанского царства (1—4 вв. н. э.). В конце 7 в. Т. был захвачен арабами. В 9—12 вв. Т. — крупный феодальный город, административный и торгово-ремесленный центр, речной порт. В 1220 Т. был разграблен войсками Чингисхана и пришёл в упадок. Возродился во 2-й половине 13 в. восточнее, на правом берегу Сурхандарьи. где и просуществовал до 18 в. К середине 19 в. у устья Сурхандарьи, у переправы через Амударью, возникло селение Паттагиссар, а в конце века неподалёку от него — русский пограничный пост. Из них вырос городок, получивший в 1928 древнее название «Т.». Среди многочисленных археологических и архитектурных памятников окрестностей Т. особенно интересны буддийский культовый центр Кара-Тепе, где обнаружены многочисленные памятники буддийской художественной культуры (руины монастырей, каменные скульптуры, стенные росписи, все — 2—3 вв.), загородный дворец Кырк-кыз (9 или 10 вв.), мазар Хаким-аль-Термези (11—12 вв.), ансамбль мавзолеев термезских сеидов Султан-Саадат (11—17 вв.).

Большая Советская энциклопедия
Nom: Re: Termiz shahri haqida ensiklopediyalarda
Yuborildi: muxbir 07 Avgust 2006, 08:55:32
Termez, city (1991 pop. 99,000), capital of Surkhandaryo region, S Uzbekistan, a port on the Amu Darya River, near the Afghanistan border. It is the center of an agricultural region and has cotton and food processing and brick and tile industries. The major highway between Russia and Afghanistan runs through the city. The temperature rises as high as 122°F (50°C) in Termez, one of the hottest cities in central Asia. Part of the Bactrian kingdom in the 1st cent. B.C., Termez later developed as a river port and feudal trade center. Termez was a primary transit point during the Soviet occupation (1979—89) of Afghanistan. Remains of a 9th-century fortress and relics of iron, ceramics, and Buddhist pottery have been unearthed there.

Columbia Encyclopedia
Nom: Re: Termiz shahri haqida ensiklopediyalarda
Yuborildi: muxbir 07 Avgust 2006, 08:57:11
uztermbek:

Muxbir, http://ximebenj.club.fr/index.htm сайтига ишорат килганингиз учун сизга катта рахмат. Мен бу экспедиция таркибида уч мавсум давомида ишлаганман ва бу ишдан менда жуда илик таассуротлар колган.

Узбек-Француз "Бактрия-Термиз" археологик экспедицияси 1993 йилдан буён хар йили куз фаслида Термиз шахрининг кўхна кисмида (Чингизтепа тепалиги хамда Амударё бўйидаги тепалик - ўрта тепа кисми ўрта асрларга мансуб истехком, аркда)изланиш олиб боради. Унда ТДУ тарих факультети талабалари хам амалиёт уташади. Сайтдаги бир суратга эътиборларингизни каратмокчиман.

(http://ximebenj.club.fr/image/Images%20MAFOUZ/Personnes/AgeBronze.jpg)

Чапдан ўнгга:
тарих ф.н., доц. Шокир Пидаев (экспедициянинг ўзбек томони рахбари);
Себастьян Страйд (археолог, бир неча йил Ўзбекистонда яшаган, хозирда Испанияда Барселона университетида ишлайди);
Проф. Пьер Лериш (экспедициянинг француз томони рахбари, Экол Нормаль тадкикот маркази рахбари);
чеккадаги киши менга нотаниш.


Термиз Археология музейининг веб-сайтидан хам шахар тарихи хакида ўзбек, рус, инглиз тилларида маълумот топишингиз мумкин: http://archaeomuseum.freenet.uz
Nom: Re: Termiz shahri haqida ensiklopediyalarda
Yuborildi: muxbir 07 Avgust 2006, 08:58:14
uztermbek;

Hazrat al-Hakim at-Termiziy maqbarsi Ko'hna Termizda, Amudaryo bo'yida joylashgan. Chegaraning yonginasida joylashgani bois, sobiq ittifoq davrida bu ziyoratgoh aholi uchun yopiq bo'lgan, faqatgina Sharof Rashidov respublikaga rahbarlik qilgan yillaridagina bu hududga yo'l ochilib, barcha hohlovchilar maqbarani ziyorat qilish imkoniga ega bo'ldilar (madaniyat boshqarmasi vakili sifatida, otam shu masala bo'yicha u kishiga hamrohlik qilganlar). Shundan buyon bu yerlar obod bo'lib, voha ahli, turli viloyatlar, hatto chet ellik mehmonlar ziyoratgohga muntazam kelib turadilar (bir safar allaqayerdan ikkita limuzinda yuqori martabali odamlar kelganini ko'rib hayron qolgandim).
Xalq orasida u kishi "Termiz ota" deb ulug'lanadi. Haftaning har chorshanba kuni ziyoratgoh gavjum, hatto maktab bolalari tong saharlab turib, ixlos bilan "Termiz ota"ni ziyorat qilgani kelishadi (odatda piyoda - holbuki shahar bilan bu joy o'rtasida 12-13 km masofa bor - odat shunday).
Alloma milodiy 820 yili tavallud topgan.
Maqbara 9-15 asrlarga oid arxitektura yodgorligidir. Asosiy qismi temuriy shahzoda Xalil Sulton rahnamoligida qurilgan. Maqbara atrofiga masjid (11-asr) va xonaqoh (15-asr) qurilgan. Majmuaning umumiy tarhi 28,0x29,0m, gumbaz tomoni bir necha marta ta'mir etilgan.

(http://termez.connect.uz/surxon/img/617.jpg)

Ichki tomoni ganch o'ymakorligi bilan serhasham bezatilgan. Maqbaraning shimolida oldi ayvonli, uch gumbazli masjid bo'lib, uning shimol va janub devoridagi chuqur ravoqlarga panjaralar ishlangan. Ichki tomoni va markaziy to'rt (chorburchak) ustuni ganj o'ymakorligi bilan jozibador bezatilgan. Mehrobiga g'ishtlar hoshiyali terilib, ichi naqshlar bilan to'ldirilgan. Sharqdan maqbaraga tomoni peshtoqli , yirik gumbazli xonaqoh tutash. To'rt tomonidan kiriladi. Undagi marmar sag'ana naqsh bilan nafis bezatilgan. Suls va kufiy yozuvida at - Termiziyning hayoti va faoliyati tavsiflangan. Bu qabrtosh mahobatli va g'oyat go'zal.

(http://termez.connect.uz/surxon/img/610.jpg)
Nom: Re: Termiz shahri haqida ensiklopediyalarda
Yuborildi: muxbir 07 Avgust 2006, 08:58:30
uztermbek:

Маълумки, Ал-Хаким ат-Термизий, Мовароуннахр суфийлик мактабининг илк намоёндаси хисобланади, алломанинг суфийлик тарикатига багишланган бир катор асарлари бордир.
Аллома узининг таржимаи холи баён этилган «Баъду-шаъни Абу Абдуллох» асарида таъкидлашича, унга етти ёшда хукукий ва анъанавий фанлардан устоз муаллим Аллох таоло томонидан тайинланади.
У 25 ёшга етгунга кадар Мовароуннахр шахарларида тафсир, хадис ва фикх илмларини ката кизикиш билан урганади. Тахминан 27 ёшида муборак хаж сафарига, Маккага йул олади. Унинг бу мукаддас шахар томон сафари Басра, Багдод оркали булиб, сафар давомида хадислар туплайди. Ал-Хаким ат-Термизийнинг Маккада булиши хаётида туб бурилиш хисобоанади. Бу мукаддас жойда унда олдинги хаёт тарзидан бутунлай воз кечиш, тарки Дуне ва узини факат Аллох Таоло йулига багишлаш иштиёки пайдо булади. Юртига кайтгач, кечаю-кундуз тинимсиз Куръони Каримни мутолаа килиш Билан машгул булади.
Ал-Хаким ат-Термизий дунёкарашининг шаклланишида она шахри Термиз ва Мака Билан биргаликда Балх, Басра, Багдод, Бухоро, Куфа, Марв, Нишопур шахарларидаги мавжуд дунёвий ва диний билимлар хам мухим ахамият касб этган. Алломанинг такдирига шерик булган рафикаси эса унинг хаётида мухим урин тутган.
Урта асрларда Ал-Хаким ат-Термизийнинг «Жами ал-илм» (Илмлар туплами) деб номланган асари машхур булган. Унинг 80 на якин асари бевосита ислом динидаги «тасаввуф» (суфийлик) тарикатининг асосчилари ва тарихига багишланган. Шу боис илохиёт фани тадкикотчилари Ал-Хаким ат-Термизийни Мовароуннахр суфийлик тарикати асосчиларининг энг ёркин намояндаларидан бири деб билишади.
Ал-Хаким ат-Термизий фикх илмини узидан аввалги алломалардан фаркли уларок, икки кисмга булади: бири ахком масалаларини яхши билувчи конуншунос мутахассис, иккинчиси — факх булмок. Унинг фикрича, калб билан тушуниб етиш ва идрок этиш даражасига етган кишиларгина факих дейилади.
Ал-Хаким ат-Термизийнинг комусий олимлигидан унинг «Наврузнома», «Баён ул-касб», «Солнома», «Хиндистон хакимларининг муътабар насрий йилномаси» каби асарлари дарак беради.
Алломанинг вафот этган йили хакида турли фикрлар мавжуд. Жумладан, «Ал-Хаким ат-Термизий 9 аср ислом дунёси дин намояндаси» номли асар яратган немис олими Б. Радтке олимнинг узок умр куриб, мил. 932 йилда вафот этганини таъкидлаган.
Nom: Re: Termiz shahri haqida ensiklopediyalarda
Yuborildi: muxbir 07 Avgust 2006, 08:58:37
Аллома макбараси хакида

Шахар кухандизидан шимоли-гарбий тарафда жойлашган Ал-Хаким ат-Термизий макбараси меъморчиликнинг турли хил услубларини узида мужассамлаштирган. Асрлар давомида Хуросон ва Мовароуннахрнинг турли шахарларидан узига зиёратчиларни жалб этиб келган бу макбара даставвал IX аср охиридан шаклланади. Буюк машойих кабри атрофидаги дастлабки макбара муъжазгина булиб, асосан тугри туртбурчак шаклдаги хом гиштлардан бунёд этилган.
Милодий 1091-1095 йиллар оралигида Мовароуннахрдаги корахонийлар сулоласи вакили Ахмад бин Хизрнинг курсатмасига мувофик шайх кабри устида янги макбара бунёд этилади. Макбара девори таг кисмидан тортиб гумбазнинг юза кисмигача жуда мураккаб уйма ганчли накшин лавхаларга безалган. Унда мураккаб ислимий ва гирих услубида битилган накшлар куфий ёзувлар билан жонли тарзда чатишиб кетган. Бир канча вактдан сунг, макбаранинг шимолий томонида уч устунли айвон ва мехробдан иборат ховлили масжид курилади. Макбара ва масжиднинг курилиш даврлари фарк килсада, масжид деворларини безалган уста бинолардаги накшлар уйгунлиги бирлигига эришган. Мехроб атрофидаги П-симон ёзувлар, айвон устунлари ва шифтлардаги уйма ганчлар масжидга зеб бериб, макбара ички кисмдаги накшин лавхалар билан уйгунлашган. Бу масжидда зиёратчилар Ал-Хаким ат-Термизийни хотирлаб намоз укишган. Ал-Хаким ат-Термизий кабри атрофида янги иншоотлар куриш кейинчалик хам давом этган. 1389-90 йилларда макбаранинг шаркий томонида янги бино ва унга туташ чиллахона курилади.
XV асрда эса 2 пештокли хашаматли гумбаздан иборат хонакох курилиб, шайх кабри устига мармар сагани урнатилади. XV аср бошида Темурий шахзода Халил Султон томонидан урнатилган мармар сагана бенихоя юксак сангтарошлик асари хисобланади. Бутун ислом дунёсида унга тенг келадиган, у билан беллашадиган мармар сагана йук. Мармар сагана деворларига уйиб битилган жимжимадор куръоний суралар, ёзувлар кишини хайратга солади.
Nom: Re: Termiz shahri haqida ensiklopediyalarda
Yuborildi: muxbir 07 Avgust 2006, 08:58:47
Археолог-олим Т.Аннаев маълумотларига кура, «казишмаларга кадар макбара XI аср бошларида бунёд этилган деб, унинг шимолий тарафидаги ягона ер ости иншоотини бу жойга ташриф буюрган саёхатчи ва зиёратчиларга чиллахона деб изохланар эди». 1994 йил Ал-Хаким ат-Термизий макбарасининг шимоли-шаркий тарафида Т.Аннаев томонидан амалга оширилган археолог изланишлар макбаранинг шаклланиши билан боглик тасаввурларни бутунлай узгартирди. Макбаранинг шимоли-шаркий тарафида коя катламига уйиб ишланган горсимон коялар казиб очилди. +азиб очилган барча иншоотлар меъморий жихатдан бир-биридан фарк килиб бир-бирини такрорламайди. Бу сайёхларга горсимон иншоотларнинг умумий таърифи ва урганилиш тарихи булса, ундан сунг маълумот берувчи мутахассис казиб урганилган горсимон иншоотларнинг тузилиши, ишланиш услублари, хужралар алохида булиб, алохида бир шахсга мулжаллаб курилганлиги хакида казув ишлари олиб борилган майдон буйлаб юриб горсимон иншоотлар билан таништиради. Сайёхлар томонидан бу жой кадимда кандай иншоот булганлиги хакидаги саволга археолог Т.Аннаев муаллифлигида яратилган Ал-Хаким ат-Термизий рисоласида келтирилган далиллар тулик жавоб беради. Макбара атрофидаги бу ер ости иншоотлари, унинг энг куйи катламларида топилган ашёвий далилларга кура, милодий III-IV аср оралигида бунёд этила бошлаган.
Гор ички хужраларининг юкори катламларида сопол идиш булагига битилган куфий хати ва танга пулнинг топилиши шундан далолат берадики, бу иншоотлардан VIII аср охирига кадар мунтазам фойдаланганлар. IX-X асрларда горсимон хоналарда кисман таъмирлаш ишлари амалга оширилган. X асрнинг 2-ярмида бу горсимон хоналар кумила бошлаган. XV-XVI асрлар оралигида батамом кумилган горсимон иншоотлар устки кисмида кабрлар хам пайдо була бошлаган.
Макбара атрофида урганила бошланган бу горсимон бинолар Коратепа буддавийлик ибодатхонасидаги кохинлар яшашга мулжалланган хужраларга айнан ухшаш. Ал-Хаким ат-Термизий макбараси атрофидаги бу горсимон хоналар бу ерда мавжуд булган буддавийлик ибодатхонасининг таркибий кисми ва бу ибодатхона Термизда ислом дини кириб келгунга кадар мавжуд булган. Мовароуннахр ерларини эгаллаган араблар уз хукмронлигининг илк боскичидаёк ислом динини сингдириш максадида бу юртдаги кадимий саждагохлар урнида масжидлар курганлар. Ал-Хаким ат-Термизий макбарасида биз батамом бошка нарсани кузатамиз. Бу жойда буддавийлик ибодатхонаси атрофида узининг бетиним хизматлари туфайли халк орасида «Термиз ота» деб эъзозланган Ал-Хаким ат-Термизий дафн этилиб, унга макбара бунёд этилган.
Археолог Т.Аннаев томонидан Ал-Хаким ат-Термизий макбараси атрофида казиб урганилган горсимон бинолардан IX асрда мунтазам фойдаланиш жараёнида куплаб ривожланган урта асрларга оид моддий маданият намуналари тупланган. Бу осори атикалардан халкаро туризм максадларида Сурхондарё вилоят Археология музейи залларида доимий ва вактинчалик кургазмалар ташкил килиш ёки бу иншоотлардан казиб очилган IX-XIII аср бошларига оид хунармандчилик намуналари аник санага эга булганлиги сабабли вилоятга махсус илмий сафар килган хорижий илмий гурухлар орасида катта кизикиш уйготади.
Nom: Re: Termiz shahri haqida ensiklopediyalarda
Yuborildi: muxbir 07 Avgust 2006, 08:58:54
Ха. Энди зиёрат хусусида.

Йилнинг хар кайси фаслида келсаларингиз булади, хар бирининг уз гашти бор. Ёзда, айникса, июль-август ойларида анча иссик булади (+40, 45). Лекин бу куп халал бермаса керак, аксинча тассуротларингиз бойрок булади Термиздан :). Сафар олдидан вактни шахар атрофидаги бошка жойларни куришга хам ажратсангиз яхши булади (Кирк-киз мажмуаси, Фаёзтепа ёдгорлиги, Археология музейи ва бошкалар).
Хуллас, булар хакда хали гаплашамиз.
Nom: Re: Termiz shahri haqida ensiklopediyalarda
Yuborildi: muxbir 07 Avgust 2006, 08:59:26
ТЕРМЕЗ , город (с 1929), в Узбекистане, центр Сурхандарьинской обл. , порт на Амударье. Железнодорожная станция. Мост через Амударью, соединяющий Термез с портом Хайратон (Афганистан). 90,4 тыс. жителей (199. . 1). Хлопкоочистительная, пищевая, стройматериалов промышленность. Педагогический институт. Театр. Возник в кон. 19 в. (кишлак Паттагиссар и русский военный пост). Близ Термеза - городище древнего Термеза. Архитектурные памятники 1-3 вв. (буддистский культовый пещерно-наземный комплекс Кара-Тепе) и средних веков (остатки феодального города 9-12 вв. ; мазар Хакима ат-Термези, 11-15 вв. ; ансамбль мавзолеев Султан-Саадат, 11-17 вв. ).

Большой Энциклопедический Словарь
Nom: Re: Termiz shahri haqida ensiklopediyalarda
Yuborildi: muxbir 07 Avgust 2006, 08:59:54
Термез - древний город Средней Азии, обширные развалины коего расположены в южной Бухаре, на прав. бер. Аму-дарьи, верстах в 10 ниже устья р. Сурхана, среди песчаной пустыни и состоят из остатков крепости, минаретов, мечетей, стен и груд кирпича, занимающих несколько десятков десятин. Крепость была обнесена земляным, в верхней части кирпичным валом и глубоким рвом; в стороне, прилегающей к реке, сохранились кирпичные ворота. На месте цитадели остался холм, выс. до 15 саж., на котором ныне зажигается маячный огонь для ориентирования пароходов. По словам туземцев, недалеко от крепости был некогда мост через Аму-дарью. Около крепости мечеть, в пристройке коей имеется саркофаг из белого мелкозернистого мраморовидного известняка; на боках саркофага арабские надписи, гласящие, что он сооружен над могилой термезского шейха Аби-Aбдуллы-Mуxaмeдa в 255 г. гиджры (869 г. по Р. Хр.). Т. был значительно населен еще во времена Тамерлана в XIV в. Невдалеке от Т. Патта-хиссар, таможенный пункт и местопребывание военного отряда; между Патта-хиссаром, соединенным правильным пароходством с Чарджуем (ст. Амударья Закасп. жел. дор.), и Т. возникает русское поселение.

Энциклопедический словарь - Ф.А. Брокгауз, И.А. Ефрон
Nom: Re: Termiz shahri haqida ensiklopediyalarda
Yuborildi: muxbir 07 Avgust 2006, 09:00:28
uztermbek:

P.S. Ko'pgina ensiklopediyalarda ancha eski ma'lumotlar berilgan. Ishorat qilinganda ma'lumotlar qaysi yilga tegishli ekanligini ko'rsatish muhim albatta. Masalan, o'sha 86 tomli 'Brokgauz' chorizm davrida tuzilgan (u paytda bizni tuzemets deb yozishgan : ))
Men iqtibosda ajratgan jumlada Termiz tarixi XIV asrga taqalmoqda, holbuki shaharning 2500 yoshda ekanligi isbotlandi.
Lekin Vatanimiz sarhadlarining XIX asr oxiri-XX asr boshlaridagi manzarasini bilish borasida rus sayohatchilari, harbiylari va olimlarining ma'lumotlari, shular asosida tuzilgan ensiklopediyalar shaksiz bebaho manbalardir.
Nom: Re: Termiz shahri haqida ensiklopediyalarda
Yuborildi: muxbir 07 Avgust 2006, 09:01:31
uztermbek:

E Ollohim, yetkazgan kunlaringga shukur, ming qatla shukur.  Muqaddas qadamjolarimiz qay ahvolga tashlab qo'yilgan edi...


(http://ljplus.ru/img/u/z/uztermbek/bundan-30-yillar-oldin-.jpg)

Kecha

(http://ljplus.ru/img/u/z/uztermbek/617.jpg)

Bugun

(http://ljplus.ru/img/u/z/uztermbek/_bundan-30-yillar-oldin.jpg)

Kecha

(http://ljplus.ru/img/u/z/uztermbek/618.jpg)

Bugun

(http://ljplus.ru/img/u/z/uztermbek/bundan-30-yillar-oldin--.jpg)

Kecha

(http://ljplus.ru/img/u/z/uztermbek/sag__ana-oldida.jpg)

Bugun


Ushbu suratlar Internetda ilk bor chop etilmoqda.
Nom: Re: Termiz shahri haqida ensiklopediyalarda
Yuborildi: muxbir 21 Yanvar 2010, 10:49:04
ТЕА МИЗ — Сурхондарё вилостидагн шаҳар. Вилост маркази. Амударёнинг снг соҳилида, Ўзбекистоннинг жан. қисмида, Афғонистон чегарасига сқин, сртача 310 м баландликда жойлашган. Халқаро дарё порти. Т.й. станяисси. Тошкентдан 708 км. Майд. 27,8 км2. Аҳолиси 119,6 минг киши (2004). Иклими континентал, иссиқ ва қуруқ, ёзи жазирама иссиқ (Ўзбекистондаги снг иссиқ шаҳар — снг юқори т-ра 49,5°, 1914 й. 21 июнда қайд стилган), қиши илиқ ва қисқа. Йиллик сртача т-ра 16—18°. Янв.нинг сртача траси 2,8—3,6, июлники 28—32°. Баъзида, қишда совуқ — 20° ва ундан ҳам паст бслади. Йиллик ёғин 133 мм.
Археологик топилмалар, араб ва юнон манбаларида келтирилган маълумотлар Т.нинг Шарқдаги қад. шаҳарлардан бири сканлигидан далолат беради. Шаҳарнинг қулай географик срни, стратегик аҳамистга молик жойда бслганлиги, шарқни ғарб, жан.ни шимол билан боғловчи савдо чорраҳасида барпо стилиши, унинг тез суръатлар билан ривожланишига замин сратган. Буюк ипак йслининт муҳим бир тармоғи ҳам Т. орқали стган.
Қад. Шарқ яивилизаяиссининг шаклланишида Т.нинг сзига хос срни бор. Ксхна Т.нинг қалъа қисмида олиб борилган археологик изланишлар натижалари ва ёзма манбаларнинг таҳлилига ксра шаҳарга мил. ав. 1минг йилликнинг срталарида асос солинган. Т. Суғдиёна, Хоразм, Марғиёна ва Ларфис давлатлари билан маданий ва савдо алоқаларини срнатган. Топилмаларга қараганда шаҳарнинг Ҳиндистон билан маданий ва савдо алоқалари ҳам жуда фаол ва узвий бслган.
Мил. ав. 4—3-а.ларда 10 га майдонни сгаллаган Т.нинг қад. қалъаси срнида аҳоли манзили бслган. Ҳофизи Абруйнинг ёзишича, шаҳар номи «Тарамастха» (бақтрийча «нариги соҳилдаги манзил») ссзидан олинган бслиб, асрлар давомида турлича аталиб келган (мас., Антиохис, Деметриас, Тармид, Тармиз, Тами, Тамо), 10-а.дан Т. деб атала бошлаган.
Т. мил. ав. 3—2-а.ларга келиб Бақтриснинг снг ривожланган, сиёсий, иқтисодий ва маданий марказларидан бирига айланди. Ашёвий далилларга ксра бу даврларда шаҳарда меъморлик ва ҳунармандчиликнинг бир қанча соҳалари (кулолчилик, дегрезлик ва металлсозлик, шишасозлик), Салавкийлар, ЮнонБақтрис шоҳлари товарпул муомаласи Мовароуннаҳрнинг бошқа шаҳарларига қараганда анча олдин ривожланганлигидан далолат беради.
Т. шаҳрининг гуллаб сшнаган даври Кушонлар ҳукмронлиги даврига тсғри келади. Бу даврда Т. ҳудудий жиҳатдан кенгайиб, Шим. Бақтриснинг йирик шаҳрига айланган. Шаҳарда шу даврга оид меъморлик ва ҳунармандчилик бинолари ва намуналари, турли нафис сопол ва шиша идишлар, фил сусги, қимматбаҳо металл ва тошлардан тайёрланган заргарлик буюмлари каби топилмаларнинг ксплаб қайд қилиниши бунинг далилидир. Мас., Далварзинтепадан топилган ва фил сускларидан ссалган шахмат доналари (фил ва ҳскиззебу шаклида) хрз. кунда ер юзида аниқланган снг қад. шахмат доналари (мил. 2-а.) хисобланади. Ўша даврда Т. Кушонлар давлатининг муҳим шаҳри ва буддизмнинт марказларидан бири бслган.
Шаҳарни Термизшохлар идора қилган. Ўша даврда Т. Термизшохлар ҳокимлигининг пойтахти бслиб турган. Араблар босиб олган даврда (686—704) Т. 70 гектарга сқин майдонни сгаллаган, тсртбурчак шаклидаги қалъадан иборат бслган. 10-а.да ёзилган «Ҳудуд улОлам» асарида Т. «Жайхун бсйидаги куркам ва обод шаҳар. Қалъаси дарё бсйида, улкан бозори машҳур, Хутталон ва Чағониён ахди шу ерда савдо қилади», деб таърифланган.
10—12-а. бошларидаТ. равнақтопган. Тохаристоннинг йирик шаҳри, ҳунармандчилик ва савдо марказига айланган. Бу даврда Т. ҳудуди 500 га дан opтик, майдонни сгаллаган. Шаҳарда бир қанча маҳобатли бинолар барпо стилган. Шулардан А­ски шаҳар қисмида Термизшохлар саройи сакланиб қолган.
Шаҳарда темирчилик, шишасозлик, кулолчилик ривожланган. Т.да тайёрланган ҳунармандчилик буюмларига талаб юқори бслган. Шаҳарда снлаб карвонсаройлар фаолист ксрсатган. Ўша даврда Т. йирик маданист ва илмфан маркази сифатида ҳам ном қозонган. Термизлик олимууламолар срта аср Шарқининг фан, маданист ва маърифатига сз ҳиссасини қсшган.
Т. вақтвақти билан Ғазнавийлар, Қорахонийлар, Қорахитойлар, Салжуқийлар, Хоразмшохлар давлатлари таркибида бслган. 1220 й.да Т. мсғуллар томонидан вайрон қилиб ташланган. Шарафудяин Али Яздийнинг «Зафарнома» асарида қайд қилинишича, Т. аҳолиси мсғулларга қаттик, қаршилик ксрсатган ва шу боис шаҳар «Мадинат уррижол» («Мардлар шаҳри») деб ҳам аталган. Мсғуллар истилосидан сснг, 14-а.да Т. Сурхондарё соҳилига сқин жойда снгидан қад. кстарди. Шаҳар сз срнини бир неча бор сзгартирсада, асрлар давомида сз номини Тармита, АнтиохисТармита, Тармиз, Тирмиз, Термиз ксринишларида саклаб келган.
Амир Темур Мовароуннаҳрни сгаллагач (1370), Т. Сурхондарё воҳаси билан бирга Темур давлати таркибига кирди. 1407 й.да Темурий Халил Султон фармони билан дарё соҳилидаги Т. қалъаси қайта тикланди. Ксп стмай сз тангаларини зарб стадиган катта шаҳарга айланди. 1504—05 й.ларда шаҳарни Шайбонийхон сгаллади. Кейинчалик турли сулолалар тасарруфида бслиб, 18-а.нинг 2срмида шаҳар сзаро урушлар натижасида бутунлай вайрон қилинган. Фақат, унинг атрофидаги Латтакесар ва Солиҳобод қишлоклари сакланиб қолган.
1894 й. Терм из харобаларидан 8 км нарида жойлашган Латтакесар қишлоғида русларнинг маҳаллий аҳоли томонидан «Тупроққсрғон» деб номланган қалъа истеҳкоми қурилган. Хоз. Т. шу Тупроққсрғон атрофида бунёд стилган. 1916 й. Бухоро—Қарши—Термиз т.й. қурилиш муносабати билан Т.нинг иқтисодий мавқеи ссди.
Ўзбекистонни қсшни Афғонистон, Локистон, Ҳиндистон ва б. давлатлар билан боғловчи йсл Т. орқали стиши шаҳарнинг сиёсий ва иқтисодий ҳаётида муҳим срин сгаллайди.
Т.да дастлабки археологик қазишма ишлари Б.Л.Денике (1926—27), М.Е. Массон раҳбарлигидаги Термиз археологик комплекс скспедияисси (1936—38) томонидан олиб борилган. А­ски Т.да археологик қазишма ишлари кейинчалик Ш.Лидаев, Т.Аннаев томонидан давом сттирилиб, шаҳар тарихи снада ойдинлаштирилди.
1933 й.да Т.да биргина пахта тозалаш зди ва сна бир неча устахоналар бслган. Кейинчалик ва айниқса, мустақиллик йилларида, саноат, қурилиш, енгил, озиқ-овқат ва б. корхоналар ишга тушди. Ободонлаштириш ва кскаламзорлаштириш ишлари схшиланди. Шаҳарда снги т.й. вокзали қурилди. Амфитеатр, археологис музейи, санъат коллежи, академик лияей, тадбиркорлар маркази, марказий стадион, «Дельфин» сузиш ҳавзаси, кураш саройи, теннис корти, «Алпомиш» мажмуаси, марказий бозор, «Термизнинг 2500 йиллиги» номли хиёбон бор; шошилинч тиббий марказ қурилиб ишга туширилди.
Т.да жами 2500 дан зиёд корхона бслиб, микрофирмалар, кичик ва срта корхоналар, чет сл инвестияисси иштирокидаги корхоналардир. Лахта тозалаш, қурилиш материаллари ишлаб чиқариш., енгил ва озиқ-овқат саноати муҳим срин тутади.
Т.да унт, 8 та коллеж (санъат, иктисод, ижтимоийиқтисодий, пед., тиббиёт, банк иши, маиший хизмат ксрсатиш, озиқ-овқат саноати коллежлари) бор. Акад. ва физикамат, лияейлари фаолист ксрсатади. 2003/04 сқув йилида шаҳарда 16 умумий таълим, 2 таснч, 1 бошланғич мактаблари ишлади.
Ўқувчилар саройи, болалар ва ссмирлар спорт мактаби фаолист ксрсатади. Вилост слкашунослик музейи, Ҳаким атТермизий меъморий мажмуасидаги «Мерос» тармоқ музейи бор. ЎзА  Лрезиденти И.А.Каримовнинг лойиҳаси ва ташаббуси билан Т.нинг 2500 йиллигини акс сттирувчи Сурхондарё археологис музейи бунёд стилди; вилост мусиқали драма, қсғирчоқ театрлари ишлаб турибди. 4 шаҳар кутубхонаси ҳамда 2 тармоқ кутубхонаси мавжуд. Ҳайвонот боғи бор (қ. Термиз ҳайвонот боғи).
Т.да 18 газета чиқарилади, 3 телестудис сшиттиришлар олиб боради. Шаҳар марказий касалхонаси (165 срин), юқумли касалликлар касалхонаси (130 срин), болалар ва катталар, тиш даволаш поликлиникалари, шаҳар болалар санаторийбоғчаси ва б. тиббий муассасаларда 211 врач, 700 га сқин срта тиббий ходим хизмат килади. Ундан ташқари, вилостга карашли 3 та касалхона, вилост туғруқхонаси, шошилинч тиббий ёрдам маркази, болалар касалхонаси, онкологис, ксз касалликлари касалхоналари, сндокринологис, сил касалликлари, теританосил касалликлари, наркологис, асаб касалликлари диспансерлари, «Она ва бола» ва «А епродуктив саломатлик» марказлари, вилост қон қуйиш маркази фаолист ксрсатади. Таълим муассасаларида, маҳаллаларда болалар спортини ривожлантириш даражасини ошириш мақсадида тегишли тадбирлар амалга оширилмоқда. Т.да ислом дини арбобларидан Ҳаким атТермизий, Шахобуддин Собир Термизий, Муҳаммад ибн Ҳамид Термизий, Абу Бакр Варроқ Термизий каби олимлар сшаб стишган. Т.да 1999 й.да Алпомиш достонининг 1000 йиллиги, 2002 й.да халқаро миқёсда Т.нинг 2500 йиллик юбилейи стказидди.
Ад.: А твеладзе А­., Аминов М., Сурхондарё, Т., 1996; Лугаченкова Г.А., Музей под открстсм небом, Т., 1996; А сзиев А.А., Сурхондарё вилости Т., 1996; Мирзаев Ж., Термиз тарихи, Т., 2001.
Холли Қурбонов, Исмоил Ботиров.

«Ўзбекистон Миллий А­няиклопедисси»дан
Nom: Re: Termiz shahri haqida ensiklopediyalarda
Yuborildi: muxbir 21 Yanvar 2010, 10:49:22
ТЕА МИЗ АА ХЕОЛОГИК КОМЛЛЕКС А­КСЛЕДИА¦ИЯСИ - Термиз ш. ва атрофининг тарихий даврларини белгилаш ҳамда археологик материаллар тсплаш мақсадида Ўрта Осиёда биринчи марта ташкил стилган илмий скспедияис (1936—38). И.т. ишларига М.Е. Массой раҳбарлик қилган. А­кспедияисга Ўзбекистон қад. ва санъат ёдгорликларини муҳофаза қилиш қсмитаси (Узкомстарис), Ленинград давлат срмитажи, Москва динга қарши кураш Марказий музейи, Самарканд ва Термиз тарих музейлари ходимларидан иборат бир неча гуруҳ (отрсд) тузилган. А.Л.Окладников раҳбарлигидаги гуруҳ Тешиктош ғоридеш мустье даврига оид боланинг скелети қолдикдарини топиб, дунё аҳамистига молик кашфиёт қилди. Термиз ш.нинг тарихий топографисси тузилди. Чингизтепа ва Қоратепа қад. будда ибодатхонаси очилди; Антик давр фризлари топилди; Айритом харобасида археологик тадқиқотлар олиб борилди; Термизшоҳлар саройинкт харобаларини срганиш ишлари кенг йслга қсйилди. Термиз ва унинг атроф рнларининг сугориш тарихи билан боғлиқ ҳолда срта аср меъморий ёдгорликлари ҳам срганилди. Мил. ав. 1-а. ва мил 1-а.га оид сопол буюмларнинг комплекс санъат намуналари топилди ва Кушон подшолиги тарихини срганишга жиддий қадам қсйилди. Ўзбекистонда биринчи марта тош идишга битилган кхарошти ҳинд ёзувининг намунаси топилди. Бу археологик топилмалар, асосан, Ўрта Осиёда қулдорлик жамистининг пайдо бслиш, ривожи ва тушкунликка юз тутиш даврларини белгилаб беришда катта рол сйнади. Умуман скспедияиснинг фаолисти Термиз ва унинг атроф рнларини срганиш билан чекланибгина қолмай, балки Ўрта Осиё тарихини археологик жиҳатдан тадқиқ стиш ҳамда даврлаштиришда илмий аҳамистга сга.

«Ўзбекистон Миллий А­няиклопедисси»дан
Nom: Re: Termiz shahri haqida ensiklopediyalarda
Yuborildi: muxbir 21 Yanvar 2010, 10:49:44
ТЕА МИЗ ДАА А ЛОА ТИ - Амударёнинг юқори оқимида, Термиз ш.да жойлашган даре порти; хсжалик фаолисти билан шуғулланадиган ишлаб чиқариш. бирлашмаси. 1994 й.дан ташкил стилган. Таркибида «Термиз» даре порти, сув йслининг Термиз участкаси, кема таъмирлаш устахоналари бор. Майд. 20,5 га. 1953 й.да қурилган. Ташқи савдо юкларига мслжалланган сигими 10 минг т бслган ёпиқ ва 100 минг т юкка мслжалланган очиқ омборларга сга. Лортга кираверишда фумигаяис камераларига сга бслган «Термиз портскспорт» т.й. стсси, 6 км узунликдаги ички порт шохобча йсли, қуввати 7000 тҒсутка бслган нефть қуйиш причали бор.
Лорт ташки савдо скспортимпорттранзит ва гуманитар юкларни ортиштушириш, юкларни омборхоналарда саклаш, даре флоти ёрдамида юкларни Афгонистоннинг Шерхон ва Ҳайратон портларига етказиб бериш, белгиланган тарифларга ксра, йсловчиларни ташиш ва б. вазифаларни бажаради. Т.д.п. Жаҳон халқаро юк ташувчи ва халқаро скспедитор денгиз ва даре портлари рсйхатига киритилган. Т. д.п.нинг юк стказиш йиллик қуввати 600 минг т, юкларни туширишортиш қуввати 900 минг т. Турли мақсадлардаги 17 та теплоход ва юк баржаларига, 10 га сқин порт кранларига сга.

«Ўзбекистон Миллий А­няиклопедисси»дан
Nom: Re: Termiz shahri haqida ensiklopediyalarda
Yuborildi: muxbir 21 Yanvar 2010, 10:50:06
ТЕА МИЗ УАИВЕА СИТЕТИ - илмий ва педагог кадрлар тайёрлайдиган олий сқув юрти. Ўзбекистон А еспубликаси Лрезиденти фармонига асосан 1992 й. 15 мартда Термиз педагогика инти (1955 й.да асос солинган) негизида Термиз ш.да ташкил стилган. Унтда 14 фт (физикамат., табииётгеогр., иқтисодиёт, молисменежмент, кимё, сзбек ва рус филол.си, тарих, хорижий тиллар, индустриалпед., жисмоний маданист, пед. ва мусиқа, муҳандистехника, ижтимоийгуманитар фанлар, мутахассислар малакасини ошириш ва қайта тайёрлаш), 48 кафедра, 30 дан ортиқ илмий ва сқув лаб., 4 компьютер синфи, 2 академик лияей, бизнес мактаби,50 сринли санаторийпрофилакторий, спорт мажмуаси, миллий ансамбль ва ёш томошабинлар театри, «Табассум» қувноклар ва зукколар клуби, интернет тармоғига уланган 3 кутубхона (300 мингдан ортиқ асар), 3 қироатхона бор (2004). Унтда 27 ихтисослик [касб таълими (соҳалар бсйича), мусиқий таълим, миллий истиклол ғосси, ҳуқуқ ва маънавист асослари, бошланғич таълим ва тарбисвий иш, мактабгача таълим, жисмоний тарбис ва жисмоний маданист, касб таълими (ижтимоийиқтисодий соҳа), касб таълими (кимёвий технологис ва биотехнологис), касб таълими (қишлоқ хсжалиги. маҳсулотларини ишлаб чиқариш., дастлабки ишлов ва сақлаш технологисси, агроинженерис), филол., сзбек тили, инглиз тили, немис тили, рус тили, тарих, психологис, иктисодиёт, менежмент, молис, биол., физика, геогр., кимё, мат., амалий мат. ва информатика, транспорт воситаларини ишлатиш ва таъмирлаш, агрокимё ва агротупроқшунослик, скологис ва табиатдан фойдаланиш] бсйича мутахассислар тайёрланади. 6 мутахассислик бсйича аспирантура фаолист ксрсатади. 2002/03 сқув йили унтда 6700 талаба таълим олди, 536 сқитувчи, жумладан, 26 фан дри ва проф., 152 фан номзоди ва дояент ишлади. Унт А оссис, Франяис, ГФА , Японис, Голландис, Лольша, Украина, Австрис, Болгарис, Белоруссис, Қозоғистон, Озарбайжон олимлари билан илмий ҳамкорлик қилади. Унт фаолисти Ж. Омонтурдиев, Ш. Саматов, X. А аҳмонқулов, Б. Қодиров, А. Абдуллаев, Қ. Жсраев, У. Умаров, Ж. А­санов, X. Худойбердиев, С. Турсунов ва б. проф.сқитувчилар номи билан боғлиқ. Унтда «Термиз университети» газ. нашр стилади. 2004 й. гача унт 27 мингдан ортик, мутахассис тайёрлади.

«Ўзбекистон Миллий А­няиклопедисси»дан
Nom: Re: Termiz shahri haqida ensiklopediyalarda
Yuborildi: muxbir 21 Yanvar 2010, 10:50:24
ТЕА МИЗ ҲАЙВОАОТ БОҒИ — илмий-маърифий муассаса. ЎзА даги 2ҳайвонот боғи (биринчиси Тошкентда). 1938 й. 1 сент.да Термиз ш.да 35 га майдонда ташкил стилган (1934—37 й.ларда Сурхондарё слка музейи қошидаги зоологис бслими). 1942 й.да ҳайвонот боғи ёпилди ва унинг ҳайвонлари Тошкент ҳайвонот боғита ксчирилди. 1947 й. 1 майдан қайта иш бошлади. Майд. 22 га, шунингдек, Термиз тумандаги «Янгиариқ» ширкатфермер хсжалиги ҳудудида ёрдамчи хсжалиги учун 32 га ер ажратилган (2004). Т.ҳ.б.да жониворларнинг 140 тури (умумий сони 434 та, 2003) мавжуд бслиб, ундан 18 тури Халқаро Кизил китобга киритилган. Ҳайвонот боғида балиқларнинг 15 тури; ҳам сувда, ҳам қуруқликда сшовчи ҳайвонларнинг 2 тури; сут смизувчиларнинг 94 тури мавжуд. Булар орасида шер, йслбарс, қоплон, енот, пони, хонгул, қулон, ҳар хил маймунлар, қснғир айиқ, оқ тирноқ айиқ, турли хил ноёб қушлар бор. Т.ҳ.б. тажрибаботаника участкасида 120 турдан ортиқ хар хил мевали ва манзарали дарахтлар ва буталар сстирилади.
Ҳар йили «қушлар байрами», сайллар стказилади. 2001 й. Т.ҳ.б. халқаро андозалар талабига жавоб берадиган тартибда қайта қурилди. Т.ҳ.б. ҳақида «А­нг жанубий» ҳужжатли фильм сратилган (1979). Ҳайвонот боғи МДҲдаги барча ҳайвонот боғлари билан алоқаларга сга.
Ад.: Термиз ҳайвонот боғи, Т., 1959.
Шомат Саматов.

«Ўзбекистон Миллий А­няиклопедисси»дан
Nom: Re: Termiz shahri haqida ensiklopediyalarda
Yuborildi: muxbir 21 Yanvar 2010, 10:50:47
ТЕА МИЗИЙ МАҚБАА АСИ, Абу Исо Термизий мақбараси — Сурхондарё вилости Шеробод туманидаги меъморий ёдгорлик (11—12-а.лар). Абу Исо Муҳаммад Термизий қабри устига қурилган. Ҳоз. кунда ёдгорлик бир-биридан равоқлар орқали стувчи 4 хона (бслма)дан иборат схлит бино ксринишида, хоналар тарҳи 4,3x4,5 м. Шим.шарқий тарзи айвон қурилиши муносабати билан кейинчалик тссилган. 3 хонали бслма мурабба тарҳли, улардан жан.дагиси гсрхона. Унда мармар сағана бор. Сағана 3 поғонали, муқарнас нақш ва ёзувлар билан пардозланган. Гсрхонадан тор узун йслка орқали хонақоҳга стилади. Хонақоҳ поли гсрхонага нисбатан пастроқ бслиб, улар оралиғи кенг равоқ билан ажратилган. Хонақоҳ гумбаз томли, меҳробли. Анидаги 2 хонадан шим.шарқий тарзига чиқилади. Хонақоҳ олдидаги 3 айвон гумбазли, қалқонсимон бағалли, деворларига 4 равоқ ишланган, пишиқ ғиштдан ҳошислар терилган. Т.м. ганчкори безаклар билан пардозланиб, ташқи деворларига 6 ғиштин равокли намоёнлар ишланган. Тобадонларига оқ ганчдан панжаралар срнатилган. А авокдари ғишт қалинлигида ҳошисланган. Т.м. бош тарзини кичик ксшксимон гумбазли қурилма сгаллаган. Адгорлик ҳақида илк бор Д. А. Логофет йсл очеркларида тилга олган. 1945 й. В. Л. Воронина меъморий слчамларини бажарган. Амир Темур таваллудининг 660 йиллиги муносабати билан Т.м.да таъмирлаш ишлари олиб борилди. Сағанаси ва ганчкори панжаралари қайта срнатилди.

«Ўзбекистон Миллий А­няиклопедисси»дан
Nom: Re: Termiz shahri haqida ensiklopediyalarda
Yuborildi: muxbir 21 Yanvar 2010, 10:51:09
ТЕА МИЗИЙ МЕАªМОА ИЙ МАЖМУИ, Ҳаким Термизий мақбараси — Термиздаги меъморий ёдгорлик (9—15-а.лар). Мажмуа Абу Абдуллоҳ Муҳаммад Ҳаким Термизий номи билан боғланган. Т.м.м. асрлар давомида бир неча бор қайта қурилган. Масжид, мақбара, хонақоҳ, қорихона каби бинолардан иборат бслган. Дастлаб хом ғиштдан хонақоҳ (9-а.) бунёд стилиб, Ҳаким Термизий шу ерда сшаб мударрислик қилган. Бинодан кенг ҳовлининг бир қисми, қалин девор тссиқ ва шим.шарқий бурчагида унча катта бслмаган ертсласимон ҳужра сақланган. Вақтлар стиши билан қабр устига, хонақоҳнинг жан. ғарбий бурчагида хом ғиштдан жан.га қаратиб мақбара бунёд стилган (9-а.). Термизий мақбараси халқ орасида улуғланиб авлиё қабри, муқаддас зиёратгоҳ сифатида съзозланган. Кейинчалик мақбаранинг шарқий деворига туташтириб кичик қорихона ва сғли алҲаким Абдуллоҳ мақбараси (10-а.), шим.да унча катта бслмаган ҳовлига қараган 3 гумбазли, равокли йслак ксринишидаги намозгоҳ масжиди (11 —12-а.лар) ҳамда бир қатор қсшимча хоналар қсшилган.
Темурийлар ҳукмронлиги даврида (15-а.) хонақоҳ баланд асос (бал. 1,5 м) устига пишиқ ғиштдан қайта қурилди. Унга туташ бслган хоналар таъмирланди. Хонақоҳнинг шим. ва жан. томонларига пештоқ ишланди. Оддий ва аниқ қурилмали хона деворлари равоқ устунлари «ромб» ксринишидаги пойустунга таснган. Ҳаким Термизий мақбараси 9-а.да бунёд стилган хонақоҳ ҳужраларидан бири бслган. Хонақоҳ ҳовлисининг ғарбидаги 3 гумбазли масжид мақбарага туташ, 3 равоғи ҳовлига кдраган. Масжиднинг ғарбий девор марказида кенг ҳошисли меҳроб бор. Ундаги бсртма ёзув, сопол шакллар, оралиқ заминидаги сйма ганч безаклар сзига хос. Масжид устунлари ғиштдан безакли қилиб терилган. Масжиддан равоқ орқали мақбарага стилади. Мақбара ичи ганч сймакорлигида гилам нусха безакда серҳашам пардозланган. Гумбаз ости шарафасида куфий хатида Қуръоннинг 36сураси сйиб ёзилган. Хонақоҳ ичи ҳам юлдузсимон гириҳ нақшлар билан пардозланган. А авокларидаги тобадонларига панжаралар срнатилган. Мақбара ичидаги оқ мармар сағана темурийлар давридаги тош сймакорлиги санъатининг юксак намунасидир. Сағана 3 поғонали, асоси ислимий нақш ва ёзувли ҳошислар билан, срта қисмидаги 3 меҳробий токчанинг марказий (срта) қисми муқарнас косачалар билан, 2 ёни шамчироқ тасвири билан безатилган. Сағанадаги ёзувларда Термизий ҳаёти ва фаолисти тавсифланган. Кичик мақбарада ҳам таъмирлаш ишлари олиб борилган. Абдуллахон ҳукмронлиги даври (16-а.)да ҳазира (ҳовли) ҳудудида 9 гумбазли масжид (сски масжидни сз ичига олган) қурилган. Олдида енгил равоқустунли айвон жойлашган. 19-а.да 9 гумбазли масжид срнида 4 гумбазли масжид бунёд стилган. Жан.дан кираверишда сна бир мақбара (гсрхона ва зиёратхонадан иборат) қурилиб, равокли бслмалар орқали Термизий мақбараси ва хонақоҳ билан сзаро боғланган. Т.м.м. 1955—57 й.ларда илмий срганилиб 14— 15-а.лардаги ксриниши қайта тикланди. 1980— 81 й. ва 2001—2002 й.ларда мақбара ва хонақоҳ қайта пардозланди. Мажмуанинг умумий тарҳи 28,0x29,0 м, мақбара 5,10x4,70 м.

«Ўзбекистон Миллий А­няиклопедисси»дан