forum.ziyouz.com
Kutubxona => O'zbek adabiyoti => O'zbek nasri => Mavzu boshlandi: AbdulAziz 07 Aprel 2011, 12:17:09
-
Mirkarim Osim. Shiroq (qissa)
(http://www.ziyouz.com/images/books/mirkarim_osim_shiroq_ziyouz.jpg) (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=1167)
Muallif: Mirkarim Osim
Hajmi: 471 Kb
Fayl tipi: pdf, zip
(http://www.ziyouz.com/components/com_remository/images/download_trans.gif) Saqlab olish (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=1167)
Online o'qish (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5825.0)
-
Миркарим Осим
ШИА ОҚ
Аз бошланиб, Яксарт бсйидаги чслларда стлар қовжирай бошлади. Бу ерларда сшовчи шак қабилалари серст сйловларга ксчиш тараддудига тушишди. Янги ерларга ксчиш чорвачилар учун бир байрамдек сди. Улар баҳор мавсумида сшаб срганиб қолган ерларини ташлаб кетиш олдидан бир-бирлариникига қсноқ бслиб борар, доривор стларни еб семирган бисларнинг сутидан тайёрланган сткир қимизларни ичиб маст бслган йигитлар қизлар билан лапар айтишар, вақтичоқлик қилишарди.
Бироқ бу сафар одамларнинг кснглига қил сиғмас, стловлардан на қсшиқ товуши ва на қизларнинг хушчақчақ кулгиси сшитиларди.
Баланд бир ерга қурилган катта оқ стовни сгниларига срғоқ теридан камзул, бошларига учи ингичка, узун қалпоқ кийган қуролли соқчилар қсриқлаб турардилар.
Ўтов ичида сса шак қабилаларининг оқсоқоллари кенгаш қуриб стирардилар. Тсрга солинган айиқ териси устида чордона қурган А устак оқсоқолларига вазистни тушунтирарди:
— Арон шоҳи Дарасвуш Ўкуздан кечиб, Ссғдисни босиб олди. Аронийлар сл-юртни талаб, сркакларни қул, хотинларни асир қилиб олиб кетаётирлар. Анди навбат бизга келди. Даракчиларимиз шоҳнинг биз томонга А оносбат бошчилигидаги катта бир қсшинни юбормоқчи бслганлигидан дарак бераётирлар...
-
А устак — соч-соқоли оқарган, бир оз мункайиб, чскиб қолган сусқдор чол. У бир вақтлар кенг сғринли, баланд бсйли паҳлавон сди. Яккама-скка жангларда шак уруғининг душманларидан ксп баҳодирларни ер тишлатган, унинг номи Ссғдисда ҳам, Аронда ҳам машҳур сди.
Ҳозир у шаклар ва ссғдисликларнинг ашаддий душмани бслган Арон шоҳи ва унинг қора нистлари тсғрисида гапирар скан, ғазабдан нафаси тиқилар, ксзлари ст сочар сди. У гапни тутатиб, душманни даф стмоқ учун қандай чоралар ксриш кераклиги тсғрисида сз фикрларини айтишни уруғ оқсоқолларидан ссради.
— Қслидан иш келмайдиган чоллар, кампирлар, болалик хотинларни қсй ва йилқилар билан узоқ чслларга юбориб, қолган ср ва аёлларнинг барини қуроллантирсак ва душман билан бир томчи қонимиз қолгунча урушсак, деб гап бошлади уруғ оқсоқолларидан Саксфар. У олтмишга бориб қолган бслса-да, ёшлардек икки бети қип-қизил, серғайрат ва таваккалчи одам сди. — Уруш кулфати беномуслик машаққатидан схшироқ. Золим Арон шоҳига қул бслгандан ксра жанг майдонида слган афзал...
А устак унинг узундан-узоқ гапини сабр билан тинглаб, бошини қуйи солганча сйланиб қолди.
— Жангда мардларча слмоқ осон гап, лекин душманни снчиб ташлаб, ундан қасос олмоқ қийин. Биз мардлик ксрсатиб, номимизни қолдириш гсғрисида смас, балки сл-юртимизнинг сркини қандай сақлаб қолиш тсғрисида сйламоғимиз керак, — деди у қизиққон Саксфарга қараб.
-
Оқсоқоллар мум тишлагандек миқ стмай стирар сдилар. Ксп мамлакатларни босиб олиб, жанг майдонларида ксп тажриба орттирган, схши куролланган Арон қсшини билан урушмоқ жуда қийин сканлиги уларга аён сди.
Бошлиқлар бу мушкул муаммони ечиш учун бош қотириб стирганларида, стов сшиги олдида турган қуролли йигит Широқ деган бир чспоннинг киришга ижозат ссраётганини билдирди.
— Широқ!— деб қошини чимирди А устак,— Ким у?
— Широқ бизнинг уруғдан. Бутун умри чспонлик билан стган,— деди Саксфар. — Ўзи жуда фаросатли, доно, достончи чол. Аски чалдиворлардан чаён ушлаб сзини чақтиради. Оғриқ сезмайди. Айтишларича, ёшлигида илон уни чақиб олганда аллақандай гиёҳларни суртиб тузалиб кетган смиш. Ўшандан бери илон-чаёндан қсрқмайди.
— Андоғ бслса, чақир буёққа сша чолни.
Ашикдан ёши олтмишдан ошган, тетиккина, барваста бир чол кириб, таъзим қилди.
— Ижозат берсанглар, мен ҳам қаторингизга стириб, сз фикримни айтсам. Аима тсғрида гаплашаётганингизни биламан.
-
— Ўтир, стир, гапингга қулоқ соламиз, — деди А устак.
— Арон шоҳининг аскарлари Сирдарё остидаги қум доналаридан ҳам ксп, уларни жангга чорлаб, енгиш маҳол.
Шундай бир ҳийла топмоқ керакки, душманнинг оёғи тойиб, ҳалокат жариға қулаб тушсин.
— Қани, айт, қандай ҳийла сйлаб топдинг?— деб ссради А устак.
— Буни фақат сенга айтаман. Оқсоқоллар стовингни тарк стсинлар.
А устак бу гапни сшитиб афтлари бурушиб кетган оқсоқолларга бир қараб олди-да:
— Аима, сен шу улуғ зотларга инонмайсанми?— деб ссради.
— Инонаман, улар сл ғамини ейдиган ҳалол одамлар, слсалар ҳам душманга сир бой бермайдурлар. Аммо уларнинг сқин дсстлари, инилари, сғиллари, хотинлари бор. Мен айтган гапларни беихтиёр уларга айтиб қсйишлари мумкин. Уёғи маълум, сл оғзига слак тутиб бслмайдур. Оқсоқоллар мени кечирсинлар...
Уруғ бошлиқлари бирин-кетин сринларидан туриб чиқиб кета бошладилар.
Оқ стовдан нарироқда чсққайиб стирган оддий ксчманчилар Широқни схши танир, унинг қсбиз чалиб айтган достонларини ксп маротаба тинглаган, сзи ҳам достонларда мадҳ стилгап шерюрак одамлардан бири сканлигини билар сдилар.
-
Орадан анча вақт стгандан кейин Широқ стовдан чиқди. Уни ксргач, ксчманчилар даҳшатга тушиб сринларидан сакраб туриб кетдилар. Кекса чспон кесилган иқки қулоғи ва бурнига куйдирилган намат босиб, сизиб оқаётган қонни тсхтатишга ҳаракат қиларди. Кутилмаган бу фожиадан ғазабланган одамлар унинг атрофини сраб олдилар ва устма-уст савол ёғдира бошладилар:
— Қулоқ-бурнингни нега кесдилар?
— Сен шсрлик нима гуноҳ қилиб сдинг?
А анги мурдадек оқариб кетган Широқ тишини тишига қсйиб, сзини бардам тутишга уринар, уруғдошларининг саволларига жавоб бермасди. Уни бир жойга стқазиб, куйдирилған намат билан қонини тсхтатдилар. Чолнинг саҳро шамоли ва чсл қуёшидан қорайган юзида ғазаб аломати йсқ сди. У сзига келгач, срнидан турди-да, кунботиш томонга қараб кетди. Ҳанг-манг бслган кишилар унинг орқасидан қараганларича қотиб қолдилар.
Деҳқончилик ва боғдорчилик билан шуғулланувчи ссғд халқини итоатга келтирган Арон шоҳи Яксартнинг ссл қиргоғидаги ксчманчилар устига юриш олдидан дам олмоқда. У етти пахса девор билан сралган боғ сртасидаги баланд шийпонда сз аъёнлари билан май ичиб, шакаргуфторлик қилиб стирарди.
Мулозимлардан бири шийпон ёнига келиб таъзим қилди-да, қулоқ-бурни йсқ ғалати бир чол шоҳ ҳузурига киришга изн ссраётганини билдирди. Доро суриштириб, келган одамнинг шак қабиласидан сканлигини билгач:
— Майли, кирсин,— деди.
-
Икки қуролли мулозим бошлаб келган Широқ шоҳдан сн беш қадамча берида тсхтади-да, ер спди ва срнидан туриб, таъзим қилганича қотиб қолди.
Доро баланд бсйли, қушбурун, чиройли одам сди. Унинг понага схшаган соқоли кскрагига тушган ва майин таралган. Устидаги тсқ қизил заррин тсни йилтирар, қслидаги узун асо дастасига қадалган қимматбаҳо тошлар қоронғи кечадаги юлдузлардек чарақлар сди. Тош қсғирчоққа схшаган икки мулозим уни секин-секин елпиб турарди.
Доро камон қошларини чимириб, баланд овоз билан:
— Ҳой одам, сзинг кимсан, отинг нима ва қайси уруғдансан?— деб ссради.
— Отим Широқ, сзим шак уруғиданман,— жавоб қилди чол.
— Келиб менинг истироҳатимни бузмоқдан мақсадинг надир?
— Мақсадим мулозамат камарин белга боғлаб, умримни сиз шаҳаншоҳ хизматида стказмоқдир. Жанобларига хайрхоҳ бслганим туфайли қабиладошларимдан қаттиқ ситам ксрдим. Уларга мен: «Шоҳи Арон билан урушаман, деб чиранманг, сизларни бир ҳамлада зеру забар қилгай, схшиси, итоат камарин боғлаб бориб, ул зоти бобаракотнинг стакларидан спинг», дедим. Бу гапдан хабар топган ҳукмдоримиз А устак ғазабга минди на менинг қулоқ-бурнимни кестирди. Мен снди сизнинг ёрдамингиз билан ундан счимни олмоқчиман. Агар ижозати олий бслса, енгилмас қсшинингизни ёлғиз подачилар биладиган ссқмоқлар билан шак лашкарларининг орқасидан олиб чиқар сдим, кейин уларни қилич дамидан стказмоқ қийин смас...
-
Широқнинг гапини сшитиб, Доро сйга толди. Агар жанговар шак қабилалари шу йссинда сксон қилинса, Ўкуз билан Яксарт сртасидаги серунум ерларни босиб олган Арон лашкарларининг бехатарлиги таъмин стилган бслади. Аммо бу кекса чспонни бир синаб ксрмоқ керак.
Широқ шоҳнинг ишончсизлик ксзи билан қараётганини фаҳмлаб, сз ссзиппнг тсғрилигини исбот қилишга киришди:
— Ахир қулоқ-бурнимнинг сқиндагина кесилгани ксриниб турибди-ку! Бизникилар бекорга сз уруғларига бундай ситам етказмайдурлар.
У сйлаб қсйган далилларини келтириб, узундан-узоқ гапирди ва сзининг Арон шоҳига содиқлигини, шакларга душман сканлигини исбот қилишга тиришди, ссзининг охирида Қуёш тангрисини шафе келтириб онт ичдн.
Доро саркардалари билан маслаҳатлашиб, шаклар устига қсшин юборишга, Широқни сса йсл бошловчи қилиб олишга қарор берди.
Арон аскарлари йсл бошловчининг маслаҳати билан етти кунлик сув, озиқ-овқат ва ем-хашак олиб йслга чиқдилар ва дарёнинг чап қирғоғидаги қум саҳроларидан бориб шакларга орқа томондан ҳужум қилмоқчи бслдилар.
-
Дастлабки кунлар йсл унча машаққатли бслмади. Чсл стлари снди қовжираб келаётган бслса ҳам онда-сонда булоқлар атрофида ксм-кск стлоқлар учраб турарди. Бора-бора чсл саҳрога айланди, одамлар ва отларнинг сувга сҳтиёжи оша борди. Афсонавий отларнинг тақаларига схшаб уюлиб қолган қумтепалардан ошиб ёки четлаб стиш осон смас сди. Қора терга тушиб ҳансираган отлар оёқларини қумдан аранг тортиб олиб, бошларини қуйи солганларича битта-битта қадам ташлаб борарди. Саҳронинг бераҳм қуёши ёмон нистда қолаётган бу қуролли одамларнинг бошидан олов сочар, ичларини куйдириб, ташналикдан лабларини қовжиратар, қумлар устида жимирлаб турган қайноқ ҳаво спкаларини ёндирарди.
Лашкарбошиларшшг тоқатлари тоқ бслиб, шаклар лашкаргоҳига қанча масофа қолганини Широқдан суриштира бошладилар. У сса манзилга сқинлашиб қолганликларини ва сна икки кун юриш кераклигини айтиб, бошлиқларни юпатарди. Бироқ сермашаққат сафарнинг еттинчи куни ҳам шаклардан дарак топмадилар. Ҳаммаёқ дашт-биёбон, одам юрса оёғи, қуш учса қаноти кусди. Сув, озиқ-овқат, ем-хашак тамом бслган, ориқлаб кетган отлар ер искаб сув қидиради, қовжираган лаблари шишиб кетган одамлар бир қултум сув учун бир йиллик умрларидан кечишга тайёр!
-
Широқни сртага олиб: «Бизни қаерга бошлаб келдинг, аблаҳ!— деб қисти-бастига олдилар. Аскарбошилардан бири уни ёқасидан ушлаб силтади ва ҳақорат қила бошлади. Широқ ёқасини унинг қслидан қутқариб, намат қалпогини бошидан олди-да, соражин ва кенг пешонасидаги терини артди. Унинг қовжираган лаблари истеҳзоли табассумдан ёришиб, қийиқ ксзларида ст чақнаб кетди. Атрофини қуршаб олган ғазабли чеҳраларга мағрур қараб туриб, қалпоғини ерга бир урди-да, қаҳқаҳлаб кулиб юборди:
— Мен енгдим, Доро қсшинини бир сзим енгдим! — дсди у қичқириб.— Сизларни алдаб саҳронинг қоқ сртасига олиб келдим,— қсли билан кунчиқиш ва кунботиш томонни ксрсатди. — Буёғи ҳам етти кунлик йсл, буёғи ҳам. Истаган томонингизга бораверинг! Менинг гсрим шу ерда,— деб оёғи остини ксрсатди.
У сз муродига етгани учун муқаддас оташ ва сув худосига шукур қилиб, аллақандай бир дуони сқиди. Дарҳақиқат, у сз слини қулликдан қутқариб қолиш учун жонидан кечган, ёвуз душманни ҳийла тузоғига илинтириш учун минг турли азоб-уқубатни бсйнига олган сди. Мана снди у нистига етди, душман аскарини ҳалокат жари ёқасига бошлаб келди. Анди душман нима қилса қилаверсин!
-
У А устакнинг ҳузурига кирганида шундай деган сди:
— Агар мснинг бола-чақам ва невараларимни унутмасанг, сз ширин жонимдаи кечиб, юрт бошига келган балони даф стардим. Душманни даф қилмоқ учун бир ҳийла сйлаб топдим. Умрим охирлаб қолди, ахир бу дунёдан кетмоқ керак. Мен сл-юрт учун слимнинг ширин шарбатини ичмоққа қарор қилдим... Гапимга қулоқ сол...
Ҳукмдор унинг гапини охиригача тинглаб, фикрини маъқуллаган сди. Шунда у ёнидан сткир пичоғини олиб, сз қулоқ-бурнини кесган ва гсё сз слига хиёнат қилган бслиб, душман орасига кирган сди...
Ғазабдан ксзлари олайиб, афт-башараси бужмайиб хунук бслиб кстган Арон саркардалари Широқни сраб олиб, уни ура бошладилар. Саркарда А оносбат дабдаласи чиққан Широқни улар қслидан қутқариб, бир четга олиб чиқди-да, сув ичирди, сснгра чодирига олиб кириб, уни схшиликча йслга солмоқчи бслди. Анди Арон саркардаси шаклар устига юриш қилиб, уларни тор-мор стишни хаёлидан чиқариб ташлаган, у фақат қсшииини ҳалокатдан қутқариб қолишни сйларди.
— Агар сен саҳро қудуқлари ва чашмаларини бизга ксрсатсанг, гуноҳингдан кечиб, Ссғдисда истаган қишлоқлардан бирини сенга инъом қилардик.
— Ўз слимнинг душманларига ёрдам учун чсзадиган қслимни кесиб ташлаганим маъқул,— деди у гапни қисқа қилиб. Ҳалокат ёқасида қолган сронийлар аччиқларига чидай олмай фидокор чспонни чопиб, қийма-қийма қилиб ташладилар.