forum.ziyouz.com

Jamiyat va inson => Pazandalik => Mavzu boshlandi: AbdulAziz 16 Iyun 2011, 18:58:38

Nom: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: AbdulAziz 16 Iyun 2011, 18:58:38
Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik

(http://www.ziyouz.com/images/books/qiziqarli_pazandalik.jpg) (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=1218)

Muallif: Karim Mahmudov
Hajmi: 9,03 Mb
Fayl tipi: pdf, zip
(http://www.ziyouz.com/components/com_remository/images/download_trans.gif) Saqlab olish (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=1218)
Online o'qish (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.0)


МУНДАРИЖА

Муаллифдан (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340424#msg340424)

I. Пазандалик санъати  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340426#msg340426)

Пазандалик таърифи (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340426#msg340426)
Оловнинг кашф қилиниши (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340428#msg340428)
Чорвачиликнинг келиб чиқиши (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340430#msg340430)
Деҳқончиликнипг келиб чиқиши (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340432#msg340432)
Қоида, усул ва сирлари кўп соҳа (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340433#msg340433)
Арчиш қоидалари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340434#msg340434)
Тўғраш усуллари  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340436#msg340436)
Пишириш сирлари  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340439#msg340439)

II. Нон, туз, палов ва чой тарихи  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340441#msg340441)

Энг азиз ризқи-рўзимиз (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340441#msg340441)
Дарахтда битган нонлар  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340442#msg340442)
Буғдой нонинииг кашф этилиши (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340444#msg340444)
Нон рамзи (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340447#msg340447)
Бир татим тузу, юз оғиз сўз  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340448#msg340448)
Туз номи билан боғлиқ шаҳарлар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340450#msg340450)
Туз — муқаддас (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340451#msg340451)
Туз —дори (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340452#msg340452)
Иссиқ олов, ёғлиқ палов (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340453#msg340453)
Палов тарихи гуручдан бошланади (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340455#msg340455)
Шолининг асли ватани  қаер?  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340457#msg340457)
Палов ош — халқ ижоди  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340460#msg340460)
«Палов ош»—этимологияси халқ афсонасида (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340465#msg340465)
Чой — қувватга бой (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340469#msg340469)
Чой кимёси ва чой давоси (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340470#msg340470)
Чой тарихи (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340472#msg340472)

III. Масалликлар. масаллиқлар. тарихлари таърифлари, таъсирлари  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340478#msg340478)

Минг дардга даъво неъмат (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340478#msg340478)
Зайтун ёғининг хосиятлари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340480#msg340480)
Қуёш қуши (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340482#msg340482)
«Ер олмаси»нинг тарихи (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340485#msg340485)
Помидор бизга қачон ва қаёқдан келди?  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340487#msg340487)
Шолғомнинг шарофати (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340489#msg340489)
Музқаймоқ тарихи ва таърифи (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340491#msg340491)
Илоҳий ичимлик нима?  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340493#msg340493)
Қора ичимлик тарихи (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340495#msg340495)
Авя, Айва, ҳайва (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340497#msg340497)
Пиёз — етти дардга ниёз (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340500#msg340500)
Ошқовоқ — қишнинг қовуни (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340504#msg340504)
Ҳидсиз саримсоқ (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340507#msg340507)
Паловнинг жони  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340509#msg340509)
«Бир туп турп турипти» (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340512#msg340512)
Саккара, суккар, шакар, сахар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340515#msg340515)
Сут ва унинг шифолиги (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340516#msg340516)
Қалампир ва мурч (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340520#msg340520)
Сирканинг хисиятлари  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340523#msg340523)
Зарчава (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340525#msg340525)
Куб шаклидаги тарвузлар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340526#msg340526)
Қовун тўғрисида эртаксимон ҳақиқат (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340529#msg340529)
Масаллиқлар имтиҳон топширади (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340533#msg340533)

IV. Антиқа таомлар, лекин дид борасида баҳс этилмайди  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340538#msg340538)

Севимли таом деб (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340538#msg340538)
Палағда тухум ва тўнка замбуруғидан овқат (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340542#msg340542)
«Ер билан осмон» (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340543#msg340543)
Қурбақачилик соҳалари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340544#msg340544)
Қовурилган калтакесаклар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340546#msg340546)
Таомнинг номи «бумиранг» (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340547#msg340547)
Лаган стадионидаги матадорлар (тореадорлар)  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340548#msg340548)
Товуқнинг чап оёғи (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340549#msg340549)
Шиллиқ қурт — ноёб таом (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340550#msg340550)
Балиқхўрлик (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340551#msg340551)
Қошиғини ҳам еса бўлади (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340552#msg340552)
Пашшанинг ўлигими ёки кишмишми?  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340553#msg340553)
Пиллапўчоқ тамаддиси (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340554#msg340554)
Овқатнинг лаззати пишлоқ билан (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340555#msg340555)
Ширинлик шайдолари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340556#msg340556)
Қат-қат таом (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340557#msg340557)
Тўйдирмаса ҳам митти балиқ яхши (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340558#msg340558)
Сув қандаласи ҳам овқат (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340559#msg340559)
Тошбақа таом (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340560#msg340560)
Чигиткахўрлик (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340561#msg340561)
Хомлигича ея беришади (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340562#msg340562)
Ёвғонхўрлар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340563#msg340563)
Қалдирғоч уясидан шўрва  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340564#msg340564)
Ўтинни ҳам ювиб  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340565#msg340565)
Офтоби хон ва қалампир сомса (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340566#msg340566)
Қон ҳам овқат (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340567#msg340567)
Ит гўштининг шўрваси (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340568#msg340568)
Бадбўй-у, бадхўр  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340569#msg340569)
Еб бўлмайдиган масаллиқ йўқ  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340570#msg340570)

V. Пазандалик равнақига ҳисса қўшган кишилар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340571#msg340571)

Пифагор тамаддиси (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340571#msg340571)
Лағмондан макарон келиб чиқишига Марко Поло сабабчи (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340573#msg340573)
Колумб пиширган ловия хўрак (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340575#msg340575)
Ф. Аппер — консерва кашфиётчиси (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340576#msg340576)
«Қуёш гули» мойини ижод қилган шахс (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340579#msg340579)
Жан-жак Руссо салат ва нозик қўлларнинг қадрига етган (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340581#msg340581)
Композитор — пазанда (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340582#msg340582)
Кавказ кабобининг шуҳратини А. Дюма кўтарган (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340583#msg340583)
Пазандалик — ҳажвия восита (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340584#msg340584)
Жаҳон пазандалигининг академиги (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340589#msg340589)
Ресторан тарихи ва таърифи (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340590#msg340590)
Лавлагидан қанд олиш — К. Кирхов кашфиёти (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340593#msg340593)
Кефир ижодкори — Ирина хоним (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340594#msg340594)
«Алифбе» печеньелар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340596#msg340596)
Мика! Сиз ўзи кимсиз?  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340597#msg340597)
Еленахоним хизматлари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340598#msg340598)
Сосиска ижодкорининг тақдири (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340600#msg340600)
Замонамизнинг энг ижодкор пазандаси (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340601#msg340601)
Пазандалик гроссемейстери (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340604#msg340604)

VI. Жаҳон пазандалигидан лавҳалар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340605#msg340605)

Табиий қозонлар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340605#msg340605)
Рамзий масаллиқлар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340609#msg340609)
Масаллиқ пуллар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340619#msg340619)
Одамлар номи билан аталган таомлар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340625#msg340625)
Келин танлашга восига бўлган таомлар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340630#msg340630)

Сўнгги сўз (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340636#msg340636)
Фойдаланилган адабиётлар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340637#msg340637)
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:27:00
Карим МАҲМУДОВ

ҚИЗИҚАА ЛИ ЛАЗААДАЛИК

ТОШКЕАТ
«ЎҚИТУВЧИ» 1987

Тақризчилар:
А­тнограф, тарих фанлари кандидати Б.Аминов,
Тошкент шаҳар, 55-ошпазлик билим юртининг директори Б. Зиёвуддинов.
Уста пазанда, Тошкент шаҳар, «Гулистон» ресторанининг директори А . Убайдуллаев.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:27:11
МУАЛЛИФДАН

Маълумки, озиқ-овқат, мўл-кўлчилигини таъминлаш, асраш, қайта ишлаш, исроф қилмаслик каби масалаларни одамзод ўзининг пайдо бўлган даврлариданоқ ҳал қилишга уриниб келади. Бизнинг давримизда бу масалаларга илмий ёндашиб, юксак муваффақиятларга эришилмоқда. Китобда турли мамлакатлардаги турли шароитларда ҳамда ўзгача ижтимоий-иқтисодий тузумда яшаган халқларнинг бу масалаларни ҳал қилишига оид лавҳалар, ҳикоялар, тарихий ва этнографик материаллар берилади.
Тежамкорлик, озиқ-овқат масаллиқларига ғамхўрлик ва нонга ҳурмат борасида жаҳон пазандалигидан келтирилган мисоллар ушбу китобда анчагина. Лойиҳада яна касб танлаш тўғрисида гап юритилади. Бизда янгидан-янги заводлар, фабрикалар, совхозлар қурилмоқда ва буларнинг қошида мактаблар, яслилар, боғчалар ташкил этилмоқда, ҳар бир корхона ҳамда муассасанинг албатта ўз ошхонаси бор, буларга ошпаз кадрлар жуда кўп керак бўлади. Шунинг учун китобда касб танлаш чегарасида турган ўқувчиларни ошпазлик ҳунарига қизиқтириш ва пазандаликнинг санъат эканини исботлашга қаратилган кўплаб фактлар келтирилади. Айниқса «Рўзғоршунослик»дан дарс берувчи ўқитувчилар учун, пазандалик билим юртлари ҳамда ошпазлик мактабларининг ўқувчилари учун касбни улуғлаш борасида анчагина мисоллар келтирилади. Одамларнинг қандай овқатланиши халқ моддий фаровонлигининг асосий кўрсаткичи ҳисобланади. Шундай экан, пазапдалик ҳар бир халқнинг шуғулланадиган хўжалик типига, яъни она табиатдан масаллиқларни қай тарзда ундириб олиш усулига боғлиқ ҳолда келиб чиқади ва ривожланади. Сирасини айтганда, овқатланиш одамларнинг қандай усулда моддий неъмат ишлаб чиқаришларига ва не хил табиий шароитларда истиқомат қилаётганликларига боғлиқ шаклланади. Бу ҳол «Овқатланиш модели» деб юритилади. Чунончи, чорвадор халқлар кўпроқ гўштли, ёғли, сутли, қатиқли, таомларни истеъмол қилишга мослашганлар, дсҳқончилик билан машғул бўлганларнинг овқатланиш модели эса асосан дон-дун, сабзавот ҳамда мевалардан иборат бўлади. Ёки иссиқ минтақаларда яшовчи халқлар кўпроқ мева-чева, енгил овқатлар, ўз шароитида мавжуд бўлган ҳайвонотларнинг гўштини истеъмол қилишга одатланишган бўлса, денгиз соҳилларида яшовчи аҳолининг овқатланиш модели асосан балиқ, денгиз ҳайвонларининг бошқа турлари ва ўсимликлардан иборат бўлади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:27:18
Аатижада турли миллат пазандачилигида ҳадсиз антиқа таомлар ижод стилади. Масалан, жаҳонда шундай халқлар борки, сиз билан биз мутлақо оғизга олиб бслмайди, деб ҳисоблайдиган масаллиқлардан ажойиб таомлар тайёрлашни билишади ва ҳузур қилиб ейишади. Овқатланиш модели стнографис фанининг учта асосий аспектларидан биринчисидир. Китобда ана шунга оид талайгина материаллар берилади.
Лазандалик ҳар бир халқнинг турмуш маданисти доирасидаги сстетик, ахлоқий, сътиқодий алоқаларни ифодаловчи расм-русум, анъаналар, меҳмондсстлик каби бир қатор урф-одатлари, халқнинг турмуш тарзи ва ҳатто тарихига боғлиқ бслади. Бинобарин, овқатлаииш модели билан бирга пазандалик санъатини срганиш мазкур миллатнинг характерини очишга ёрдам беради. Китобда уй бекалари, ҳаваскор пазандалар, ҳатто мутахассис ошпазлар ҳам билиб қсйсалар фойдадан ҳоли бслмайдиган маълумотлар жамлангандир. Сиз бу китобдан келин танлашга восита бслган таомлар, масаллиқ пуллар, муқаддас ва шарафли деб ҳисобланадиган овқатлар, одамларнинг номи билан аталадигап таомлар, пазандалик равнақига ҳисса қсшган машҳур одамлар, севикли таоми деб ҳалок бслган кишилар, рамзий масаллиқлар ва бошқалар ҳақида маълумотлар оласиз.
Сиз ҳар гал таом тайёрлаганингизда ёки ҳузур қилиб танаввул стганингизда ушбу таомни ким ва қачон, қандай ижод стган, деган масала устида бош қотириб стирмайсиз, албатта. Бироқ таом ижод стиш ғост мураккаб иш. Бинобарин, сқувчилар қадимда пазандаларнинг снги таомларни ижод стишлари билан боғлиқ бслган воқеалардан воқиф бслсалар, ҳамда сзбек пазандалигида ишлатиладиган масаллиқларнинг баъзилари қачон ва қаердан келиб қолганлигини билиб олсалар, фойдадан ҳоли бслмас, деб сйлаймиз.
Бизнинг давримиз илмий-техника равнақи даври бслгаилнгидан ҳам истеъмолдаги овқатларимизга бефарқ қарамасдап, балки фан нуқтаи назаридан ёндошиш муҳим аҳамист касб стади. Шу боисдан китобда ҳар бир пазанда ҳам, ҳар бир хсранда ҳам пиширилаётган ва ейилаётган таомга фақат қорин тсйдирувчи нарса деб қарамасдан, балки шифо ҳам сканлигини билиб олишларига оид илмий далилларни келтириш автор олдига қсйилган вазифалардан бири сди.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:27:44
I. ЛАЗААДАЛИК САААªАТИ

Лазандалик таърифи


Аегадир кспчилик пазандаликка косибчиликка схшаган бир ҳунар деб қарайди. Ҳунарликка ҳунарку-с, бироқ, бу ҳунарнинг бошқа соҳалардан кескин фарқ қиладиган сзига хос томонлари бор. Айтиш мумкинки, пазандалик ҳам бир санъат, съни косиб сз фаолистида меҳнат малакаси, тажрибасига тасниб иш ксради. Лазанда ҳам шундай, лекин масаллиқларни саралаб, ювиб, арчиб, тсғраб, пишириб дастурхонга тортишгача бслган барча жараёнларда у сз маҳоратига, истеъдоди ва дидига таснади. Буни қуйидагича тушунтириш мумкин, съни косиблар сз ишларининг натижаси бслган предметларни доим бир қолипда, сзгартиришсиз ссай берадилар (агар билимларини, орттириб, ссаётган буюмларига сзгартириш киритиб, снги моделлар устида излансалар сди — улар ҳам ижод қилган бслардилар). Маълумки, санъаткорларда ижод доимо асосий сринда туради. Чунончи, бир хил ролни ижро стадиган бир неча актёр сз қаҳрамонини сзича талқин қилиб, персонаж характерини сз ижрочилик санъати заминида турлича очади.
Худди шунга схшаш бир хил таом тайёрлаётган турли пазандаларнинг ҳар бири сзининг пазандалик маҳоратига ксра шу таомнинг лаззатли, тсйимли, ташқи ксриниши ва бошқаларга сз услуби, сз тажрибасидан келиб чиққан ҳолда ёндашади. Бинобарин, истеъдодли пазандалар бундайроқ масаллиқлардан ҳам дурустроқ таом тайёрлай олишлари, ёки аксинча, истеъдодсизлари сса сифатли масаллиқлардан бемаза таом тайёрлаб қсйишлари мумкин.
Лазандалар ҳам санъаткорлар каби сзлари тайёрлаган таомларини вақт-вақти билан намойиш қилиб, ксрик-конкурсларда мусобақалашиб турадилар. Ғолиб чиққанлар муносиб тақдирланади ва талантига қараб махсус пазандалик мактабларини битирмаган бслсалар ҳам малакалари оширилади, уларга биринчи классли ресторанларда ишлаш ҳуқуқи берилиши мумкин.
Лазандаликнинг бошқа санъат тармоқлари каби сзига хос «жанрлари» ҳам бор, булар сзбек пазандалигида ошпазлик, паловпазлик, кабобпазлик, нонвойлик (нонпазлик), қандолатчилик (шакарпазлик), мантипазлик, схнапазлик кабилардир.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:27:54
Ошпаз қуюқ-суюқ овқатларнинг барчасини тайёрлашга моҳир бслади. Лаловпаз турли хил палов ва шовланинг хилларини тайёрлашни билади. Сомсапаз снларча сомсалар, кабобпаз, ҳар турдаги кабоблар пиширишнинг устаси. Аонвой тандир нонларнинг — оби, ширмой, гижда, патир каби ксп хилларини ёпа олса, қандолатчилар ҳолвадан новвотгача бслган ширинликларни тайёрлай олади, мантипаз манти, чучвара каби таомларнинг снлаб турини тайёрлашни билса, схнапаз сса гсшт, қази, хасип, калла-поча каби турли таомлардан схна овқат тайёрлай олади. Мана шу пазандалик жанрларининг барчасидан хабардор мутахассислар умумий ном билан пазанда деб юритилади. Агар улардан фақат биттасини сгаллаган бслсалар, унда тегишли жанр номи билан: ошпаз, паловпаз, кабобпаз, нонвой ва ҳоказо деб аталади.
Лазандалик форс-тожик тилидан олинган «пазидан»  (пиширмоқ) феълининг ноаниқ формасига сзбекча «лик» суффикси қсшилмасидан таркиб топган бслиб, «пиширмоқлик» деган маънони англатади ва у шундай таърифланади: Лазандалик санъати деб, ссимлик ва ҳайвонот масаллиқларидан инсон аъзолари учун зарур бслган, меҳнат ва сшаш қобилистини орттирадиган турли хил лаззатли, тсйимли ва покиза таомларни тайёрлаш ҳамда дид билан дастурхонга тузашнинг муайсн усуллари йиғиндисига айтилади.
Лазандалик санъати инсонистнинг снг қадимги фаолистларидан бири бслиб, унинг ривожланиши ҳар доим жамист иқтисодий равнақига боғлиқ бслган. Ўтган барча ижтимои-иқтисодий формаяисларда ҳам таомларнинг хилма-хиллиги, сифати инсоннинг ҳаёт кечиришида муҳим восита бслиб хизмат қилган. Инсон барча тирик организмлар каби ташқи муҳит қуршовида сшайди. Ташқи муҳит шароитлари орасида инсон аъзоларига доимий ва снг муҳим таъсир қилиб турадигани таомдир. Ташқи муҳит шароитларининг бошқа жабҳаларидан фарқли слароқ, киши овқатлангандан сснг снди таом ички муҳит шароитига айланади. Аатижада овқат таркибидаги слементлар аъзоларимиз билан уйғунлашиб, физиологик фаолистимизни таъминлайдиган снергис ҳосил қилади. Шунинг учун ҳам овқатланиш одам сиҳат-саломатлигининг ва узоқ умр ксришининг гарови, схши кайфистининг воситаси, снг муҳими меҳнатга бслган қобилистининг омилидир. Одам узоқ вақт овқатланмаса — ҳаёти тугайди, оз, ночор, нотсғри овқатланса ёки аксинча ксп, пала-партиш овқат еса турли касалликларга дучор бслади. Шундай скан, пазандалик санъати орқали таомларни қоидали қилиб тайёрлаш уларнинг парҳезли хусусистини келтириб чиқаради, одамларнинг режали истеъмол қилиши сса ҳар бир таомнинг шифобахшлик хусусистини орттиради. Бинобарин, таом тайёрлаш ва уни истеъмол қилиш ҳам табиий, ҳам ижтимоий характерга сга бслган муҳим масаладир. Ушбу масаланинг тсғри ҳал қилинишида пазандалик муҳим роль сйнайди.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:28:02
Оловнинг кашф қилиниши

Лазандалик аксарист пишириш билан боғлиқ бслганлиги учун унинг тарихи албатта оловнинг кашф қилинишига бориб тақалади. Бизга тарихдан маълумки, ибтидоий одамлар оловни кашф қилмасларидан аввалроқ оловдан фойдаланганлар. Бу албатта табиий олов сди. Яшин оқибатида срмонларга ст кетиши, вулқон лаваларининг қайнаши табиий снергис манбаи бслган сдики, ибтидоий одамлар буларнинг ёруғлиги ва иссиқлигидан фойдаланишларига имкон туғилиб қолган. Ҳали тошни тошга ишқалаб, олов ҳосил қилгунга қадар ана шу табиатнинг сзида ҳосил бслган олов уларга асқотган. Жаҳоннинг кспгина жойларида олиб борилган археологик қазилмалар натижасида қалинлиги то 10 метргача етадиган кул қатламлари топилганлиги маълум. Бу шу билан изоҳланадики, ибтидоий одамлар табиий олов счиб қолмаслиги учун унга узоқ вақт шох-шаббалар ташлаб турганлар ва зарурат туғилганда ундан фойдаланаверган бслишлари керак.
Ўша кезларда срмонларнинг ёниши натижасида пишиб қолган ҳайвон гсштини тотиб ксрган ёки масаллиқни хомлигидан ксра пиширилгани лаззатли сканлигига ақли етгаи ибтидоий одам дастлабки пазанда ҳисобланади. Ибтидоий даврнинг срта босқичига келиб одамлар тошни тошга, ёғочни ёғочга ва бошқа қаттиқ нарсаларни бир-бирига ишқалаш натижасида олов ҳосил қилишни срганиб оладилар. Олов кашф қилингандан сснг овлаб олинган турли ҳайвонот гсштлари ва балиқни доим пишган ҳолида истеъмол қилина бошланди.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:28:08
Оловнинг кашф қилиниши чорвачилик каби смансипаяис воситасидан ташқари сна деҳқончилик смансипаяисси ҳам келиб чиқишига сабаб бслади. Бундан ташқа-ри сна оловдан фойдаланиб, одамлар ғишт пишириш, кулолчилик қилиш, маъданлардан металл сритиш имконистига ҳам сга бсладилар, бу сса уларни сртоқ бслишларига, ксчманчиликни тарк стиб бир жойда, муқим сшаб, деҳқончилик билан шуғулланишларига сабаб бслади. Ана снди овчиликдан чорвачиликка, йиғим-теримчиликдан деҳқончиликка стиш сса пазандаликнинг равнақига катта имконистлар туғдиради. Оловнинг кашф қилиниши табиатни тобора сзлаштириб бориш учун катта снергис манбаи сифатида ҳам хизмат қилади. Олов ёввойи ҳайвонлардан сзини ҳимос қилишнинг ҳам сзига хос қуроли бслган. Олов туфайли одамлар иссиқ минтақалардан совуқ минтақаларга бориб сшаш имконистига сга бсладилар.
Одамларга олов ҳамроҳ скан, дарахтларни кесиб ёқишгина смас, снергис манбаи бслган срмонларга қараш, дарахт сстириш, кейинчалик сса ер ости ёқил-ғилари (ксмир, нефть, газ) ни ковлаб олиш, ёнилғи манбаи слектр станяислар қуришни срганиб олдилар. Буларнинг ҳаммаси сз навбатида пазандаликнинг тобо-ра равнақ топишига кенг йсл оча бошлади. Яъни ана шу юқорида атаб стилган смансипаяис воситаларининг барчаси, масалан чорвачилик билан деҳқончилик пазандалик учун масаллиқ манбаи бслган бслса, кулолчилик билан темирчилик сса пазандалик учун идиш-товоқ, қозон ва ҳар турли асбоб-ускуналарни муҳайё қиладиган бслди. Ўз-сзидан маълумки, срмончилик (стин), кончилик (ксмир, нефть, газ) ва слектр станяислар қуриш таом пишириш учун снергис манбаидир.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:28:17
Чорвачиликнинг келиб чиқиши

Лазандалик оловсиз тараққий ста олмагани каби чорвачилик ва деҳқончиликсиз ҳам ривожлана олмас сди. Ўз-сзидан маълумки, хсжаликнинг бу икки соҳаси па-зандалик учун турли табиат неъматларидан масаллиқлар етиштириб беришга қаратилгандир. Териб-термачлаш билан машғул бслган ибтидоий одамлар ёлғиз ссимлик мевалари, уларнинг тана ва илдизларинигина йиғмасдан, айрим секин ҳаракат қиладиган майда ҳайвонларни (чувалчанг, мидис ва б.) ҳам териб еб юрганлар, албатта. Ибтидоий жамоа тузуми ишлаб чиқарувчи кучларининг сша даври тараққиёт даражасига ксра бамисоли ҳайвонлар сингари одамлар ҳам сзлаштирувчи хсжалик олиб борганлар. Яъни табиатдаги барча тайёр» нарсаларни шундайлигича меҳнатсиз олиб сшашга мажбур бслганлар.
Агар аждодларимиз шу тарзда қолиб кетаверсалар сди, уларнинг ҳайвонлардан ҳеч фарқи қолмаган ва жамист ҳам ривожланмай қолаверган бслур сди. Узоқ-узоқларга ксчиб юриб териб-термачилик қилина бергач, бари бир, осонликча сзлаштириб олинадиган атрофдаги масаллиқлар тугайди. А­нди тез югурувчи, учувчи ва сувда сузувчи ҳайвонларни овлаш заруристи туғилади. Бунинг учун сса қуролдан фойдаланиш керак бслиб қолади. Қурол ссаш — бу снди меҳнатнинг бошланишидир. Овчилик ва балиқчилик орқали овқат хиллари кспайди ва нуқул ссимликдан олинадиган тайёр маҳсулотларга срганиб қолишликка барҳам берилди, бу сса сз навбатида инсон миссининг снада такомиллашув шартларини вужудга келтирди. Витаминдор мевалар, крахмалли илдизлар ва дон-дунларга снди оқсилдор гсшт ҳам келиб қсшилди.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:28:24
Тош даврида одамларнинг турлича группалари оила, уруғларга бирлашиб дарё водийлари, денгиз соҳилларида, шунингдек ҳайвонларга бой срмонларда истиқомат қилганлар. Аиҳост шундай бир давр бошланганки, атрофда овланадиган ҳайвонлар ҳам озайиб кетганлиги сабабли уларни слдириб юбормасдан тирик тутиш ва чуқур жойларда, тоғ дараларида ходалардан тссилган ғовлар ссалиб, уларнинг ичида шу ҳайвонларни боқиб урчитила бошланган. Худди мана шу ҳол чорвачиликнинг ибтидоийсидир. Бу давр варварликнинг срта босқичи даври бслиб, у Шарқий срим шар учун характерлидир.
Ҳайвонларни қслга сргатиш ва урчитиш ҳамда катта-катта подалар ташкил қилиш афтидан, орийлар билан семитларга бошқа варварлардан ажралиб чиқишга имкон берган бслса керак. Европа ва Осиё орийларида ҳайвонларнинг номлари ҳали бир хил, аммо скиб сстириладиган ссимликларнинг номлари десрли ҳеч қачон бир хил бслмаган.
Одамлар асосан ёввойи ҳайвонларни, ксп ҳолларда, умуртқалилар (сут смизувчилар ва қушлар)ни қслга сргатишга уринганлар. Ит ва мушуклар сса одамлар сшайдиган манзиллар сқинида нишхсрд овқат топилиши сабабли сзлари уларга сқинлашаверганлар. Чорвачилик овқат запасини снада кспайтиради, гсшт, ёғдан ташқари сна сут ва тухум истеъмол қилишга имкон беради. Ҳайвонларнинг терисидан кийим сифатида фойдаланилган. Оловдан фойдаланишни срганиб олган одамлар снди иқлими совуқроқ минтақаларда ҳам сшай бошлаганлар.
Чорвачилик меҳнат тақсимотининг келиб чиқишига ҳам сабаб бслди. Овчилик билан машғул бслган сркакларнинг зиммасига чорвачилик ҳам тушди, аёллар сса унча оғир бслмаган ишлар, чунончи сут соғиш, қатиқ ивитиш, гсшт пишириш билан машғул бслганлар. Чорвачилик пазандаликни снада ривожлантириши билан бирга смансипаяис воситаси сифатида деҳқончиликнинг равнақ топишига ҳам сабаб бслди.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:28:34
Деҳқончиликнинг келиб чиқиши

Кишиликнинг илк даврларидаёқ меҳнат жинсга ва ёшга қараб тақсимланган. Бунда хавфлироқ ва кспроқ жисмоний куч талаб қиладиган овчилик билан сркаклар шуғулланган бслсалар, нисбатан енгилроқ териб-термачлаш билан аёллар ва қарислар машғул бслганлар. Йиғиб-териб келинган овқат қолдиқлари, илдиз, данак, уруғларни сшаб турган манзиллар атрофига ташлаш натижасида униб чиқиши ибтидоий аёлларда: «буларни скиб кспайтирса бслар скан-да» деган фикрнинг туғилишига сабаб бслган бслиши керак.
Лазандалик билан чамбарчас боғлиқ бслган, унга ссимлик масаллиқлари етказиб берадиган соҳа — деҳқончиликни асосан аёллар кашф қилганлар. Фикримизнинг исботи учун ушбу мисолни келтирсак бслади. Жанубий Америкада сшовчи арикара номли ҳинду қабилаларида деҳқончилик ҳозиргача ҳам аёллар иши ҳисобланиб келинар скан.
Аввойи бошоқли скинларни муттасил скиб  кспайтириш срамиздан тақрибан 10000—15000 йил муқаддам бошланган. А­кинни скиб кспайтириш снги меҳнат қу-ролларининг кашф стилишига сабаб бслган. Тош болта, чсқмор срнига снди бронза кетмон, белкурак ёки омочдан фойдаланила бошланди. Деҳқончилик одамларни строқ бслиб сшашларига сабаб бслди, бу сса маданистнинг равнақ топишига, бутун бошли қишлоқлар пайдо бслишига олиб келди. Фақат дон-дунларнигина смас, балки сабзавотларни, гул мевали ҳамда илдиз мевали ссимликларни ҳам маданийлаштирилиши натижасида инсон таомномаси борган сари мураккаблаша бошлайди. Илгари ёввойи ҳолда ссган мевали бута ва дарахтлар снди боғ-роғларни ташкил қила бошлайди. Тариқ, арпа, буғдой, макка, шоли каби крахмал берадиган бошоқли донларнинг катта-катта майдонлари пайдо бсла бошлади. Ловис, сос, мош, нсхат, ссмиқ каби оқсил берадиган дуккаклилар, шакар қамиши, қанд лавлагиси, қовун, тарвуз, хурмо каби ширинликка бой ссимликлар, кунгабоқар, зиғир, кунжут, ерёнғоқ, зайтун, пахта ва бошқа ёғ берадиган ссимликлар, карам, сабзи, шолғом, турп, помидор, пиёз ва бошқа кспгина витамин, минерал моддалар берадиган сабзавотлар минг йиллар давомида қайта-қайта скилиб сунъий равишда, снги-снги навлар олина бошланди. Деҳқончиликнинг ибтидоси дастлаб Ғарбий срим шарда бошланиб, бу ҳам варварликнинг срта босқичига тсғри келади. Ҳосилдорликни ошириш, тупроқнинг мелиоратив ҳолатини схшилаш, снги-снги ссимликларни маданийлаштириш ва интродукяислаш (озиқ-овқат берадиган турли ссимликларнинг ёввойи ҳолда ссган дастлабки ватанларидан ер шарининг бошқа жойларига ҳам олиб келиб скиш) деҳқончиликнинг кейинги равнақидир.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:28:45
Қоида, усул ва сирлари ксп соҳа

Лазандалик қатор фанларга ҳам алоқаси бор соҳадир. Лазанда таом тайёрлар скан сзи билган ёки сезмаган ҳолда физика, химис, биологис, медияина, микро-биологис ва ҳатто психологис каби илмларга амал қилади. Лазандаликнинг таом тайёрлаш илми технологис деб аталади.
Барча санъат ва фан соҳалари сз қоида ва усулларига сга бслади. Лазандалик ҳам қоидаси ксп соҳадир. А­нг содда қоидалардан тортиб снг мураккаб, муҳим қои-далар шу қадар кспки, буларни саронжом-саришта қилиш учун снлаб китоблар ёзилиши керак.
Лазандаликда ҳатто снг содда қоидаларга амал қилмаслик ҳам тайёрланаётган таомнинг бузилишига сабаб бслиши мумкин. Мисол учун дуккакли донларни (ловис, мош, нсхот) тузсиз совуқ сувга солиб аста қайнатиб пиширилади, акс ҳолда улар қотиб қолади ва пишмайди, угра, шилпилдоқ, макарон, вермешель, чучвара каби хамир маҳсулотларини қайнаб турган тузли сувга солиб пишириш керак, акс ҳолда улар сзилиб атала бслиб кетади. Шарақлатиб қайнатилган гсшт бемаза, милтиратиб қайнатилгани сса тотли бслади ёки шсрвага тузни қайнамасдан олдин ташланса татимайди, суви хсп пишгандан сснг тузи ростланса, лаззатли бслади ва ҳоказо.
Таом тайёрлаш технологиссидаги тартиб, қоида ва усуллар асосан икки группага бслинади: а) олов таъсирисиз тайёрлаш ва б) пишириш. Бунда масаллиқларни пиширишга тайёрлаш тартиб-қоидалари қуйидагилардан иборат бслиши мумкин: саралаш, чайқаш, ювиш, арчиш, пардозлаш, териш, слаш, ссйиш, юлиш, тозалаш, кесиш, бслиш, тсғраш, майдалаш, қиймалаш, чопиш, қирқиш, қириш, ивитиш, қориш, ссаш, чсзиш, тузлаш, ачитиш, сиркалаш, қсшиш, аралаштириш, қуритиш (офтобда, ксланкада) ва ҳоказо.
Лишириш қоидалари сзбек пазандалигида беш хил: қовуриш, қайнатиш, буғлаш, тандирда пишириш ва мураккаб комбинаяисли усулда пишириш.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:28:55
Арчиш қоидалари

Масаллиқни пиширишга тайёрлаш ёки хомлигича истеъмолга сроқли қилиш анчагина технологик жараёнлардан иборат бслади.
Маълумки, арчишиинг анчагина қоидалари бор, шулардаа бири мумкин қадар юпқа, кам чиқим қилиб арчишдир. Агар 1 килограмм картошка ёки сабзидан чиқа-диган псчоқ 150 граммни ташкил стса, шундан атиги 10 грамини чиқитга чиқармасдан арчилса, жамийки ошхоналарда ва хонадонларда псчоқни камайтириш ҳисобига юзларча тонна масаллиқ иқтисод қилиб қолинган бсларди.
Сабзи, бодринг каби узунчоқ масаллиқлар ичидан бандига қараб юпқа тахтакач усулида; картошка, шолғом каби юмалоқ масаллиқлар бандидан учига қараб спираль шаклда сткир пичоқ билан арчилади (расмга қаранг).
Иложи борича масаллиқнинг стидан камроқ олиб ташлаш пазандаликда маҳорат ҳисобланади. Лссти стидан арчилиб, истеъмол стиладиган масаллиқлар сзи «мана мен» деб туради. Улар: псчоғи аччиқ (масалан анор), қалин (қовун, тарвуз), дағал (турп, шолғом), лавлаги, картошка ва бошқалар бслиб, албатта арчилиши керак. Лекин шундай масаллиқлар борки, буларнинг стидан ксра псчоқ қисмида фойдали моддалар ксп бслади. Масалан, редисканинг учи, банди ва тивит томирлари олиб ташланиб, схшилаб ювиб псчоғи билан ейилса, фойдадан холи смас. Бодрингни ҳам майдалари псчоғи билан ейилиб, фақат қари ва сарғайганлари арчилса айни муддао бсларди.
А асмда сабзи таркибидаги фойдали моддалар қандай жойлашганлигини кср-сатувчи схема берилган. Сабзидаги снг фойдали, съки организмда А витаминни ҳосил қиладиган каротин моддаси срта сти ва учидан ксра псчоғи ва банд қисмида кспроқ жойлашган, чунончи: учида ва срта стида бу модда 2,6— 3,5 миллиграмм прояентни ташкил қиладиган бслса, псчоғи ва банд қисмида 10—13 миллиграмм прояентга борар скан. Демак, сабзидан тсла фойдаланиш учун схшилаб ювиб, арчимай тсғраш зарур, ёки юпқа қилиб қириб ташланса бас, қолаверса сабзининг пссти нафис ва стидан ажралмаган.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:29:00
Умуман, стидан маълум ҳужайралар билан ажралмаган масаллиқларни арчимай ювиб истеъмол қилишни тавсис стамиз. Масалан, олманинг псчоғи стига мустаҳ-кам бириккан, уни арчимай еган фойдали.
Баъзилар «олманинг пссти схши ҳазм бслмайди, шунинг учун уни арчиш керак» дейдилар. Яхши ҳазм бслмаслиги тсғри, лекин арчиш хато. Ломидор, қалампир, узум, гилос, срик, олма, олхсри ва бошқа шу каби масаллиқларнинг псчоқлари ҳам схши ҳазм бслмайди. Лекин булар арчимай истеъмол қилинади-ку. Гап шундаки, сша сзи ҳазм бслмайдиган псчоқлар бошқа овқатларнинг ҳазмланиши учун зарур. Бу масаллиқларнинг псчоғида, жумладан олма ва нокда ҳам клетчатка деган модда бор. Клетчатка серёғ, сергсшт, оғир ва калорисси баланд таомларнинг ҳазмланишида бамисоли тегирмон ролини бажаради. Баъзи сабзавот (бодринг, сабзи, помидор, редиска, қалампир) ва меваларнинг (олма, нок, срик, олча, гилос, олхсри, олиёр шафтоли, беҳи) псчоқларнда бу модда ксп бслади. Ҳазмловчи клетчатка вазифасини қовун, тарвуз ва бошқа полиз скинларининг тивитлари (съни ҳужайрасидаги протоплазмани сраб турган яелилёза қатлами) ҳам бажариши мумкин.
Қарангки, масаллиқни псчоғидан ажратиб ейиш керакми ёки псчоғи билан ейиш керакми — буни қодир табиатнинг сзи белгилаб қсйибди. Масалан, ёнғоқ, писта ва бодомнинг псчоғи ёғочсимон қаттиқ бслганлиги учун чақиб мағзи ажратиб ейилади. Мандарин ва апельсиннинг псчоқлари стидан ажраб туради ва аччиқ бслганлиги учун арчиб ейилади. Аммо лимоннинг псчоғини зинҳор ажратиб ташламаслик керак. Лимончилик билан машҳур бслган Италис, Кавказ ва бошқа жойлардаги халқлар лимоннинг псстини сира арчиб ташламайдилар, паррак-паррак қилиб кесиб шакарга ботириб чайнашади, ҳамма ҳузур ана шунда.
Лимонни кесганда зангламайдиган пслат пичоқдан фойдаланишни маслаҳат берамиз. Зангламайдиган пслат пичоқлар бу мевадаги аскорбин кислотаси (С белгили витамин) нинг анчагина қисмини ғойиб қилиб юборади. Шунингдек, олмани ҳам арчимасликни келишиб олмоғимиз керак. Ўзингизга маълумки, арчилган олма дарҳол қорайиб кетади. Бунинг маъноси шуки, пичоқ таъсирида унинг ҳужайралари кесилиб, шарбатидаги темир моддалари ҳаводаги кислород билан реакяисга киришади-да, занглайди. Ундан ксра олмани карс-карс тишлаб еган маъқул. Шунда унинг фойдаси ксп, исрофи кам бслади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:29:10
Тсғраш усуллари

Арчишни срганган одам тсғрашни ҳам билиши керак.
Дарвоқе тсғрашнинг таом тайёрлаш технологиссида аҳамисти катта. Чунончи сиз масаллиқни бир хил шаклда тсғрасангиз, овқатнинг ксриниши чиройли бслади ва масаллиқ бир текисда пишади.
«Таом ҳар жойда, лаззат бир жойда» деган мақол ҳам таом тайёрловчининг тсғраш маҳоратига ишорадир. Бир хил масаллиқдан икки киши, икки жойда таом тайёрласа, биринчиси лаззатли, иккинчиси бемаза чиқиши мумкин. Бу жуда лаззатли масаллиқ бслишига қарамай баъзи «пазандалар» тсғрашни хато бажарганликлари учун гсштнинг ғозини қирқиб қсйишади. Аслида гсшт баъзи таомлар учун (кабоб, палов, қовурма ва бошқалар) лснда-лснда усулда, бодомдай, аниқроғи бош бармоқнинг биринчи бсғими катталигида бир хил тсғралади. А­нди агар гсшт бслакларининг бирини катта ёнғоқдай, бирини майда пистадай қилиб тартибсиз тсғралса, таом албатта бемаза чиқади. Сабаби: майда бслакчалар қовурилганда куйиб жингаги чиқади, катта бслакларнинг сса сирти пишиб, ичи ҳали хом-хатала бслади. Бир қозоннинг сзида куйган гсшт билан чала пишган гсшт мазасининг уйғунлашуви белаззат, бадхср бслади.
Тсғрашнинг усуллари жуда ксп, қуйида баъзилари билан таништириб стамиз:
«Сомонча» усулда тсғраш. Лалов, шовла, мастава учун сабзи, салат учун турп ва редиска ана шу усулда тсғралади. Бунда сабзавот тахта устига қсйилиб, чап қсл билан ушланиб, снг қслдаги сткир пичоқ ёрдамида аввалига узунасига, юпқа тахтакач қилиб кесиб олинади-да, сснг қаватлаб «сомонча» қилиб қирқилади. Бунда масаллиқ бслаклари гугуртнинг чспидай бир хил чиқади. Ҳар бир бслакнинг узунлиги тахминан 4—5 сантиметр, ксндаланг қирқими сса 3 квадрат миллиметр бслади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:29:21
Кубик шаклида тсғраш. Бу усул «шоди беги», «нсхатча» тсғраш деб ҳам юритилади.
Асосий масаллиқнинг шаклига қараб сабзи, шолғом, картошка, гсшт, думба ёғ ва бошқа масаллиқлар шу усулда тсғралади. Кубик қилиб тсғралганда масалллқ аввалига узунасига, қалинлиги тахминан 1 сантиметр келадиган тахтакачга, гсшт бслса шапалоқдек қилиб кесиб олинади-да, сснг бу тахтакачлар сна узунасига сни 1 сантиметр келадиган ва ксндаланг қирқими 1 квадрат сантиметр келадиган қаламчаларга бслинади. Қаламчалардан сса 1 куб сантиметр шаклида бслакчалар кесилади. Буниси майда кубик бслиб, тахминан нсхатга тенгдир. Ўрта кубик сса 2 куб сантиметр ҳажмидаги бслакчалардан иборат бслади. Қатта кубик 3 ёки 4 куб сантиметр шаклида кесиладн.
Ҳалқа-ҳалқа қилиб тсғраш. Кспгина салат, суюқ ош, шсрва, палов, қовурма ва бошқа таомларга асосан пиёз шу усулда тсғралади. Узунчоқ, тухумсимон пиёзлар арчилгач, чап қсл билан муаллақ ушлаб, снг қслдаги сткир пичоқда пастдан юқорига (агар тахтакачга қсйилса, юқоридан пастга) қараб шилиш асосида «ҳалқа» ёки «срим ҳалқа» қилиб кесилади. Юмалоқ, шолғомсимон пиёзлар сса тахтага қсйилиб, пичоқни устидан юргизиб кесилади.
Ларрак-паррак қилиб тсғраш. Қовуриладиган картошка, салат учун бодринг, шсрвага солинадиган сабзи арчиб тайёрлангандан сснг тахта устида муаллақ уш-лаб учидан бандига қараб бир хил қалинликдаги «ғил-диракчалар»га кесиб чиқилади. Лиширилган хасип, қази ҳам истеъмол қилиш олдидан ана шу усулда кесилади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:29:29
Тилиш. Салат ва баъзи таомлар учун помидор, мурабболар учун олма, беҳи шу усулда кесилади. Ҳандалак, қовун кесиш усулларидан бири ҳам тилиш. Бунда масаллиқнинг бандидан учига қараб бир хил катталикдаги тилимлар кесилади.
Лснда-лснда қилиб тсғраш. Асосан гсшт-ёғ шу усулда, жуда хилма-хил таомлар тайёрлаш учун тсғралади. Бунда масаллиқ бслакларининг шаклини бир-бирига монанд қилиб тсғраш қийин, лекин ҳажми ва оғирлиги бир хил бслишига сришиш зарур. Маҳсулотни тахтага қсйиб, бир чеккасидан бошлаб «лснда» бслакларга, съни юқорида айтилганидек бодомдай ёки бош бармоқнинг биринчи бсғимига слчаб кесилаверилади.
Қирқиш. Кск пиёз, кашнич, укроп ва бошқа ошкскларни ксндалангига майда тсғраш усули қирқиш деб аталади. Қирқиш чопишга ва қиймалашга ҳам схшаб кетади, лекин қирқилган масаллиқ қиймаланганига қараганда хиёл йирикроқ бслиб, қийма каби бир-бирига ёпишиб кетмаган бслиши керак.
Қиймалаш (чопиш). Сомса, чучвара, манти, дслма ва бошқа қиймали таомлар учун асосан гсшт шу усулда тайёрланади. Баъзи сабзавотлар (пиёз, карам) ҳам те-гишли таомларга қиймаланади. Бунинг учун қаттиқ дарахтлар (срик, тут, қайрағоч, чинор) дан ксндаланг арраланган тснкача ҳамда махсус сни снлик оғир ошпичоқ бслиши шарт. Гсштни чопганда таркибидаги мушак, пай ва ёғ тсқималаридан иборат масса қийма ҳосил бслади. Қиймаланганда шу қисмлари бир-бирига схши илашсин учун сув ёки намакоб савалаб турилади. Гсштни мссорубкадан стказилганда сса сув саваланмайди, иш анча осонлашади ва қийма ҳам покиза чиқади. «Мссорубканинг қиймаси мазасиз бслади» деган фикр юради, бу — хато. Аксинча тснкада қиймаланган гсшт бемаза бслади, негаки кспчилик тснкани ишлатгандан сснг ювиб қсймайди, қолаверса, қиймага ёғочнинг қипиқчалари ҳам аралашиб кетиши мумкин. Баъзи таомлар учун сабзавотлар ҳам қиймаланади. Чунончи, сомсага, пиёз ва шсрвага — карам. Аммо бу масаллиқларни мссорубкадан стказиб бслмайди ортиқча сели чиқиб кетиб қолади, буларни чопиш керак.
Қириш. Асосан сабзавотлар турли таомлар учун қирилади. Бу мақсадда турли қиргичлардан фойдаланилади. Сомса учун ошқовоқ қирганда сса махсус тишли қо-шиқсимон тунука қирғичдан фойдаланган маъқул.
Хуллас шу ксрсатилган қоидаларга амал қила олсангизгина лаззатли таомлар тайёрлаб, ҳузур қиласиз.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:29:43
Лишириш сирлари

Лишириладиган масаллиқларнинг тури ксп: дон, сабзавот, мева, гсшт, ёғ, балиқ, сут, тухум, хамир маҳсулотлари ва ҳоказо. Буларнинг ҳар бири бошқаларига қараганда сзига хос усулда пиширилади. Шунинг учун ҳам пиширишнинг бир неча хил технологик усуллари келиб чиққан.
1) Қовуриш: а) очиқ қовуриш (кабоб пишириш);
б) ёққа қовуриш (аввал хсп доғланган ёғда масаллиқ қизартириб пиширилади). Бу усул билан тайёрланган таомнинг лаззати схши, калорисси ортиқ бслади;
в) жазлаш (озгина ёққа ксп масаллиқ солиб сели чиққач, милдиратиб пишириш).
2) Қайнатиб пишириш: а) сувда қайнатиш; б) сутда қайнатиш.
Қайнатиш усулларининг пиширишда аҳамистлилиги шундаки, қанча кучли олов берилсада, масаллиқ суюқликка ботиб тургани учун ҳароратнинг 100 градусдан ҳеч ошиб кетмаслигини таъминлайди. Бинобарин, инсон организми учун зарур моддалар куйиб кетмайди. Улар сриб суюқликка қсшилади — таом тотли бслади. Бироқ шарақлатиб қайнатиш срамайди, чунки қаттиқ қайнаганда пиширилаётган маҳсулотнинг сирти қотиб, бағридаги моддалар сритмага айланмай қолади ва натижада қайнатилма таом ксп ҳолда бемаза чиқади. Милдиратиб қайнатилганда сса масаллиқ хил-хил бслиб, таркибидаги озуқа моддалари схши срийди ва ғост лаззатли чиқади. Демак, таомни тез ва лаззатли қилиб пишириш кучли олов берилишига боғлиқ бслмай, маълум технологик усуллардан тсғри фойдалана билишга боғлиқдир.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:29:48
3) Буғлаш: а) қасқонда буғлаш; б) қозонда димлаш. Бу усулда тайёрланган таомларнинг физиологик аҳамисти ғост катта. Улар организмга схши сингади. Буғлаш ва димлаш идишнинг қопқоғини жипс ёпиқ туришини талаб стгани учун буғ билан бирга ҳавога учиб кетадиган моддалар, шунингдек витаминлар ҳам таом таркибида кспроқ сақланиб қолади.
Буғлаш пиширишнинг снг осон усулидир. Шунинг учун таом тайёрлашни снди срганаётган кишилар дастлаб ушбу усулдан бошласалар айни муддао бсларди. Қасқонда фаҳат мантинигина смас, ксп хил маҳсулотларни ҳам пиширса бслади. Сиз бир парча гсшт олиб туз ва зира сепинг-да, арчилган картошка билан бирга қасқонга қсйинг. Ярим соатдан сснг лаззатли ва фойдали таом тайёр бслганини ксрасиз, вақтингиз беҳуда сарф бслмайди.
4) Тандирда пишириш: а) девор тандирда пишириш, б) ер тандирда пишириш, в) духовкада пишириш. Бу усуллар анча мураккаб бслиб ксникма ва тажрибакор-лик талаб қилади. Тандирдаги хамир маҳсулотларига инфрақизил нурлар ва тандир деворининг тапти таъсир қилади, хамир маҳсулотидан ажраган буғнинг иссиқли-гида мураккаб технологик ва химисвий прояесс содир бслади. Шу сабабли тандирда пиширилган сомса ва нонлар шифолик хусусистларига сга.
5) Мураккаб комбинаяисли усулда пиширишга: а) қовуриб қайнатиш, б) қовуриб қайнатиб дамлаш усуллари мисол бслади. Яъни мураккаб комбинаяис усулида мавжуд усулларнинг бир нечтаси бирин-кетин бажарилади. Лалов тайёрлаш шу мураккаб усулга киради (қовурилади, қайнатилади, дамланади). Қимки палов тайёрлаш усулини схши сгаллаб олган бслса, бошқа таомларни ҳам тайёрлаш бемалол қслидан келади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:29:57
II. АОА, ТУЗ, ЛАЛОВ ВА ЧОЙ ТАА ИХИ

А­нг азиз ризқи-рсзимиз


Улуғ табиатшунос олим К. А. Тимирсзев: «...Бсрсилдоққина пишган буғдой нонни синдириб ейилаётганда, мана шу маҳсулот инсонист донолигининг буюк кашфиётларидан бири сканлиги ҳамманинг ҳам ссига келавермайди», — деб ёзган сди. Аслида инсонист бу мсъжизаки кашф қилишга бундан 15 минг йил муқаддам киришган, орадан 6 минг йил стгач, съни 9 минг йил илгари бошоқли ссимликлар — макка, буғдой, арпа, шоли кабилардан нон тайёрлана бошланган. Унга қадар одамлар нонга бслган сҳтиёжларини «дарахт нонлари» ҳисобига қондиришган.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:30:18
Дарахтда битган «нонлар»

Илмий номи Артокарпус интегра деб аталган бу ссимлик жуда қадимдан маълум бслган нон дарахтидир. Унинг мевалари шохларида смас, танасининг йсғон қисмида жойлашган бслиб, анча йирик — узунлиги 30 дан 90 сантиметргача, айланаси 25 дан 30 сантиметргача, қовунсимон, оғирлиги сса 10 — 15 килограмм келади. Олимлар бунинг таркибини текшириб ксришади: унда крахмал, шакар моддаси ва бир оз мой бор скан. Ушбу дарахт тропик мамлакатларда, асосан Африкада ссади. Қадим замонларда инсонистиинг дастлабки нони шу бслганлигига сира шубҳа йуқ.
Ерли аҳоли ҳануз ҳам бу дарахт мевасидан нон тайёрлаб ейди. Тайёрлаш усули ҳам ибтидоий: чуқурлиги 1 метр, сни сса 1,5 метр сра қазилади, сранинг ости ва деворларини тупроқдан муҳофаза қилиш мақсадида банан дарахтининг барглари билан ёпилади. Аон дарахтининг етилган мевалари узиб олиниб, бир неча жойидан қозиқ билан тешиб чиқилади ва срага ташлаб қсйилади. Бир неча кун стгач, мева ачиб, сзилиб худди хамир-турушли хамирга схшаб қолади. А­нди бу хамирдан кул-чалар, буханкалар, патирлар ёки батонлар ссаб тандирда, қозонда ёки қсрга ксмиб пиширилади.
Аон тайёрланадиган ссимликнинг сна бир хили маниок деб аталувчи бута илдизидир. Бундан нон тайёрлаш усули Доминиканда сшовчи аравак қабиласида сақланиб қолган. Бутанинг илдизи ста заҳарли бслиб, илон заҳарига тенг кучга сга. Шунинг учун бу илдиз ов қуроллари — ёй сқи ва найза учига суркалади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:30:39
Бу илдиздан нон бундай тайёрланади: илдиз кавлаб олингач, майдалаб туйилади ва сув қсшиб хамир қорилади. Хамирни чипта қопга солиб оғзини боғлаб, қунт билан узоқ вақт сзилади, шунда сув сзи билан заҳарни ювиб чиқиб кетади. Сснгра хамир қопи билан сопол хумга солиниб, устидан оғир тош бостирилади. Бунда суви сна охиригача силқийди ва бир неча соатдан кейин ачий бошлайди. Ана шу хамирдан олмадек зувалачалар ссаб чспга илинади-да, худди кабоб пиширгандек лахча чсғ устига тутиб сингдирилади. Авараклар тилида бу нон касобо деб аталиб, уларнинг снг севган ризқиларидан биридир.
Дарахтда битган «нонлар» қаторига сна ёнғоқ, жийда, дуб ва каштан дарахтларининг мевалари ҳам киради.
Ибтидоий аждодларимиз бу меваларни нон срнида истеъмол қилганлар. ААҒОҚ билан жийдани шундоқ сзини, дуб билан каштан меваларини сса офтобда қуритиб, қсрга ксмиб, тош орасига олиб сзиб, талқон қилиб, сснг сув қсшиб хамир қориб, қсрга ксмиб (ксмач)пишириб еганлар.
Биз есётган ноннинг таркиби асосан крахмал, оқсил, шакар, мой, минерал моддалар ҳамда витаминлардан иборат. Юқорида санаб стилган «дарахт нонлар» таркибида ҳам улар бор, фақат фарқи шундаки, бирида мой (ёнғоқ), бирида шакар (жийда), бирида крахмал (дуб меваси), бирида витаминлар (каштан меваси) ксп бслади. Жийданинг бир нави «Аон жийда» деб аталиши ҳам бежиз бслмаса керак. А­нг схши нон-буғдой нони ҳисобланишига сабаб, ана шу юқорида санаб стилган моддаларни табиат бу нонда шундай мужассамлаштирганки кунига неча бор есак ҳам кснгилга тегмайди.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:30:48
Буғдой нонининг кашф стилиши

Ўз-сзидан маълумки, агар одамзод дарахт нонларини териб-термачлаш даврларида истеъмол қила бошлаган бслса, демак бошоқли донлардан нон тайёрлаш усулини деҳқончиликка стган даврларида кашф қилган деб тсла айтишимиз мумкин. Кулоллик сса хамир қорадиган идишлар ва нон ёпадиган тандирларни ссаш билан боғлиқ бслади.
Бинобарин, Шарқий материк ёинки Шарқий срим шар — Европа, Осиё, Африкада буғдой, арпа, шоли, тариқ, оқ жсхори каби бошоқли донларнинг аввал ёввойисидан, кейинчалик сса скиб сстирилганидан фойдаланила бошланган дейиш мумкин. Донларни ун қилиб тортиш сса қсл тегирмони ёрдамида бажарилган. Қолаверса, Шарқий материкдаги турли мамлакатларда ксплаб олиб борилган археологик қазилмалар буни тсла тасдиқлайди. Маълумки, бошоқли донлар жуда тсқтутардир, лекин уларни хомлигича еб бслмайди, албатта пишириб ейиш зарурдир.
Буғдойни ун қилиб, хамир қориб, тандирда ёпиб пишириш ҳам сз-сзидан келиб чиққан смас, албатта. Аввалига донларни бошоғи билан чсғ устида қовуриб еганлар. Бу одат ҳали ҳам сақланади. Бунга маккажсхорини думбил ҳолатида чсғда қовуриб ейиш усули мисол бсла олади. Кейинчалик донлар бошоқдан ажратиб, тош билан туйилган ёки қсл тегирмонидан стказилган. Ана шу унни атала қилиб қайнатиб ейишган — бу ҳам нон. Буғдой, макка ва оқ жсхорини туймасдан қайнатса сира пишмайди, аммо гуручни унга айлантирмай қайнатилса схшигина бстқа бслади, мана шу ҳам нон срнига стган, хитой, корейс, спон, сва, вьетнам, ҳинди ва Осиё қитъсида сшовчи бошқа халқларнинг пазандалигида қуруқ сзи қайнатилган гуручни нон срнида бошқа овқатлар билан ейиш одати ҳанузгача давом стади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:30:53
Буғдой ёки маккажсхори унини тандирда пиширишни срганиб олиш учун ҳам ибтидоий одамлар узоқ тажриба орттиришларига тсғри келган. Аввалига хамир зу-валани чсққа, қсрга ксмиб ксмач қилиб еганлар ёки қизитилган ссси тош, сополга ёпиштириб олов устида пиширганлар. Бироқ бундай тайёрланган нонлар бсрсилдоқ смас, берч бслиб, чайналиши ҳам, ҳазм бслиши ҳам анча қийин бслади.
Аонларни тандирда пишириш хамиртурушнинг кашф қилиниши билан ҳам боғлиқ. Хамиртурушнинг қандай кашф қилинганлиги тсғрисида ҳеч бир маълумотга сга смасмиз, шунинг учун тахмин қилишга тсғри келади. А­ҳтимол, тоғорада қолиб кетган хамирга тасодифан ачитқи бактерисси тушиб қолгандир. Аегаки, ибтидоий одамлар ксзга ксринмайдиган жониворлар — ачитқи бактерисларидан онгли равишда фойдаланган смаслар. Бироқ хамирнинг сз-сзидан кспайиб, тоғорадан тошиши сша даврдаги нонвойларни ҳайратга солган бслиши мумкин. «Аега пуфакчалар пайдо бслспти?», «Ажабо, худди тирик нарсадай нафас олспти; кспасспти?». Бундай саволларга у даврларда жавоб тополмаганлар, албатта. Ачиган хамирни илоҳийлаштирган ва унга сиғинган ёки «тирилган хамирдан» қсрққан бслишлари сҳтимолдан ҳоли смас. Чунки нонни улуғлаш, нон билан қарғаниш одатлари жуда ксп халқларда ҳанузгача сақланиб келади.
Ачиган хамирдан бир зувалачани чсққа ташлаб ксрган ибтидоий нонвой қарайдики, бсрсилдоқ, юмшоқ пишибди, чайналиши осон, бир оз нордон таъми бслса ҳам мазали. Тасодифий бслган бу кашфиёт инсонист учун то ҳозиргача ғост аҳамистли бслиб келди ва бундан буён ҳам шундай бслиб қолаверади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:30:59
«Тасодифий» кашфиёт дейишимизнинг боиси шундаки, барча ачитувчи, бижитувчи бактерислар воситаси билан тайёрланадиган вино, сирка, қатиқ, қимиз кабилар ҳам хамиртуруш каби тасодифий кашфиётлардандир. Узоқ стмишдан буён бу маҳсулотларни қайта-қайта тайёрлашда аввалгисидан худди хамиртуруш каби бир оз ачитқи олиб қолиб кейингисига қсшиш усули ҳанузгача сақланиб келади.
Аон тайёрлайдиган лой идишлар орасида тандир жуда ибтидоий бслиб, у десрли сзгартирилмасдан бизгача етиб келган. Шарқий материкдаги кспгина мамлакатларда ерга ва деворга қуриладиган лой тандирлар ҳозир ҳам мавжуд. Лекин бундай тандирлар ёрдамида нонга бслган катта талабни қондириб бслмаганлиги учун, кейинчалик ғиштдан, металлдан ҳам тандирлар ссай бошланди. А­ндиликда нон заводларида худди станоклар қатори доим ишлаб турадиган механизаяислашган тандирлар мавжуд.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:31:11
Аон рамзи

Ҳар куни календарь варағини йиртаётиб ундаги мана бундай 0 белгига ксзингиз тушади. Шумер иероглифларида бу белги «А А» деб аталган бслиб, қуёш маъно-сини англатган. Кейинчалик нон ҳам худди шу белги билан ифода стиладиган бслган. Қуёш ва нонни бир хил рамзий белги билан ифодалаш ҳар иккаласи ҳам ҳаётнинг асосий омили деб билинганлигидан бслса керак, Қуёш бслмаса нон етиштириб бслмайди, нон бслмаса кун ксриб бслмайди. Шу сабабли қуёшга сиғиниш билан бир қаторда нонга ҳам сиғиниш келиб чиққан. Жуда ксп халқларда нон билан қарғаниш, бирон муҳим масалани ҳал қилаётганларида сртага нон қсйиш, нонни оёқ ости қилмаслик, дон скувчи деҳқонга, нон ёпувчи нонвойга ҳурмат билан қараш ҳанузгача сақланиб қолган.
Аонни шарга схшатиб зувала ссаб, қсрга ксмиб пишириш (ксмач) ёки сримшар шаклида тсгарак қилиб ссаб печкада пишириш (буханка) ёинки доира шаклида ликопчасимон қилиб ссаб тандирга ёпиш усуллари жуда ксп халқларда сақланиб қолганки, бу ҳам АОААИАГ шаклини қуёшга схшатишнинг ёрқин мисолларидир. Давлат гербига аҳамист беринг. Буғдойпос дасталари тонги қуёш заррин нурларини сраб турибди. Иттифоқдош республикаларнинг давлат гербларида ҳам қуёш нурлари ва буғдой бошоқларини ксрамиз. Албатта, бунинг нон ва қуёшга сиғиниш каби ибтидоий одатга сира ҳам алоқаси йсқ.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:32:55
Бир татим тузу юз оғиз ссз

Туз назарга илинмас нарсадек туюлса-да, аммо ҳар бир таом учун бу асосий масаллиқдир. Ошни гсштсиз тайёрласа бслади, бироқ тузсиз иш битмайди. Бир чимдим туз бир коса шсрвадаги турли хил масаллиқнинг мазасини рсёбга чиқариб, бир-бирига қсшиб-умумий бир лаззат гаммасини ташкил қилади.
Шу сабабли ҳам бу неъматни «ош тузи» деб ҳам атаймиз. Ош тузининг формуласини ҳар биримиз мактаб ёшимиздаёқ билиб олганмиз, съни у икки химисвий модда — натрий билан хлордан таркиб топган. Ош тузидан узоқ вақт давомида истеъмол қилинмай қолинса, одам шишиб кетади, боши айланади, бсшашади ва беҳуш бслади.
Туз инсон аъзоларидаги барча физиологик жараёнларда ғост муҳим срин тутади. Сслакда ҳам, меъда ширасида ҳам, сафрода ҳам, ҳужайралар таркибидаги суюқликда ҳам, қонда ҳам албатта туз бор. Мисол учун қон таркибида туз етарли бслмаса осматик босим деб аталадиган махсус босим содир бслмай қолади, натижада ҳужайралар фаолисти нормал кечмай қолади. Шунингдек юракнинг бир маромда ишлаши учун ҳам қон таркибидаги туз бир меъёрда бслиши керак.
Сиз ҳар куни, бир ойда, бир йилда, умр бсйи қанча туз истеъмол қилишингизни билгингиз келар. Ўрта ҳисобда биз турли таомлар билан бирга кунда 20 грамм туз еймиз. Бу миқдор бир ойда 600 граммни, бир йилда 7 килограммдан кспроқни ташкил қилади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:33:00
Ибтидоий одамлар ош тузи нима сканлигини билишмаган, албатта. То ош тузини топиб истеъмол қилишга сргангунларига қадар денгиз сувидан хсплаш, таркиби тузга бой ссимликларни чайнаш, гсштни хомлигича ейиш ёки овланган ҳайвонларни бутунлигича стга ташлаб пишириш билан кун кечиришган. Бундай қилинганда, тери ва жун таркибидаги туз стга сингиб, ҳар ҳолда таомни бир оз тотли стган бслиши керак.
А ус сайёҳи А. Миклухо-Маклайнинг ҳикос қилишича папауслар денгизга ёғоч ташлаб қсср сканлар, маълум муддат денгизда турган ёғоч шср сувни шимиб олгандан сснг уни олиб қуритишар ва ёндириб кулини овқатларга қсшар ёки сзини ейишар сканлар. Шср кул Янги Гвинесдаги папаусларнинг снг лаззатли таоми ҳисобланар скан.
Инсонист тарихида ош тузининг топилиши, худди олов кашф стилиши каби аҳамистли бслган. Йсқ деганда лаззатли овқатланиш, пазандалик санъатининг равнақи ва инсон сиҳат-саломатлигининг бир чеккаси ана шу бир чимдим тузга боғлиқ-да!
Тузнинг табиий конлари топилгач, одамлар уни олтиндек қадрлайдиган бслишган. Ҳозир ер шарида туз запаслари жуда ҳам ксплиги аниқланиб, қазиб олиниши осон бслгани учун у оқиб турган сувдек беқадр. Лекин бир вақтлар-чи? Тузнинг қадри жуда баланд бслган.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:33:10
Туз номи билан боғлиқ шаҳарлар

Географик харитага назар солсангиз, ер шарининг турли жойларида туз билан боғлиқ бслган номларни ксп учратасиз. Булар туздай шарофатли неъматнинг номини абадийлаштириш учун одамзот томонидан барпо қилинган ёдгорликлардир.
Аомлар асосан аҳоли сшайдиган объектларга қсйилган бслиб, ҳар бирининг сзига хос тарихи ва афсоналари борки, мазкур китобда булар тсғрисида муфассал тсхталиб стирмай, фақат номларни ксрсатиб стамиз, холос.
Ҳиндистондаги Леванапутра шаҳрининг номланиш мазмуни сзбекчада «Туз шаҳри» деганидир.
А оссисда: Солигалич, Усольск, Соликамск, Сольвичегородск, Устьсисольск каби бир неча шаҳар ва қишлоқлар борки, булар қадим замонларда туз конлари ат-рофида барпо стилгандир. Ғарбий Германис ва Австрисдаги Зальягиттер, Зальязуген, Зальябург шаҳарлари ҳам туз номидадир, чунки «залья» — туз дегани.
Франяиснинг снг катта шаҳарларидан бири Марсель шаҳрини олинг. Унинг луғавий маъноси «денгиз тузи» дейилганидир. Америкадаги Солтвил шаҳри ҳам «туз саройи» деган тушунчани англатади.
Ўрта Осиёдаги: Тузкон, Шсртепа, Аамаккан (Ааманган) ва бошқа географик номларнинг маъноси сз-сзидан маълум.
Душанба шаҳаридаги Кслиоб районига борадиган йсл ёқасида Хсжа Мсмин тоғи бор. Бу узоқдан улкан мақбаранинг юмалоқ гумбазига схшаб ксринади. Бу тоғни ерли аҳоли «Ксҳи Аамак», съни туз тоғи деб ҳам юритишади. Тепасига чиқиб ҳар хил гиёҳлар билан қопланган, дарз кетган тошларга назар солсангиз, бу тоғ турган-битгани тош тузидан иборат сканлигига ишонч ҳосил қиласиз. Бу сн миллионлаб тонна бойлик деган ссз, Хсжа Мсмин тогининг стакларида сса шср сув булоқлар отилиб ётибди.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:33:20
Туз — муқаддас...

Тузнинг муқаддаслиги турмуш урф-одатлари-ю, диний ақидалар билан чамбарчас боғланиб кетган. Туз ҳатто сиёсий воқеаларга ҳам сабабчи: тарихда «Туз қсзғолонлари», «Туз урушлари», «Туз солиқлари» бслганлиги тсғрисида маълумотлар анчагина.
Славсн ва бошқа баъзи халқларда азиз меҳмон ва иш ксрсатган қаҳрамонларни қутлаб «нон-туз» билан пешвоз чиқиб кутиб олиш одати ҳам тузнинг худди нон каби муқаддаслиги билан боғлиқдир.
Арман ва бошқа кспгина халқлар снги туғилган чақолоқни намакобда чсмилтиришади, бу ҳам тузнинг муқаддас саналишига бир мисол.
Атлантик ва Тинч океанлари оролларида сшовчи қабилалар сзларини «инсу жинслардан қутқариш учун» «мен туз еганман» деган ссзларни тсхтовсиз қайтараверишар скан.
Узоққа бориб нима қиламиз, Ўзбекистонда туз билан боғлиқ бслган мақол, тушунча, ранжиш ва ҳатто қарғишлар борки, булар қадимда тузни муқаддас деб билиш ва бу неъматнинг овқатланишда қадр-қиммати кучли бслганлигидан дарак беради. Чунончи, «бир кун туз ичган жойга, қирқ кун салом қил» (мақол, овқатланмоқ маъносини англатади). «Тузни оқламоқ», «Тузни қораламоқ», «тузимга топширдим сени» (боқиб катта қилганлигига ишора берувчи тушунчалар). «Тузим кср қилсин сени!», «Берган тузимга асло рози смасман!» (Қарғиш). Агар бирор одамнинг бахти юришмаса: «Шср пешона скан» деб қсйишади. Жабрланган одамга нисбатан «Шсри қуриб қолибдику!» — дейишади, съни тузидан — снг асосий бойлигидан ажрабдику, деган маънони билдиради. Агар бирор кимса томонидан схшилик учун ёмонлик қайтарилса «Тузимни ичиб тузлиғимга тупурди» деган ибора ишлатилади. «Бугун сира туз тотмадим» (қорни очиб овқатланмаганлигига ишора). «Тузлаб ташлабсизларку!» (масаллиқларни жуда ксп ғамлаб олганликка ишора). Бу хил мақол, ибора, ишора, ранжиш ва қарғишларнинг туз билан боғлиқлиги бежиз смас, чунки туз азиз ва лазиз нарса.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:33:29
Туз — дори

Тузнинг дорилиги тсғрисида Абу Али ибн Синонинг «Ал қонуни фи ал тибб» китобида ажойиб фикрлар бор. Масалан: «баъзи тузларда аччиқлик ва буриштириш хоссаси бор...
...Тузнинг баъзиси уваланадиган, баъзиси қазиб олинадиган, баъзиси сса кристалли оқ туздир. Яна қора нефтли туз ҳам бслади...
Табиати. Иккинчи даражада иссиқ ва қуруқ.
Туз қанча аччиқ бслса, шунча иссиқлик бслади...
...Туз сасишга тссқинлик қилади. Талоқнинг қалинлашувига фойда қилади...
...Уваланадиган туз тез тозаловчанроқдир.
Агар уни совуқлик овқатларга аралаштирилса, унинг табиати сзгаради. Оқ туз елларни ҳайдайди...
...Тузнинг ҳамма тури ҳам қотган хилтларни сритади.
...Оқ туз зеҳнни сткир қилади. Туз, айниқса, оқ туз бсшашган тиш милкларини мустаҳкамлайди.
...Туз қора стни ҳайдаб чиқаради. Шу сабабли тузни хукна (клизма) қилувчи дориларга киритилади...»
Тузнинг сзи дизентерис учун снг схши тузатувчи воситадир.
Халқ табобатида тиш милклари шамоллаб оғриганида тузли қайнатма билан чайқалса, таққа тсхтатадиган дори тайёрланади: катта қошиқда туз, кичик қошиқда қора чой, срим литр сув обдан қайнатилиб оғизга олиб бир оз турилади, сна хспланади, токи лсқилламагунча. Лсқиллаш милклардаги капиллср қон томирларининг кенгайшини билдиради, қон юришиб шамоллаш барҳам топади.
Тузли қайнатмадан оёқларга ванна қилинади, бунинг учун икки пақир сувга срим кг туз солиб қайнатилади, тоби бир оз чиққач 200 г хордал (горчияа) солиб аралаштирилади-да, иккала оёқни солиб 30 минут стирилса, бодни қайтаради ва ҳ. к.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:33:40
Иссиқ олов, ёғлиқ палов

Сарлавҳа қилиб қсйилган ана шу халқ иборасини сқишингиз билан ҳузурбахш бир манзара — улфатларнинг палов дамлаб ширин суҳбат қуриб, дам олиб стиргани ксз снгингизда намоён бслади, «Иссиқ олов, ёғлиқ палов» қофисси келиб чуққуннга қадар бу неъмат неча минг йилларни саёҳат қилиб бизгача етиб келдий-кин?
Халқ ушбу таомни жуда шарафлаб: «таомлар шоҳи», «паловхонтсра», «ош—луқмаи ҳалол», «сликка едирилса тирилтирадиган ош» каби турли спитетлар билан атайди. Лалов тсғрисида шеърлар ҳам ёзилган, маталлар ҳам бор, халқ достонларида, сртакларида бу таомни ксп учратамиз. Хонадонда бола туғилса ҳам палов, тсй бслса ҳам палов, ҳатто азада ҳам палоз, азиз меҳмоннинг ҳурмати учун ҳам палов дамланади. Биров бировни уйга таклиф қилса ҳам «чой қуйиб бераман, ош дамлаб бераман», «марҳамат қилинг, бир ошам ошимиз бор», дейди. Тсртта улфат йиғилса, дарҳол чойхонада ош ташкил қилишга киришади. Оғир меҳнатни бошлашдан олдин ҳам ош еб олинади, катта иш бажарилгандан сснг ҳам палов пиширилади. Байрамларда ҳам ҳар бир хонадон палов дамлайди. Шаҳарлардаги одам гавжум жойларда катта қозонларда палов пишириб тортаётганларини ксргансиз. Аега шундай?
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:33:47
Чунки, ҳар бир миллатнинг маданисти, тили, урф-одати, кийимлари ва уй анжомларида сзига хос хусусистлари бслади. Бундай хусусистлар сша халқнинг истеъмол қиладиган таомларида ҳам «мана мен» деб ксриниб туради. Миллий ошпазликларда юзлаб, ҳатто минглаб таомлар ижод стилган бслиб, шулардан баъзилари снг асосий таом, миллий ошхонага хос хусусистни сзида сққол акс сттирадиган махсус таомлар ҳисобланади. Чунончи русларда «шчи», «блини», украинларда «боршч», «вареники», қозоқларда «бесбармоқ», венгрларда «пер-кельт», руминларда «мамлига», франяузларда «ромтекс», итальснларда «маккарони», кавказликларда «кабаб», сибирликларда «пельмен», араб халқларида «шовурма», ҳинди халқларида ҳар хил зиравор ва ошксклар солиб тайёрланган гуручли таомлар ана шу жумлага киради. Худди шунингдек сзбекларда ҳам палов хилма-хил миллий таомлар орасида махсус ва снг шарафлиси ҳисобланади. Сарлавҳадаги «иссиқ олов» ибораси бевосита счоқда ёнаётган стни билдирмайди, балки мажозий маънода меҳмондсстликдаги қалби қсрликни англатади.
Азиз меҳмонга бслган ҳурмат ва палов ошни шарафлаш ушбу таомнинг турли вариантларини келтириб чиқарган. Бу битта таом смас, балки турли хилдаги таомлар комплексидан иборат бслган овқат системасидир. Лалов оши тайёрлаш усулининг (технологисси) мураккаблиги, керакли масаллиқлар (реяептурасининг) таркибининг бойлиги, ана шу масаллиқларни тсғраб тайёрлашнинг мукаммаллиги ҳамда турларининг ҳар хиллиги каби омиллар айни таомнинг жуда қадим замонлардан буён ривожланиб, мураккаблашиб, шу билан бирга пишириш усули умумий бир қолипга тушиб келаётганлигини ксрсатади. Ўзбекистоннинг ҳар бир областида палов тайёрлашнинг сзига хос, бошқа жойлардагидан фарқ қиладиган усуллари ҳам йилдан-йилга такомиллашиб келган. Чунончи, Фарғона аҳолиси паловни самарқандликлардан бслакчароқ, тошкентликлар тайёрлаган палов сса Бухоро ёки Хоразмда тайёрланадиганидан сзгачароқ бслади. Гап шундаки, бунинг сабаби сша жойларда етиштириладиган масаллиққа, албатта иқтисодий ва иқлимий шароитларга ҳамда халқнинг урф-одатларига боғлиқ. Азалдан шоли скилиб келинадиган Ааманган, Андижон, Фарғона, Марғилон, Қсқон шаҳарлари атро-фидаги сой бсйи қишлоқларида, Сирдарё, Зарафшон ва Амударёнинг воҳа оралаб стган ерларида, Самарқанд ва Бухоро каби қадимий шаҳарларда палов тайёрлашнинг юзлаб усуллари мавжуд бслган бслиши керак. Лекин илгари пазандалик ҳақида китоблар ёзилмаганлиги ёки ёзилган бслса ҳам булар бизгача етиб келмаганлиги, ёхуд тарихнинг тсзонли қатламлари остида абадий қолиб кетганлиги сабабли паловнинг кспгина турлари бизгача етиб келмаган. Китоб муаллифи палов хилларини Ўзбекистоннинг турли шаҳар ва қишлоқларига саёҳат қилиб 30 йил давомида излади, ақли қаймоқ кексалардан ссраб суриштирди, халқ пазандалари орасида юриб срганди ва натижада бу таомнинг 20 дан ортиқ турини йиғиб 1979 йили «Ўзбек палови» номли китобига кирнтди.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:33:55
Лалов тарихи гуручдан бошланади

Дон маҳсулотлари орасида гуруч Осиё халқларининг асосий озуқаси ҳисобланади, бинобарин, дунё аҳолисининг тенг срми гуруч билан тирикчилик қилади. Аввойи шолининг ватани бслмиш Осиёда бу ссимлик узоқ-узоқ стмишлардаёқ маданийлаштирилган ва илк бор селекяисга киритилган. Чунки инсонист маданистига салмоқдор ҳисса қсшган Ўрта Осиё слкасида деҳқончиликнинг турли жабҳалари келиб чиққан сди.
Каспийдан Тсншангача, Ҳиндиқуш ва А­рон тизма тоғларидан то Урал дарёси-ю Ғарбий Сибирь ва Қозоғистон сйловларига чсзилган мана шу слка сунъий су-ғоришга асослангаи снг ҳосилдор деҳқончиликнинг ватани бслган.
Қадимданоқ Амударё, Зарафшон, Сирдарё каби улкан оби ҳаёт соҳилларида, гсзал Фарғона, Тошкент, Самарқанд, Бухоро ва Хоразмнпиг ибтидоий табиати бағрида деҳқончилик кенг тармоқ отган сди. Аеолит даврига хос топилдиқлар орасида дон снчадиган тошлар, сопол идишлар сиртидаги похол излари, буғдой ва арпа донининг гулханга тушиб ксмирга айланган қолидиқлари топилгап.
Демак бундап сал кам беш минг йил муқаддам асос солинган деҳқончиликда шоли    ҳам скилган бслиши керак. Бироқ бу тсғрида ҳочирча аниқ маълумотга сга смасмиз. Бободеҳқонлар гарчи шоли етиштирган бслсалар-да, бироз кейинроқ, сунъий суғориш жорий стилган кезларда бажарган  бслишлари мумкин, негаки серсув майдонларни хоҳлайдиган гуруч ссимлигига сунъий ишлов бериш анча мураккаб иш. А­ҳтимол улар шоликорликда ботқоқлик ва ачима ерлардап фойда-ланишгандир.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:34:01
Юқорида айтиб стилганлардан ташқари деҳқончиликнинг келиб чиқиши тсғрисида совет олими М.О.Косвен сратган назарис ҳам бор. Шу назарисга асос-ланиб одамзод дастлабки кезларда меҳнат қуроллари етишмаганлигидан ёки булар асосан, ёғоч, суск, тошдан ссалган бслганлиги учун ҳам ибтидоий деҳқончилик юмшоқ, ботқоқ ва балчиқ ерларда бошланган бслиши керак, деган хулосага келишимиз мумкин. Ботқоқ ва балчиқ ерларда олиб бориладиган бу деҳқончилик-ни биз бир қатор халқларда ҳануз ҳам учратамиз... бунинг устига шу усул билан скиладиган асосий ссимлик шолидир. Юқоридаги фикрни тарих фанлари доктори, профессор Я. Ғ. Ғуломовнинг қадимги Ўзбекистонда деҳқончиликнинг келиб чиқиши тсғрисидаги фикрлари ҳам тасдиқлайди.
А­ҳтимол шоли буғдой сингари қурғоқ ерларга ҳам скилиб фақат ёмғир сувигина унга кифос бслгандир, ҳар ҳолда Ўрта Осиёда шоликорлик мавжудлиги тсғрисидаги снг қадимги ёзув манбаси юнон тарихчиси ва географ олими Стробоннинг «Жуғрофис» китобида келтирилган.
Хитой тарихчиси Си-Ма-Ссннинг (срамиздан аввалги 186—146 йил) «Тарихий ёзишмалар» номли китобида Ўрта Осиёда 138 йилдан то 126 йилга қадар слчи бслиб турган хитойлик Чжан А¦снь келтирган бир далил бор, унда айтилишича:
«Ларпис (Ўрта Осиё) мамлакатида аҳоли строқ сшайди ва деҳқончилик билан шуғулланади, скишлари гуруч ва буғдой, узумдан шароб ҳам тайёрлайдилар... Иқлими иссиқ, тупроғи нам ерлардаги давонликлар (фарғоналиклар) ҳам деҳқончилик қилишади, строқ, гуруч ва буғдой скишади».
Юқоридаги маълумотларга асосланиб шоли (гуруч) Ўрта Осиёга срамиздан аввалги V—II аср срталарида тарқалган ва у маданий ссимлик сифатида сша давр оралиғида скила бошланган дес оламиз.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:34:10
Шолининг асли ватани қаер?

Бу тсғрида жуда хилма-хил фикрлар бор. Шулардан америкалик ботаник А. Декондаль (1885 йил), Совет табиатшунос олимлари А. И. Вавилов (1926 йил), А . Ю. А ожинея (1938 йил), Г. Г. Гушчин билан Л. М. Жуковский (1932 йил) ва В. И. Комаров (1938 йил), инглиз олими Баркилл (1933 йил), франяуз ботаниги Шевалье (1937 ва 1948 йиллар), ҳиндистонлик табиатшунослардан А амсх билан Гхош (1951 йил), вьетнамлик тарихчи Тао Зюй Ань (1957 йил) ва ботаник Дао Тхе Туан (1960 йил) ёзган асарларида ёввойи шолининг учта ватани мавжудлиги ҳақида фикр юритадилар, съни Жаиубий Хитой, Ҳинди-Хитой ва Ҳиндистон.
Ўрта Осиёга шоли шу давлатларнинг қайси биридан кириб келганлиги масаласида ҳам тарихий фактларга мурожаат қилиб ксрамиз.
Олдиндан айтиш мумкинки, шоли бизга Ҳинди-Хитойдан келган бслиши сира ҳам мумкин смас, чунки бу давлатдан Ўрта Осиёга узоқ стмишда бевосита йсл ва алоқа бслмаган.
А­рамиздан аввалги 3000 йилга оид Жайтун маданистига хос топилдиқлардан маълумки, Ўрта Осиёнинг азалдан кспроқ Шимоли-Ғарбий Ҳиндистон билан ало-қаси бслгани тасдиқланади.
Жайтун манзилидан топилган сопол идишлар Ҳиндистонда топилган шу каби идишларга жуда схшаш. Бу фикрни профессор М. Е. Массон ҳам тасдиқлайди, у Шимоли-Ғарбий Ҳиндистон деҳқончилигига Жанубий Туркманистондаги неолит даврининг деҳқончилиги таъсир ксрсатган бслиши керак, деган фикрни илгари су-ради.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:34:16
Ўрта Шарқ мамлакатлари, шунингдек, Шимолий Ҳиндистоннинг срамиздан аввалги III асрига оид ёдгорликларида Ложуворд тошидан ссалган бирмунча нарсалар борки, ушбу тош Ўрта Осиёдан олиб борилган бслиши керак. Чунки сша даврларда Ложуворднинг сккаю сгона кони Бадаҳшон (Тожикистон) тоғларида бслган сди. Ўзбекистон территориссидаги срамиздан аввалги III—II асрга оид қабр қазилмаларида сса Ҳинд океани оролларидагина мавжуд бсладиган вулқоний жилвир тошидан ишланган мунчоқ ва тақинчоқлар топилган.
Демак, юқоридаги далиллар Ҳиндистон ва Ўрта Осиё халқлари сртасида срамиздан олдинги IV—III асрлардаёқ алоқа бслганлигини ксрсатади. Деҳқончилик борасидаги шундай алоқаларда ёввойи шолини олиб келиниб сунъий суғоришнинг илк ватани бизнинг слкамизда скилган бслиши сз-сзидан маълум.
Хитой билан сса алоқамиз анча кейин (срамиздан аввал тахминан II асрда) слчи Чжан А¦снь томонидаш «Ипак йсли» очилгандан сснг йслга қсйилган. Бу кспгина тарихий китобларда ёзилган. Мана шунинг сзидан ҳам маълумки, шоли бизга Хитойдан стмаган, чунки бу мамлакат билан алоқа бошлангунга қадар шоликорлик Ўрта Осиёнинг сзида анча авж олган бслади.
Шоли Ҳиндистондан келган деган версис сса анча тсғрироқдир. Агар шундай бслса, у Бақтрис (Афғонистон) ва Ҳиндиқуш тоғлари орқали стган бслади. Буни Лингвистик маълумотлар ҳам бир қадар тасдиқлайди. Масалан, қадимги ҳинди санскрит тилида скиладигаи гуруч уруғи «шоли» деб аталади. А­нди афғон, тожик ва сзбек тилларида ҳам бу дон «шоли» шаклида бир хил аталади. Яна санскрит тилида гуруч «брише» деб юритиларкан. Худди шу нарса афғон тилида «беренж», тожик тилида «биринч» ва сзбек тилида «гуруч» деб аталадики, булар сртасида ғостда сқин акустик ва транскрипяион схшашлик борлиги аниқ сезилиб турибди.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:34:22
Лрефоссор С Л. Толстов Ўрта Осиё халқларининг анчагина манзилларида варварлик даврининг қуйи босқичига оид қазув ишлари олиб борган сди. 4 ва 5 сонлари билаи белгиланган Жанбас қалъа манзилларини олим Келтиминор маданисти деб атади. Ушбу маданист срамиздан аввалги IV асрнинг охири ва III асрнипг бошларига тсғри келади. Бундаги топилдиқлар орасида сша даврнинг сзига хос унча сайқал берилмаган кели (сғирча) нинг тош сопи сътиборимизни сзига тортади. Мана шу топилдиқ ҳам узоқ стмишдаги Ўзбскистон ғаллакорлиги (шоликорлиги) дан бир далолат.
Варварликнинг срта босқичига тсғри келган 6 сонли Жанбас қалъада ҳам тошдан ссалган дон снчигичнинг синиқлари топилган. Буни 1945—1946 йилларда сша жойда илмий ишлар олиб борган профессор  Я. Г. Гуломов Сусрғон маданисти деб номлади. Сусрғониннг мис ва сопол буюмлари ҳам сша пайтда деҳқончилик анча ривож топганлигидан далолат беради.
   Ўрта Осиёда сунъий суғориш анча кенг ривож топгани туфайли хсжаликнинг бошқа соҳаларида бслгани каби ғаллакорликдек қийин соҳада ҳам қулларнинг меҳнати асосий бслиб қолади. Бу даврларда барча дон скинлари билан бир қаторда шоли ҳам анча ксп скилган бслиши керак.
А­рамизнинг VI асрларидан сътиборан Ўрта Осиёда феодализм даври бошланиб, унинг ксп асрлик тарихи орқали то бизнинг давримизгача етиб келган шоликорлик касбини авлод-аждодларга мерос қолдирган деҳқон боболаримиз турли навлардаги шолиларнинг ҳақиқий селекяионерлари ҳисобланадилар.
Маданийлаштирилган снларча навлар билан бир қаторда Ўрта Осиёнинг ушбу жайдари гуручлари: арпа-шоли, буғдой гуруч, қирмизи шоли, хсжа Аҳмат, оқ шоли, девзира, қазақи шоли, сзбеки шоли, қора қилтириқ ва бирмунча бошқа навлари борки, булар ҳануз ҳам скилади.
Шундай қилиб, Ўрта Осиё бутун Осиё қитъаси тарихида сунъий суғоришга асосланган деҳқончиликнинг снг қадимги маркази ҳисобланади. Олтин тупроққа оби ҳаёт сувини бериб, ёввойи шолини маданийлаштириб дурдона гуручга айлантирган унинг инжу сратувчи меҳнаткаш бобокалон деҳқонлари ҳам шу ерликдир.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:34:31
Лалов ош — халқ ижоди

Ҳузур қилиб паловни еб стириб оғзаки гурунгларда: «Бу неъматни ким ижод қилган скан?»— деган савол туғилиб қолади. Бунда ҳар ким ҳар хил фикрни айтади. Бировлар: «бу таомни Луқмони Ҳаким ижод қилган», деб тилимиздаги «бир луқма ош», «луқмадан ҳалол», «палов ҳокимлар овқати» каби ибораларга тасниб «исботламоқчи» бслишади.
Аки «Тожик пазандалиги» китобининг автори Содиқ Аминовнинг фикрича, «паловни Афлотун ижод стган» смиш. Чунки,— дейди у киши,—бу таомнинг «палови Афлотуни мусаллам» деган хили бор. Лекин Содиқ Аминович паловнинг бу хилини сз китобларига киритмаганлар ва «Афлотун палови» нинг реяепти ва технологисси ҳақида тсхталиб стмаганлар ҳам.
Шуни айтиш керакки, паловни Ўзбекистондан хорижда алоҳида шахс ижод стиб бу ерга олиб келиб тарқатган смас. Қолаверса бу таомнинг масаллиғи хилма-хил сканлиги, уларнинг ҳар бирининг пишиш жараёнини белгилаш, тсғраш усулларини аниқлаш сша масаллиқларни бир-бирига қсшиб бағост лаззатли, мураккаб химисвий бирикма ҳосил қилиш, пишириш усулининг мукаммал, пухта сканлиги, палов турининг анча ксплиги ва ҳар бир турдагиси бир-биридан кескин фарқ қилишлиги каби бир қатор омиллар ушбу таом бир кишининг ижоди бслиши сира-сира мумкин смаслигини ксрсатиб турибди.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:34:40
Лазандалик санъат скан, бунда ҳам ижод бслади. Лазандаликдаги ижодкорлик худди бошқа санъат жанрларидаги каби халқ ҳаёти, урф-одати, халқ ижодкор-лигидан келиб чиқади ва ҳамма вақт сша халқ сшаб турган мамлакат ва даврнинг иқтисодий асосларига таснади. Ижодни албатта алоҳида шахслар амалга оширади, аммо лекин сша шахслар сз ижодини халқнинг тажрибасидан келтириб чиқармаган бслса, йсқ деганда, кспчиликнинг амалий фаолистига тасниб иш тутмаса, бундай ижоднинг умри қисқа бслади. Яна ҳар бир ижодкор сз ижодининг самарасини халққа манзур тушира олиши керак ва халқ уни қсллаши керак. Халқ қсллаб-қувватлайдиган нарса сса омманинг юксак дид-табиати, унинг меҳнати самаралари, ҳаёт кечиришга ва маданистни олға суришга бслган интилишларига мос тушмоғи жоиз.
Мана шундай бслмаса ҳар қанақа ижод, шу жумладан, таомшуносликдаги ижодкорлик ҳам узоқ стмишдан, то ханузгача сақланиб қолмаган бслур сди. Бинобарин, паловни биз халқ ижодидан келиб чиққан таом дейишга ҳақлимиз. Уни тайёрлаш усули (технологисси) ни ва зарур масаллиқлар (реяептураси) ни мукаммал бир даражага келтиришда турли касб сгаларининг ҳиссалари бор сканлиги сз-сзидан маълум бслиб турибди. Асрлар мобайнида ғаллакор, боғбон, чорвадор, деҳқон ҳам, косиб ва пазанда ҳам, уй бекаси-ю, шифокор табиб ҳам, кимёгар ва илми ҳикмат сгаси бслмиш аллома ва бошқа мутахассислар ҳам сз амалий фаолистларининг бир қисмини паловпазликка бағишлаганликлари турган гап. Лаловни халқ бирданига ижод стган смас, балки жуда ксп асрлар давомида бунинг реяепти ва технологиссини мураккаблаштириб борган. Аввалига гуручни қуруқ қайнатиб бунга сабзавотлар ва гсштни қсшиб ейиш одати бслган бслиши мумкин. Худди шундай одатни биз Шарқий, Жанубий ва Марказий Осиё халқларининг пазандалигида учратамиз. Корес, Хитой, Японис, Индонезис, Бирма, Вьетнам, Ҳиндистон ошхоналарида гуручни қуруқ пишириш ҳанузгача сақланиб қолинган.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:34:45
Қайнатилган гуручга қсшиб ейиладиган масаллиқларни (гсшт-ёғ, сабзи-пиёз) бирга пишириш А­рон, Афғонистон, Тожикистон ва Ўзбекистон ошхоналарига хос услубдир.
Аки Европа мамлакатларининг пазандалигини олиб қарайдиган бслсак, унда ҳам гуруч алоҳида пишириб олиниб, гсштли, балиқли, сабзавотли овқатларга гар-нир қилиб берилади. Аммо сзбек паловининг мураккаб технологисси ва хилма-хил реяепти барча жаҳон пазандалигидаги гуручли овқатлардан кескин фарқ қилади. Лалов ижодиёти уни овқат тарзида пиширишдан бошланган бслиши ҳам мумкин (масалан, мастава). Сснгра бундан сртача қуюқликдаги — «шовла», пировардида снг қуюқ овқат — «палов»га келиб тсхталган бслиши ҳам мантиққа тсғри келади. Мастава-шовла — палов схемасида реяепт ва технологис асосан бир хил. Ҳар учала таомда ҳам қозонга аввал ёғ солиниб, пиёз жазлаб, гсшт қовурилади. Сснг сабзи ва бошқа масаллиқларни пиширилгач гуруч солинади. Фақат фарқ шундаки, маставага сув ксп қуйилиб гуруч оз солинади (суюқ ош), шовлага сув сртача қуйилиб гуруч ҳам сртача солинади ва илашимли қилиб пиширилади (бстқа), паловга сса сув озроқ қуйилиб гуруч кспроқ солинади (титроқ дона-дона ош). Маставадан шовлага, шовладан паловга стиш қисқа вақтда юз бермаган ва буни айрим кишига хос фаолист деб бслмайди. Бу халқ ижодидир.
Албатта барча ноз-неъматларнинг сарасига синфий жамистларда сксплуататор синфлар сга бслиб олганидек, палов ҳам бора-бора кспроқ бой хонадонларда тайёрланадиган бслиб қолди. Бу ҳақда «Ўзбекистон халқлари тарихи» да айтилган фикр жуда қизиқарли: «Ўзбекистоннинг аксарист жойларида меҳмондорчилик пайтидаги севимли ва снг шарафли таом палов ҳисобланган. Бу таомни тайёрлашнинг снларча усуллари мавжуд сди. Бой хонадонларда палов десрли ҳар куни, сртаҳол хонадонларда сса ҳафтада бир марта — жума бозор арафаси (пайшанба куни) кечқурун пиширилган. Қамбағаллар учун сса ғост ноёб таом ҳисобланган».
Шунга қарамай халқ оммаси снг оғир иқтисодий шароитларда ҳам паловнинг унут бслиб кетмаслигига ҳаракат қилганлар, чунончи паловпазлик мусобақалари ташкил стиб турилган. Бу тсғрида сша китобда сна шундай  фикрлар бор:
«Оилада овқатни ҳамиша аёллар тайёрлашган, ам-мо... ҳар бир сркак киши палов тайёрлашни срганиб олишни сзи учун мажбурий бир иш деб билган ва бу санъат кспинча ифтихор ва паловпазлик мусобақаларининг мазмуни бслиб хизмат қилган».
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:34:51
Лаловнинг Ўрта Осиёда ижод стилиб сснг бошқа жойларга тарқалганлиги тсғрисида мана бу фикр ҳам далолат бериб турибди: «Локистон ва Шимолий Ҳин-дистонда сшовчи бадавлатроқ мусулмои аҳолиси сртасида Лулао (палов) анча машҳур таомдир. Ушбу таом Ўрта Осиёда келиб чиққандир. Буни Ҳиндистонга илк срта асрларда мусулмон фотиҳлари тарқатишгандир».
Лалов тсғрисидаги фикрлар адабиёт, тарих ва бошқа фан соҳаларига оид манбаларда ҳам бор. Хусусан, ёзувчи  В. А. Смирнова-А акитинанинг «Абу Али Ибн Сино қиссаси» номли китобида X—XI асрлар бссағасидаги тарихий воқеаларни бадиий баён қилиш билан бирга улуғ табиб сшаган даврда ҳам «юзига зираворлар сепилган... девзира гуручдан пиширилган ва ғост лаззатли... хушбсй, серёг шохона палов» мавжудлиги тсғрисида анчагипа гаипларни айтади.
Ўтган асрнинг машҳур шарқшунос олими венгрислик Герман Вамберининг «Бухоро ва Мавороуннаҳр тарихи...» помли нодир асарида XIV асрда ҳам палов шарафли таом ҳисобланганлиги ва умуман сша даврдаги дастурхон ноз-неъматларига стнографик нуқтаи назардан алоҳида тсхталиб ушбу фикрлар ёзиб қолдирилган: «Бунингдек хилма-хил таомнома бошқа жойларда сира бслмаса керак, ғостда сийрак маълумотларга ксра ҳукм қилганимизда ҳам уларнинг (сз-бекларнинг К. М.) снг севимли таомлари қуйидагилардир: қовурилган қсй ва от гсштлари, палов, қийма солинган хамир таомлари, мевали тортлар ва ширин нонлар».
XV аср ёдгорлиги «Бобурнома» да ҳам палов тсғрисида анчагина фикрлар айтилган.
Машҳур сняиклопедист олим ва давлат арбоби Абулфазл Алломийнинг XVI асрга оид ажойиб қомус характеридаги «Ойини Акбарий» номли китобида 35 хил таомни тайёрлаш усули, жумладан, гсшт қийма, девзира гуруч, муҳашшир нсхат ва бошқа масаллиқлардан пишириладиган «қийма палов» тсғрисида фикрлар бор. Ушбу таом Бобурийлар сулоласидан Жамолиддин Акбар ҳукмронлигида (1556—1605) мавжуд бслган.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:34:56
XVII асрда сшаган географ ва тарихчи олим Маҳмуд ибн Вали қаламига мансуб «Баҳр ул-асрор» китобида сса Мавороуннаҳрда ссадиган дон, сабзавот ва мевалар, уларнинг навлари, скиладиган жойлари, хусусистлари, озуқали қиммати тсғрисида батафсил баён бор. Бизни қизиқтирган нарса гуруч бслди. Олим гуручнинг «девзира» аталмиш нави борлиги ва у ғост серлаззат ва инсон учун жуда фойдали сканлигини айтади.
Ўзбеклар паловни ажойиб неъмат деб билади. Уни исроф қилмаслик, ҳатто бир дона гуручини ҳам оёқ остига, нопокиза жойларга тушиб қолмаслигига ҳаракат қилиш, гавҳардек асраш халқимизнинг снг схши одатларидан биридир. Чунки палов таркибига кирадиган ҳар бир масаллиқ халқнинг машаққатли меҳнати свази-га сратилади.
Бу таомнинг ижод стилиши териб-термачлашдан деҳқончиликка, ёввойи ҳолда ссувчи донларни (шолини) маданийлаштириш ва овчиликдан чорвачиликка, ҳайвонларни қслга сргатиш, сснгра сна илдизмевали ссимликлардан сабзи, пиёз кабиларни ҳайдалган ва суғориладиган ерларга скиб кспайтиришга стиш билан бошланган.
Лалов сзбек пазандалик санъатининг снг юқори чсққисидир. У пишириш-қовуруш, қайнатиш ва дамлаш каби мураккаб технологик жараёнлардан иборат-ки, албатта бу таомни тайёрлашни срганиб олган ҳар бир киши бошқа снлаб таомларни ҳам бемалол пишириши мумкин.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:35:16
«Лалов ош» стимологисси халқ афсонасида

       
Лулингдан бир пулинг қолса, палов е,
        Кунингдан бир кунинг қолса, палов е.

Ўзбек халқининг ушбу матали палов ошнинг ғост серлаззат тсй ва меҳмондорчиликларда тайёрланадиган шарафли таом сканлигига ишорадир. Чунки палов Ўрта Осиё, асосан, сзбек ва тожик халқларининг миллий таоми ҳисобланиб, жуда қадим замонлардан буён маълум.
Агар паловни ҳар бир хонадон меҳмон келишига атаб ёки маросимлардагина дамланадиган бслса, ёхуд сз оила аъзолари учунгина тайёрланса кспинча бунга фақат ҳафтанинг пайшанба кунларигина тайёргарлик ксриларди. Бунинг сабаби ҳаммани қизиқтиради, лекин ҳеч ким аниқ билмайди. Аки «палов» ссзи нимани англатади? Фақат сзбеклардагина смас, балки дунё халқларининг кспгина тилларида «палов» маъносини англатадиган ссзлар борки, булар асли қаердан келиб чиқдийкин? Чунончи: А оссисда «палов», Ғарбий Европа ва Америкада «палов», Ҳнндистонда «пулао» (ҳинди), «плав», (урду), Қозоғистон ва Шарқий Туркистонда «палов», Арманистон билан Грузисда «плав», Озарбайжонда «чилав», Хоразмда «чалов, Тожикистонда «ош палов», Ўзбекистонда «палов ош» тарзида талаффуз стиладиган бу таомнииг номи қайси тилга хос?
Балки, сзбекча «палов ош» термини сшаларнинг биронтасидан олинмадимикин?
Бу тсғрида ҳеч қандай лингвистик маълумотга сга смасмиз.
Аммо, гуручнинг ватани бслмиш Ҳинди-Хитой, Хитойда палов тайёрланмайди. Уларда гуручдан тайёрланадиган хилма-хил таомларнинг номларидан биронтаси «палов» га схшаш ссз билан талаффуз стилмайди.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:35:42
Лекин, урду тилидаги «плав» ссзининг талаффузи сзбекча «палов» ссзига схшаш бслиб, у ҳам «гуручли ош» ни билдиради.
Қозоғистон ва Шарқий Туркистонда (уйғур тилида) «палав» ибораси билан юритиладиган таом номи заминида сзбекча «палов» ифодаси ётади ва улар қисман, «палав» деб шовлани ҳам аташади.
Арман ва грузин тилларидаги «плав» термини ҳам гуручдан тайёрланган «қуюқ таом» маъносида юритилади. Булар сзбек паловини ва бундан анча фарқ қи-ладиган арманча ва гурузинча паловни ҳам худди шундай аташади.
Муқаддас номлар, қизиқарли атамалар, кундалик ксп ишлатиладиган терминлар стимологисси илмий ишланмаган бслса, бундай тушунчаларнинг маъносини халқ сз оғзаки ижодиётининг афсоналаридан «ҳал қилишга» уринади. Буни лингвистлар «халқ стимологисси» деб аташади.
Халқ орасида «палов ош» атамасининг келиб чиқиши ҳақида бир афсона юради. Бу афсона Абу Али ибн Сино номи билан боғлиқ бслганлиги учун ҳам қизиқарлидир.
«Қадимда бир шаҳзода гсзалликда тенги йсқ, бироқ камбағал оиладан бслган бир қизга ошиқ бслиб қолади.
Бироқ шаҳзоданииг косиб қизига уйланиши қийин бслганлигидан ошиқ ксп изтироб чекади. Лировардида у кскрагини заҳга бериб, бир неча кун овқат танаввул стмай, афгор бслиб қолади.
Шоҳ Абу Али ибн Синоии чақиртириб сғлининг касаллигини аниқлаш ва даволаш кераклигини буюради.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:35:50
Йигит сз дардини ҳеч кимга айтмайди. Лекин улуғ табиб уни синчиклаб текширгач, аъзоларида зарур моддалар камайиб кетганлигини билади. Олим очликнинг сабаби ишқ дардига мубтало бслганликда сканлигини аниқлайди. Ушбу касални тузатишнинг икки йсли бор, Бири — ошиқни маъшуқага қовуштириш, иккинчиси — етти хил масаллиқдан тайёрланган серқувват таом «палов ош» едириш.
Шаҳзода сз дардини айтмагани ҳолда, унинг касалини исбот қилиш керак, бу — шоҳнинг талаби. Шунда Абу Али ибн Сино шаҳардаги барча маҳаллаларнинг номини биладиган бир мсйсафидни топтириб келишни шоҳдан илтимос қилади. Бундай одам топтириб келинади.
Табиб унга:
Шаҳар маҳаллаларининг номини бир чеккадан қаттиқ овоз билан санаб чиқасан,— деб буюради, сзи сса беморнииг томирини ушлаб туради.
Мсйсафид маҳаллалариинг номини атаб-атаб, битта маҳалланинг номига келганида йигитнинг томирида қон айланиш кескин сзгариб кетганлиги Абу Али ибн Синога маълум бслади:
— А­нди, дейди олим,— сша маҳаллада сшайдиганларнинг барчасини танийдиган одамни топтиришингизни илтомос қилардим,
Шоҳ бундай одамни ҳам дарҳол топтиради. Олим унга:
— Ҳамманинг номини қаттиқ овоз билан айтиб турасан, — деб буюрди. Ўзи сна беморнинг томирини ушлади. Исмлар бирма-бир саналиб, бир косибнинг номи аталганда шаҳзода сна сзгариш иайдо бслди.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:36:00
Абу Али ибн Сино шунда очиқ айтди:
— Шаҳзоданинг касаллик сабаби фалон маҳалладаги фалончи косибнинг қизига ошиқ бслганлигидадир, уни тузатиш учун тсй қилиш керак ва албатта шу бугундан иборат ҳафтада бир марта палов ош едириб туриш керак. Шунда бемор тузалиб, бақувват бслиб кетади,— деб маслаҳат берган скан».
А­ҳтимол, пайшанба куни ош дамлаш сшандан кейин расм бслгандир?
А­ҳтимол, ошиқ-маъшуқларни қовуштириладиган тсй куни албатта ушбу шарофатли таомни тайёрлаб барчага тортиш ҳам шунга боғлиқдир? А­ҳтимол, касалга мадад берган табиб ибн Синонинг илми ҳам: халқ стимологиссида «Мадади Сино» деб аталиб, кейинчалик «Медияина» бслиб кетгандир?
Албатта бу ҳам фақат бир фараз бслиб, илмий асосланмаган фактлардир. Ўша афсонанинг давомида айтилишича:
Улуғ ҳаким:
— Касалга палов ош пишириб беринглар,— деганидан кейин, ушбу таом реяепти учун керакли масаллиқларнинг бош ҳарфларидан иборат бундай  ёзув қолдирган смиш:   
(съни «палов ош»). Бу етти хил масаллиқдан иборат бслиб,  Л — пиёз: А—аёз, съни сабзи ёки беҳи; Л-лаҳм, съни гсшт; О-олио, съни ёғ; В - вет, съни туз; О - об, съни сув; Ш - шоли, съни гуруч. Ана шу ҳарфлар жамланса, «Лалов ош» тушунчаси ҳосил бслади.
Шундай хулоса чиқаришга ҳақлимизми, йсқми, бундан қатъи назар мазкур схемани бошқалар ҳам келтиришади, хусусан тожик давлат педагогика институти химис кафедрасининг дояенти А. А ажабов «Лалов кимёси» номли мақоласида келтиради.
Бунинг аниқ шундай сканлигини тасдиқлайдиган бирон-бир тарихий манба йсқ, албатта, А. А ажабов ҳам худди халқ орасида тарқалган афсонага асосланган бслиши керак. Бироқ у тожик тилининг хусусистларига қараб тушунчани «Ош палов» тарзида ифода стади.
Афсона афсоналигича қола турсин, ҳақиқатга ксчганимизда палов ош ана шу етти хил масаллиқдан (пиёз, ёғ, гсшт, сабзи, гуруч, сув, туз) тайёрланади. А­ндиликда паловга майиз, нсхат, қалампир, мурч, зира, зирк ва сна бир қанча масаллиқлар солиб дамланади. Булар асосий смас, балки қсшимча масаллиқлардир ва буларсиз ҳам палов ош пиширса бславеради.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:36:15
Чой — қувватга бой

«Чой нима?»— деган саволга кспчилик: «Ичимликда» — деб жавоб бериб қсс қолади. Лекин Ўзбекистонда чой оддий ичимликкина смас, балки одамлар срта-сидаги муносабатнинг анъанавий слементидир. Бизда чой номи билан боғлиқ бир неча издаҳомлар ва меҳмоннавозликнинг турлари келиб чиққан бслиб, бу ичим-ликда гап ксплигидан далолат беради: «Чойхона базми», «Бир пиёла чойга таклиф», «Келинчак қслидаги чой» ва ҳоказо. А­рталаб туриб нонуштани чой ичишдан бошлаймиз. Меҳмондорчиликнинг бошланиши ҳам, сртаси ва охири чой билан. Танишингизни учратсангиз салом-аликдан сснг «қани, марҳамат, чой қуйиб бераман» деб таклиф қиласиз. Бир сзингиз, ёки улфатлар билан чойхонага кириб бир чойнак чойни майдалаб стириб ҳордиқ чиқарасиз. Аега шундай? Чунки чой ажиб бир неъматдирки, унинг ранги мусаффо, гсзал, мазаси хуштаъм, ҳиди хушбсй бслиб ичган кишига чинакам ҳузур бахш стади. Аеча бор синаб ксргандирсиз, ахир ҳаво ҳарорати совуқ бслганда чой ичсангиз танангизни иситади, иссиқ пайтларда ичилган чой — салқинлатади. Қорин очликда чой ичилса бир оз таскин топилади, овқатдан сснг ичилган чой ҳазм қилдиради. Барча ичимликлар ичида чанқоқни схши қондирадигани ҳам чой ҳисобланади. Ташна бслмасангиз ҳам, шунчаки, бекор стириб чой ичсангиз — срмак, ишдан чарчаб келиб, чой ичсангиз — ҳордиқ. Уйқу босиб келганда чой ичилса киши сергак тортади, уйқудан кейин туриб чой ичилса, чеҳрани очади. Кснгил айнишини, бош оғриғини чой қолдиради.
Шу сабабдан бслса керакки, чойни гсдаклардан тортиб, қарисларгача, соғлом кишилардан тортиб хасталаргача — барча ичади.
Чой шундай неъматки, у асабларга ором бериб, кишини бардам ва бақувват қилади. Ўзбек халқида: «Агар чой ичмасанг, қувватни қайдан оласан?»— деган нақл бежиз айтилмаган бслса керак.
Чойнинг ажойиб хусусистлари шоирларни ҳам илҳомлантирмай қсймаган, у ҳақда анчагина шеълар битилган. XIX асрда бухоролик шоир Шоҳ Аиёз Бухорий «Чойнома» номли достон ҳам ёзган. Чой тсғрисидаги снг мақбул шеърлардан бири ҳинд шоири ва мутафаккири А абиндранат Тагор қаламига мансуб бслиб, шундан бир мисол келтирамиз:

Чиқардир ҳордиқ —доим ичсанг чой,
Чойдир нафосат, куй, ғазал, чирой.
Чоп азизим, кел, чой ичайлик, чой,
  Чойдан ол мадад, чой қувватга бой!
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:36:23
Чой кимёси ва чой давоси

Чойнинг шифобахшлиги жуда қадим замонлардан буён маълум. Япония ва Хитойда, Ҳиндистон, Шри Ланка ва бошқа давлатларда жуда кўп касалликларни қадимдан чой билан даволаб келинади. Ўзбек халқ табобатида ҳам шамоллаш, ич кетиш, иштаҳасизлик, бош оғриғи, тиш оғриғи каби касалликларни чой билан даволаганлар. Кўз оғриғига қуюқ дамланган қора чойнинг нафи борлиги кўпчиликка маълум, посотли яра-чақаларни ҳам илиқ чой билан ювилса тозалайди. Чунки чойда бактерияларга қарши қирон келтириш хусусияти ҳам бор. Чойнинг хушбўйлиги ҳам, мазалилиги ҳам, шифобахшлиги ҳам унинг таркибидаги химиявий моддаларнинг хилма-хиллиги ва мураккаблигидадир. Олимлар чойда 120 хил модда борлигини аниқлаганлар. Чойда, қайноқ сувда эрийдиган моддалар бор, булар экстрактив моддалар деб аталади ва дамланган қайноқ сувга ўтиб ранг беради. Бу моддалар чой совигандан сўнг идиш тагига чўкиб қолади, суви буғланиб кетса, пиёла тагида қизғиш жигарранг қуйқа ҳосил қилади. Баъзилар бу қуйқани зарарли деб ўйлайдилар, аксинча чойнинг энг фойдали жавҳари худди ана шудир. Шу хил экстрактив моддалардан бири—танин ҳисобланади. Бу модда овқатни ҳазм қилишда актив иштирок этади.
Замонавий медицинада турли ошқозон-ичак касалликларини танин билан даволашади.
Чойда яна катехин ва эпикатехин деб аталувчи моддалар ҳам бўлиб, булар Р витамини хусусиятига эгадир. Унинг шарофати шундаки, Р витамини қилтомирларни мустаҳкамлайди ва кенгайтиради, натижада қон яхши юришиб кишини тетиклаштиради. Айинқса, бош мия ичидаги ва юрак мушаклари орасидаги капилляр томирлар учун унинг фойдаси катта.
Чойнинг муҳим таркибий қисми бу кофеиндир. Кофеин дастлаб кофе таркибида топилгани учун шундай деб аталади. Кофеин кофе, какао ва чойдагина мавжуд. Бу алкалоид модда ҳали бошқа ўсимликларда кашф қилинганича йўқ. Кофеин кайфиятни чоғ қиладиган алкалоид бўлиб, у марказий асаб системасини мулойим қўзғатади, натижада мия нейропларининг толиқиши барҳам топиб кишинииг ақли пешланади. Кофеин билан танин бирикмаси аввало юрак ва бошқа муҳим аъзоларимизнинг физиологик фаолиятипи яхшилайди.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:36:30
Чой таркибидаги ифор (сфир) моддаси ичимликнинг оромбахш хушбсй ҳидини таъминлайди, натижада чой ичган кишининг иштаҳаси очилади.
Чой ҳам витаминларга бой неъматлар қаторига, киради. Унда С, В1 В2, ва А А  витаминлари мавжуддир.
С витамини жуда шифобахш бслиб, спка шамоллаши, кскйстал, бсғма каби оғир касалликлардан тезроқ қутулишга ёрдам беради. Жароҳат, сра ва синган сускларнинг тезроқ битиб кетишига восита бслиб, аъзоларимизни чарчашдан сақлайди. Агар ушбу витамин етишмаса кишининг милклари хилвираб, тишлари тскилиб кетади, съни у яинга касалига мубтало бслади.
Асаб системаси билан юрак фаолисти учун В1 витамини схши шифодир. А­т ва мушакларнинг бсшашиб кетиши ва қсл ёки оёқлар ҳаракатга келмай шол бслиб қолишдан сақлайди.
В2 витамини ксздан тинмай ёш оқиб турадиган касалликдан ва лабларнинг бичилиб кетишидаи асрайди.
А А  витамини сса модда алмашинувига ижобий таъсир қилади ва дармон қуриб кучсизланишдан сақлаб аъзоларимиз фаолистини схшилайди, қон томирларимизнинг мсртлашишининг олдини олади. Маълумки замонавий медияинада қон босимииинг ортиши (хафақон ёки гипертонис) ҳамда зеҳн пасайиши (атеросклероз) каби оғир касалликларда никотин кислотаси деб ата-лувчи А А  витамини билан аскорбин кислотаси деб юритилувчи С витамини бирикмасидан иборат дорилар тавсис стилади. Чойда сса бундай дорилар табиий ҳолда мавжуддир.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:36:39
Чой тарихи

Чой тсғрисида ёзилган китобларда бу ичимликни ичишни одамлар 3500 йил муқаддам кашф стганлар, дейилади. У дастлаб Хитойда кашф стилган. Унинг номи ҳам хитойча «ча-ийе» деган икки ссздан келиб чиққан бслиб «сшил барг» деган маънони англатади.
Чойнинг кашф қилиниши тсғрисида анчагина ривостлар бор, шулардан ҳақиқатга сқинроғи мана буниси:
Бундан 35 аср муқаддам стган Хитой хоқонининг канизларидан бири кечирилмас гуноҳ қилиб қссди ва ҳомиладор бслиб қолади. Аёлни слимга ҳукм қилиш гуноҳсиз гсдакни ҳам жазолаш бсларди. Шунинг учун у аёлни бир неча кунлик озиқ-овқат билан таъминлаб, кимсасиз биёбонга ҳайдаб юборадилар. У бир тоғ ёнига келганда ейишга овқати, ичишга суви қолмаган сди. Яшашдан умидини узиб бир бута тагига келиб ётади. У мадорсиз қслларини бутанинг сшил баргларига узатади — ҳеч бслмаса ташналикни қондирар-ку, деган умидда уни чайнай бошлайди. Маълум фурсатдан сснг аёл сзики бардам ҳис қила бошлайди, тетиклашиб срнидан туради. Барглардан анчагина юлиб олиб келган йслидан орқага қайтади. Шаҳарга келиб уни слимдан асраб қолган ана шу мсжизакор ссимлик тсғрисида одамларга ссзлаб беради. Биёбонда сшнаб турган см-сшил баргли бу бута чой ссимлиги сди. «Ча-ийе» — сшил барг овозаси саройга етиб боради. Хоқон собиқ канизакни саройга келтиришларини буюради. Келган аёлнинг соғлом, тетик ксриниши ва тиниқ юзларига қараб таажжубланади.
— Менинг табибларимга сша гиёҳни ксрсат, гуноҳингдан стдим, — дейди.
Табиблар сша ссимликни қидириб топадилар ва унинг хусусистларини срганиб, уни скиб кспайтиришга киришадилар.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:37:00
Аввалига чой доривор ссимлик сифатида қслланилган, скин майдонлари кенгайгач, кейинчалик у кундалик ичимликка айланган.
Чой сстириш Хитойдан Японисга ва Ҳинди-Хитой мамлакатларига тарқайди. А ивост қилишларича чой Ҳиндистонда ҳам қарийб 3500 йилдан бери маълум скан. А­рамизнинг IV асрида будда динининг раҳнамолари беморларга чой дамлаб ичишни тавсис қилганликлари тсғрисида маълумотлар бор.
Араб савдогари Сулаймон IX асрда Ҳиндистонга қилган саёҳатида сша жойда чойхсрлик жуда авжида сканлигини ёзиб қолдирган.
Европада чой XVI асрга келиб маълум бслади. Чой тсғрисида 1517 йили дастлаб венеяисликлар хабар топганлар. Кспгина тарихий манбаларга қараганда инглизларга 1598 йилда, португалисликларга 1600 йилда маълум бслади. Чой тсғрисидаги хабар голландисликларга 1610 йилда, франяисликларга 1636 йилда, германисликларга 1667 йилда етиб келади. Лортугалисга қуруқ чойни Ҳиндистондан олиб келиб сотмоқчи бслган бир савдогар катта зарар ксради, бо-зорда қанча уни мақтамасин, дамлаб слиниб-ёлвориб одамларга ичириб ксрмасин, ҳеч ким чойнинг қадрига етмайди.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:37:08
Голландисда ҳам дастлаб бу ичимликдан юз сгирганлар. Лекин бир куни қирол табиби Бантено кспчиликни тсплаб чойнинг фойдалилигини мақтаб узундан-узоқ маъруза сқигандан сснггина бу ичимликка нисбатан муносабат сзгаради. Англисда чой гарчи XVI асрнинг охирида келтирилгаи бслса ҳам бу ичимликнинг ҳузурбахшлиги ва дори-дармонлигини исботлаш учун қарийб юз йил зарур бслган. Халқда уни ичишга мойиллик туғилганда аксига олиб у жуда қиммат нархда сотилгап. Шу сабабли, чойни қирол хонадони-ю ва бадавлат оилаларгина ичганлар, холос. Германисда XVII асрнинг иккинчи срмида тарқалган чой тез шуҳрат қозонади. Ўша даврдаги немис императори инглиз чойфурушларини сзига ром қилиб олади. Чой савдосидан сира бож олмайди. Аатижада Хитой ва Ҳиндистон деҳқонларидан арзон-гаров харид қилинган бир неча юзлаб килограмм чойнинг ҳар грамини тиллага сотаверадилар.
Чойни денгиз сувига дамланганини сшитганмисиз? Бу воқеа 1773 йилда содир бслиб «Бостон чойхсрлиги» номи билан тарихда машҳур. Ҳиндистондан келтирилган чой Лондонда катта бож тслаб сотишга мажбур қилингач, чойфурушлар сз кемаларини Америка томон бурадилар. Бу ерда сса колонизаторлар «чой балосидан» қутулиш учун бутун бошлиқ бир кемадаги 340 сшик чойни «денгизга дамлайдилар», съни нобуд қиладилар. Шундан сснг анча вақтгача Америкага ҳам, Англисга ҳам чой келтирилмай қссди. Аатижада чойхсрларнинг ғалаёнлари бошланади. Аҳвол шу даражагача бориб етадики, масалани Англис парламентида ксриб чиқилади. Ҳукумат чойфурушлар учун анча имтиёзлар бериб, божни сса кескин камайтиришга қарор қилади.
А оссисга чой 1638 йилда келтирилганлиги тсғрисида аниқ тарихий маълумотлар бор. 4 пуд (64 кг) чойни Монголисдан подшо Михаил Феодоровичнинг слчиси Алексей Стариков олиб келади. А усларга чой жуда маъқул бслади. Шундан сснг унинг савдоси авж олдирилади. Сант-Летербург ва Москва шаҳарларида «сзи қайнар»— самовар идишлар ишлаб чақарила бошлайди. XVIII асрдан сътиборан самоварлар Тула шаҳрида ксплаб чиқарила бошлайди.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:37:14
Чойга бслган талабнинг кучайганлиги сабабли уни шу ернинг сзида сстириш заруристи келиб чиқади. Дастлаб ёввойи чойнинг ксчати 1818 йили Қримдаги Аикитин ботаника боғида стқазилган, сснгра бу ердан 1833 йили бир неча чой ксчат Закавказисга олиб келинади.
1895 йилда проф. А. А. Краснов билан агроном И. М. Клингер Хитойга борадилар ва чойнинг уруғини олиб келиб Батуми шаҳри сқинидаги Чақва деган қишлоқда скадилар. Бироқ тиллага тортиб олинган уруғ атиги 5% ссимта беради, холос. Маълум бслишича хитойлар А оссисда чойкорлик ривожланиб кетиб «бозорлари касод» бслишидан чсчишиб уруғни сотиш олдидан қайноқ сувга пишиб олган сканлар. А. А. Краснов билан И. М. Клингер сша 5% унган чойни 20 йил давомида қайта-қайта скиб кспайтириб 1915 йилга келиб 500 гектар чой майдони ҳосил қиладилар.
А­ндиликда чой Грузисда, Озарбайжонда, Қраснодар слкасида етиштирилади ва умумий майдони 80.000 гектарни ташкил стади.
Совет ҳокимисти даврида чойкорликка алоҳида сътибор берилади. Чойнинг агротехникаси, мелиораяисси, тупроқшунослиги, агрономисси, селекяисси, меха-низаяисси тсғрисида катта-катта китоблар ёзилган, илмий текшириш институти ишлаб турибди. Чой Ўзбекистонга дастлаб XIII асрда монголлар истилоси даврида келтирилган. Чой келтириб сотиш онда-сонда, мавсумий характерга сга бслиб, у ҳам бслса жуда примитив усулда амалга оширилган. Чунончи чойни қопларга сомон сингари солиб, от ва тусларга ортиб олиб келинар, натижада чой узоқ йслдаги ҳар хил ссимликларнинг, шсрхок чслларнинг қсланса  ҳидларини сзига сингдириб олиб айниб қолар сди. У вақтларда чойни сзга ҳидни сзига тортмаслиги учун қсрғошин қоғозларга сраб сшикларга солиб ташиш йсқ сди-да.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:37:24
Кейинчалик чой баргини сигир қаймоғи ва ҳскиз қонига аралаштириб тахта орасига олиб пресслаш (тахта чой) усули келиб чиққач, уни узоқ мамлакатларга слтиш қулай бслган.
Чойни Монголисдан Ўзбекистонга олиб келиш ғост қимматга тушганлиги учун скспорти тсхтатиб қсйилган. Чойга срганган халқ сса ноиложликдан «дала чой» деб аталувчи ссимликни ва «тош олма» нинг қобиғини дамлаб ичиб юрган. То XIX асрнинг срталаригача Андижон, Ааманган, Қсқон савдогарлари Қашқарга қатнаб «Син-ча-йие» (хитой чойи) олиб келиб сотиб юрганлар.
Тарихдан маълумки XIX асрнинг 60—70-йиллари Ўрта Осиё А оссисга қсшилди. Ана шу даврдан сътиборан Ўзбекистоннинг савдо-сотиқ ишлари, Оренбург, Саратов Самара, Қозон, Москва, Тула каби шаҳарлар билан чамбарчас боғланиб кетди. Бу ерга олиб келиб сотиладиган бошқа хил товарлар орасида чой, самовар, чойнак ва пиёла каби чой билан боғлиқ анжомлар ҳам бор сди. XIX асрда чойни Ўзбекистонга А оссисдан келтирилганлиги ҳақида аввал сслатиб стилган Шоҳ Аиёз Бухорийнинг «Чойнома» достонидан ушбу тсртликка сътибор беринг:

Хушбсй, мазам тотли, рангим каҳрабо тусда,
Шукриллоки, соғу касал ҳимоссиман.
Макбул бслдим ксп дилларга, хижроним А усдан,
Чун ҳаётнинг жондек ширин сармоссиман.

Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:37:32
Тошкент, Самарқанд ва Қсқонда Байзон фамилисли капиталистнинг чой магазинлари очилган. Тсртбурчак тунука қутиларнинг қопқогига «Байзон» деб ёзилган чойлар Ҳиндистондан келтирилиб А оссисда қадоқланарди. Ўзбеклар бу чойни «байзан чойи» деб атайдилар, руслар сса «фамильний чай» дейишган. Шундан келиб чиқиб сзбеклар ҳам «фамил чой» дейдиган бслишган. Биласизми, тилимиздаги «самовар», «чойнак», «пиёла» ссзлари ҳам русчадан олинган. Чунончи «сам»—сзи, «о»—ссз боғловчи ҳарф, «вер»—варить —қайнатмоқ бслиб, «сзи қайнатадиган» маънони англатади.
«Самовар» Андижон шевасида сна чойхона маъносини ҳам англатади. «Самоварчи»— чой дамлайдиган шахс. «Самовар палов»— чойхонада дамланган ош ва х, к.
«Чойнак» аслида «чай—ник». Маълумки рус тилида «ник» суффикси ичига бирор нарса солинадиган идишни билдиради. Демак, сзбекча «чойнак» ссзи русча «чайник» ссзидан олинган. «Лиёла» ҳам русчада «пиала». Бу ссз «пить»—ичмоқ феълидан ссалган бслиб, ичиш учун керак бсладиган идиш маъносини англатади.
Юқоридаги тарихий фактларга асосланиб Ўзбекистон чойхсрлик борасида А оссис билан қадимдан алоқадор скан.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:37:47
III. МАСАЛЛИҚЛАА ... МАСАЛЛИҚЛАА ...
ТАА ИХЛАА И, ТААªА ИФЛАА И, ТААªСИА ЛАА И

Минг дардга даво неъмат


Инсонист бундан 9—10 минг йиллар муқаддам ҳайвонларни қслга сргата бошлаган. Дастлаб от, фил, сигир, кейин сса қсй, счки, сшак, товуқ, срдак, ғоз, курка ва ҳоказолар қслга сргатилган. Кейинчалик сса фақат ҳайвон ва қушларгина смас, ҳатто ҳашаротлар ҳам қслга сргатила бошланган. Булардан бири ипак қурти, иккинчиси боларидир.
Асалари қайси асрда қслга сргатилгани ҳозирча номаълум. Аммо археолог ва геолог олимлар ер шарининг турли жойларида қазув ишлари олиб бориб шуни аниқлаганларки, асалари учламчи даврда ҳам мавжуд скан, бунга тахминан 56 миллион йил бслган. Одамнинг пайдо бслганига сса 3 миллион йилдан ортиқроқ вақт стди.
Қадимги маданист ёдгорликларига қараб аниқланишича, ибтидоий одам срмон ва тоғларга бориб ёввойи асаларининг асалидан баҳраманд бслиб юрган. Асалнинг ширин шираси уни сзига ром қилган-да, ахир! Фақат ширасигина смас, балки унинг шифобахш неъматидан қадимги табиблар ҳам фойдаланишган. Шунинг учун бслса керак қадимги Миср сҳромларининг деворларига нилуфар гули ва унга қараб учиб келаётган асалари суратлари солинган.
Қадимги Ҳиндистонда сса Вишна ва Кришна номли маъбудаларнинг тошга сйилган суратлари ёнида албатта асалари ҳам учрайди. А­рамизга қадар 2 мингинчи йилларда Ассурис мамлакатида слганларнинг танасини мум билан қоплаб, асалга ботириб қсйишган.
Асаларидан фойдаланиш барча халқларда, жумладан, Ўрта Осиё халқлари, Қадимги А усь, Юнон, А умо аҳолиси сртасида ҳам мавжуд бслган.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:37:55
Асалари ва асал тсғрисида ҳар бир мамлакатда китоблар ёзилиб турилган. Асалнинг озуқалик ва шифолик қиммати тсғрисида икки оғиз ссз.
Табобат илмининг бобокалони Абу Али ибн Сино асални «иккинчи даражада иссиқ ва қуруқ»,— дейди. «Унда тозаловчи, томирларни очувчи, ҳслликларни шимдирувчи қувват бор... Ксз хираланишини кетказади... Асални танглай билан сзиб ссриш ва ғарғара қилиш бсғмаларни тузатади ва бодом безларига фойда қилади... Асал суви меъдани кучайтиради ва иштаҳани оширади....
Аниқланишича, асалда 70 хил фойдали неъматлар бор скан. Шулардан шакар моддалари — глюкоза ва левулезадир. Бу моддалар асални тсйимли қилади. Унда витлминлардан А1, В1  В2, В6,  Вс, И, К, С, Е ва бошқалар бслиб, бу моддалар турли дардларга даво сканлигидан далолат беради. Қолаверса, асалда инсон ҳаётида зср аҳамистга сга бслган ферментлар ҳам бор. Яна бирмунча маъдан моддалар: калий, калтьяий, фосфор, кобальт, магний ва бошқалар унда мавжуд. Булар инсон аъзоларига худди женшень каби ижобий таъсир қилади ва асални узоқ вақт бузилмай туришини ҳам таъминлайди. Халқда — «Сариёғ — сасимас, асал — айнимас» деган мақол бор. Бу бежиз айтилмаган скан. Олимлар Миср сҳромларидан бир хум асал топиб олишди. Бу хумнинг ерга ксмилганига 3.300 йил бслган скан. Буни қарангки, ичидаги асал ҳали сз хушбсй ҳидини ва ширин мазасини йсқотмаган.
    Деҳқончиликда «етти хазина» деган гап бор. Бунга «саккизинчи хазина» қилиб асаларичиликни қсшса бслади, чунки асални халқ «Минг дардга даво неъмат» деб атайди.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:38:05
Зайтун ёғининг хосистлари

Бизда зайтун ссмайди, у Ўрта денгиз ҳавзасидаги мамлакатлардан келтирилади. Ўсимлик мойлари орасида снг тотлиси бслган бу ёғнинг ҳам сз тарихи ва снг муҳими ғост шифобахш хусусистлари бор.
Ушбу ёғ Испанис, Италис, Франяис, Греяис, Туркис, Сурис, Ливан, Фаластин, Миср, Жазоир, Марокаш каби мамлакатларда ссадиган зайтун дарахтининг хом ёки етилган мевасидан сиқиб олинади. Бундай дарахт ёввойи ҳолда срмон ҳосил қилиб ссади ёки маданийлаштирилиб, боғларда парвариш қилиб сстирилади.
Зайтун ёғини олиш технологисси дастлаб Мисрда бундан тахминан 2500 йил муқаддам кашф стилган. Фиравн Аабуходоноссор даврида зайтун ёғини ишлаб чиқариш технологисси махфий тутилган. Мабодо бу сир қсшни мамлакатларга тарқаладиган бслса, айбдор слим жазосига маҳкум стилиб, сирдан воқиф мамлакат устига қсшин тортилган. Урушларга сабаб бславергани учун қсшни мамлакатлар ҳам зайтун скишиб парвариш қилишган ва қилич кстариб келаётган тажовузкорларга қарши меҳнаткаш халқ қилич билан жавоб бермасдан, зайтун дарахтининг шохчасини кстариб чиқишган: «Бизнинг бошимизни смас, мана шу инсонни тсйдирадиган муқаддас дарахтни кес! Бу дарахт кесилса биз қуриймиз, биз кесилсак зайтун қурийди», дейишган улар. Шу-шу зайтун уруш баҳоначиси бслмай, балки тинчлик рамзига айланган. Тинчлик мақсадларини ксзлайдиган қадимги дипломатлар ҳам бошларига зайтун шохчасидан чамбарак кийиб олишар скан.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:38:12
Шу дарахтдан олинган бир томчи ёғнинг шарофати нимада? Аввало бу снг схши ғизо, худди сариёғдай тез ҳазм бсладиган, серлаззат озуқа. Уни доғ қилмасдан ишлатаверса ҳам бславеради. Турли таом тотли чиқади, тсғралган сабзавотларнинг юзига саваласангиз схши салат, палови хушбсй, сзига нон теккизиб еса ҳам бславеради.
Зайтун ёғи қадимда чироқ ёғи вазифасини ҳам стаган. Уни бирон идишга солиб пахтадан пилик ссаб хоналарни ёритишган. Силлиқ ва мулойим қилиш учун соч ва баданларга суртишган. Ишлайвериб қадоқ бслиб кетган қслларга суртилган.
Зайтун ёғининг турли дардларга даво сканлигини биз Абу Али ибн Сино асарларидан сқиймиз: «Зайтун ёғинипг ҳамма тури баданни қувватли қилувчи, ҳа-ракатга мойил қилувчи ва ҳароратни ссндирувчидир... Зайтун ёғи ксп жиҳатдан гул ёғидекдир. Сочни тскилишдан сақлайди, ҳар куни ишлатилса унинг тез оқари-шини тсхтатади.
Зайтун ёғи сарамас, учуқ ва сшакемига қарши дори сифатида ҳам ишлатилади, иссиқ сллиғли шишларни йсқотади...
Чиркин сраларни тозалайди... ҳамда жароҳатларнинг малҳамлари таркибига киради...
Зайтун ёғи бош оғриғига фойда қилишда гул ёғидекдир... ,
Зайтун ёғи билан оғиз чайқалса, қонайдиган милкка фойда қилади ва қимирлайдиган тишларни мустаҳкамлайди.
Чаён солиб қсйилган зайтун ёғи қулоқ оғриғига томизиладиган дориларнинг снг қимматлисидир».
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:38:22
Қуёш қуши

Биров кафтлари орасига тухумни сшириб, Аасриддин афандидан ссрабди:
— Топинг? Бу нима?
— Ейдиган нарсами, сзи?
— Ҳа,
— Ундай бслса, белгиларини айтинг, топаман,— дебди Аасриддин.
— Белгилари шуки,— деб жавоб берибди у шахс,— сзи юмалоқ, тайланг, сртаси сариқ, тепаси сса оқ.
— Ҳе бслди, топдим. Сиз пиёзни сйиб сртасига сабзи жойлагансиз,— деган скан афанди.
Ушбу латифани келтиришимиздан мақсад шуки, бир вақтлар одамлар тухум нималигини билишмаган. Тухумнинг мазасини билмагач, товуқ гсшти ҳам сз-сзидан ейилмаган.
Қадим замонда Ҳиндистон осмони қора либосга сралиб, сон-саноқсиз юлдузлар чарақлаганда қандайдир бир қушнинг сткир овози чангалзорларнинг сокинлигини бузиб, мақбараларга урилиб, акс-садо берарди. Шунда одамлар:
— Ана, қуёш қуши сайраспти, срим кеча бслибди, инсу-жинслар офтоб ёғдуси устидан ғолиб чиқиб, оламни зулматга чсмдиришгани ва сзлари ер юзида изғиб юришгани тсғрисида дарак берспти,— дейишарди.
Саҳарда узоқ-сқинлардан сна сша «қу—қу—қуқ-қуув»,— деган жарангдор овозлар оламни тутиб кетар, гсдакларни ширин уйқусидан уйғотар, деҳқонни дала-га, брахманни бутхонасига йсрғалатарди. Тағин одамлар:
— Ана, инсу-жинслар анжуман қурадиган қоронғу зулмат устидан снди қуёш ғолиб чиққанлиги тсғрисида қуш дарак берспти, демак тонг отибди,-дейишар сди.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:38:28
Аомаълум сайёҳлар Ҳиндистондан ста туриб, бу қушни Хитойга келтирган смишлар. Сснг бундан икки срим минг йил муқаддам, бу гсзаллик слкасига срон лашкарлари ҳам борган. Саркарда Доро чавандозлари шикордан қайтишларида сзлари билан олмос, рангли бсёқлар, зираворлар ва бошқа катта бойликлар олиб келадилар, шулар орасида қуёш қушлари ҳам бор сди.
Бу ғост зебо, кскраги тилласимон товланувчи, патлари олов ёлқинларига схшаш, пешонасида қип-қизил чсғдай тожи бор, думлари тим сшил, гажак, бамисоли сроқдай сгилган, ёш бола минса оёғи ерга тегмайдиган каттагина бир қуш сди.
Булар сндиликда бутун дунёга тарқаб кетган сершифо гсшт, лазиз тухум, ҳатто юмшоққина пар берадиган товуқ ва хсрозларнинг ёввойи авлоди бслган. Уларнинг асли ватани ҳинд срмонлари, Хималай тоғининг стаклари ва Малайс оролларидир.
Табиатшунослар сша жойларга бориб текширсалар, ёввойи товуқлар ҳануз ҳам бор бслиб, асосан бутазорлар ва ғаровзорлар орасида ҳаёт кечиришар, у дарахтдан бу дарахтга осонликча учиб стиб мева, уруғ, қурт-қумурсқалар билан овқатланар скан. Аввойи товуқларнинг туси ҳар хил: тим сшил, жигар ранг, сап-сариқ, ола чипор, оппоқ ва қоп-қора бсларкан. Гсштини татиб ксрганларнинг айтишича лахими бизнинг қслбола товуқларимизникидек бслмай балки қаттиқ, лаззати камроқ ва ранги қорароқ смиш.
Қадимги сронликлар юқорида келтирилган қуёш қуши ёруғликнинг қоронғулик билан кураши тсғрисидаги сртаксимон ривостга паққос ишона қолишибди. Шоҳ ҳар бир хонадон макиён ва айниқса, хсроз боқиши ҳамда ссймай ёки ҳаром слдирмай парвариш қилиши мажбурий, деб фармон берган скан.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:38:37
Тахминан икки минг йил муқаддам, қуёш қушларининг овозаси — Ўрта Осиё, Кавказ, Қора денгиз бсйларида ва ҳатто Шимолий А оссисда ҳам тарқалганлиги тсғрисида маълумотлар бор.
А­ндиликда бутун дунёда товуқ боқмаган халқ йсқ. Етти хазинанинг бири бслмиш бу уй паррандасидан ер юзидаги барча халқлар баҳраманд бслишмоқда.
Ҳозирги товуқлар семизлиги, гсштининг нафислиги, ксплаб йирик тухум туғиши билан ёввойисидан тамомила фарқ қилади. Олимларнинг ҳисоблашларига қараганда бутун дунёда атиги бир йилгина бирорта товуқ ссйилмай турилса, бирорта тухум товага чақилмай, ҳаммасидан жсжа очириб чиқарилса, Ер шаридаги барча қуруқликни «қуёш қушлари» сгаллаб олиб, одамларга ҳатто қадам қсйгани ҳам жой қолдирмасликлари, бунинг устига сша муқаддас «қу—қу—қуқ— қуув» овозларидан бирон дақиқа ҳам мижжа қоқтирмасликлари мумкин. «Лиширсанг гсшт бслади, пиширмасанг қуш бслади» деган топишмоқ ҳам бежиз айтилмаган. Лекин қадимги ҳинд афсоналарида айтилишича: Тун сзининг юлдуз гулли қора либосини Ҳиндистон осмонидан йиғиштириб олишига муқаддас «қу — қу—қуқ—қуув» овози сабаб бслган скан. Агар бу қуш сайрамаса тонг ёришмайди, қуёш сз юзини ксрсатмайди» дейилган. «Қуёш қуши» туфайли биз қуёшдаги баҳраманд бсламиз,—деган тушунча орқали уни кспайтиришган ва унга сиғинишган.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:38:49
«Ер олмаси»нинг тарихи

В. И. Ленин картошкани «иккинчи нон» деб таърифлаган сди. Дарҳақиқат, бу неъмат таркибидаги озуқа моддаларининг тсқтутарлиги нондан қолишмайди. Картошкада 18 прояент крахмал, 2 прояент оқсил, 1 прояентча шакар моддаси ва бир қанча витаминлар бор.
Мана шундай фойдали, серлаззат масаллиқ XVI асрда Жанубий Америкадан Европага келтирилганда уни ҳеч ким истеъмол қилмаган. Картошканинг тарихий йсли билан танишайлик. Ботаника тарихи билан шуғулланувчи олимларнинг келтирган далилларига ксра, картошканинг ватани Чили ва Леру бслган. Маҳаллий халқ буни тоғ ёнбағирларида сстирган ва номини «Лаппа» деб атаган. Жанубий Американи қамал қилган испанисликлар картошкани дастлаб 1536 йилда Европага олиб келадилар. Лекин бир мамлакатдан иккинчи мамлакатга бу ёввойи ссимлик сифатидагина стиб юради. Италисга тарқалганда уни «тартуфоли» деб атайдилар, шундан «картофель» тушунчаси келиб чиқади. Франяисга картошка XVIII асрда стади, бу ерда у «Лом де терр» номини олади, маъноси «Ер олмаси» демакдир.
Франяисда картошканинг қимматли озуқа ва фойдали шифо сканини дастлаб доришунос олим Лармантье пайқаган. Лармантье картошка тсғрисида китоб ёзди, ксплаб скди ва ундан турли таомлар тайёрлаб кспчиликни меҳмон қилди. У картошкани кенг тарғибот қилди, ҳатто қиролга ҳам мурожаат қилиб, шу ссимликни ксплаб скиш зарурлигини айтди. Қирол олимнинг ссзига қулоқ ҳам солмайди, фақат саройга келтирилган картошка гулини чаккасига тақиб олади. Шу-шу бслади-ю, картошкани озуқа сифатида смас, декоратив скин — гул сифатида тувакларда ва гулхоналарда сстира бошлайдилар. Сарой оқсоқоллари сса камзулларининг соат чснтакларига доим картошка гулини тақиб юришни одат қилиб оладилар.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:38:56
Англисда 1565 йилда картошка тарғиботчиси денгизчи Жон Хоукенс деган шахс бслган. У Лерудан Ирландисга анчагина картошка олиб келиб скади. Ж. Хоукенс катта банкет ташкил қилиб, сарой зодагонларини картошкали таомлар билан сийламоқчи бслади. Бироқ афсуски, ошпаз тушмагур овқатни картошканинг илдиз доналаридан смас, шундоққина кскатини сриб келиб пиширган скан. Ейилишидан олдин ҳамду-санолар сқилган «таом» дастурхонга келтирилгач, ҳам-ма ҳанг-манг бслиб қолади. Меҳмонлар мезбонга қараб: «Бизни сзингизга схшаб хашакхср деб фараз қилган бслсангиз керак, йсқ, биз инсонмиз!»— дейишиб чиқиб кетишади. Шундай қилиб узоқ мамлакатларда сафарларда ном қозонган капитан Жон Хоукенс картошкани тарғиб қиламан деб, сз обрссини тскиб қсйган сди.
Яна Франяисга қайтайлик. Қартошка фидоийси Лармантье қиролга мурожаат қилиб, ҳеч бир иш чиқара олмаганидан кейин илдиз тугунчаларини далага скади. Ҳосил гулга киргандан сътиборан чор томонга милтиқли соқчилар қсйиб қсриқлатаверади, бу ишдан қсшни деҳқонлар ҳайрон бслиб: «У даласига олтин скканмидики, қсриқласа» дейишади. Ҳар ҳолда шундай одат бор: сҳтиёт қилинган нарсага сғри сч бслади. Соқчилар ухлагач, Лармантье даласидаги картошкани кавлаб олиб кетадилар. Сснг уни гулханга ташлашади, хашаги купиб, илдиз тугунчалари қсрда пишиб қолади. А­рталаб бир чспон буни татиб ксрса, ҳай-ҳай «ер олмаси»ни емабсиз — оламга келмабсиз!
Шундан сснг сзининг оч халқини боқишга боши қотиб юрган подшолар жонига картошга оро беради. Шундан сснг картошка барча Европа мамлакатларида скила бошлайди.
А оссисга дастлабки бир қоп картошкани Голландисдан туриб император Летр I жснатган сди. Лекин картошка скиш рус деҳқонлари сртасида ҳам жуда секин авж олди. Ўтган асрда деҳқонлар картошка скишга қарши ғалаён қилганликлари тарихдан маълум.
Шундай қилиб, бизда картошка бундан 120 йил муқаддам скила бошлаган. А­ндиликда картошка скмаган мамлакат йсқ. Қартошка тсғрисидаги илмга совет олимлари жуда катта ҳисса қсшдилар. Чунончи, жаҳонда 450 йил давомида картошканинг фақат бир хил нави скилиб келинар сди. Аммо 50 йил давомида совет олимлари картошканинг 150 дан ортиқ навини селекяис қилдилар.
«Ер олмасининг» қисқача тарихи ва таърифи ана шундай.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:39:07
Ломидор бизга қачон ва қаёқдан келди?

Ломидорни «Олтин олма» деб атайдилар, унинг тарихи хам «Ер олмаси»нинг тарихига схшаб кетади.
Ҳозирда овқатларимизнинг лаззатли масаллиқларидан бири бслган помидорни бундан бир аср илгари ҳеч ким емас сди. Ўша вақтда помидорнинг таркиби бутунлай срганилмаган бслиб, одамлар уни заҳарли мева деб тахмин қилишарди. Европа мамлакатларида бу ссимликни тувакларга стқазиб, гуллар билан бир қаторда парвариш қилганлар. Заҳарлилиги тсғри. Ломидорнинг кск, ҳомдонида тирозин деган модда бслиб, у ста заҳарлидир, тузламай емаса заҳарлайди, шунинг учун уни хатто мол ҳам емайди.
Кспгина манбаларда айтилишича, помидор Жанубий Америкада Леруда тарқалган. Мексикаликлар бу ссимликни «таматель» деб атаганлар. Испанис Леруни босиб олгач, помидор Европага келтирилган. XVI асрда бу ссимлик Европанинг Ўрта денгиз ҳавзаларидаги мамлакатларга тарқалган. Италисда помидорни «помо — доро», съни «олтин олма» деб атаганлар. Бу вақтда помидор Европанинг шимолий томонларига тарқалмаган сди. Ломидорнинг 1754 йилда манзарали ссимлик сифатида биринчи марта селекяисга киритилганлиги тсғрисида маълумотлар бор.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:39:14
Қейинчалик помидор Греяис орқали Туркисга ва бу ердан 1850 йилда Қримга келтирилган. Қримда уни «муҳаббат олмаси» деб атаганлар. Шундан кейин ксп стмай бу сабзавот А оссиснинг жанубий районларида скила бошлаган ва озуқа сифатида дастлаб шу ерда қслланилган. Ўтган асрнинг тахминан 70-йилларидан бошлаб помидор ссимлиги А оссиснинг марказий ва шимолий районларида ҳам сстирила бошланган, Ўзбекистонда помидор сстириш Ўрта Осиё А оссисга қс-шилгандан кейингина расм бслди. Бу даврда Ўзбекистондаги солдат ошхоналари, Европача ресторанларда ажойиб мевалар ва сабзавотлардан турли таомлар тайёрланар сди. Бу ерга ксчиб келган рус деҳқонлари қулупнай, малина, смородина, қирмиска (кримский) узум ва А оссис (российскас) гилоси, шунингдек картошка, қанд лавлаги, карам, редиска ва шу каби сабзавотлар қатори помидор ҳам етиштира бошладилар. Бироқ сша вақтларда помидорни маҳаллий халқ емас сди. Чунки шариат пешволари «бутпарастларнинг таомини емоқ макрдир» деб фатво чиқарганлар. Улар помидорга «одам қонидан пайдо бслган мева» деб ҳам қараганлар. Аммо помидорнинг ажойиб озуқалик сифатини билиб олган маҳаллий аҳоли уни тобора кспроқ истеъмол қила бошлади. Ўша вақтларда баъзилар помидорни «падижон», съни «жон ато қилувчи мева» деб атар сдилар. Ҳануз ҳам қарислар помидорни патижон деб атайдилар. Халқда шундай ашула ҳам бор:

У токчада патинжон, о
Бу токчада патинжон.
Шу вақтнинг қизлари, ё,
Бир-биридан отинча.

А­ндиликда помидорнинг снлаб навлари сратилган бслиб, юзлаб таомларда ишлатилади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:39:29
Шолғомнинг шарофати

А ус халқииннг «шолғом» номли сртаги бор, буни барчамиз ёшлигимиздаёқ мароқ билан сқиганмиз. Деҳқонбобо етиштирган шолғом шунча улкан бслиб етилибдики, уни бобо, момо, набираси-ю, кучук, мушук сичқонгача бирлашиб базср ердан суғуриб олишибди. Шу сртакда андак ҳақиқат бор. Шолғом ҳамма жойда ссади, лекии у ҳавоси салқинроқ жойларга скилса тахирлиги йсқ, камтомир, ҳандалакдек катта, ширин, бир қайновда сариёғдек мулойим пишадиган бслиб етилади. Уни қсрга ксмиб еса ҳам бслади. Шамоллаганда дори сифатида истеъмол қилса ҳам бслади. Ўтмишда чоризм ҳукмронлик қилган кезларда рус деҳқонларини помешчиклар сксплуатаяис қилишдаи ташқари серҳосил ерларини тортиб олиб ғост қашшоқлаштириб қсйган сди. Аатижада кспгина губернисдаги деҳқонлар кулба ва қишлоқларини ташлаб чиқиб снги ерлар қидириб, кенг А оссис бсйлаб дарбадар юрганликлари тарихдан бизга маълум. Ана шу дарбадарликда ақлли кексалар: «Олдин кетганлар кейин қолганларга ксприк» деган нақл тсқиганлар. Шунинг учун илгари кетганлар орқада қолганларга ҳар ҳолда егулик нарса бслади, деб йсл бсйларига шолғом скиб кетишади. Шолғомдан бошқа скин скиб кетишса ҳам бсларди, бироқ шолғом шундай сабзавотки, уни баҳорда, ёзда ёки кузда скса ҳам кскараверади, тез етилади ва ксп парвариш талаб смас. Бизнинг Ўзбекистон ерида шолғом оқ, қизил ва зангори псчоқли ва сал тахирроқ етилади. А оссис шолғомининг псчоғи ҳам, сти ҳам сариқ ва таъми ширин, картошкасимон бслади. Илгари бу хил шолғом бизда скилмас сди, сқин йиллардан буён скила бошланди,
Шолғом айниқса куз, қиш ва баҳор фаслларида шамоллаш ва грипп касалликларига қарши схши даводир. Ибн Сино дейдики: Хар кандай шолғомнинг снг схшиси—семиз гсшт билан қайнатилганидир... Семиз гсшт билан пиширилган шолғом кскракни ва томоқни юмшатади. Гсшт билан қайнатилган шолғом кучли озуқа бслади... Шолғомнинг қайнатмаси бод бсғинларнинг зирқираб оғришига қарши шу сринга қсйиб боғланса ксп манфаат етади... Шолғомни пишириб ёки хомлигича ейилса ксзга фойда қилади».
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:39:38
Яқинда олимлар шолғомнинг сна бир шарофатини аниқладилар. У снергис манбаи ҳам скан. Жаҳон снергетика кризиси олимларни турли нарсалардан ёқилғи сифатида фойдаланиш услубини топишга даъват стмоқда. Франяислик олимлар шолғом устида иш олиб бориб шундай хулосага келдиларки, шолғом арзон ёнилғи бериши мумкин скан. Унинг 1000 килограммидан 100—120 литр ёнилғи спирти ажратиб олинади. Бу деган ссз бу ссимликни ксплаб скиб, ундан олинган спирт билан автомашиналарни юргизиш ва спирт лампалари ссаб слектр снергисни ҳам тежаш мумкин.
Ҳар ҳолда шолғомни пазандаликда ва табобатда қслланиш инсон учун кспроқ манфаат беради. Ушбу неъматнинг шифолиги тсғрисида фақат Ибн Синогина смас, қадимда Ҳасрат исмли табиб ҳам сзининг «Хусайн туҳфаси» номли тиббий достонида қуйидагиларни ёзади:

Иссиқ бслар шолғом ким еса такрор,
Ксрлар шолғом есин, деган масал бор.
Чунки у ксзларга беради қувват,
Хому пишиғида бор шундай хислат.
Шишганда совуқдан қсл ёки оёқ,
Ааф қилади шолғом суркалгани чоқ.

Заҳриддин Муҳаммад Бобур саройида табиблик вазифасини стаган Юсуфий ал Хиравий (Юсуф табиб) нинг «Яхши нарсаларнинг фойдалари» номли тиббий рисоласи бор. Унда ҳам шолғом, айниқса унинг уруғи кспгина дардларга даво сканлиги ёзилган:

Шолғом уруғини туйиб-майдалаб,
Асал билан қсшиб қилсанг истеъмол
Ичингни юмшатар, заҳарни кесар,
Белингни бақувват қилади дарҳол.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:39:47
Музқаймоқ тарихи ва таърифи

Азнинг жазирама кунлари кишига ором берадиган айниқса ёш болалар учун роҳатижон, шифобахш неъмат—морожнийдир. Морожний жуда қадимда, иқлими иссиқ Шарқ мамлакатларида ижод стилган бслиб, уни Ўрта Осиё халқлари «схқаймоқ» деб аташган. А­рон ва Ҳиндистонни забт қилган Искандар Зулқарнайн аскарлари ушбу мамлакатларнинг аҳолиси иссиқ кунларда аллақандай «схлатилган сутни» шимиб юрганликларини ксриб ҳайратда қоладилар. Маълум бслишича, сут ёки қаймоққа асал, тухум, ваниль ва жавҳарилиму қсшиб музлатилар ва махсус ксзаларда сақланар скап. Гоҳо мева шарбатларига тоғлардан олиб келинган тоза қор ва қирилган музни қсшиб ҳам тайёрлаганлар. Араблар шу усулда тайёрланган схна таомни ал-желати деб атаганлар. Музқаймоқ реяепти ва технологиссини македонисликлар Европага олиб келган бслсалар ҳам, у кенг сътибор қозонмади. Фақат XIII асрда италислик сайёҳ Марко Лало Шарқ мамлакатларига қилган саёҳатидан кейингина музқаймоқни ғарбий мамлакатларда тайёрлаш авж олиб кетди. Италислик шакарпаз Лроколио Кольтелли 1630 йилда Ларижга келиб ресторанлардан бирида морожний тайёрлашни жорий қилганлиги тсғрисида маълумотлар бор. Шундан қарийб бир срим аср стгач, съни 1770 йилда сна бир италислик қандолатчи Аью-Йоркда морожний тайёрлашни жорий қилган. Орадан 230 йил стгач — 1860 йилда бошқа бир италислик Лондонда морожнийхона очган. А оссисда морожний тайёрлаш XIX асрнинг срталарига тсғри келади. Бу ерда морожний тайёрлаш мустақил равишда ижод стилган деган далиллар бор, чунончи россислик савдогар Иван Излеров 1845 йил музқаймоқнинг снги реяепти ва техно-логиссини кашф қилганлиги учун патент ва мукофот олганлиги солномаларда қайд қилинган.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:39:55
Ўзбекистон аҳолиси ҳам музқаймоқ тайёрлашнинг турли хонаки усулларини билган, бироқ Октсбрь революяиссига қадар таомшуносликдан махсус китоблар ёзилмаганлиги сабабли унинг реяепти ва технологислари унут бслиб кетган. Фақат унинг «А оҳатижон» деб аталувчи снг содда хили сақланиб қолган. Унисини ҳам ёлғиз Самарқанд ва Бухоро каби қадимий шаҳарларнинг аҳолиси билади, холос.
     «А оҳатижон»нинг бизгача етиб келганлигининг иккита сабаби бор, бири — тайёрланиш жараёнинииг жуда оддий сканлиги, иккинчиси—шифобахшлигидир.
А оҳатижон тайёрлаш учун ейишга сроқли музни қириб қиров ҳолига келтирилади ва юзига узум ёки тут шинниси ёки қиём севалаб берилади. Шифолиги шундаки, ёзда дизентерис, ичбуруғ касалига мубтало бслган киши бир поряис роҳатижон еса таққа тсхтатади.
Морожнийни замонавий озиқ-овқат саноати усулида тайёрлаш жуда схши йслга қсйилган бслиб,унинг дунё бсйича олганда юз хилдан ортиқ сортлари бор:
Музқаймоқни гсдаклардан тортиб қарисларгача барча севиб истеъмол стишининг асосий сабаби унинг шифобахшлиги ва тсқ тутарлигидадир. Чунончи бир кило сутли морожнийда — 1370, қаймоқлисида — 1890, пломбирда сса —2400 катта калорис бор. Музқаймоқни оғир операяисдан чиққан касалларга, съни дағал овқат ейиш мумкин бслмаган беморларга берилади, ошқозонда сраси борлар, сил касалига мубтало бслганлар, озиб, абгор бслиб кетганларга ва кам қонли ки-шиларга ҳам тавсис стилади. Музқаймоқ таркибида 3,5 прояентдан 15 прояентгача мой, 14 прояентдан 25 прояентгача шакар бслиб, қолгани оқсилдан иборатдир. Яна бунда А, В, С, Д ва Е витаминлару фосфор билан кальяий жавҳарлари ҳам мавжуд.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:40:12
Илоҳий ичимлик нима?

1516 йилда Испанис Мексикани босиб олади. Бу слкада тилла ксп деган хаёлга борган фотиҳлар бозорларга киришса мексикаликлар савдо-сотиқда тилла пул смас, балки қандайдир бир дарахтнинг қуритилган мевасидан танга сифатида фойдаланишар скан. Ҳар кимнинг киссасида бир ҳовуч, икки ҳовуч ана шунақа «мева танга»лар... Аимаики харид қилинадиган бслинса «уруғ пулдан» санаб бериб олиб кетиша берар сканлар.
Ажабо, бу уруғнинг қандай каромати бор. Уни ҳатто тиллага ҳам алмаштирса бслар скан. Синчиклаб суриштиришса, бу сзига хос «танга»лар Мексика чан-галзорларида ссувчи шоколад дарахтининг меваси скан. Одам стиб бслмайдиган қуюқ срмонзорларда, қолаверса илон ва йиртқич ҳайвонларнинг маконига бориб сша дарахтнииг мевасини териб келиш ғост мураккаб бслганлигидан ҳам уни тиллага тенг деб билишар скан. Фотиҳлар суриштириб ксришса мексикаликлар ҳалиги мевани туйишар, сснг слаки қилиб қайноқ сувга чой каби дамлаб ичишар, унинг номини «чоко-атл», съни «аччиқ сув» деб аташар скан. Агар шу «аччиқ сувга» асал, шакар, ваниль қсшилса ҳозирги биз еб юрган шоколаднинг мазасини сслатадиган ғост шифобахш ичимлик ҳосил бслар скан. Ана шу ичимликдан ичган кишининг юзига қон югуриб уни бардам ва бақувват қилган, бир зумда чарчоқни ёзиб юборган киши қанчалик оғир иш бажармасин бари бир сзини тетик сезаверган.
Испанислик фотиҳлар учун бу нарса жуда қсл келади. Босқинчиларнинг каттаси Фернандо Кортес сз қиролига ёзган мактубида бундай дейди: «Жаноби Олийлари! Биз аятеклар мамлакатида дарахтда ссадиган тилла топдик, мевасини туйиб асал билан қайноқ сувга аралаштириб бир стаканини ичиб олган киши сртадан кечгача тсқ ва бардам юраверар скан. Биз жангдан олдин аскарларингизга ана шундан ичирспмиз. Бунда қандайдир илоҳий қувват борга схшайди.Бу ичимликнинг номи...! Фернандо Кортес «чокоатл» ссзини испанча талаффузда «шоколаде» деб ёзиб юборган. Ана шундан буён бу дарахт «шоколад дарахти» деб юритилади. Аятек тилининг бир шевасида «какахуатл» дейилар скан, бундан «какао» термини келиб чиққан.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:40:23
Ботаника фанининг бобокалони Карл Линнией ссимликларнинг систематикасини тузганда какао дарахтига «теоброма» деган ном беради, «теос»—худо, «бромос»—ичимлик, съни илоҳий ичимлик берадиган дарахт маъносида. Шу вақтгача бу ичимликнинг сири сшириб келинди. Кспчилик халқлар чиндан ҳам бунга худо қувват ато қилган деган тушунчанинг қули бслиб қолавердилар, ҳатто какаога сиғиндилар ҳам. Унинг шохчаларини тумор, ксзмунчоқ қилиб бсйинларига тақиб юрдилар.
Ўтган асрда кимёгарлар какаони анализ қилиб ксрдилар. Таркибида 52 прояент ёғ, 20 прояент оқсил, 10 прояент крахмал, 1,5 прояент шакар моддаси борлиги аниқланди. Кишини тсқ тутадиган, қон таркибини схшилайдиган моддалар ҳам ана шулар. Яна 1,5 прояент чеҳрани очадиган, ҳордиқ чиқарадиган, чарчатмайдиган модда ҳам бор скан. Бу модда бирмунча дориларга қсшилади, лекин номи сша даврнинг одатига ксра «тебромин» деб аталган. Бу термин учта ссздан таркиб топган бслиб, лотинчасига «оллоҳ», «ичимлик», «дори» маъносини англатади.
Албатта, шоколадда ҳам какаода ҳам ҳеч қанақа илоҳий қувват йсқ, унинг қуввати моддийлигидадир. Айниқса шоколад ёғи катта аҳамистга сга. Бу мой хона ҳароратида қотади, қслга ушланса ёки оғизда срийди. Бинобарин, бошқа ёғларга нисбатан қонга тез ссрилади ва узоқ вақт тсқ тутади.
Шоколад билан какаонинг ширинлиги бошқа шираворлар каби кснгилга урмайди. Таркибидаги оқсил моддаси сса тухум ёки гсштдаги оқсил срнини босиши мумкин. Шу сабабли сайёҳлар, геологлар, учувчилар, космонавтлар, қутбни сзлаштирувчилар дастурхонида шоколад ва какао раяиони бслади.
Бироқ шуниси ҳам борки, бу «илоҳий ичимлик» скан деб какаони ксп ичиб ёки шоколадни ксп еб бслмайди. Бир кунда бир стакан какао кифос, у ҳам бслса куз, қиш ва баҳор ойларида. Азнинг жазирамасида қонни тез айлантириб юракни сйнатади, баданни қиздиради. Шоколадни ногоҳонда бир бслак тангадеккинасини ейилса бас, айниқса ёш болалар хуш ксриб катта бир плиткасини еб қсйишса, баданига қип-қизил тошма тошдириб юборади, «Дорининг ози—соз», деган мақол какао билан шоколадга ҳам тегишлидир.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:40:34
Қора ичимлик тарихи

Бир стакан кофени ҳсплаб стириб хаёл сурасан киши: «Қачондан буён инсонист кофе ичадиган бслган, бу ичимлик қаердан келиб чиққан, унинг инсонга фойДАСИ қандай, нега кофе деб аталади ва ҳоказо...? Бу саволларга жавоб турли китобларда бор, шуларни жамласак, «қора ичимлик» тарихидан андак воқиф бсламиз.
Кофенинг ажойиб хушбсйлиги ҳар кимни сзига жалб қилади, у чой сингари чанқоқни босади, овқатни ҳазм қилдиради, қорин тсйдиради, бош оғриғини қол-диради, кишини тетик ва бақувват қилади.
Кофенинг жаҳонга тарқалишига унинг уйқу келтирмаслик хусусисти сабаб бслган. Чунки кечки сменада ишловчилар, ёзувчилар ва олимлар, посбонлар учун
кофе жуда қсл келади. Кофе сз номини Жанубий Африкадаги Каффа қишлоғидан олган скан. Аегаки, дастлаб шу қишлоқнинг Галла номли аҳолиси атроф чан-галзорларда бир хил ёввойи ссимликнинг қаттиқ мевасини қовуриб туйиб, қайнатиб ичишган. Лекин бу одат қачон бошланганини ҳеч ким билмайди. Феодализм даврига келиб, кофени маданий скин сифатида скишни араблар одат қилишган. Ҳали ҳам араб мамлакатларида сстириладиган кофе снг сифатли ҳисобланиб, европаликлар буни кофе-маккао деб аташади. Чунки дастлабки кофе қопланган қоплар Европага Арабистоннинг Макка шаҳридан жснатилган сди-да.
Кофени Стамбулда 1454 йилдан, А имда 1642 йилдан, Лондонда 1652 йилдан бошлаб, Ларижда сса 1672 йилдан ичишга одатланилганлиги тсғрисида маълумотлар бор. Лондонда XVII асрнинг срталарида қурилган қаҳвахона Виргонис Каффехаузе ҳануз ҳам бор дейишади.
Ларижда 1690 йилга келиб 380 кофехона бслганлиги маълум, сна шу нарса маълумки, буюк франяуз мутафаккирлари Жан Жак А уссо ва Франсуа Вольтер сз асарларининг кспини ана шу кофехоналарда ёзишган.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:40:40
Англисда сса, кофега қарши руҳонийлар ғалаён кстаришган. Улар 1675 йили қирол Карл II га шундай ривостнома ёзганлар: «Қаҳвахоналар жаҳаннамнинг дар-часидир, кимки кириб кофе ичаркан, қиёматда юзи қозондок қора бслиб ксринади. Чункн кофе мусулмон ҳабашларнинг қорақонига қора стикларини солиб қайнат-масдан ҳосил қилинган ичимликдир, кимки буни ичар скан, маҳшарда ксп оҳ уради...»
Лекин ксп стмай олимлар кофенинг фойдали сканлигини исбот стишгач, сша руҳонийлар кофедан лаззатланишиб «маҳшарда оҳ уришларини» ҳам ссдан чиқариб юборганлар.
XVII асрнинг врачлари «кофе ақлий қувват ато қилади» деган фикрни олға ташлайдилар. Физиолог Малешотт бундай ёзади: «Кофе хотирани схшилайди, би-рор нарсани диққат билан ксриш ёки тинглашни кучайтиради, ижодкорни илҳомлантиради... Умрнинг срмипи бекорга стказадиган уйқуни ҳайдайди».
Франяисда кофега аталган посма, ашула ва кантаталар пайдо бслади.
Лекин шуписи ёмон бслганки, кофехсрлар жуда кспайиб кетиб, Европа ва Америкада бу ичимликка талаб ғост ошади. Аатижада тупроғида кофе ссадиган мамлакатлар колонис қилиб олиниб, аҳолиси оғир сксплуатаяис остида жуда азоб чекади. Ява, Шри-Ланка, Малгаш республикаси, Африка, Арабистон, Зоир республикаси, Кенис, Ямайка, Бразилис, Мексика каби мамлакатларда йилига икки мартадан олинган кофе ҳосили билан ҳам жаҳон талабини қондириб бслмагач, савдогарлар иммитаяис сйлаб чиқарадилар. Иммитаяис дегани схшатма. Ўрнига стадиган бошқа маҳсулот деганидир. Чунончи, мсмиёғга талаб кучайганда, капиталистлар асфальтни иммитаяис қилиб сотишган. Америкада бир вақтлар тухум етишмаганда, тошбақа, тимсоҳ ва ёввойи қушлар тухумидан порошок қилиб сотишган ва ҳоказо. Шунингдек, кофенинг иммитаяисси сифатида яикорий ссимлигининг меваси, дуб ёнғоғининг мағзи, ер ёнғоқ ва қора булканинг қаттиғини туйиб, слаки қилиб сотилган. Бундай сохта кофе складлари Гамбургда жуда ксп бслиб, XIX асрга келиб, улар мусодара қилиниб, сгалари фош стилмагунча одамларни лақиллатиб, пулни ҳамёнга ураверишган.
Кофега талаб шунчалик ортиб кетишига сабаб нима? Бу неъматда бош оғриғини қолдирадиган дори— кофеин бор. Кофеин дастлаб кофедан, сснг чойдан олинган. Аммо, бу модда бошқа бирор ссимлик таркибида мавжудлигини ҳанузгача аниқлангани йсқ.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:40:53
Авс, Айва, Ҳайва

Гап дастурхонимиз ксрки, ажойиб мева бслган беҳи тсғрисида боради. Тилшунос олимлар Маҳмуд Қошғарий асарида бу мева «авс» шаклида ёзилганини таъкидлашади. А ус, озарбажон ва турк тилида сса «айва» деб юритилади. Абу Али ибн Синонинг «Тиб қонунлари»нинг II китобида ушбу ёзувга ксзимиз тушади: «Беҳи ссзи форсча бслиб, сски сзбек тилида «ҳайва» дейилади.»
Қуйида биз ана шу неъматнинг инсонга фойдали томонлари тсғрисида фикр юритамиз.
Беҳи жуда қадимги мева дарахтларидан бслиб, ватани А­рон, Кавказ, Туркис территорисларидир. Жаҳонга, жумладан Ўрта Осиёга ана шу жойлардан тар-калган. Деҳқонлар беҳини 4000 йилдан ҳам кспроқ давр ичида скиб, парвариш қилиб келадилар ва мевасидан баҳраманд бсладилар.
Ўзбекистонда беҳининг 20 нави етиштирилади. Бу мева консерва саноати учун снг схши хом ашё ҳисобланади. Чунончи ундан қиём тайёрланади, нектар олинади, шарбатини чиқариб, консерва қилинади. Таркибида 75—80 прояент сув, 8—15 прояент шакар моддаси, 0,2 дан 1,5 прояентгача А, Д, С витаминлари, турли органик кислоталар мавжуд. Беҳида сна дубил ва пектин моддалари сероб бслгани учун у хушбсй ҳидга сга.
Ўз таркибида витаминларнинг ксплиги жиҳатидан беҳи олма, нок ва олчадан афзалроқдир. Кислота (съни жавҳар) ксплигидан сса лимонга сқин туради.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:41:02
Табобат илмининг бобакалони Абу Али ибн Сино беҳининг шифобахшлиги тсғрисида қуйидагиларни айтиб стган: «...чсққа ксмилган беҳи енгилроқ ва фой-далироқ бслади. У шундай пиширилади, ичини кавлаб уруғи чиқариб ташланади ва ичига асал солиб, устига лой чаплаб қсрга ксмилади.
Беҳи терлашни тсхтатади...
...Беҳининг сиқиб олинган шарбати «тикка нафас олиш» ва астмада фойдалидир. У қон туфлашини ҳам тсхтатади. Уруғи сса томоқ қирилишида фойда қилади ва спка найини юмшатади, шиллиғи ҳам спка найини юмшатади.
..Беҳи қусишни тсхтатишда фойда қилади, чанқовни босади, меъдани кучайтиради. Жуда ҳам камайган иштаҳани кучайтириш учун беҳидан шарбат тайёрланади. Бу шарбат сна меъдани кучайтириб, балғамни ҳам тсхтатади...».
Ксриниб турибдики, беҳи билан анчагина касалликлар даволаб келинган. Беҳидан спка, меъда ва бошқа органларни даволашда, гигиена нуқтаи назаридан, устига лой чаплаб, қсрга ксмиш усулидан воз кечамиз-да, срнига духовкада ёки қасқонда пишириш усулларини тавсис стамиз. Бунинг учун беҳи схшилаб ювилади ва ичи сйиб олиниб «косача» ҳосил қилинади. Ичига хоҳласангиз сарёғ, хоҳласангиз асал ёки снчилган ёнғоқ мағзига шакар аралаштириб, ёхуд бодом мағзи билан кишмишнинг гсшт қиймалагичдан стказилганини солиб тслдирасиз. Ҳар бир беҳини ликопчага қсйиб, қасқон лаппагига жойлаштирасиз-да, 35—45 минут давомида буғлаб пиширасиз. Агар газ духовкасида пиширмоқчи бслсангиз, ликопчага сув қуйиб, духовка патниси устига қсйинг. Тепадан таъсир қиладиган иссиқ ва ликопчадаги сувнинг буғи билан ҳил-ҳил пишади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:41:08
Куз ва қиш ойларида паловга беҳи солиб дамлашнинг ҳам катта физиологик аҳамисти бор. Агар тсй паловларига беҳи солиб дамлаш урф бслса сди, бундан кспчиликнинг сиҳат-саломатлигига катта наф тегарди.
Беҳи палов, беҳи жаркоп, беҳи димлама ва беҳи мураббоси тсғрисида кспчилик билса керак.
Ҳасрат табиб «Ҳусайн туҳфаси» шеърий рисоласида беҳи тсғрисида шундай ёзади:

Совуқдир тсртинчи сринда ҳарон,
Иккинчи сринда қуруқ бегумон.
Мудом ичса ҳар ким майбеҳдан* агар
Меъдасига схши куч-қувват етар.
Сиқилганда юрак ёзилар ундан
Қусқи келса уни қайтарар тандан.

* Майбеҳ — Беҳи шарбати.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:41:20
Лиёз — етти дардга ниёз

Кундалик ҳаётда қуюқ-суюқ овқатларга солиб ёки салатлар билан бирга қсшиб ксплаб истеъмол стиб туриладиган пиёзнинг шифобахшлиги тсғрисида рус халқининг мана шундай ажиб мақоли бор: «Лукот семи недуг»
Баъзи табиатшунослар пиёз Аил дарёсининг бсйларидан келиб чиққан деб ҳисоблайдилар. Йсқ. А­ндиликда аниқ фактлар билан исбот стилишича, пиёзнинг ватани Тсншань тоғ ёнбағирларидир. Бу ерда «Суган тоғ» деган жой ҳам бор, бу жойни Тсншаннинг шарқий томонида сшовчи халқлар «Дзунг-Линь» деб юритишади, съни «пиёзли тоғ» деганидир. Тоғ ёнбағри ва текисликларда ёввойи пиёзнинг сшил барглари қишин-ёзин гуркираб туради.
Ўрта Осиё халқларида шолғомдай қаттиқ ёввойи пиёздан узум сиркасига ботириб «Лиёзи анзур» деган тамадди тайёрлаш усули ҳозир ҳам бор. Бу слкада сшаган ибтидоий одамлар териб-термачлашдан деҳқончиликка стиш даврларидаёқ пиёзни Фарғона водийсининг суғориладиган ерларига, Зарафшон ва Амударё қирғоқларидаги жойларга снг схши сабзавот сифатида скиб маданийлаштиришган. Бу ердан Яқин Шарқ мамлакатлари, улар орқали сса Европага тарқалган. Америка қитъасига сса пиёз Хитой ва Японис орқали стган.
Ботаника фанининг тарихи ҳамда қадимий ёдгорликлар, қабр тошлари ва қосларга чизилган жуда ксплаб пиёз суратига қараб фикр юритадиган бслсак, инсонист бу неъматни беш-олти минг йиллардан буён скиб келганлигининг гувоҳи бсламиз.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:41:35
Лиёзнинг шифобахшлигини жаҳоннинг барча халқлари билади. Дарҳақиқат, «Лиёз — етти дардга ниёз»дир. Гап шундаки, пиёз таркибида фитоняид деб аталувчи аччиқ ҳидли модда бор, мана шу модда атиги бир минут фурсат ичида миллиардлаб бактерисларни қириб ташлайди. Мисол учун: ёнғоқдакгина кичик бир пиёзни чайнаб-чайнаб, сснг сслаклар текширилганда оғиз бсшлиғида битта ҳам микроб қолмаганлиги аниқланган. Аки олимлар стказган мана бу тажриба ҳам қизиқарли: идишдаги шсрвани зарарли микроблар билан заҳарлаб, устига тсғралган пиёз сепиб қсйилган. Маълум вақт стгач, офатли бактерислар кспайишдан тсхтаб, аста-секин қирила бошлаган, шсрва сса ейишга сроқли бслиб қолган.
Лрофессор Б. А. Токин пиёздаги фитоняид моддаси микробларнигина смас, амёба каби бир ҳужайралиларни, ҳатто бақа, сичқон, каламуш каби ҳайвонларни ҳам ҳалок қилар скан, дейди.
Халқ табобатида пиёз анчагина касалликларни даволашда қслланилиши бизга маълум. Яъни қсрга ксмилган пиёзни пасотли срага боғлаш, шамоллаганда, грипп-га йслиққанда пиёзнинг сутсимон сувини бурунга томизиб нафас йслларини очиш ёхуд кск пиёз қсшилган қатиқ уйқусизликдан халос стиши кабиларни сслатиб ст-сак, пиёз ҳақиқатан ҳам шифо неъмат сканлигининг гувоҳи бсламиз. Булардан ташқари пиёзнинг турли навларидан юқори нафас йслларининг сллиғланишида, сил, атеросклероз, астма, яинга, овқат ҳазмланишининг бузилиши, гижжаларга қарши курашда ҳам фойдаланилган.
Табобат илмининг бобокалони Абу Али ибн Сино дейдики, «...Лиёз латифлаштирувчи ва парчаловчидир.
Бунда буруштириш, кетказиш ва кучли очиш таъсири бор...
Ейиладиган пиёз турли сувларнинг зарарини кетказади. Сасиган сувга пиёз псчоғи ташлаб қсйилса ҳидини кетказади...
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:41:43
Суви бурунга томизилса, мисни тозалайди. Бошнинг оғирлашганида, қулоқ шанғиллашида, йиринг ва сув пайдо бслганида қулоққа пиёз сели томизилади.
Лиёз суви ксзни равшан қилади. Сариқ касалига ҳам пиёз фойдали.
Лиёз селини туз билан бирга қутурган ит тишлаган жойга суртилса фойда қилади....».
Лиёз сабзавот сифатида шолғомсимон, тухумсимон, ксп срусли, кск пиёз (барра), саримсоқ ва лукпор каби турларга бслинади. Ҳар бири сз навбатида снлаб навларга сга бслиб, булар турли тупроқ ва об-ҳаво шароитларида сстирилади.
Лиёзнинг кимиёвий таркиби, сндиликда тсла срганилган бслиб, унда ксп миқдорда шакар моддалари, азот, витаминлар (А, В, В2, С), ҳар турли егулик жавҳарлар, минерал тузлар, фитоняидлар, ифори мойлар, ноазот (скстроактив) моддалар ҳамда клетчатка (ҳужайра) моддаси мавжуд.
Ушбу фойдали моддаларнинг миқдори пиёзнинг нави, сстириш услуби, тупроқ таркиби, об-ҳаво шароити ва сақлаш методига боғлиқ бслади.
Ўрта Осиёда скиладиган тухумсимон, шолғомсимон ва ноксимон пиёзларда ва саримсоқда юқорида санаб стилган моддаларнинг ҳаммаси тсла бор, чунки бу пиёзлар қуёш радиаяиссининг максимал фойдали таъсири остида ссади. Қолаверса С ва В витаминлар саримсоқда, кск ва лукпор пиёз баргларида икки баробар ксплиги аниқланган.
Лиёзнинг овқатда қслланилиши жуда кенг бслиб, уни хомлигича қайнатилган ҳолда, қовуриб ҳамда сабзавотларни тузлаш ва сиркалашда қсшиб истеъмол стилади. Лиёз таомларга лаззат бахш стади, овқатнинг схши ҳазмланишига восита бслади, меъда-ширасини ксплаб чиқаради, иштаҳа қсзғайди ва аъзоларга ором беради.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:41:48
Лиёзсиз тайёрланган таом тузсиз овқат каби ста бемаза бслар сди. Доим ва ксплаб пиёз еб юриш сиҳат-саломатликнинг ва ички аъзоларнинг схши ишлашига гаровдир.
Табиб Муҳаммад Юсуфий «Тибиий рисоласи»да пиёз тсғрисида шундай ёзади:

Овқатингга ҳар куни сен
                              ташласанг ксп-ксп пиёз
Луштга қувват бахш стиб,
                              дилда ҳиссинг қсзғатар.

Ҳаким Шохобиддин табибнинг «Сабзавотлар ҳақида»ги рисоласида ҳам:

Лиёз киши пуштин оширар сғлон,
Жигарга тозалаб берар схши қон.

дейилган. Ҳар ҳолда «пиёз — етти дардга ниёз» деган рус халқинииг мақоли бежиз айтилмаган скан.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:42:00
Ошқовоқ — қишнинг қовуни

Сершарбат қовун ва тарвуз хазанагидан сснг резавор истеъмоли ошқовоққа ксчади. Маълумки, серёғ, сергсшт таомлар билан бирга резавор еб юришнинг ғост муҳим физиологик аҳамисти борлиги ҳақида ҳурматли шифокорларимиз ксп айтишган. Табобат илмининг бобокалони Абу Али ибн Сино: «Қовун танани тозалайди» деб бежиз езмаган.
Ошқовоқ ҳам, қовун ҳам битта ботаник оилага — қовоқгулдошлар оиласига мансубдир. Бироқ фарқи шуки, қовун сершарбат, мулойим, пиширмай еса бсладиган, таркиби шакар моддасига бой. Ошқовоқ сса қаттиқ, сти зич, хом еб бслмайди. Аммо таркибини текширган олимларнинг айтишича, қовундаги шакар моддаси (асосан глюкоза, сахароза ва фруктоза) 6% дан 18% гача бслса, ошқовоқдаги шакар моддаси 4% дан 12% гачадир.
Оқсил моддаси қовунда ҳам, ошқовоқда ҳам бир хил. Ҳужайра моддаси биринчисида 2 прояент бслса, иккинчисида 1,5 прояент. Ксриниб турибдики, улар сртасида фарқ кам. Минерал моддалар (калий, кальяий, фосфор, магний ва ҳоказо) ҳар иккаласида бир хил. Қовунда ҳам, ошқовоқда ҳам А, В1 В2, С витаминлари бор. Ҳар ҳолда витаминдорликка келганда ошқовоқда А ва С витаминлари мслроқ.
Ошқовоқда сна аъзоларимиз учун зарур бслган пектин моддаси ҳам бор скан. Уруғини айтмайсизми, халқ табобатида гижжаларни туширадиган дори сифатида қслланилганлиги маълум. Бунинг учун тивитларидан тозаланган уруғ намакобда ювилади ва қизитилган қозонга солиб, ковлаб-ковлаб қиздирилади. Осони духовка патнисига солиб қовурилса ҳам бславеради. Дорилиги шуки, доим еб юриш билан гижжалардан қутилиш мумкин ва оғиздаги қсланса ҳидни ҳам йсқотади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:42:07
Ошқовоқнинг сттиздан ортиқ нави мавжуд. Турлари уч хил: емишлик, хашаки ва идиш-асбоб тайёрланадигани. Шу охиргисининг номи қовоқ. Ичи бсш, сирти  ёғочсимон қаттиқ бслганлиги учун уруғлари шилдираб туради. Шаклининг ҳар хиллигидан фойдаланиб аҳоли ундан хурмача, ёғ идиш, чилим, носқовоқ, қошиқ, чсмич, ликоп, тсрқовоқ, чолғу асбоблари (карнай, ноғора, дутор) кабилар тайёрлаган. Кейинги йилларда негадир қовоқнинг бу хили скилмаспти. Идиш ва асбоб ксп ишлаб чиқарилаётгани учун унга сҳтиёж бслмаса керак.
Ўзбекистонда ошқовоқнинг қуйидаги навлари скилади: дастор, сомса ошқовоқ, чилим ошқовоқ, картошка ошқовоқ, палов кади, А—бешинчи, бодоммазали, витаминли, каратинли, томоша қовоқ (патиссон), қовоқча (кабачка) ва бошқалар. Латиссон билан кабачканинг ёш мевалари консерваланган ҳолда истеъмол қилинади. Бошқа навларининг фақат етилганигина мазалидир. Бундан бизда ҳар хил овқатлар тайёрланади: манти, сомса, сутли суюқ ош, қаймоқ шсрва, ширгуруч, кадибийрон, ошқовоқ схнаси, ошқовоқ балиш, мошқовоқ, қаймоқли пюре ва ҳоказо. Ҳатто қадимда паловга қсшиб ҳам пиширишган.
Абу Али ибн Сино ошқовоқ тсғрисида ажойиб фикрлар айтган:
«...Ошқовоқни қайнатиб шарбати ичилса, йстал ва кскракда пайдо бслган оғриқни қолдиради...
...Хом (пиширилмаган) ошқовоқдан олинган шарбатни бурунга томизиш билан тиш оғриғини тсхтатиш мумкин...
...Ошқовоқ киши ошқозони учун ғост фойдалидир, У намлантирадиган ва чанқоқни босадиган дорилардан биридир...
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:42:16
...Ошқовоқни қайнатиб, асал билан еса, нафи катта бслади...»
Табиб Ҳаким Шаҳобиддин «Сабзавотлар ҳақида» номли шеърий асарида ошқовоқ тсғрисида бундай ёзган:

Совуғу, бод қсзғар танда ошқовоқ,
Совуқ мижозлилар емасин мутлоқ.
Иссиқ мижозларга ксп фойдастар
Ҳалқум билан танни сна юмшатар.

Ошқовоқни ёш гсдаклардан тортиб қарисларгача тез-тез еб туриши керак. Сутга қайнатилган ёки палла-палла қилиб қасқонда буғлаб қаймоқ суртилгани ҳам лаззат бахш стади, ҳам саломатлик ато қилади. Мана шу овқатлар халқ табобатида ёш организмнинг тсғри ссишига ва қариган аъзоларнинг фаолистини чсзишга восита бсладиган бир шифо тарзида истеъмол қилинган.
А­ндиликда шифохоналаримизда ҳам ошқовоқ таомлари юрак-томир касалликлари билан оғриганларга дори сифатида едирилмоқда. Бу сна гастрит, ошқозон жароҳати, буйрак хасталиги, йстал, астма ва томоғи пасотлаб бсғма бслганларга ҳам шифодир.
Қовун ҳам шунақа. Ҳақиқай миришкор қсли билан етиштирилган тилни тилим-тилим қиладиган қовун буйракдаги тошни майдалайди. Ошқовоқ сса қишнинг қовунидир.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:42:30
Ҳидсиз саримсоқ

Лиёзбошларга мансуб икки йиллик сабзавот ссимлиги бслган саримсоқнинг асли ватани Тсншань тоғларидир. А­ндиликда у жаҳон пазандалигида жуда кенг тарқалган, чунки унинг таркибида углеводлар, оқсиллар, ҳужайра моддаси, ифори мой, витаминлар ҳамда минерал моддалар кспдир. Саримсоқ пиёз таркибида сна фитоняид деган аччиқ модда ҳам бслганлиги сабабли бу сабзавотни доривор ссимликка айлантиради-ки, айниқса грипп, спка касалликларида, ошқозон, ичак, буйрак хасталикларида, йирингли сраларни тузатишда халқ табобатида ундан фойдаланиб келинган.
Саримсоқнинг шифолиги тсғрисида Абу Али ибн Сино асарларида ҳам ажойиб фикрлар бор. Заҳириддин Бобурнинг шахсий табиби Юсуф бин Муҳаммад Юсуфийнинг «Тиббий рисоласида» сса саримсоқ ҳақида шундай дейилган:

Саримсоқ пишириб танавул қилсанг,
А­ски йсталларга қилғуси у наф.
Агар нонуштада хомини есанг,
Қориндаги қуртни айлагай у даф.

Шу қадар фойдали бу неъматни кспчилик хомлигича ейишни хоҳламайди, чунки унинг ста қсланса ҳиди бор ва бирмунча вақт оғиздан буруқсиб туради. Бу сса кишининг сзигагина смас, балки суҳбатдошининг ҳам ғашига тегади. Лиширилган саримсоқнинг ҳиди анча қирқилса ҳам, барибир батамом йсқолмайди. Масалан, сзбек пазандачилигида уни лағмонга, шсрвага, паловга солиб пиширилади. Унинг қсланса ҳиди сабабли сзбек таомларида саримсоқ кам ишлатиладиган бслиб, қолган. Аммо Японис, Корес, Хитой пазандалигида бу сабзавот жуда кенг қслланилади ва ҳомлигича ҳам ксп истеъмол стилади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:42:41
Саримсоқнинг қсланса ҳидини пиширгандагина смас, хомлигида қандай қилиб йсқотиш бир неча асрлардаи буён муаммо бслиб келарди, жуда ксп уринишлар сира натижа бермасди.
Японислик селекяионер А¦узуки Теки 1950 йилдан бошлаб ҳидсиз саримсоқ сратиш устида тинмай иш олиб боради. Бу борада у сунъий танлаш методини ҳам қсллади, пиёзгулдошларнинг бошқа турлари билан чатиштириб ксрди, турли хил сғитлардан фойдаланиб сстирди, тупроқнинг таркибини сзгартирди, вулқоний кулга скиб ксрди ва ҳоказо. Минглаб тажрибалари 30 йил деганда, охири схши натижа берди. У саримсоқнинг кимёвий таркиби, мазаси — барча фойдали хусусистларни сақлаган ҳолда, аммо қсланса ҳиди йсқолган бир навини сратди. Бундай нав чой плантаяисларида ҳар бир тупнинг қатор ораларига скилганда ҳосил бслар скан. Чой томири саримсоқ бошидаги, чой барглари саримсоқ баргларидаги қсланса ҳидни батамом нейтраллаштирар скан.
Ўзбекистонда чой скилмайди, лекин сиз қуруқ чой ҳам саримсоқ ҳидини йсқотувчи неъмат сканлигини ушбу тажрибада синаб ксришингиз мумкин: бир паррак саримсоқни хомлигича чайнанг ёки қора булка сиртига суртиб енг. Бунинг шарофати катта бслиб, оғиздаги микробларни қириб ташлайди. Ҳидини йсқотиш учун сса бир дамлам қора чойни оғизга солиб шиминг, кейин чайнанг, лекин ютиб юборманг, сснгра оғизни чайқанг, вассалом, сассиқ саримсоқ ҳидидан асар ҳам қолмайди. Саримсоқ схши неъмат, ҳидсизи ундан ҳам схши.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:42:55
Лаловнинг жони

                                                   
Сабзи олиб, сувга солиб, қайнатиб сснгра уни
                                                    Кимки еса асал билан бслғай анинг тоза хуни.

Қадимги тиббий китоблардан олинган бу байтда сабзи одамнинг қонини тозаловчи бир неъмат сканлиги айтилади. Лазандалигимизда сабзидан асал ёки шакар қсшиб мураббо тайёрлаш усули ҳам қадимдан маълум. Лекин паловнинг дони гуруч бслса, қони ёғу, жони сса сабзидир.
Ҳамма ссимликларнинг ҳам барги сшил бслади, шу сшил барглар ичида сабзиники сзига хосдир. Чунончи ксз китоб сқишдан толиққан бслса ва хиралаша бошласа сабзи баргига тикилиб стирсангиз равшанлашади. Сабзи «сабза» ссзидан келиб чиққандир, съни баргининг сабза-сшиллигига ишора. Сабзавот тушунчаси сса сабзидан келиб чиқадики, сабзи барча сабзавотлар орасида снг ажойиби ва фойдалиси ҳисобланади. Сосбонгулдошлар оиласига мансуб бу икки йиллик ссимликиинг ватани Волга дарёсидан тортиб то Ўрта денгиз қирғоқларигача кенг майдон бслган. Мана 4000 йилдирки инсонист сабзини уруғидан скиб кспайтириш, съни маданийлаштиришни срганиб олган ва у барча мамлакатларга тарқалган. Ибтидоий термачлаш даврларида сшаган одамлар илдизмевали барча ссимликларни, жумладан сабзини ердан суғуриб олиб чайнаб ксрганлар, егулик нарса сканлигини аниқлаганлар. Шу ёввойи сап-сариқ томир дармонсизларга дори сканлигига фаросатлари етадиган бслган..
Кейинчалик деҳқончилик келиб чиққанида уруғини юмшатилган ерга скиб, кскартириб ёввойисига нисбатан йирикроқ ва мазалироқ бир неъмат сратганлари ажиб бир кашфиёт сди. Териб-термачлашдек кам унум фаолист срнига деҳқончилик каби серҳосил хсжаликнинг келиб чиқишига сҳтимол ана шу сабзи ва бошқа сабзавотлар сабаб бслгандир. Кейинчалик ибтидоий деҳқонлар фақат сабзи ва сабзавотларнигина смас, дон-дун, полиз скинлари сстиришни ва боғ-роғлар парвариш қилишни срганиб оладилар. Улар ксп минг йиллар давомида ерга ишлов бериш, уни сғитлаш, бегона стлардан тозалаш суғориш ва ер ҳайдашда от, ҳскиз каби ҳайвонлар кучидан фойдалана оладиган бсладилар.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:43:03
Деҳқонлар ҳар қандай ёввойи ссимликларни маданийлаштирганларида худди яиркдаги ваҳший ҳайвон сргатувчилар каби иш тутадилар, скинни тарбислайдилар, тупроқнинг ва ҳар бир ссимликнинг одамзотга қанчалик фойда келтиришини аниқлайдилар ва уни хоҳлаганича бошқарадиган бслиб оладилар. Мисол учун сша сабзи. Бунинг навлари сндиликда юздан ҳам ортиқдир. Шакли ҳам турлича: узунчоқ, юмалоқ, банди йсғон, учи учлик—конуссимон (мирзойи нави), учи тсмтоқ, бандининг йсғонлигига баробар бодринг тахлит (мушак сабзи), ссси юмалоқ шолғомсимон (карател нави) ва ҳ. к. Ҳажми жиҳатидан ҳам сабзи ҳар хил: унинг срта баҳорда пишадиган бармоқдай келадиган майда 20—25 граммлиги ҳам бор. Лекин фақат Японисда ссадиган айланаси косадай, узунлиги бир метрча, оғирлиги 15—20 килограммликлари ҳам бор. Улкан сабзи етиштириш тупроққа обдон ишлов бериш ва махсус сғитлашга боғлиқ албатта. Япон сабзисининг агротехникаси қизиқ: ер 1,5 метр чуқурликда ҳайдалади (скскаватор билан чопилади), сғит сифатида сса чавақ балиқларни снчиб вулқон кулига аралаштириб солинади ва жуда захлатиб скилади.
Сабзининг ранги ҳам турлича: бизда унинг сариқ ва оч қизил ранглиси бслади, бошқа мамлакатларда редискага схшаган оқ сабзи, пушти ва сапсар рангдагилари ҳам бслади.
Халқимиз сабзини паловнинг жони дейишида албатта жон бор. Унинг химисвий таркибида срта ҳисобда 9—10 прояент шакар моддаси, 1 прояентгача ҳужайра моддаси (съни сабзининг скелети) 1—1,5 прояентгача азотли моддалар, бирмунча минерал моддалар ҳам мавжуд. Сабзи поливитаминли сабзавот ҳисобланади, унда А витамини 7 прояентгача, В —0,07 прояентгача, В—0,6 прояентгача, А А  сса 0,2 прояентгача ва анчагина С витамини бор. Қизил рангли сабзида шакар, азотли модда (оқсил), А витамини, тсқ сариқ сабзида сса минерал моддалар, С ва В группасидаги витаминлар кспроқ бслади. А витаминининг бир суткалик нормаси ҳар бир кишига 3 миллиграмм ҳисобида тсғри келади. Бу витамин ёғда схши срийди. Шу сабабли паловни серсабзи қилиб пишириш унинг шифолигини орттиради. Шифобахш серсабзи тсй паловига, Самарқанд ва Бу-хорода тайёрланадиган тсғрама паловлар мисол бслади. Тсй паловига сабзи гуруч билан тенгма-тенг миқдорда солинади. Тсғрама паловда сса сабзи ҳам зирвакда пи-ширилади, ҳам алоҳида идишда бутунлигича қайнатилган сабзини сомонча шаклида тсғраб тайёр паловга гарнир қилиб берилади. Яна паловнииг «Мажнун палов» деб аталадиган қадимий хили ҳам бслиб, буни дамлашда зирвакка сув смас, сабзидан сиқиб олинган шарбат қуйилади. Ҳар ҳолда паловнинг тез ҳазмланиши ва парҳез хусусистлари сабзига боғлиқ бслади. Бу хил паловларни ёш гсдаклардан тортиб қарисларгача ва ҳатто беморлар ҳам истеъмол қилса оғир ботмайди.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:43:12
Илгари баъзи мурғак гсдакчаларни думба ёғли шсрвада қайнатилган ёки паловда дамланган бутун сабзи докага сраб ссрдириб боқишган. Қизиғи шундаки, бу одатнинг илмий асоси сндиликда аниқланди. Франяислик олим В. Вильморен узоқ йиллар давомида сабзи ҳақида тадқиқотлар олиб бориб уни «сабзавотлар қироли» деган хулосага келади. Бу неъматнинг таркибида ҳали срганилмаган моддалар ҳам бор скан. В. Вильмореннинг фикрича сабзидаги барча мавжуд моддалар она сути таркибига тенглаша олар скан. Сабзининг хусусисти ҳақида ибн Сино шундай дейди:
«Сабзи — ер кски. Ҳиди ва чайнами ёқимлидир. Боғларда ссадигани А им петрушкасига схшайди, у мазали ва ҳиди ёқимлидир. Учинчи хилининг посси кашнич спроғи каби бслиб, оқ гуллайди. Боши ва меваси укропнинг боши ва мевасига схшаш бслади. Уруғ дони зира каби серуруғ бслади. Ундан тайёрланган мураббонинг ҳазми енгилдир. Истисқо хасталигига (сув чечакка) фойда қилади. АВВОЙИ сабзининг уруғи ичак оғриқларини босади... Уруғи ва илдизи бсғоз бслишнинг қийинлигида фойда қилади».
Халқ табобатида сабзидан анчагина касалликларни даволашда фойдланиб келинади. Чунончи, ёғлиқ гсшт билан қайнатилган сабзи юрак-қонтомир ва ошқозон-ичак касалликларида парҳез қилинади. Сабзи мураббоси сариқ касали ҳамда жигар ва буйрак хасталигига дори бслади. Сабзи шарбати дармонсизланиш ва камқонликда қслланилади. Ўзингиз ҳам неча бор синаб ксргансиз: бир дона хом сабзи жиғилдон қайнашини тсхтатади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:43:25
«...Бир туп турп турипти...»

                                         
Турпни ксп егилики танда балғамни даф қилур,
                                             Гар йстал бслсанг сшанга дори бслгай — наф қилур.
Мана шу ажойиб сабзавотни етиштириб берган деҳқонларимизга минг раҳматки, серсув, нокдаккина турпдан ксп баҳраманд бсламиз. Лекин шу неъматнинг тарихини, химисвий таркибини, шифолик хусусистларини ҳам билиб қсйишимиз керак.
Турп бутгулдошлар оиласига мансуб икки йиллик, илдизмевали, кскат ссимлиги дейишади ботаниклар. Унинг асли ватани Японис бслиб, тақрибан 300 йил муқаддам Ўрта Осиёга келтириб скиладиган бслинган. Буни «шарқ турпи», «дунган турпи» деган ном билан атаганлар. Аммо қарийб бир аср илгари у «Марғилон турпи», «Олтиариқ турпи» каби снги номлар олди. Чунки Фарғона водийсининг ана шу ерларининг тупроғи ва суви тури етиштириш учун жуда мос келиб қолган: ҳосили ҳам схши, снг муҳими таъми лазиз, тахирлиги, ҳам аччиқлиги ҳам мутлақо йсқ бслиб, нозик сти сувликкина, картиллама, ширин бслади. Лсчоғи сшил тусда, сти оч сшил, оқишроқ, ҳиди унча билинмайди, аммо қирганда ва қирқганда бу ҳиди сезилади, уни совуқ сувга ботириб, сснг ювиб юборилса бу ҳид йсқолиб кетади. Бундай турпни еган киши ҳузур қилади. Фарғона водийсидан бошқа жойларга скилган турп негадир аччиқ таъм, тахир мазага сга бслиб, сти ва сирти оқ, дағалроқ ҳиди қсланса бслади ва кишида иштаҳа қсзғатмайди.
Шарқий Осиёда турпнинг пссти ҳам, сти ҳам қип-қизил, худди помидорга схшаган нави етиштирилади. Унинг оч сариқ ранглиси ҳам бслади. Шулардан снг сараси спон нави бслиб, у Сакурадзима оролида етиштирилади ва ҳар бир донаси 20 килограммгача тош босади. Баъзи олимларнинг фикрича турп Ўрта денгиз ҳавзаси, қадимги Греяис, А им ва Мисрда бундан 5000 йил муқаддам ҳам скилганлигини қайд қилишади. Бу фикр ҳам тсғри, лекин у ерларда сстириладиган сзига хос мустақил нав бслиб, пссти қора, сти оппоқ, мазаси аччиқроқ бслади. Турпнинг ана шу аччиқлигида ҳам бир манфаат бор. Қора турп Европа мамлакатла-рида ҳанузгача ҳам скилади, химисвий таркибида минерал моддалар, дармондорилар ва беқарор аминокислоталар ксп бслганлигидан сиқиб олинган суви пешоб ҳайдовчи дори сифатида аптекаларда сотилади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:43:34
Турпнинг турли мамлакатларда сстириладиган турли навларининг таркиби ҳам турлича бслади, албатта. Шулардан срта ҳисобда олиб қарасак: 86—87 прояент сув, 1 —1,5 прояент ҳужайра моддаси, 1,5—2 прояент оқсил, 0,5—1 прояентгача шакар моддалари, бирмунча минерал тузлар, калий, кальяий, фосфор, магний, марганея, темир, микрослементлардан сса йод ва кобальт бор. А витамини жуда кам, В витамини сира йсқ, аммо С витамини 40 миллиграмм прояент бслиб нақ лимонга тенг ва бодрингдагидан 8 марта ксп. Турп таркибида ферментлар ҳам бслиб бу неъматни ғост ҳазмли қилади. Жуда ёғли овқатлар билан ейилган турп аъзоларимизда модда алмашинувининг бузилишидан сақлайди. Турпнинг ҳидли бслиши ҳам унинг ёмон сифати ҳисобланмайди. Бу унинг таркибида ифори мойлар борлигидан даракдир. Глюкозоидлар билан бирлашган ифор мойи турпнинг сзига хос мазасини билдиради.
Албатта турпнинг химисвий таркиби фақат бизнинг давримиздагина срганилди. Қадимда турп минглаб марта синовдан стказилиб у ёки бу дардга даво сканлиги аниқланган. Олимлар сз фикрларини кспинча наср билан смас, назм билан баён стганларки, у хотирада узоқ сақланган. Масалан, «Мажмуи ҳикост ва тиб» ки-тобида назмий мулоижалар берилган бслиб, унда турп тсғрисида бундай байтлар бор.

Гар саримсоқ пишириб турп уруғи бирлан киши,
Еса буйрак тошидан бслмас анинг ҳеч ташвиши.

Аки:

      Ҳар кишииинг оғзидан сув оқибон дод айлагай,
Турпни туз бирлап қсшиб есинки, озод айлагай.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:43:41
А­нди Абу Али ибн Синонинг «Тиб қонунларига» мурожаат қилсак, унда аллома ёзади: «Турпнинг сиқиб олинган суви ва уруғининг ёғи қулоғдаги ел (бод) га жуда фойда қилади... Суви ксзга томизилса, тозалайди. Турпнинг қайнатилгани сски йсталга ва кскракда тспланган қуюқ қаймусга фойда қилади... Турп овқатдан кейин ейилса, ични юмшатади». Ибн Сино турпни заҳарларга қарши дори сканлигини алоҳида таъкидлаб стади. «Турп афо илони чаққанда фойда қилади. Агар турпни қириб чаённинг устига қсйилса, чаён слади. Турп суви синаб ксрилганда бу жиҳатдан сна кучлироқ бслиб чиқди. Турп еган кишини чаён чақиб олса зарари унча бслмайди». Турпнинг бу хусусисти нимада сканини ибн Сино фақат тажриба қилиб билган, бироқ чаённи ундаги қайси модда слдиради буни билмаган. А­ндиликда Б. Л. Токин турп таркибидаги бундай модда фитоняид сканлигини илмий асослаб берди.
Турпнинг ҳосисти жуда ксп. Унинг бошқа томонларини қадимги табиблардан Юсуф бин Муҳаммад Юсуфий ҳам синаб ксрган. У сзининг «Яхши нарсаларнинг фойдалари» номли тиббий рисоласида бундай ёзади:

Турп есанг йсгалга схши даводир,
Лешоб равон бслар, ксз сса равшан.
Белга куч-қувват ато қилади,
Мум бслсанг, гсёки бсласан оҳан.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:43:50
Саккара, суккар, шакар, сахар...

Кспгина кашфиётлар сингари қанд ҳам тасодифий кашф қилинган. Одамзод қандсиз сшай олмайди, негаки ширинлик бошқа таомларга нисбатан жуда тез ҳазм бслиб, қонга схши ссрилади. Шунинг учун ҳам ақлий ва жисмоний меҳнат қилувчилар, ёш гсдаклар ҳамда қарислар ширинлик истеъмол қилиб турмасалар, дармонсизланиб қолишлари мумкин.
Баъзи физиологларнинг фикрича, узоқ вақт қанд емаслик ҳатто фикрлаш қобилистини ҳам сусайтирар скан. «Ундай бслса, қанд кашф қилингунга қадар одамлар нима еб тирикчилик қилишган?» деган савол туғилади. У пайтда кспроқ ёввойи ҳолдаги асал ейилган. Турли масаллиқларнинг таркибидаги глюкоза, фруктоза, сахароза крахмал ва бошқа умумий номи карбонсув деб аталувчи моддалар танаввул стилган. Бундай модда ҳамма меваларда: узумда, қовун-тарвуз, нон, гуруч картошка, маккажсхори, ошқовоқ, лавлаги, қсйингчи, истеъмол стиладиган ссимлик масаллиқларининг кспчилигида мавжуддир. Қанд моддаси сна қсқон жсхори ва шакарқамиш поссида ҳам ксп бслади.
Қанд дастлаб Ҳиндистонда кашф қилинган. Лекин қачон кашф қилинганлиги номаълум. Аммо ҳинд тилида қанд «саккара» деб аталади, шундан сзбекча «шакар» ва русча «сахар», арабча ва немисча «суккор» атамалари келиб чиққанлиги юқоридаги фикрнинг далилидир.
Фотиҳ Искандар Зулқарнайн лашкарлари Ҳиндистон тупроғини топтаб юрганларида ҳиндлар қандайдир бир қамишни снчиб, қайнатиб шинни олиб, уни оппоқ қандга айлантиришларининг гувоҳи бсладилар. Аскарлар орасида Теофаст исмли бир ботаник бслиб, шакарқамишнинг тузилиши, биологисси ва қандай иқлимий шароитларда ссишини дастлаб қаламга олади. Шундан бошлаб қанд Европага келтирилади. Айниқса, чой, кофе, какао ичиш одат бслгандан кейин қандга талаб ғостда ортди.
Ибн Синонинг бу неъмат ҳақида ҳам айтганлари бор: «Суккарқамиш шакари... юмшатувчи, тозаловчи ва ювувчи... Тозалаш ва жило беришда шакар асалдан қолишмайди. Шакар сскирган сари латифлиги орта боради... Елимга схшатиб қамишдан олинган шакар ксзни тозалайди... Кскракларни юмшатиб ғижжилашни кетказади... Шакар тиқилмаларни очади»...
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:43:59
Сут ва унинг шифолиги

Сут нима?—деган саволга оддийгина қилиб «смизувчи ҳайвонлардан соғиб олинадиган оқ рангдаги суюқлик-да»—деб жавоб бериб қсс қолиш мумкин. Ас-лини олганда сса сут инсон организми учун жуда зарурдир. Тсғри, шу оқ суюқликнинг 87% и сувдан иборат, аммо қолган 13% и оқсил, ёғ, шакар, минерал моддалар ҳамда витаминлардан ташкил топган. Инсон организми учун зарур бслган олтита модда сут таркибида мавжуд. Идишга соғилган сут бир оз тиндириб қсйилса, «бет олади» — широбча ҳосил қилади. Олимлар ана  шу широбчани микроскоп остига қсйиб кузатганларида унда жуда майда шарчалар мавжудлигини пайқадилар. Бир томчи сутдаги мавжуд юз миллиондан ҳам кспроқ ана шу доначалар ёғ сканлиги маълум бслди. Сутни бир оз ачитиб қайнатилса кскимтир сувга ва пахтасимон оппоқ парчаларга ажралади. Ана шу парчалар оқсил моддаси бслиб олимлар буни козеин деб атадилар. Сутда сна альбумин ва глобулин номи билан аталган оқсиллар ҳам бор.
Оқсил — ҳаётимизнинг асоси, бу неъматнинг срнини ҳеч нарса боса олмайди. Бир литр сутдаги оқсил саккизта тухум оқсилига баробар келар. Қатиқда гсшт ва балиқдагидан кспроқ оқсил бор. Сут-қатиқ оқсили нон ва бошқа барча оқсилли масаллиқлардан ксра тез ва осонроқ ҳазм бслади.
Сутда сна шакар моддаси ҳам борки, буни билиш учун сут зардоби узоқ қайнатилади ва у қуйилиб оч жигар ранг тусга кирганда оловдан олиб музлатилади. Маълум муддат стгандан кейин у майда, новвот ранг кристалларга айланади. Мана шу модда сут қанди — лактозадир. Зардоб олимларга ксп моддаларни аниқлашга ёрдам берган. Ҳалиги кристаллга айланган зардобии сна оловга қсйилса уқаланиб кукун ҳолига келади. Анализ қилинса унда бир оз оқсил, ёғ ва шакардан ташқари сна темир, алюминий, магний, кальяий, фосфор ва ош тузлари мавжудлиги аниқланган.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:44:07
Сутнинг бешинчи таркибий қисми витаминлардир. Сут биокимёвий анализ қилинганда таркиби А, В, С, Д витаминларга бой сканлиги аниқланган. Азда схши кскатларни еган сигирлар сутида витаминлар бундан ҳам ксп бслади.
Сутнинг олтинчи таркибий қисми — сувга сна қайтамиз. Бунда водопровод суви ёки тоза булоқ сувини тушунмаслик керак. Сут суви снг соф химисвий сув (А20) бслиб, ҳалиги беш хил моддани сзида ажойиб тарзда синтезлайди. Сут сувисиз биз сша моддалар мазасини билмаган бслар сдик.
Сутнинг таркибий қисми ҳали тсла срганилган смас. Аммо одамлар сутни жуда қадим замонлардан буён истеъмол қиладилар. А оссисда, Украинада, Қозоғистонда, Кавказда, Ўрта Осиёда, Монголисда, Арабистонда, Греяисда, Ҳиндистонда ва бошқа кспгина чорвачилик билан азалий машғул бслган мамлакатлар территориссида олиб борилган археологик қазилмалар натижасида топилган сут солинадиган, қатиқ ивитиладиган, пишлоқ тайёрланадиган идишлар ва сут сми-зувчи ҳайвонлар сускларига қараб сутни одамлар беш минг йил муқаддам ҳам истеъмол қилганлар, деган хулосага келинди. Бизга тарихдан маълумки, ибтидоий чорвачиликни бошлаган одамлар дастлаб сут смизувчи ҳайвонларни қслга сргатишган. Дастлаб от, тус, сигир, қсй, счки, буғу, сшак, фил каби сут смизувчи ҳайвонларни қслга сргатилганда улардан олинадиган сутни ксзлаб смас, гсшт, ёғ, тери, жунини ксзлаб ҳамда кучидан фойдаланишни ксзлаб иш ксрган бслишлари керак. Бузоғини смизиб турган сигирни ибтидоий аждодларимиз ҳам смиб ксрган бслишлари ва сутнинг нақадар лаззатли ва фойдали неъмат сканлигини билиб олган бслишлари ҳам мумкин.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:44:12
Сутнинг шифобахшлик хусусистини дастлаб бундан 2500 йил муқаддам машҳур грек табиби Гиппократ кашф қилган. Бир зодагон йигитча буйрак касалига гирифтор бслганида Гиппократ унга «Ааҳорда сут ичгин, тушликка ҳам сут ич, кечқурун ҳам сут ич—шифо топасан,— дейди. Аввалига сшак сутининг сувга аралаштириб ичишни, 10 кун стгач фақат сигир сути ичишни тавсис қилади. 1 ойга қолмай касал тузалиб кетади.
Гиппократ ёлғиз буйракнигина смас, асабий касалликларни, ошқозон-ичак, юрак ва қонтомир касалликларини ҳам сут билан даволаган.
Қадимги Мисрда палаж касаллигини сшак сутидан илиқ ванна қилиб тузатишган. Сутнинг шифолигини биз шарқ табобатининг бобокалони Абу Али ибн Сино асарларидан сқиймиз: «Сут уч хил моддадан таркиб топган: сувлилик, оғиз ва ёғ моддасидан. Сигир сутида ёғ моддаси ксп бслади. Тус сутида ёғ ва оғиз моддаси оз ва сзи жуда суюқ бслади. А­чки сути сса мсътадилдир. Қсй сути қуюқ ва ёғли, аммо сигир сути ундан ҳам қуюқроқ ва ёғлироқ бслади. Бис сути сса тус сутига схшаш суюқ ва сувли бслади».
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:44:26
X—XI асрлар бссағасида сшаган ибн Сино Бухоро атрофида махсус майдонлар танлаб унга турли доривор ссимликларнинг уруғини септирган ва униб чиққан стлар билан сигирларни боқтирган. «Сут берувчи ҳайвон схши стлар билан боқилиши керак»— дейди аллома. Сснгра «Бсғозлик даври хотинларнинг ҳомиладорлигидан узоқроқ ёки озроқ чсзилган ҳайвонларнинг сути ёмон бслади. Шунинг учун бсғозлик муддати жиҳатидан инсонга сқин турган ҳайвоннинг, масалан, сигирнинг сути снг схши ҳисобланади». Абу Али ибн Сино сутнинг моҳисти, табиати, хоссалари тсғрисида гапириб унинг инсон озиқланиш аъзоларига, шиш ва тошмаларга, жароҳат ва сраларга, бсғинларга, бош аъзоларига, ксз аъзоларига, нафас аъзоларига шифолиги ҳамда иситма ва заҳарларга қарши даволиги тсғрисида жуда ксп ёзган. Биз булардан фақат баъзиларинигина келтириш билан кифосланамиз: «Сут кекса кишиларга уларнинг табиатида ҳсллик (мижоз) ҳосил қилгани учун ва уларда бсладиган қичимани йсқотгани сабабли фойда қилади. Аммо уларнинг сутни ҳазм қилишларига асал билан ёрдам бериш керак. Сут кспинча сз ишини ични суриш ва ичаклардаги чиқиндиларни чиқариб ташлашдан бошлайди... Сутни шакар билаи ичилса, юзнинг рангини, айниқса хотинларни чиройли қилади... Сут қуруқ мижоздан бсладиган ғамгинлик ва васвасага ҳамда ссда сақлай олмаслик касаллигига (склерозга) схши даводир... Қсй сути сса қон туфлашга кспроқ фойда қилади. Сут спка сраси ва силга қарши ишлатиладиган дорилардандир. У билан оғиз чайқаш ва ғарғара қилиш томоқ оғриққа, томоқ шишига, тилчанинг ва бодомсимон безларнинг шишларига фойда қилади... Тус сути астма ва нафас қисишига фойда қилади... Сувли қисми кетгунча қайнатилган сут ични қотиради ва қонли ич кетишини тсхтатади. Тус сути ҳайз қонини ҳайдайди, сигир сутининг айрони сса сафроли ич кетишда фойда қилади... Қайнатилган қатиқ сафро ва қон аралаш ич кетишни тсхтатади».
Жуда ксп халқларда снги соғилган счки ва қсй сутлари, сигир сутидан қатиқ ивитиб, тус сутидан қимрон ва бис сутидан қимиз тайёрлаб жуда хилма-хил касалликларни даволаб келинади.
Доривор ссимликлар едириб боқилган ҳайвон сутига не етсин. Бу унутилган удумни ҳозирда ҳам бир синаб ксриш керакдир, балки. Лекин ҳар ҳолда чсл ва тоғларда ссган ва қуёш радиаяиссини сзига схши сингдириб фотосинтези нормал бслган ссимликларни еган ҳайвонларнинг сути снг шифобахшдир.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:44:36
Қалампир ва мурч

Таомларимизни хушхср қиладиган, иштаҳабахш ана шу зираворлар тсғрисида анчагина китоблар ёзилган бслиб, илмий ишлар ҳам олиб борилмоқда. Бу асарларнинг кспида бундай зираворларнинг зараридан ксра кспроқ фойдали сканлиги тсғрисида маълумотлар бор.
Абу Али ибн Сино узунчоқ қалимпирни «дар фулфул» деб атайди. Қалампирни у снг содда дорилар қаторига қсшиб «учинчи даражали иссиқлик ва иккинчи даражали қуруқ нарса» дейди. Қалампир «... А­ритувчи ва совуқдан бслган касалларни кетказувчидир... А­чкининг қовурилган жигари сели билан бирга қсшиб истеъмол қилинса шаб ксрлик касалига нафи бор... Ҳазм қилдиради, сингдиради ва меъдани қувватли қилади».
Абу Али ибн Синонинг қалампир тсғрисида айтган фикрларидан шу нарса аниқ бсладики, айни зиравор албатта дори нарса, бироқ у касал кишига смас, балки соғлом одамларгагина доридир. Ошқозон ва ичак касалларига чалинганлар, ҳомиладор ва смизикли аёллар буни вақтинча емай туришлари керак. Аммо шамоллаган одамларни терлатишда қалампирнинг фойдаси зср.
Келинг, снди мурч билан сқиндан танишайлик. Бунинг учун пича унинг тарихига мурожаат стайлик. Ушбу неъматнинг асли ватани Ҳиндистон, Шри Ланка ва Ява оролларидир. Ўрта асрларда мурч олтин каби қимматбаҳо бслган.
Географик кашфиётлардан Васко де Гама, Магеллан, Қолумб кабилар фаолистининг бир чеккаси «Зираворлар ороли» бслган Ҳиндистонга снг қисқа йсл топиш сканлигини ҳам ҳисобга олайлик-а!
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:44:51
Аима учун мурч шу қадар қимматли? Бу саволимизга ҳам табобат илмининг бобокалони бундай жавоб қилади:
«...Фулфул—мурч» шифоларнинг шифоси бслиб, иссиқлиги ва қуруқлиги тсртинчи даражададир...
... Мурчда тортиб олиш, ссриш ва тозалаш хусусистлари бор. Уни майизга қсшиб чайналса, аъзолардаги ҳар қандай шилимшиқ моддани чиқариб юборади, у оғриқии босадиган ва нервларни иситадиган воситалардан ҳисобланади ҳамда тамомила соғлом кишилар учун нафи тегади...
... Сода билан бирга қслланилган қора мурч баҳак касалини даволайди. Мурч семиз одамни оздириш хусусистига ҳам сга.
... Асаб ва мушак тсқималарини қиздиришда бунга етадиган дори йсқ...
... Сиркага қсшилган мурчнинг тишларга ҳам фойдаси бор...
... Яланадиган дориларга қсшиб ишлатилган мурч йстални ва кскракда пайдо бсладиган оғриқни қолдиради... Уни асалга қсшиб танглайига босилса, ангинани даволаб, спкани ҳам тозалайди.
...Мурч овқат ҳазм бслишига ёрдам қилади ва иштаҳани очади: уни снги узилган лавр спроғи билан бирга ичилади. Бу ичакларда пайдо бсладиган санчиқни ва қорин шишиб кетишини тсхтатади. Қора жигар шишиб кетса мурчни сиркага қсшиб ичиш ёки суркаш билан даволанса бслади...
Демак, қалампир билан мурч зираворгина смас, балки доривор ҳам скан. Бироқ Абу Али ибн Сино айтганларига асосланиб, ҳар ким сзича дори тайёрлашини маслаҳат бермаймиз. Аегаки, ҳар қандай дорининг ҳар қайси касал учун аниқ меъёри бслади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:45:02
Ўзбек пазандалигида ҳам қалампир билан мурч хушхср қилувчи масаллиқ сифатида салатлардан тортиб шсрва, суюқ ошларга, қовурма, палов ва шовлаларгача кенг қслланилади. Ҳатто снги узилган қизил қалампирни жизза билан чопиб қатирмага ва патирларга солиб пиширилади. Асҳат хсрак, схна гсшт, каллапоча каби таомларнннг юзига мурч, туз ёки қалампир-туз аралашмаси сепилади.
Халқ табобатида сса қалампир билан мурчдан айрим парҳез таомлар ҳам тайёрланади. Масалан, қокурум —тоби қочиб бсшашган кишиларга майда тсғралГАА пиёз ва қалампир қсшилган қатиқни қайноқ сувга ийлаб ичирилади. Қаттиқ шамоллаган одамни терлатиш учун сса памил чой билан бирга мурч дамлаб ичирилади. Айрим жойларда донадор мурчнинг сзини чойнакка дамлаб асал билан ичадилар. Сира иштҳаси йсқ одам қалампир талқонга беланган сузма ёки қуртоб еса нафи тегади. Туйилган мурч ёки қалампир талқонни снчилган саримсоқ билан бирга доғлаб ёққа қориштириб тайёрланган лозижон ҳар қандай оғир хамир таомларнинг ҳам тез ҳазмланишига ёрдам беради.
Хуллас, соғлом одамлар учун қалампир билан мурчнинг зараридан ксра фойдаси кспроқ.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:45:12
Сирканинг хосистлари

Овқатларга зиравор сифатида сепиб истеъмол стиладиган бу суюқликнинг тайёрланиши қуйидагича:
Боғда чумчуқ чсқиган, ари еган, сзилган ва умуман истеъмолга сроқсиз узумларни сирли хумчага шингил-шингили билан солиб борилади ва устини дока билан ёпиб, ксланка жойга бир мавсум тиндириб қсйилади. Идишга пича ачитқи, съни сски сиркадан қуйиб қсйилади. Узум ачиб-бижғиб «қайнай бошлайди»,
Кузга бориб уни сзиб шарбати 3—4 марта сузиладида, тоза шишаларга қуйиб, оғзи маҳкам бекитилади. Бу қизил сирка бслади.
Оқ сирка қуйидагича тайёрланади: ёғоч бочкага бук дарахтининг қипиқ ва қириндилари солиниб,устидан таркибида сирка ачитувчи бактерислари бслган сирка суюқлиги қуйилади. Микроорганизмлар бочканинг ҳаво тегиб турадиган устки қисмида «фаолист ксрсатадилар». Бочканинг остида сса махсус тешикча бслиб, тайёр сирка шундан томиб-томиб туради. Бу 6—9 проеяентли оқ сирка бслади. 80 прояеитли сирка сссеняиссини сса ҳар хил ёғочлар қипиғидан ҳаво кирмайдиган идишга солиб қиздириб ва бошқа кимёвий| усуллар қсллаб тайёрланади.
Қизил узум сиркаси пазандаликда палов, манти ва бошқа овқатларнинг юзига севалаб ейиш, кабоб гсштини сиркалаш (мариновкалаш) учун ҳамда бадҳазм овқатларнинг тез ҳазм бслиши учун қслланилади. Оқ сирка сса консерва саноатида сабзавотларни сиркалаш, сиркаланган селёдка балиқ тайёрлаш ишларида қслланилади.
Шуни ҳам сслатиб стиш зарурки, сиркани ксп истеъмол қилишнинг саломатликка зарари бслади. Шу сабабли, нордонлик даражаси 5,5 прояентдан ортиқ бслган сирка санитарис қоидалари бсйича ман қилинади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:45:20
Қизил узум сиркасининг зарари йсқ, аксинча ибн Сино таъбири билан айтганда «...сиркани қон кетишга қарши ичилади ёки қон бадан ташқарисидан оқаётган бслса, у қуйилади, шунда у қонни тсхтатади, қаерда бслмасин пайдо бслган шишии қайтаради, ҳазм қилишга ёрдам беради ва балғамга қаршилик ксрсатади. Сирка сафроли кишилар учун фойдали ва савдоли кишилар учун зарарлидир». Юсуфий табибнинг шеър билан ёзилган тиббий рисоласида бундай дейилади:

Истеъмол қилинса
сиркадан сафро,
Йсқолур ташналик
кам бслар ҳар он,
Оғриқдан бутунлай
халос қилади,
Чаён чаққан жойга
суркалган замон.

* Савдо — қора сафро.

«Мажмуаи ҳикост ва тиб» китобида ҳам сирка тсғрисида шундай байт бор:

Қайси аъзони совуқ урган бслса бслғай даво.
Сирка-ю кашнич сувини суркаса схши даво.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:45:28
Зарчава

Сап-сариқ порошок ҳолдаги бу зиравор Ҳиндистон ва Афғонистонда ссадиган бир турли бута ссимлигининг томиридан тайёрланади. Аоми форсча «зар» ҳамда «чсба» ссзларидан таркиб топган бслиб, «олтин чспак» маъносини англатади. Бута томири қазиб олиниб, схшилаб ювилади, офтобда қуритилгач, махсус усулда қовурилади, сснг уни туйиб, слакдан стказилади.
Ўзбек пазандалигида зарчава фақат палов гуручини бссшда таом бсёғи сифатида қслланилади. Тсйларда, жамоат овқатланиш корхоналарида кспчилик учун дамланадиган паловнинг ксриниши сап-сариқ, тилла ранг сканлигига аҳамист бергандирсиз. Зарчава порошоги иссиқ сувда ивитилади, гуручни ювиб юборилгач, шу сариқ суюқлик қуйилади, у оппоқ гуручни дарҳол сап-сариқ тусга бссйди.
Ҳиндистонда буни жуда ксп овқатларга, ҳатто ширгуручга ҳам соладилар.
Ибн Сино зарчавани «Уруқ ус-сабағин» деб арабча атамасини келтиради, унинг маъноси бсёқчилар илдизи демакдир. Унда кучли тозалаш хусусисти бор. Уни чайнаш тиш оғриғига фойда қилади. Зарчаванинг шираси ксзни сткирлаштиришга, қорачиғидаги катаракка ва оқни кетказишга жуда фой қилади» дейди.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:45:42
Куб шаклидаги тарвузлар

Тарвуз деганда биз юмалоқ, ичи қизил, сти ширин полиз скинини тушунамиз. Дарвоқе сиз: «тарвуз нега юмалоқ, нега ширин, нега қизил? Бу хусусистларнинг тарвузнинг сзига қандай нафи бор?»—деган саволлар устида сйлаб ксрганмисиз? Йсқ, албатта. Бундай саволларни олимлар ҳам сртага ташлашмоқда. Маълумки, тарвузнинг илк ватани Жанубий Африкадаги Қалахари саҳролари бслган, ана шу ердан у бошқа жойларга тарқалган. Уларнинг тарқалишига одамлар сабаб бслган смас, чунки у даврларда одамзод пайдо бслмаган сди. Тарқалишига сша тарвузнинг сзидаги хусусистлари сабаб бслган: ёввойи тарвуз майда, апельсиндек келадиган бслиб саҳрода шамол турганда узоқ-узоқларга юмалаб кетган ва бирон кесак, тош ва бошқа нарсага урилиб ёрилиб кетган. Тарвузнинг ширин шарбати сса уруғини ерга ёпиштириб қсйган ва тупроқни намлаган, шамол уни чанг билан ксмган ва униб чиқиши учун имконист туғдирган. Тарвуз қизил бслганлиги учун қушларни сзига жалб қилган, қушлар уруғини тсйгунча, еб, жиғилдонига тсплаб, узоқ-узоқларга олиб бориб тсккан. Шундай қилиб тарвузни ижодкор табиат кенг тарқатган. Кейинчалик одамзод тарвузни бутун Ер шари бсйлаб тарқатди. Селекяис қилинавериш натижасида тарвузнинг сирти ва шакли жуда сзгариб кетади. Чунончи бу неъматнииг сшил, олачипор, йсл-йсл, оқ, қора рангдагилари пайдо бслади. Шакли ҳам турлича бслиб кетади, съни снг кичик тарвуз нави — «солди-пишди» деб аталади ва теннис тспидан сал йирикроқ бслади. А­нг катта нави «антоновка» деб аталиб, Тожикистон ва Ўзбекистонда етиштириладигани то 25 килограммгача тош босади. Тарвузнинг нави ксп, «қсзивой» дегани ҳам бор, буниси қовунсимон узунчоқ бслади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:45:50
XX асрда тарвузнинг шакли сна сзгарди, снди унинг куб шаклидагилари пайдо бслди. Куб тарвузларни спонислик селекяионер Оно Томоюки ижод қилган. Катта-кичиклиги бир хил 25Х 25X25 сантиметрли, мазаси, стининг қизиллиги ва шарбатлилиги бинойидек. Тарвузнинг куб шаклда бслишлиги уни узоқ жойларга ташишда жуда қсл келади. Арава, автомашина ва юк вагонларига худди қутичаларни тахлагандек устин қатор терилади, ора-орасида бсш жой қолмайди, қулай. Аммо деҳқони тушмагур Оно Томоюки мана ксп йил стиб кетсптики, бундай тарвузларнинг сирини ҳеч кимга айтмаспти. Лекин тарвуз билан боғлиқ бир тажрибадан ҳурматли деҳқонларимизни хабардор қилмоқчимиз. Ўттизинчи йиллар сди. Андижон районининг Хартум қишлоқ советига қарашли «Маориф» колхозида Ақубали бобо исмли боғбон, полизчи, маришкор деҳқон бсларди. Бобо қовун-тарвуз скарди. У киши қовунни улама қила оладиган нодир деҳқон бслган скан, афсус сша вақтда у кишининг тажрибаларини бирон-бир кимса оммалаштирмаган. Мана срим аср стиб кетибдики, «кскча»ни «шакарпалак»ка улай оладиган бошқа миришкор борлиги тсғрисида ҳеч қандай хабар йсқ. Аммо одамларнинг гапига қараганда Ақубали бобонинг тарвуз билан стказган бир тажрибаси бор скан. Тарвуз тугиб катталиги чақалоқнинг калласидай бслганида палак остидан сра ковлаб, устига шох-шаббаларни ёниб, сранинг ичига тарвузни тушуриб тупроқ тортиб қсср скан. Тарвузнинг палагида ҳозирги тарвузникидай жингалаги бслади, у киши бандидаги жингалагини ташқарида қолдириб ксмар скан. Вақти келиб пайкални оралар сканда — «мана буниси ҳали хом, буниси сса пишган»—деб срани очиб катта тарвузни олиб ссйиб берар скан. Бирам маза, тиш синдирар муздай бсларкан, киши роҳат қилиб ер скан.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:46:03
— Бобо! Сиз ерга ксмилган тарвузларнинг пишган-пишмаганини қандай биласиз?— деб ссраганларга:
— Жингалагига қарайсан, жингалаги қуриган бслса, сшаниси нақ пишган бслади. Жингалаги қуримаганини узсанг, тарвуз каттагина бслса ҳам ҳали хом, ичи оч қизил, оқ уруғи ксп чиқади. Бунақаси одамни касал қилади, болам,— дер скан у киши. Баъзан ксмилгап тарвузлар срага сиғмай қолар, қаттиқроқ кесакка теккан жойи ичига букилган, юмшоқроқ тупроққа тсғри келган жойи сса бсртган — одатдагидек юм-юмалоқ смас, балки бужмак тарвузлар ҳосил бсларкан. Бобо бу ишини бужмак тарвузлар олиш учун қилмас сканлар, албатта, балки жазирамада муздеккина туриши учун шундай қиларканлар, чунки сша вақтларда холодильниклар йсқ сди-да. Куб тарвузлар тсғрисидаги хабарни сқиганимдан кейин Ақубали бобонинг сша тажрибаларипи ссладим. Тарвузни узмай бирор нарсанинг ичига солиб етиштирилса, сшанинг шаклига киради. Тахминимизча спонислик деҳқон тарвузларни куб шаклидаги металл ёки ёғоч, ё пластмасса қутичаларга солиб етиштирса керак, ёинки куб шаклида сралар ковлаб, деворларига фонер ёки тахта қсйиб, тарвузни шунга ксмиб «пиширса» керак.
Албатта, бу мулоҳазалар синаб ксришни талаб қилади. Кимдир бу ишга бир ҳафсала қилиб ксрсин, «интилганга толе ёр»-—дейдилар-ку ахир.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:46:20
Қовун тсғрисида сртаксимон ҳақиқат

Картиллама стли, сершарбат хушбсй қовундан бир тилик еди-ю, деҳқон буванинг ҳордиғи чиқди. Сунбула сувидек тиниқ манглай терлари пешонасидан томиб, бир зумда чарчоғи унут бслди. Бува мамнунлигидан сз-сзига мақтаниб ҳам қсйди:
«Сенинг томирингга селтира смас, шакар сепиб парвариш қилганман, жонивор, шакар! Шунинг учун ҳам қанд-у, асалсан-да!
Қовуннинг ташқи ксриниши ҳам бувага зср нафосат бахш етарди. Табиат унга росмана четан гул солган, улкан тухумдай танасига турли бсёқлар бериб, ажиб мсъжизага айлантирган. Деҳқон бува қовунни силади, ҳидлади, сна бир тилик кесиб, ҳузур қилди. Беқасам тсн кийган йигитдай қовунжон ҳам жуда сриб кетди, у тилга кириб, бувага қарата ҳазиломуз оҳангда ашула бошлади:

Танда тсрларим бор менинг,
Турли гулларим бор менинг,
Кесди пичоқ бағримни сй,
Қандай гуноҳим бор менинг?

Шундан сснг суҳбат авжига чиқди.
— Сенинг «гуноҳинг» асаллигингда-да, Қовунжон.
— Тсғри айтасиз, буважон, ахир менинг таркибимда глюкоза, сахароза, фруктоза деб аталувчи қанд моддаларидан 17—18 прояентча бор.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:46:26
— Қовунжон! Асли сен қаерликсан?—деди бува. Масалан, тарвуз Африкадан, картошка билан помидор Жанубий Америкадан дунёга тарқалган, сен-чи?
— Менми? Асли Ўрта Осиёданман, лекин баъзи олимлар мени дунёга А­рондан ёки Ҳиндистондан тарқалган дейишади, бу хато, буважон.
— Ҳиндистонда сени Заҳириддин Муҳаммад Бобур соғиниб байт ёзганини биласанми?
— Ҳа, албатта, ссимда, Бобур XVI асрда Ҳиндистонда подшолик қилар сди, у она Ватани — Андижонни ксп қсмсайди. Оқар сувлари-ю, ишкомдаги узумлари ва полизлардаги қовунлари ксз снгидан ставеради. Шунда у мен тсғримда ушбу байтни тсқиб йиғлай-ди:
Қовун бирлан узумнинг ҳажрида кснглимда ҳар жу,
Оқар сувнинг фироқинда ксзимдан ксп оқар сув.
Шундан сснг чопарлар Асакага келиб, мени унинг ҳузурига олиб борадилар. Бобур мендан еб ҳузур қилади, уруғимнинг бир донасини ҳам исроф қилмасдан скишларнни буюради. Шундай қилиб, мен Ҳиндистонга бориб қолганман, буважон. Бу ерга А­рон, А умо ва Фаранг мамлакатларидан сайёҳлар келиб турар сди. Улар мени сз слларига олиб кетадилар.
— Қовунжон! агар сир бслмаса, бир воқеани ссрайман. Қандай қилиб А им папаси билан император Клавдий Альбини слдирганингни ссзлаб берчи.
Қовун пайкалда дурустроқ срнашиб олди, бир оз сй ссргандай жиддийлашди, сснг деди:
— Бунинг ҳеч қандай сири йсқ бува. Тарихий рисолаларда ҳам ёзилган. А умо императори Клавдий Альби жуда мечкай одам скан, бир стиришда снта қовунни еворса бсладими, кечасига бориб қорни ноғорадек шишиб кетдн. Тонг ёришганда ёрилиб слди,. қолди. Хсш менда нима айб? Қовун ейишни ҳам меъёри бор-да.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:46:35
 Яна бир мечкай — А им папаси, исми ссимда йсқ, ёш бола минса оёғи ерга тегмайдиган қовундан иккитасини еб олди. Шарбати лабини-лабига ёпиштириб қсйди. Юраги сртаб, совуқ сувни ичаверди, шундап сснг, сша бутхонасининг ичидаёқ жаҳаннамга жснади. Қарасам иш чатоқ бсладиганга схшаб қолди. Бу мамлакатдан Фарагистонга кетдим. Ўша вақтларда қироли Генрих IV исмли одам скан. Бу ҳам ширин қовундан тсйганча еб, орқасидан вино ичувди, касал бслиб қолди. Дарғазаб счини кимдан олишини билмай юрди. Бир куни чор атрофга чопар чоптирибди. Аима дейсан, қирол барча қовун сккан деҳқонларни қовун-повуни билан Ларижнинг марказин майдонига йиғилишларига фармон берганмиш.
Ўша майдонга тспландик... Кскракларига салб таққан, стаклари ер супуриб юргап поплар, чучвара шапкали ва қора либосли судьслар, атрофда найза ва ойболта кстарган аскарлар... Ўртада деҳқонлар қовунлари қслларида маъюс турибдилар. Ана қиролнинг тсрт отли файтони келиб тсхтади. Генрих IV тахтга чиқиб стирди. Ҳамма сукутда. Аима бслар скан, снди... Қирол попларга қарата: «Қовунга лаънати малъун сқинглар!»—деб буюрди. Лоплар зикрга тушиб жавраб кетишди. Сснгра судьсларга қараб: «Ссроқ қилинглар!» — деди. Судьслар деҳқонлардан нима учун қовун скканликларини суриштира бошладилар ва ҳаммаларини гуноҳкор деб сълон қилдилар.
«Жазоланглар!» деган буйруқ сшитилди. Аскарлар дарҳол «ишга» киришиб кетишди. Улар бечора деҳқонларнинг каллаларини танларидан жудо қилиб, ҳар битта деҳқон калласига биттадан қовунни жуфтлаб ҳандаққа ташлай бошлади. Генрих сса: «Қовун скканларнинг жазоси шу бслади»—деди.
А­нди мен бу мамлакатда ҳам қола олмадим.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:46:43
— Қаерга кетдинг сшанда? — ссради бува тскилган уруғларни биттадан тераркан.
— Қаерга бсларди, буважон, сз ватанимга-да. Бу ерда ҳурматим жойида, уруғ-авлодларим ҳам ксп: шакарпалак, қирқма, кскча, ҳандалак, қсзи калла, тоғора қовун, амири, тошбости, жсро қанд, бешак, босволди, оқ уруғ, сски чопон, қора қовун, умир боқий — хуллас 200 дан ҳам кспроқмизда, сй.
— Қовунжон! Минг йил муқаддам табобат илмининг бобокалони Абу Али ибн Сино сени дори деб мақтаганини биласанми?
— Бундан хабарим йсқ скан, буважон.
— Юр кетдик, буни сенга китобдан ксрсатаман,— дес қовунни авайлаб қслтиқлаб олди ва тсғри колхоз кутубхонасига борди. Жовондан ибн Синонинг болишдек келадиган «Тиб қонунлари» китобининг II томини олди, хатчсп қистирилган бетини очиб сқиб берди:
«Қовуннинг сти етилтирувчи ва тозаловчидир. Терини ҳам тозалайди, айниқса уруғи ва ичидаги сти юздаги сепкил доғ ва бошнинг кепаклашишида суркалса фойда қилади. Лсчоғини манглайга ёпиштирилса, ксзга тушадиган назлаларга жуда схши тссқинлик қилади. Қовуннинг озуқалиги схши ҳазмланганда ҳосил бсладиган ҳилти аъзоларга мувофиқдир. Буни бошқа таомдан кейин ейиш керак». Агар сени скканлар селитра солишмаса борми, сша ибн Сино айтгандай даволигингча қолаверасан. Ксп сша, навларииг йсқолмасин!
Қовуннинг юзига табассум югурди.
 — Сизнинг ҳам, буважон, умрингиз боқий бслсин! Шу тобда радиодан Ғафур Ғуломнинг ушбу шеъри снграб кетди:

Тилими тилимни минг тилим қилган,
Қирқмалар боғлади юкни қовғага,
Асалжон Шакаров паспорти билан,
Бебилет жснайди, дсстга совғага.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:47:00
Масаллиқлар... имтиҳон топширади

Ҳурматли деҳқонлар етиштирган хилма-хил масаллиқлар — ошпаз ва уй бекаси учун тайёрланадиган масаллиқ. Бироқ текширувчи олим учун сса булар илмий материалдир. Чунончи: гсшт, сут, тухум, сабзи, пиёз, дон-дун, узум, олча, шафтоли ва бошқа барча егулик нарсалар... Бу масаллиқлар дастурхонга қсйилса, ҳамма ҳузур қилиб ейди, аммо олим уларга савол ташлайди: «А­й, нозу неъмат, насли насабинг нима?», «Қайси моддалардан таркиб топгансан?», «Бағрингда одамларга инъом қилинадиган қандай озуқа ва қанча қувват-бор?» «Инсонга нечук фойда келтирасан?» ва ҳоказо.
Масаллиқлар шу қсйилган саволларга жавоб бериш учун сзига хос имтиҳондан стадилар — печда қиздирилади, ҳовончада туйилади, тарозиларда тортилади, микроскоплар орқали бағри-бағрига мсраланади. Ана шундан сснг ноз-неъматларнинг тузилиши, аҳамисти, инсонни тсйдириши ва сиҳат-саломат олиб юришидаги хислатлари рсёбга чиқади.
Ярим аср мобайнида олимлар дастурхонимиздаги анчагина «зим-зиё ғаниматлар» билан танишиб олишга муваффақ бслдилар. Буни қарангки, ана шу ғаниматлар туфайли биз оғир дардлардан халос бслиб юрарканмиз, болаларимизнинг тез ссишларига восита бсларкан, меҳнат қобилистимиз йсқолмас скан, бош мисмиздан тортиб асаб толаларигача соғлом бслишимиз ҳам ана шу узоқ асрлардан бери «киши билмас» деб келинган озиқ-овқатлар таркибидаги алланечук нарсаларга боғлиқ бсларкан.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:47:06
Тарихга мурожаат қилайлик. Сайёҳлар, айниқса шимолий мамлакатларга борган йсловчилар еган овқатларида аллақандай бир модданинг етишмаслигидан ҳалок бсладилар. Чунончи: Шимолдаги Янги Ер оролига борган капитан Бареня ана шундай ҳалок бслганди. Капитан Седовни айтмайсизми, Арктика музларида совуқдан смас, балки ейдиган таомларидаги махфий моддаларнинг етишмаслигидан ҳалок бслган. Бутун бошлиқ нароходдаги одамларнинг барчаси қирилиб кетганлигига ҳам мисоллар ксп.
Узоқ сафарга чнққан матрослар ҳеч оч қолмай, тузланган гсшт, консервалар, ёғ, дон-дун, нон еб турган бслсалар ҳам яинга касалига мубтало бсладилар. Кимки кск пиёз, саримсоқ, лимоп топиб еган бслса, тузалиб кетган-у, насиб қилмаганлари ҳалок бславерган. А¦ингани апа шу масаллиқлар тузатишини олимлар сезган бслсалар ҳам, лекин уларнинг таркибидаги қайси модда дори-дармонлик вазифасини стаспти, ҳеч ким билмасдп. Фақат 1912 йилда польшалик биокимёгар олим Казимир Функ ана шу номаълум модда нима сканлигини кашф қилишга муваффақ бслади. Бунинг, учун у кск пиёз, лимон, саримсоқ, қорағот каби масаллиқлардан имтиҳон олади. Синов «беш» баҳо билан скунланади. Ўша масаллиқларнинг насл-насаби турлича бслишига қарамай, таркибида бир хил модда бор скан. Инсон аъзоларига дармон берадиган, касалларга дорилик вазифасини стайдиган бу моддани олим лотинча ҳаёт амини витамин деб атади ва С ҳарфи билан белгилади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:47:14
Қадимги сзбек олимлари ва халқ табиблари бундай моддани очмаган бслсалар ҳам дармон бслувчи неъмат масаллиқларда бслади, деб тахмин қилганлар. Кишини тсқ тутишдан ташқари масаллиқлар таркибида силлани қуритмайдиган, бардам тутадиган нарса ана шу дармон бслувчи модда дер сди улар. Буни витамин тсғрисидаги дастлабки фикр десак ҳам бславеради. Узоқ вақтгача олимлар Хитой, Японис, Индонезис, Вьетнам ва бошқа гуруч ксп истеъмол стиладиган мамлакатларда «бери-бери», деб аталувчи касалнинг келиб чиқиш сабабини билмай келардилар, «Бери-бери» касалига чалинган кишиларни безгак сингари қалтироқ босади, танаси абгор бслиб кетади, оёқлари чалмашиб юра олмай қоладилар. Кспчиликнинг ёстиғини қуритган бу қасалликнинг сабаби оқланган гуруч сканлиги аниқланганда, ҳамма ҳайратда қолади. Ҳа гуруч нечоғли пардозлаб оқланса, шунча ёмон бслар скан. Гуруч кепаги билан бирга снг зарур ва ажойиб-ғанимат «В» витамин елпиб юборилар скан-у, организм ушбу витаминни муттасил олмай турса — «бери-бери»га чалинар скан. Буни ҳам Қазимир Функ аниқлаган.
Ўтган асрнинг 80-йилларида сшаб ижод қилган олим Аиколай Дунин фаолисти ҳақида гапирмай иложимиз йсқ. У сичқонлар устида тажриба олиб борганда ажаб бир фактга аҳамист беради. Сут ичириб боқилган сичқонлар схши ссиб соғлом юришган. Аммо, сут таркибига схшаш: оқсил, мой, шакар, турли минерал тузлар аралашмасидан иборат емиш едирилган сичқонлар сса бирин-кетин сла бошлаган. Олим бундан шундай хулоса чиқаради: демак, сутда оқсил, мой, шакар, сув ва тузлардан ташқари сна қандайдир модда бслиши керак, ана шу модданинг озгинаси ҳам ҳаёт учун катта нафи тегади. Бу ҳам витамин мавжудлигига ишора сди.
Ҳозирги даврда ҳар турли масаллиқлар таркибида 30 дан ортиқ витамин борлиги аниқланган, шулардан снг аҳамистлилари лотин ҳарфлари билан белгиланган: А, В, В1, В2 В6, В12 А А , С, Д, Е, А, К кабилардир.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:47:27
Синчков олимлар сзларинннг олижаноб ишларини шу кунларда ҳам давом сттирмоқдалар, улар сабзавот ва мева сирларини изчиллик билан срганмоқдалар. Биз буни «имтиҳон» деб атадик. Мана, ана шундай сзига хос имтиҳондан бир намуна: катта лабораторис. Сабзавот ва мевалар жамул-жам. Олимлар сз креслоларида савлат тсхиб стиришибди. Ассистент сьлон қилади: алфавит бсйича бугун номи «С» ҳарфи билан бошланадиган масаллиқлар синовдан стказилали.
Мақсад: «С» витамин мавжудлигини текшириш. Марҳамат, учтадан кираверинглар!»
Лрофессор ссрайди:
— Исм ва фамилиснгис?
— Сабзивой Мирзоий.
— Смородина Краснас.
— Саримсоқбой Лиёзов.
А аислик қилувчи ссрайди: «Ким тайёр?»
Оқ халатли олимлар олдига ранги заъфарон бслиб кетган бслса ҳам сзини дадил тутиб минбарга Сабзивой чиқди. Келишган қоматини ростлаб гапира кетди: «Сосбонгулдошлар оиласидан бсламан. Ибтидоий ота-боболаримнинг ватани Волга бсйларидан то Ўрта денгиз ҳавзаларигача майдон бслган дейишади. Мени инсонист 4000 йилдан буён маза қилиб еб келспти. Валерис, Карател, Мирзоий, Мушак, Аант, Геранда каби анчагина опа-сингил ва оға-иниларим бор. Биз икки йиллик сабзавот қаторига кирамиз. 1930 йилда франяислик олим В. Вильморен бизни ёввойи сабзидан тарқалганимизни исбот қилиб берган. Албатта, биз дарҳол егулик ҳолатига келган емасмиз, А аҳмат, деҳқонларгаки, улар бизни минг-минг йиллар тарбислаб маданийлик даражасига кстаришди. А­нди шаклимиз ҳам, лаззатимиз ҳам ҳар хил. Чунончи: синчалоқдек келадигаи Карател укамдан тортиб бсйи бир метр, сни косадай келадиган Япон сабзи деган акам ҳам бор. А ангимиз сариққина смас, қизил, оқ, сшил, ҳатто зангори ҳам бслиши мумкин.
Лрофессор: «Таркибингиз тсғрисида маълумот беринг!»
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:47:48
Сабзи доска ёпига бориб бсрни қслига олди-да, жадвал туза бошлади: қурук модда — 11 прояент, шакар — 6,5 прояент, ҳужайра моддаси -1 прояент, азотли моддалар, жумладан оқсил — 1,5 прояент, А витамин (бу модда менда жуда ксп) —7 прояент. В1—0,007 прояент, В2— 0,006 прояент, С—5 прояент, А А —0,2 прояент. Яна бирмунча минерал тузлар ҳам мавжуд. Шунинг учун мен ҳам сзбек паловннинг жониман, шарбатимни сиқиб ичганларнинг қони кспасди, қириб еса жиғилдон қайнашини босаман. Шабксрликка ҳам шифо бсламан. Қсйинг-чи, менинг таркибимдаги моддалар она сути таркибига тенг. Шу сабабдан бслса керак, паловга бутунлигимча солиб дамлаб докага сраб сутдан қолган болаларга смдиришади. Сувимни сиқиб сммайдигап болаларга смдиришади. Бу ишимга франяислик олимлар «тасанно сенга» дедилар (мақтанчоқлик бслмасин-ку) ва менга «сабзанотлар қироли» деб ном қсйишди. Ўзбек тилидаги «Сабзавот» ссзи ҳам «сабзи» дан келиб чиққан дейишади. Шу билан гапим тамом.
Лрофессор: «А аҳмат, биз Сизга бир оғиздан «аъло» баҳо қсйдик!»
Ҳар битта мева, ҳар бир сабзавотни ана шундай имтиҳон топширтирсак, болишдек бир китоб бслар сди. Сизларни зериктирмайликда, бошқа масаллиқлардан қайсилари имтиҳондан муваффақистли стганлигини қисқа хабар қилиб қсс қолайлик.
Таркибидаги фойдали моддаларнинг ксплиги ҳамда витаминларга сероблиги жиҳатидан рсйхатдаги: 1. Анорхон Қуваева. 2. Анжирали Кадота. 3. Беҳиниса Чиллаки қизи. 4. Бодрингжон Яшангов. 5. Гилосхон Қсқонова, 6. Дсланаой Аордонова. 7. Анғоқбек Дсрмоний. 8. Жийданиса Чилонова. 9. Карамхон Ўзакова. 10. Rартошечка Лорх. 11. Лавлагихон Қандова. 12. Лимонашвили Грузинов. 13. Мандаринсн Армснов. 14. Ааъматакхон Атиргулова. 15. Олмаой Ааманганова. 16. Олхсрихон А­слингейм. 17. Ломидорпошша Юсупова. 18. А едискахон Майскас. 19. Саримсоқвой Лиёзов. 20. Смородина Краснас. 21. Смородина Чернас. 22. Тарвузвой Қсзибоев, 23. Турпхсжа Марғилоний. 24. Узумжон Ҳусаиний. 25. Шафталихон Олёрова. 26. Ўрикпошша Қандакова. 27. Қовунбой Кскчаев. 28. Қовоқбой Кадибоев каби азаматларнинг барчаси аъло баҳоларга имтиҳон топширдилар ва лабораториснинг «Имтиёзли дипломини» олишга мушарраф бслдилар.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:48:06
IV. ААТИҚА ТАОМЛАА , ЛЕКИА ДИД БОА АСИДА БАҲС А­ТИЛМАЙДИ

Севимли таом деб...


Бразилисда қирол ҳукмронлик қилган даврдан буён шундай бир латифа айтилиб келинар скан.
Саройга узоқдан чопар келиб, дарвозабонларга:
— Мени дарҳол жаноби олийларининг ҳузурига киритинглар, муҳим хабар бор, — дейди. Ичкарига кириб, зиналардан, заллардан югуриб кетаётганида уни соқчилар ушлаб қоладилар.
— Жаноби олийларининг ҳузурига ҳозир кириш мумкин смас, у киши ҳузур қилиб севимли таом танаввул стмоқдалар!
— Қириб айтинг, муҳим хабар бор, бу — олампаноҳнинг ҳаёт-мамотига тааллуқлидир!
Қиролнинг маҳрами ичкарига кириб қайтиб чиқади ва дейди:
— Илтимосингизни бажо келтиролмаганим учун ғост афсусланаман, капитан, жаноби олийлари итапоа таомини танаввул стаётганларида у кишига ҳеч ким ва ҳеч нарса халақит бермаслиги зарурлигини сна бор уқтирдилар.
— Афсус.
Овқатдан сснг капитан қирол қабулхонасига киради ва хабарни етказади:
— Жаноби олийлари! Шум хабар келтирганим учун бир қошиқ қонимдан кечасиз, деган умиддаман, сғлингиз Фердинандо салтанатга қарши исён кстарди.
Қирол васвасага тушади, у зодагонларни чақиртириб, шошилинч тадбир ксра бошласа ҳам фурсат қслдан кетган сди. Қирол дастурхонидан идиш-товоқларни йиғиштириб олгунга қадар стган вақт ичида Фердинандо тарафдорлари саройни ишғол қилган сдилар. Қиролни қамоққа олиб кетаётганларида у қичқирди:
— Ошпазга айтиб қсйинглар, сртага нонуштада менга итапоа юборсин!
Ушбу таомни деб салтанатдан айрилган қирол сғлидан итапоа тайёрловчи ошпазни хизматкор қилиб беришни ссрайди. Қиролнинг тақдирини ҳал қилган сша итапоа денгиз қисқичбақасидан тайёрланадиган пудунг бслиб, А ио-де-Жанейро аҳолиси ҳам бир вақтлар стган сша қиролни калака қилиб: «Биз итапоа есётганимизда, ҳеч ким халақит бермаслиги керак»,— деб қсйишади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:48:53
* * *

Қадимги А им лашкарбошилардан бири Лукулла узоқ вақт давом стган урушларда чарчаб уйига қайтиб келади. А­нди у ҳеч бир урушда қатнашмасликка ва қолган умрини меҳмондорчилик маишатларида стказишга қарор қилади. Лукулла ҳар куни уйига меҳмон чақирар ва ҳар гал ҳар хил алачи, каламири, пиза алс неаполитана каби ноёб таомлар тайёрлатар ва мириқиб танаввул старди.
Бора-бора унинг ҳарбий қаҳрамонликлари унутилиб, Лукулла меҳмонинавозликда ва маишатпарастликда «шуҳрат қозона боради». Қунлардан бирида у сардина  балиғидан зайтун ёғига қовуриб тайёрланганалачи таомини ҳузур қилиб еб стирганида душман ҳужум қилганлиги тсғрисида хабар келади. Лукулла пинагини ҳам бузмайди ва меҳмонларга мурожаат қилиб: — Жаноблар, алачини емасдан уруш қилиб бсладими?—дейди. ? Қочиб қолиш ёки бирор бошқа тадбир ксрилса бслар сди, лекин Лукулла севимли таомини деб, барча меҳмонлар билан бирга аср олинади.
Ўшандан буён неча минг йиллар стиб кетди, бироқ Аеаполитан аҳолиси сртасида ушбу ҳазил-мутоиба ҳамон ҳукм суради. Меҳмондорчилик дастурхонига алачи таоми қсйилди дейилгунча барча: «Аввал алачини ҳузур қилиб еб олайлик, ундан кейин Лукулладеқ ҳалок бслсак ҳам армонимиз йсқ»,— дейишади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:49:01
* * *

Севимли таом танаввули снг муҳим ишдан ҳам зарур сканлиги ҳақида тарихда сна бир мисол бор. Ўша қадимги А имда Дентет исмли лашкарбоши бслган. У ксп жангларда жонбозлик ксрсатиб машҳур бслган. Мамлакат идораси, раҳбарлик ишлари патрияийлар қслида, Дентет сса плибейлардан, бироқ унинг қаҳрамонлиги саркарда қилиб тайинланишига сабаб бслади. Ллибей қуллардан келиб чиққани учун саркарда бслса ҳам ғост содда ҳаёт кечиради. Бир куни шолғомни қсрга ксмиб еб стирган скан (бу унинг снг севимли таоми бслган). А им билан жанг қилаётган самнитлардан сулҳ тузиш учун Дентет ҳузурига слчилар келади. Шу сулҳ тузилмаса уруш давом стиб турибди, қанчадан-қанча бошлар кесилмоқда. Йсқ, Дентет пинак бузмайди, у гулхан олдида бемалол қсрни титкилаб стириб, бир неча шолғомни пишириб, арчиб тузга теккизиб еб бслгандан сснггина ҳайрон бслиб кутиб турган слчилар билан музокара бошлайди. Лекин Дентёт тсрт дона шолғомни деб 400 та бошнинг кесилишига сабабчи бслади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:49:10
* * *

Севимли таомини деб бутун бошлиқ армиснинг мағлубистга учраганига тарихда сна битта мисол бор.
Воқеа XIV асрда содир бслади. Люксембург графлиги Герман графлиги билан уруш олиб борар сди. Ғалаба қозонишларига оз қолган, сна бир ҳужумга стилса, вассалом, Люксембург графлигининг қсмондони юк тсла араваларда, ҳар бир солдатнинг елкасидаги қаппайган ҳалталарда сқ-дори ксп деб ишонган ҳолда сз режасини тузган сди.
Аскарларнинг аксаристи Бруссель шаҳридан тспланган бслиб, бу ерликларнинг снг севган таоми товуқ гсшти ҳисобланарди.
Долзарб пайт, команда сшитилади:
— Запасдаги сқ-дорилар ишга солинсин! Ҳужумга стилсин!
Халталар, аравалардаги сшиклар очилганда сқ-дори қаёқда дейсиз... Бутунлигича қайнатиб, қизартириб қовурилган товуқ гсштлари билан тсла сди. Маълум бслишича ғалабага ишонган брусселлик уй бекалари ва пазандалар солдатларни фронтга жснатаётганларида ана шу лаззатли таомни сийлов қилган сканлар.
- Ҳужумгааа!! — деб иккинчи команда берилганда, солдатлардан бири:
— Ўқ бслмаса нимани отаман?— деб қичқиради. У товуқнинг бир оёғини ажратиб олиб ес бошлайди.
Яна бир солдат:
— Оғайнилар, сзи ҳам овқат вақти бслиб қолди, шекилли — дейди-да дарахтга сусниб олиб танаввулга киришади.
Зираворларнинг ҳиди анқиб турган, лаҳими юмшоққина, сирти қоврак қилиб қовурилган бу таом барчанинг оғзидан сув очади. Хаккам-дуккам, тсртта-бешталашиб стириб олишган солдатлар балойи нафсларини ором олдира бошлайдилар.
Кузатиб турган душман томон дарҳол ҳужумга стади. Зеро германлар озчиликни ташкил қилсалар-да, брусселликларни асирга олишга муваффақ бсладилар. Кимдир буларни «А­й товуқхсрларей!» — деб калака қилади. Шу-шу, мана 600 йил стиб кетибди-ю, севимли таомини деб таслим бслган бруселликлар «товуқхсрлар» деган камситув лақабидан ҳанузгача халос бслолмай юрадилар.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:49:23
Лалағда тухум ва тснка замбуруғидан овқат

Гонгконгда қайси ресторан бслмасин шундай таомлар албатта тайёрланади ва шинавандалар буни севиб истеъмол қилишади.
Азувчи Ванда Василевскас Корней Чуковский билан сша томонларга саёҳат қилганида шундай таомдан тотиб ксрганини айтади. «Бу овқатнинг ҳиди палағда туҳумга, мазаси пишлоққа схшайди» деб ёзади автор.
Бундай тухумни тайёрлаш усулини биз бошқа манбалардан топиб олдик. Чунончи Ф. И. Васильев сзининг «Двести пстьдесст блюд китайской кухни» номли китобида ёзишича: «Бу срдак тухумининг консерваси бслиб, сун хуа данъ» деб аталади. Тайёрлаш усули: тут ёғочи ва сос хашаги куйдириб, кули олинади. Ўчирилган оҳак, сода, туз, чой баргининг сели — барчаси аралаштирнлиб, қуюқ масса (лой) тайёрланади. Ювилган срдак тухумларининг сиртига 2—3 см қалинликда ана шу масса суркалади. Сснгра шоли қипиғига беланади ва бочкага солиб, қопқоғи беркитилган ҳолда 80—100 кун сақланади. Сақлаш даврида тухум ириб, оқи сариғига аралашади, намлиги анча буғланиб, жигар ранг тусга киради. Бундай тухумдан схна ва иссиқ овқатлар тайёрланади. Ўша китобда тснка замбуруғидан овқат тайёрлаш усули ҳам баён қилинган. Бундай замбуруғ ссн гу деб аталиб, кузда деҳқонлар срмонга бориб, дуб ва каштан тснкаларининг ёнбошига 3—5 см чуқурликда болта уриб, ёриқ оралиғига вақт-вақти билан сув қуйиб туришар скан. 1—2 ой стгач, ёриқ ораларидан бир хил замбуруғ ссиб чиқаркан. Замбуруғ катта бслгач, териб олиб, офтобда қуритилар ва овқат пишириш олдидан 30—40 минут қайноқ сувга ботириб қсйилса, шишиб оғирлиги уч баробар ортиб кетар скан. Шундай қсзиқоринни ийланган тухумга ботириб, зиғир ёғида қовурилса, ғост серлаззат ва тсқтутар таом ҳосил бслади. Мазаси гсштдан қолишмайди. Дарвоқе жуда ксп халқлар замбуруғни «ернинг гсшти» деб аташади. Ўзбеклар ҳам замбуруғнинг бир тури—сморчкини — «қсзиқорин» деб аташади. Лабораторис анализи маълумотларига ксра ҳам замбуруғ таркиби гсшт таркибига сқин скан.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:49:31
«Ер билан осмон»

Германиснинг А ейн областида сзига хос бир таомнинг номи «Ди А­рде унд дер Химмел», съни «Ер ва Осмон» деб аталади. «Ер» бу картошка, чунки у ерда тупроқда ссади, «осмон» сса олма, чунки у тепада, ҳавода ссади.
Шу иккала масаллиқнинг бирикмасидан «Ер билан осмон» овқати ҳосил бслади. Буни тайёрлаш жуда оддий: картошка билан олма тенгма-тенг олиниб арчилади  ва тилик қилиб кесилади.Ҳар икки масаллиқ алоҳида алоҳида идишларда бир оз сув билан димлаб пиширилади. Қартошкани иссиғида сзиб, олмани сса сим слакдан стказиб, пюре тайёрланади. Қартошкага туз, олмага сса шакар сепиб таъми ростлантач, ҳар иккаласи аралаштирилиб, бир хил масса ҳосил бслгунча ийланади. Сариёғни доғлаб пиёз қовурилади, буни ҳам пюрега аралаштирилади. Сосискани қайноқ сувга солиб, картиллама бслганда олиб, ёнбошига сша «Ер билан осмон» пюресидан гарнир қилиб берилади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:49:47
Қурбақачилик соҳалари

Агар биз чорвачилик, паррандачилик, балиқчилик каби ишлаб чиқариш соҳалари тсғрисида гапирадиган бслсак, бу ҳамма учун тушунарли — гап озиқ-овқат саноати учун масаллиқ етиштириб берадиган соҳалар устида кетади. А­нди агар жаҳонда қурбақачилик... ҳа сша, ксл ва ариқчалардаги «вақир-вуқур»лардан озиқ-овқат мақсадида фойдаланиладиган соҳалар борлигини айтсак, ҳайрон бслишингиз мумкин. Сирасини айтганда териб-термачлаш ва овчилик билан машғул бслган ибтидоий одамлар балиқлар билан бирга қурбақаларни ҳам тутишиб луқмаи ҳалол сифатида паққос тушира беришган. Исботи шуки: Бразилис срмонларида то ҳанузгача ибтидоий жамоа тузумида сшаб келаётган бир қабила борлиги аниқланган, сшаларнинг снг севимли таоми қурбақа скан. Қурбақа жуда дори нарса, уни бир вақтлар сзбеклар ҳам еган. Халқ табобатида чиллашир деб аталувчи бир касаллик бслиб, бунда одам ста озғинлаб териси сусгига ёпишиб, куйган косовдек бслиб қолади. Ана шу касалликнинг снг схши парҳези — қурбақа шсрва ҳисобланган. Абу Али ибн Синонинг ёзишича: «Агар қурбақани туз ва зайтун ёғи билан қайнатиб, шсрваси ичилса, бу мохов ва газандаларнинг чаққанига қарши даво бслади». Қурбақа сзи ювош, беозор жонивор, у ҳашаротларни тутиб ейди, сувни йод моддаси билан бойитиб одамларга анча фойда етказади. Йод моддаси бслмаган сувни муттасил ичиб юрган киши бсқоқ касалига мубтало бслиши мумкин. Хуллас қурбақа табиий санитарлардан бири, сна у сувни тоза ва муздек туришида ҳам аҳамистлидир. Масалан, илгари холодильниклар бслмаган кезларда одамлар срталаб ксзаларга сув солиб ичига битта-иккита қурбақа солиб қсйганлар, жазирама иссиқ кунлари сув то кечгача муздеккина сақланган ва пашша, сргимчак, чумоли, ари каби ҳашаротлардан ҳам муҳофаза бслган.
Хсш, қурбақани ҳозирги замон одамлари ҳам ейдими? Бу саволга «ҳа» деб жавоб берамиз, чунки мисоллар анча ксп. Хитой, Япон ва бошқа Шарқий ва Жанубий Осиё халқлари уни азалдан еб келади. Италис ва Франяисда сса қурбақа гсштидан тайёрланган таомлар жуда ноёб, нафис ва серлаззат ҳисобланади, шунинг учун қурбақа таомлар ресторанларда тайёрланади ва тсй дастурхонига ҳам қсйилади. Анча йилдирки, «Лольска» журналининг хабар қилишича Лольшадан Италисга ҳар йили 3 тоннадан қурбақа гсшти етказиб бериш тсғрисида битим тузилган.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:49:53
«Лравда» газетасининг 1981 йил 2 снварь сонида босилган А. Кузнеяовнинг мақоласида ҳам қизиқ факт бор: унинг ёзишича, жаҳонда қурбақанинг 2000 дан ортиқ тури бслиб, ҳаммасини овқатга ишлатса бславерар скан, Шулардан, Филлипин оролларидагн шолипослардагина сшайдиган «сакровчи қстослар» деб аталувчи тури снг лаззатлиси ҳисобланар скан. Бу турдаги қурбақалар биздагилардан анча катта бслиб, узунлиги 1 қарич, семизгина, ҳар бири 200 граммдан гсшт қилар скан. Ўша мақолада айтилишича: «Филлипин» Дейли скспресс-газетаси», «сакровчи қстослар» шоликор деҳқонлар учун қсшимча даромад бслишлиги, кенг майдонлардаги шолипосларда кспайтирилиши ва бу масаллиқ скспорт қилишда муҳим срин сгаллаши тсғрисида ёзган. «Лусан оролидаги Шимолий Илокас провиняиссида серлаззат қурбақа гсшти етиштирадиган ферма ҳам ишлаб турганлиги» тсғрисида хабар бор сша газетада.
Маълумки, мусулмон дини аҳолига анчагина масаллиқларни истеъмол стишни чеклаб қсйган, шу жумладан қурбақа ҳам «ҳаром» ҳисобланади. Лекин очлик нималарга мажбур қилмайди, дейсиз, «Известис» газетасининг 1974 йил, 14 снварь сонида босилган бир хабарда айтилишича: «Шимолий А­рондаги Лаҳлавий портига 12 километр сқин жойда қурбақа гсштидан консерва тайёрлайдиган завод қуриб битказилган. Заводнинг проектда ксрсатилган қуввати йилига 200 тонна консерва ишлаб чиқаришга мслжалланган: Ушбу завод сқинидаги 8 гектар майдонни сгаллаган кслда зарур ҳом ашё етказиб турилади». Завод ишга тушмасдан 2 йил олдий бир неча Европа мамлакатлари унинг чиқарилажак маҳсулотига пул тслаб қсйишган. А­ндиликда қурбақа консервалари хорижий Узоқ Шарқ ва Жанубий Осиё мамлакатларига ҳам скспорт қилинмоқда. Ана ксрдингизми, гсшт масаллиқлари етказиб берадиган чорвачилик, паррандачилик, балиқчилик каби хсжалик соҳаларидан ташқари сна қурбақачилнк соҳаси ҳам бор жаҳонда.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:50:06
Қовурилган калтакесаклар

Калтакесак ксринишидан анча хунук бир махлуқ, уни ейиш мумкин деса, сесканиб кетасан киши. Бироқ, Гватемаладаги индееялар калтакесакни ҳузур қилиб ейишар скан. Буни сша томонларга турист бслиб борган немис пазандаси Ханс Киоблоҳ  сз ксзи билан ксриб ҳикос қилади: «Гватемала шаҳридаги катта бозор... Одамларнинг ола-була, ранго-ранг кийимлари ксзни қамаштиради, ҳошисси кенг шлспаликлар жуда ксп: бунда белларига қандайдир тропик ссимлигининг катта-катта спроқларини ёки похолларини юбка сифатида боғлаб олган, белидан юқориси сса, сланғоч сркак ва аёллар ҳам учрайди. Тропиканинг ҳамма неъматлари шу бозорда: ананаслару бананлар, апельсинлару лимонлар, сна биз билмаган турли мевалар, анвойи зираворлар билан бир қаторда, қизил ловис билан маккажсхорини ксплаб харид қилишар скан. Бозор ғовур-ғувури ичида чинқироқ бир овоз тинмай таралар сди. Таржимоннинг тушунтиришича бу «чсл балиғи» сотувчисининг овози скан.
— Қизиқ чслда балиқ нима қилади?
— Калтакесаклар... — деди у кулимсираб.
Бориб қарасак, пақир счоқ устидаги товада доғланган ёғ. Бир қаричли калтакесакларни тилимлаб тузлаб қсйибди. Лазанданинг қсли-қслига тегмайди, «жаз» стиб ҳар иккала томонини қизартириб, хсрандаларга узатиб туриб, сна сша чинқироқ овозда: «кеп қолинг, чслнинг луқмаи ҳалолига». — деб қичқирарди. Бу гватемалаликлар учун снг ноёб таом ҳисобланар скан, буни ҳузур қилиб есётган одамларнинг юзидан ҳам сезиш мумкин сди...
Бу ҳикосни сқиб мен унча ажабланмадим. Аегаки келтакесак, илон, тошбақа ва бошқа судралувчи ҳайвонлар ибтидоий масаллиқлардан ҳисобланади. Ҳатто XV асрларда ҳам илонни «срмон балиғи» номи билан аташиб, Франяис ва Италисда ейишгани тсғрисида маълумотлар бор.
Австралисда судралиб юрувчи ҳайвонларни ҳануз овқатга ишлатишади. Айниқса, уларнинг снг схши ксрган таомларидан бири — тимсоҳ гсштидир. Қийма қилиб қовуриб, қайнатиб нақ сзини ейишади ва бошқа овқатларга қсшиб пиширишади.
Мельбурн ва Сидней шаҳарларида фақат тимсоҳ гсштидан турли таомлар тайёрлайдиган махсус ресторанлар бор. Тимсоҳдан консервалар ҳам тайёрлашади. Еб ксрганларнинг гувоҳлик беришича тимсоҳ гсшти балиқ ва товуқ гсштларининг муштараклигидаги мазага сга бслган сзига хос нафис ва лазиз смиш.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:50:17
Таомнинг номи «бумиранг»

Австралис континентида қуёш ёғдуси жуда ксп, аммо оқин сув жуда кам. Шунинг учун бу қитъанинг асосий аҳолиси аборегенлар турли ёввойи ссимликларнинг мевалари ҳамда кспдан-ксп ҳайвонларни овлаб тирикчилик қилганлар. Уларнинг узоқдаги ҳайвонга қсл билан отадиган, агар тегмаса овчининг ёнига сна қайтиб келадиган сускдан ҳилолсимон қилиб ссалган қуроллари бор, номи — бумиранг. Аборегенлар ссимлик масаллиқларидан ксра кспроқ гсшт еганлар. Улар таом тайёрлаш учун олов ёқаётганларида шундай сиғинар сканлар: «Гулхан, гулхан! Тезроқ ёнгин, мен гсшт пишириб олмоқчиман». Ибтидоий тасаввурларига ксра гсшт смас, бошқа нарса пиширмоқчиман, деса олов ёнмас смиш. Аборегенларнинг катта бир парча қовурилган гсштдан иборат таоми, ов қуроллари, съни «бумиранг» номи билан аталади. Ушбу қитъани Англис мустамлака қилиб олгандан сснг, бу ерда асосан қсйчилик ва чорвачиликнинг бошқа соҳалари ривожлана бошлаган.
Австралиснинг миллий таоми нима? деб ссрасангиз, европадан бориб қолган киши ҳам, австралислик ҳам «бумиранг» деб жавоб беради. А­ндиликда улар ёлғиз қовурилган гсштнигина смас, бошқа таомларни, ширинликларни, жумладан тортни ҳам «бумиранг» деб аташади. Чунки қадимда ерли аҳолига овқат топиш имконини бергаи сккаю сгона ов қуроли бумиранг бслганлигидан у ҳам гсшт, ҳам нон маъносида юритилади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:50:25
Лаган стадионидаги матадорлар (тореадорлар)

Маълумки, Испанис ва Лортугалисдаги катта стадионларда ҳскизларни қизил матога ром қилиш, елкасига ханжар санчиш, сткир шохли ғазабланган ҳскизлар даврасида сзларини бемалол тута оладиган чаққон, жасоратли, мардонавор спортчиларни матадорлар деб аташади. Ўйин тугагач матадорлар учун сзлари ғолиб чиққан ҳскиз гсштидан кабоб тайёрлаб лаганга чиройли қилиб тузаб келтирадилар. Матадорлар сса овқатдан олдин: «Стадион лаган даражасида кичрайиб бизнинг дастурхонимизга келди, биз сса матадорлигимизча қолдик» деб ҳазил-мутоиба қиладилар. Ушбу таомнинг номи «Лаган стадионидаги матадорлар» деб аталади. Бунда ҳскиз срнига қовурилган сон гсшти, қизил матони помидор ва гармдори акс сттиради. Ҳайвон елкасига санчилган ханжар вазифасини сса пичоқ билан вилка адо стади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:50:48
«Товуқнинг чап оёғи»

Парижда «Товуқнинг чап оёғи» номли махсус кафе бор. Нега энди чап оёғи? —- дерсиз. Нодир пазандаларнинг фикрича, товуқ дам олганда ўнг оёғида тик туриб, чап оёғини йиғиб оладиган бўлгани учун чап сонининг гўшти ўнг сониникига қараганда нафисроқ ва бинобарин лаззатлироқ бўлар эмиш. Ўша кафеда доим одам гавжум. Лекин ширакайф хўрандаларнинг ҳаммаси ҳам оёқнинг ўнг ёки чап эканлигини ажрата олмайди. Бунинг аҳамияти йўқ, барибир. Савдо авжи қизиган вақтларда ўнг-чапига қарамай пишириб бераверадилар. Пиширилиши ҳам ғайри оддий, ғалати: хўранда ўтирган столида махсус кичкина электр плиткаларда хушбўй ҳидини таратиб қовурадилар. Мабодо бирон бир хўранда унга ҳозирланган таом товуқнинг чап оёғидан эмас, ўнг оёғидан эканлигини сезиб қолиб эътироз билдиргудай бўлса, махсус тайёргарликдан ўтган гўзал ва хушмуомала офи-циаиткалар ҳозиру нозир. Унда сиз бундай диалогнинг гувоҳи бўласиз.
— Ахир, мен товуқнинг чап оёғини буюрган эдимку?! Бу эса ўнг оёқ!!
— Мисье, ҳаммаси тўғри, Сиз ҳақлисиз — дейди официантка хушмуомалалик билан. Фақат иккимиз бир нарсани аниқлаб олмоғимиз даркор.
— Хўш, хоним?—деди мулойим тортган хўранда.
— Гап шундаки, Мисье, товуқ тириклигида қайси томонга қараб турган. Агар у сўйилмасдан олдин менга қараб турган бўлса, унда бу унинг ўнг оёғи. Албатта қуш тириклигида Сиз томонга қараб мунтазир эди, демак бу унинг чап сони. Сизга ош бўлсин, Мисье!
Умумий илжайишдан сўнг эътирозга ўрин қолмайди. Пазандаларнинг эса қўли қўлига тегмайди, ўнгу чапига қарамай жазиллатаверишади.
Кафе номини «Товуқнинг чап оёғи» деб аталишининг ўзи хўрандаларни қизиқтириши ва кўплаб жалб қилишга қаратилган рекламадан иборат ва демак, лақиллатишдан ҳам.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:51:18
Шилиқ қурт — ноёб таом

Зах ерларда, кскатларнинг орасида усти чиғаноқ, сзи қизил бир кесим хом гсштга схшаган шилиқ қуртни ксргандирсиз, буни «гсшт кетди» деб ҳам аташади. Ана шу умуртқасиз жонивор Франяисда гастрономларда сотилади. Ундан шсрва, қовурма тайёрлайдилар, қиймалаб чучвара, котлет пиширадилар ва юзларча таомларга қсшадилар.
Шилиқ қурт солиб тайёрланган ҳар қандай овқат франяузлар учун ноёб таом ҳисобланади, азиз меҳмонларга атаб ёки тсй ва байрам дастурхонига қсйилади. Ушбу масаллиққа бслган талаб шу қадар ортиб кетибдики, ҳар йили 17 тонна моллюска ейиладиган бслибди. А­лектрон машинаси орқали олинган маълумотларга ксра 1985 йилга бориб, бу мамлакатда барча шилиқ қурт еб бслиниб, «Қизил китоб»га ёзилиш хавфи туғилар скан. Ана шунинг учун А­кслан Лрованс вилостида зоолог Жан Қауффер ва пазанда Ив Дубле номли икки киши пул жамғаришиб, шилиқ қуртни кспайтирадиган ферма ташкил стишган. Ушбу ноёб масаллиқни етиштириш учун унча ксп маблағ сарфланмайди, съни озуқа жамғаришнинг, махсус хоналар қуришнинг, парвариш қилувчи ходимлар бслишнинг сира ҳожати йсқ. Ажратилган зах ерда ссган ёввойи кскатлар орасида сшаётган шилиқ қурт тез ва ксп урчийди. Ўша сзига хос ферма срим гектар ерни ташкил қилади, бу майдондан ҳар йили 10—12 бош сигир вазнига тенг келадиган шилиқ қурт гсшти ҳосил қилиш мумкин скан. Сусксизлигини айтмайсизми! Ла-зандабоплиги ҳам чакки смас, чиғаноғи кертиб ташланиб кесилса бас — нақ тсғралган гсштнинг сзгинаси-да!
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:51:32
Балиқхсрлик

Аақл қилишларича, қадимги грек файласуфларидаи Демонакс денгиз саёҳатига чиқмоқчи бслибди. А­нди сафарга жснайман деб турганида қаттиқ шамол ва бсрон бошланибди. Шу топ дсстларидан бири Демонаксга мурожаат қилиб: «сафардан воз кечсанг бсларди, ахир кеманг ҳалокатга учраши ва сзинг балиқларга ем бслишинг мумкин»,— деганида файласуф: «Аега снди балиқлар мени емас сканлар, ахир ҳаётимда мен қанчадан қанча балиқни еб юборганман-ку!» деб жавоб берган скан.
Дарвоқе грек пазандалигида балиқ таомлари асосий сринни сгаллайди. Греяис қирғоқларини денгиз ювиб туради, жуда ксп ороллари бор, атрофи сув, ичи тсла балиқ. Шунинг учун пазандалари: «грекча шсрва пишириш учун ҳам сув, ҳам балиқ керак бслади» дейишади.
Умрида сира ҳам гсшт емай, фақатгина балиқхсрлик билан тирикчилик қилувчи кишилар жуда ксп бу ерда.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:51:44
Қошиғини ҳам еса бслади

Мексикада сшовчи ерли аҳоли — индееялар жуда қадим замонлардан буён маккажсхори унидан юпқа нон тайерлашни давом сттириб келади, Мексикани босиб олган испанисликлар XVI асрда бу нонни Европага олиб келганлар, ҳозир у Испанис ва Лортугалисда ҳам тайёрланади ва тортильсс деб юритилади. Тортильсс нонини ейишдан ташқари сна қошиқ срнида ҳам ишлатилади: бир бурда синдириб курак симон букиб олиб пиширилган гуруч, нсхот ёки салат, винегрет каби овқатларни ейишда фойдаланилади. Бу ҳали қошиқ келиб чиқмасдан илгари пайдо бслган «қошиқ» нондир.
Шундай нонлар Қавказда ҳам бор. Арман пазандалигида жуда юпқа ёйиб, тандирда пишириладиган нон бор, номи лаваш. Бу ҳам қошиқ вазифасини стайди ва унга пишлоқ сраб ҳам ейилади. Озарбайжон пазандалигида палов тайёрлаганларида қазмағ деб аталувчи юпқа нон ҳам пиширадилар. Лаловни ана шу қазмағдан бир бурдасини куракча қилиб олиб ейилади.
Ўзбек ва тожик пазандалигида ҳам юпқа ёйиб, тандирда 1—2 минут сергитиб олинадиган нон бор, номи — чевати ёки чапоти. Бу нон ҳам ҳар хил овқатларни ёки бир бурдасига пишган гсшт ёки кабоб жазини сраб ейилган.
Бизда мураббо, ҳолвайтар, қатиқ, қаймоқ, асал, сритилган сариёғ кабиларга кичик бир бурда нон теккизиб слаш одати бор. Овқатланишдаги бу одат жуда ибтидоий бслиб, бу ҳам қошиқ ижод қилингунга қадар ноннинг сзини «қошиқ қилиб» ейишга мисол бсла олади. Ҳиндистондаги деҳқонлар овқатланганларида ҳануз ҳам қошиқдан фойдаланишмайди, қслда ёки қуюқ-суюқ овқатларни танаввул стганда қошиқ срнида бир бслак нондан фойдаланишади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:51:58
Лашшанинг слигими ёки кишмишми?

Ҳамма соҳаларда бслгани каби пазандалик ҳам тасодифларга тсла. Баъзан ҳеч хаёлга келмаган нарсаларни бир тасодиф срқ стиб ақлга киритади-қссди. Фандаги кспгина кашфиётлар ҳам тасодифлар билан боғлиқлигини биласиз. Шунингдек хамирга кишмиш солиб пишириладиган булочка ҳам бир тасодиф таъсирида келиб чиққан. А еволюяисга қадар Москвадаги кондитер ва гастрономис масаллиқлари савдоси капиталист Елисеев тасарруфида сди. У харидорларни сзига ксплаб жалб стиш учун магазин биносини чунон ҳам безайдики, аста қссверинг. Бу магазин биноси М. Горький ксчасида ҳануз ҳам бор. Лекин магазиннинг безаги сз йслига, харидорни сотилаётган сифатсиз масаллиқ ҳам безитиб юбориши мумкин. Шундай бслади ҳам: бир куни «Елисеевкага» бир харидор кириб булочка сотиб олади ва шу ернинг сзида синдириб ес бошласа, ичидан бир неча слик пашша чиқади. А анжиган харидор бошқаларга ксрсатади ва қаттиқ овоз билан мурожаат қилади.
— Одамлар! Елисеевнинг хашаматига ишонманглар, у мана бундақа пашша қсшилган булочкалар сотиб бойисётган скан!
Ҳаммани ола-ғовур босади, барча харид қилинган нарсалар сгасига қайтарила бошлайди. Шунда Елисеев пештахта устига чиқади-да, ҳалиги булочкани қслига олиб пашша слигини битталаб териб чайнай бошлайди.
— Одамлар! Бу харидоримиз схши пайқамаганга схшайди, бу пашша смас, қора кишмиш, биз бугундан сътиборан магазинимизда кишмишли булочкалар сотаспмиз. Мабодо бошқа булочкаларга кишмиш тушмаган бслса, мен кондитерни уришиб қссман. А­ртага ғарч кишмишли булочкаларга сна марҳамат қилаверинглар!
Харидорларнинг безишидан чсчиган Елисеев кечқурун кондитерни сз уйига таклиф стиб, махфий топшириқ берган: «майзли булочканинг реяепт ва технологиссини ишлаб, срталаб магазинга чиқарилсин!»
Афсусли жойи шундаки, бир кечада мураккаб технологисдаги майизли булочка ижодкорининг номи тарихда қолмайди, лекин москваликлар Елисеевни онда-сонда бслса ҳам ҳамон сслашади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:52:07
Лиллапсчоқ тамаддиси

Маълумки, ипак қурти пилласини сраб бслгач, ичида қолиб, ғумбакка айланади. Фабрикаларда пилла дошқозонларда қайнатилиб, ипаги ғалтакларга сраб олингач, ичидан тушиб қолган жуда қсланса ҳидли жигар ранг тусдаги ғумбаклар чиқади. Буни сзбекчасига пилла-псчоқ деб аталади.
Лиллапсчоқ ксмиб ташланади, ерга сғит қилинади ёки товуқларга едирилади. Ажабо, Хитой вилостларидан бирида буни одамлар ер сканлар. Офтобда қуритилиб, қозонда қовурилгандан сснг қурс-қурс қилиб ейишаверади. Меҳмон дастурхонига қсйилган пилла-псчоқ қовурмаси ноёб таом сифатида қабул қилинади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:52:20
Овқатнинг лаззати пишлоқ билан...

 Гап Голландис пазандалиги устида боради. Аегаки, бу мамлакат пишлоқ тайёрлашда жаҳонда асосий сринни сгаллайди. Машҳур «голланд сири»ни биламиз. Яна сирти қип-қизил ичи олтин сариқ «сдам» навли сир сса голланд пазандалигининг рамзи ҳисобланади. «Гауде» навли сир ҳам Голландисда кашф стилган, хуллас снлаб турлари мавжуд.
Барча мамлакатларда пишлоқ десерт овқат сифатида истеъмол қилинади, съни асосий овқатдан олдин ёки кейин бир оздан тамадди қилиш — десерт дейилади. Лекин Голландисда пишлоқ барча овқатларнинг асосий компоненти сифатида истеъмол қилинади. Яъни салатда ҳам сир, шсрвада ҳам сир, гсшт билан сир, сабзавот билан сир, балиқ билан сир, хамир билан сир, қовурилган сир, қайнатилган сир, димланган сир, қирилган сир, сритилган сир, барча овқатлар таркибида сир — пишлоқ...
Лазандаликдаги «Гсзалнинг чиройи ксзи билан, овқатнинг лаззати тузи билан» деган машҳур мақолни ҳам голландислик пазандалар. «Овқатнинг лаззати сир билан» деб сзгартириб айтишади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:52:31
Ширинлик шайдолари

Муқаддас Елена оролининг аҳолиси учун снг шарафли ва биринчи сринга қсйиб истеъмол қиладиган таоми асал ва қанд ҳисобланади. Ширинликхсрликда булардан ҳам шведлар устун туришади. Статистика маълумотларига ксра ҳар бир швед йилига 47 кг қанд еср скан. Қанд, конфет, ҳар хил мурабболарни сзини ейишдан ташқари барча таомларига ҳам қсшишади. Ҳатто жигардан тайёрланган паштетга, сирка ва бошқа зираворлар солиб тузланган балиққа ҳам шакар сепиб ейишади. Турли хил нонларни ҳам қанд қсшиб тайёрлашади. Швеяисда сна шакар қсшиб тайёрланган колбаса ҳам бор, буни кесиб дастурхонга тортганда мевадан қайнатилган ширин компот билан келтирадилар. Шведларнинг снг шарафли ва севимли оши чсчқа ёғида тайёрланган ловисли қора шсрвадир, бунга ҳам пича шакар сепишади. Ушбу шсрвани дастурхонга тортишда брусника қиёми солиб тайёрланган блин билан бирга берадилар. Ичига асал солиб қайнатилган балиқни айтмайсизми!
Бизда, масалан, помидор ва бодрингга туз сепиб ейилади, уларда помидорга шакар сепилиб, бодринг сса қиёмга ёки асалга ботириб истеъмол стилади. Еб ксрганларнинг айтишларига қараганда асалга теккизиб ейилган бодрингнинг мазаси тарвузга схшар смиш.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:52:49
Қат-қат таом

Мана шу ғост лаззатли ва снг ноёб таом ксчманчи араб қабилаларининг пазандалигига хос бслиб, у фақат катта тсй ва байрамларда тайёрланади. Уни тайёрлашда қабиладаги қассоб ва пазандаларнинг барчаси иштирок стиб, кечқурун cалқин тушганда бошлашса, сртасига срталаб пишади. Аввалига бир тус ссйилади, териси шилиниб ички аъзолари олиб ташлангач, бсйни, икки сони ва кураги ажратилиб тузлаб қсйилади. Таомга туснинг фақат танаси керак бслади. Тананинг ичи ва сиртига тузга қсшиб туйилган ҳар хил зираворлар сепиб, ишқаланади. Битта қсй ҳам ссйилади, ич маҳсулотлари олиб ташлангач, тсртала оёқлари ҳам танадан ажратилади. Тананинг ички ва ташқи тамонларига сса ҳалигидай туз ва зираворлар аралашмасидан сепиб ишқаланади. 10 та товуқ ҳам ссйилиб, патлари юлингач, ичак-чавоғидан тозаланади, ювилади, туз ва зираворлар сепилади. Қатталиги бир қарич келадиган балиқлардан ҳам 10 та олиниб тангачалари қирилиб, ичи олиб ташлангач, ювилади, бунга ҳам туз ва зираворлар сепилади. 20 дона тухумни қайнатиб, қаттиққина қилиб пиширилади, пссти арчилади. Ана снди ҳар бир балиқнинг ичига иккитадан тухум жойлаб, доғланган ёғда қизартириб олинади. Сснгра қовурилган балиқларни товуқларнинг ичига солиб тикилади ва милтиратиб қайнаётган шсрвада пиширилади. Тайёр тавуқларни сса ҳалиги қсйнинг танасига жойлаб, ора-орасига кесилган думба, жигар ва бсйрак солиб тикиладида, буғлаб пиширилади. Бунинг учун қозонга сув қуйиб, ёғоч панжара-теглик срнатилади, қсй танасини панжара устига жойлаб, қопқоғи жипс ёпилган суст оловда димланади. Тахминан 1—1,5 соатларда қсй танасининг бутун буғламаси тайёр бслади. А­нди буни аста олиб, тайёрлаб қсйилган тус танасининг ичига солинади. Тусни ҳам катта дошқозондаги ёғоч панжара устига қсйиб, остига сув қуйиб, қопқоғи жипс ёпилади ва буғланади. Тахминан 3 соатларда тус танаси ҳам бутунлигича ҳил-ҳил бслиб пишади. Қат-қат таомни катта меш устига олиб бир оз тоби чиқарилгандан сснг қабила оқсоқоли  уни моҳирлик билан тилимлайди, Ҳозир бслганларнинг ҳар бирига тус, қсй, товуқ балиқ гсштларидан ва тухумдан майдалаб тақсимлайди. Товуқ қайнатилганда қсй ва тус буғланганда ҳосил бслган шсрвалар аралаштириб юборилиб алоҳида тортилади. Қат-қат таомни тайёрлаш давомида ҳар турли ашулалар снграб, рақслар ижро стиб турилади. Танавулдан сснг тантаналар сна давом стади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:53:03
Тсйдирмаса ҳам митти балиқ схши

 Филиппин оролларида сшовчи халқларнинг снг севимли ноёб таоми митти балиқлардир. 10—15 киши бирга ов қилганда кечгача атиги 20—30 грамм балиқ тутади. Овчилар чаққон, чидамли ва сткир ксзли одамлар бслиб, матробларини қалин докадан ссайдилар ва денгиз қирғоғида сртадан то кечгача сузиб «диндака пигмей» ва «мистихтюс люзон» деб аталувчи балиқчаларни қидирадилар. Балиқчаларнинг катталиги чумолидай бслиб, танаси тиниқ сув рангида бслади, овчилар буларни бир жуфт қопқора ксзларидан топиб оладилар.
Ушбу балиқчаларни қовуриб ёки бирон бошқа усул билан пиширишганда ҳеч нарса қолмаслиги аниқ. Шунинг учун мазахсраклар митти балиқчаларни махсус қисқичларда илиб олиб тилларининг тагига ташлар сканлар, луқмаи ҳалоллар тупиклар ичра сузиб, оғиз бсшлиғини анча қитиқлаб кспгина сслак ҳосил қилгандан сснг, ксзларини юмиб аста ютиб ҳузур қиларканлар.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:53:13
Сув қандаласи ҳам овқат

Ушбу жониворни мексикаликлар ва америкаликлар «бармоқхср» деб аташади. Жануби-Шарқий Осиё мамлакатларида бу ҳашаротни жуда хуш ксриб ейишади. Овловчилар сув остига шснғиб тухумларини елкасига олиб очириш учун бир жойда жилмай турган сув қандалларини ксплаб териб бозорларда сотадилар, пазандалар сса бундан шсрва қайнатадилар. Офтобда қуритилганини қусурлатиб ейиш учун дастурхонга тортадилар. Сув қандаласининг сзига хос ҳиди бу ерлик аҳолига жуда манзур тушгани учун ҳам уни зиравор сифатида кспгина таомларга қсшиб юборадилар.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:53:24
Тошбақа таом

Тинч, Атлантика ва Ҳинд океанлари қирғоқларида жойлашган мамлакатларда ва шу океанлардаги оролларда сшовчи халқларнинг кспи денгиз тошбақаларини ейди. Сузувчи тошбақалар анча катта бслиб, ҳар бири 50 килограммдан тортиб то 500 килограммгача гсшт қилади.
Янги Зеландисда тошбақа пиширишнинг ибтидоий усули ҳанузгача сақланиб қолган. Тутилган тошбақанинг ҳажмига қараб ерда чуқур ковлайдилар, чуқурга тошбақани тснтариб ётқизадилар, устига шох-шаббалар ташлаб гулхан ёқадилар, бир соатлардан сснг кулни очиб ташлаб қарабсизки, тошбақанинг қорин томонидаги косаси куйиб, осонликча кесиб ташлаш мумкин бслиб қолади. Тснтарилган сирт косасида сса гсшти сз селига ҳил-ҳил пишади.
Қизиғи шундаки, ҳали холодильниклар йсқ, консервалар кашф стилмаган, аммо масаллиқни узоқ сақлаш-зарурати туғилган пайтда денгизчиларнинг узоқ сафарларида тошбақалар жуда асқотган. Буни пиширган ва еган кишиларнинг гувоҳлик беришича шу жонивор гсшти кийик гсштига схшаб кетар, аммо сели анча кспроқ бслиб, нафислиги товуқ гсштига тенг келар скан. Мазасига келганимизда сса ҳар иккала гсштнинг уйғунлашган лаззатига монанд смиш. Бунга ишонса бслади, негаки тошбақа жуда беозор ҳайвон, қуруқликда сшайдиганлари турли доривор ссимликларни ейди ёки худди қушлар каби чигиртка, сргимчак, қснғиз ва бошқа умуртқасиз қурт-қумурсқаларни еб тирикчилик қилади. Денгизларда сшайдиган тошбақалар сса балиқлар нимани еса булар ҳам шуни ейди. Ксриниб турибдики, тошбақаларнинг озиқланиши гсштининг луқмаи ҳалоллигидан далолат бериб турибди. Тошбақа гсштини асосан денгизчилар ва денгиз бсйларида истиқомат қилувчи халқлар жуда нафис ва ноёб таом сифатида истеъмол стадилар. Олис океанлар исканжасида адашиб қолган, егулик нарсаси тугаган ва ҳатто балиқ тутишга ҳам имкони қолмаган ҳолларда денгизчиларга ксплаб ғамлаб олинган тошбақалар асқотган. Лароход палубалари ва трюмларига оёғини осмонга қилиб тснтариб қсйилган тошбақалар ҳафталаб ҳатто ойлаб типирчилаб ётаверган. Худди мана шу тирик консервалардан пароход пазандалари хоҳлаган овқатни тайёрлай берганлар.
А­ндиликда гсштдан, балиқдан ва мевалардан тайёрланадиган консерваларнинг ижод стилганига атиги бир аср бслди холос, холодильникнинг кашф қилинганига сса 50 йил ҳам бслгани йсқ. Аммо тирик консервалардан фойдаланиш 300 йилдан буён давом стади. Шунча давр ичида бу тансиқ таом юз минглаб денгизчиларни очлик офатидан сақлаб қолган.
Яқиндагина Тинч океанда адашиб қолган Австралиснинг елканли кемасидаги 200 чамаси одамларнинг ҳаётини тирик консервалар сақлаб қолди.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:53:48
Чигирткахсрлик

Индонезис ва Бирмада кспгина антиқа таомлардан бири чигирткахсрликдир. Улфатлар оқшом пайтида боғ, дала ёки срмон четига йиғилишиб давра қуриб стиришади, сртага гулхан ёқишади. Чор атрофдаги чигирткалар ловуллаган олов томон учиб кела бошлайди. Ҳар бир иштирокчи сз слжасини стирган ерида тутиб чспакка иладида, чсққа тутиб кабоб қилади ва мазза қилиб тушираверади.
Чигирткахсрлик ҳар хил латифалар айтиш ва ширин суҳбат билан алла маҳалгача давом стади, барча тсйгач, секин туриб тарқалишади. Чигиртка шундай таом сканки, унинг хсрандалари қадимда ҳам бслган скан. Масалан, юнон тарихчиси Геродотнинг қолдирган маълумотига ксра Осиёда сшовчи баъзи қабилалар, масалан, насамонлар чигиртка еганлар. Улар ҳашаротни тутгач чспга илиб офтобда қуритишган, сснгра талқон қилиб каф отишган ёки сутга қориб ейишган скан.
Чигиртка жуда тез кспасдиган очофат ҳашарот бслиб, қишлоқ хсжалиги учун катта зарар келтиради. Унинг галалари учганда қуёш нурларини булутдай тссиши мумкин. Ерга қснганда ҳар қандай скинни ҳам қийратади, ҳатто қуриган қамишларни ҳам еб ташлайди. Бу ҳашарот Саудис Арабистони ва А­рон деҳқончилигига ғост катта путур етказадики, деҳқонларга егулик ҳеч нарса қолдирмайдиган йиллар ҳам бслади. Ана шундай вақтларда одамлар чигиртканинг сзини ейишга мажбур бсладилар. Москвалик журналист В. Лесков «Ҳайвонот оламида» телевизион ксрсатуви орқали. (10 снварь 1981 йил) ҳикос қилишича, Арабистонда қовурилган чигирткани тотиб ксрган. «Одамлар есётганликлари учун мен ҳам бир донасини чайнаб ксрдим. Мазаси спасқи, биз ейдиган овқатларга сира схшамайди, лекин буни паллоҳлар (деҳқонлар) ноиложликдан ер сканлар, шуни англадим»,— деди у.
Авторлар коллективининг «А­тнографис питанис народов стран зарубежной Азии» номли китобида айтилишича: «Овқат етишмовчиликдан бедуинларнинг жуда камбағал қисми чигиртка, калтакесак, илон, барча ёввойи ҳайвонларни, ҳатто тулкини ҳам ейдилар. А­нг севиб ейдиганлари чигиртка бслиб, бу ҳашарот қишлоқлар устидан булутдай учиб стади. Минг-минглаб ҳашарот буталарга қсниб, шудринг тушганда қимир стмай тураверади. Беудинлар буни ҳовуч-ҳовучлаб териб, катта қопларга соладилар. Сснгра чуқур, сни снсизроқ хандак қазишиб ичига олов ёқадилар. Олов счгандан сснг қсрга чигирткаларни тскишади (шундай қилинганда чигиртка схши қовурилади). Чигиртгани ёққа қовуриб ҳам ейишади. Бундан ташқари ҳашаротни офтобда қуритишади, сснгра дарҳол талқон қилиб олишади ёки узун ипларга чизишади. Чигиртка талқонидан бстқа пиширишади».
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:54:08
Хомлигича ес беришади

Масаллиқлар борки, уларни хомлигича ейиш мумкин, лекин бир хилларини пиширмасдан еб бслмайди. Масалан, помидор, бодринг, редиска, турп каби сабзавотларни ва мева-чевани хомлигича ес берамиз, бироқ картошка, шолғом, ошқовоқ, лавлаги, гуруч, нсхат, гсшт, балиқ ва бошқа масаллиқлар борки, буларни хомлигича сира еб бслмайди.
Лазандалик — пиширмоқлик деган ссздан олинган, лекин Африка чангалзорларида бир хил слатлар бор, булар ҳатто гсштни ҳам хомлигича паққос тушира беради. Бизда тундра сскимос, чукчи, лавраветсн, алист халқлари ошпазлигида ҳам снг ноёб таом хом балиқ ҳисобланади. Қишда снги тутилган балиқни тозалаб шундоққина далага олиб чиқилса бас, бир пастда тошдаккина бслиб музлайди. Ана шуни оштахта устига қсйиб, тсқмоқ билан уриб схидан туширишади-да, туз сепиб ес беришади. Азда бслса хом балиқ гсштига пича сирка ва пиёз аралаштирса, ажиб таом ҳосил бслар смиш.
А­нди Леру халқининг пазандалигига мурожаат қилайлик. Бу мамлакатда денгиз сатҳидан 4 минг метр баландликда Титикака деб аталмиш тоғ ксли бор. Бу кслга ёлғиз алпинистларгина чиқа олади, чунки Титикакада йилнинг 10 ойи қаҳратон қиш, 2 ойи сса ёз. АЗ бслганда ҳам жазирама ёз бслади. Ана шу пайтларда офтобнинг тафтида улкан дошқозондай қайнаб кетган кслдаги балиқлар сзини қирғоққа тап-тап ота бошлайди, Алпинистлар ҳам худди шу пайтларда Титикака соҳилларида ҳозир бсладилар. Улар қирғоқларда питирлаб ётган балиқларни бемалол йиғиб келиб, червиче деган таом тайёрайдилар. Балиқни тозалаб бошидан думига қарата чувалчангсимон тасмаларга кесиб чиқадилар ва хомлигича лимон шарбатига ботириб, пиёз ва помидорга қсшиб танаввул қиладилар. Ларижнинг снг машҳур ресторанларида устрияа деб аталмиш денгиз молюскаларининг бир тури албатта бслади.
Мазакхсраклар заказ берганда офияиант тирик устрияани ликопга солиб олиб келади, садафини тарс ёриб сртасидан чиққан шилиқ молюсканинг устига сирка се-пади-да хсрандага узатади, у олиб оғзига солади, ютганида томоғидан стаётиб «чий-чий» деса ҳузур қилади, агар бундай товуш чиқмаса — слик скан, деб пул тсламайди! Ҳа, қоидаси шунақа бслгандан кейин биз нима дес оламиз. А­сда тутайлик, дид табиатига келганда баҳс очилмайди деб келишиб олганмиз-ку.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:54:19
Авғонхсрлар

Дунёда турли хислатдаги одамлар бслади, шуларнинг бир хилли ёвғонхсрлардир. Бундай одамлар ҳайвонот масаллиғининг асло сқинига йслашмайди. Диндорликлариданми, кснгли бсшликданми, ғост даражада таъсирчанликлариданми ҳар ҳолда жонивор нарсани слдириб ейиш «одобдан смас», деган андишага борадилар. Гсшт, тухум, сут, балиқ каби серлаззат таомлардан урларини маҳрум қилиб юришади. Буларнинг егани ссимлик овқат бслгани сабабли ундай кишиларни лотинча вегетаранлар (ссимлик еювчилар) деб аташадиган бслишган.
Авғонхср кишиларнинг аъзоларида овқат ҳазмланиш жараёни қандай кечар скан, деган масала олимларни анча вақтлардан буён қизиқтириб келади. Аввало, бу муаммони стган асрда италислик олимлар ҳал қилишган. Жанубий Италисда сшовчи бир қисм аҳоли қадимий даврлардан буён ҳеч ҳам гсшт емас скан. Булар асосан зоғора уни, сабзи-пиёз, мева-чева-ю, зайтун дарахтининг ёғини ер сканлар, холос. Сут, тухум, пишлоқ, балиқ емаганлари учун уларнинг истеъмолидаги ссимлик овқатлар ҳам тсла ҳазм бслмаслиги аниқланган.
Бу аҳолига тажриба учун ҳар куни 100 граммдан 15 мартагина гсшт едирилганда аъзоларидаги ҳазмланиш ва овқатнинг ичакдан сурилиб қонга стказилиши схшилана бошлапти. Гсшт миқдори 200 граммга орттирилганда сса натижа илгаргидагидан ҳам схши бслган. Аниқланилишича гсштнинг 97,5 фоизи танага сингиб кетар скан.
Афтидан, «стники стга, шсрваси бетга», деган халқ мақоли илмий жиҳатдан ҳам тсғри чиқиб қолди.
Шунга қарамай, ҳануз ҳам ёвғонхсрлар жуда ксп ва уларнинг аксаристи асаб касалликлари билан оғрийди. Шу сабабли Лондондаги «Миддлсекс госпиталь» касалхонасининг шифокорлари ёвғонхсрларнинг аъзоларини текшириб сна бир карра шундай хулосага келдиларки, ёлғиз ердан кскариб чиққан нарса билангина тирикчилик қиладиган кишилар танасида (ошқозон, ичак ва жигарда) аста-секин ҳаётга қобиллик издан чиқа борар скан. Бинобарин, нерв системаси ҳам бузилишига сабаб бслар скан.
Шунинг учун англислик докторлар ҳаммага гсшт ейишни тавсис қилишади. Агар бу маслаҳатга ҳам такаббурлик қилувчилар топилиб қолса, бундайларнинг баданига сигир ва қсй жигарларидан сзиб олинган сел укол орқали юборилади. йсқса, киши асабийлашади ва меҳнат қобилисти пасасди. Қийналиб укол олгандан ксра, бир парча гсштни ҳузур қилиб ес қолган маъқул смасми?
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:54:29
Қалдирғоч уссидан шсрва

Бундай таом Хитой пазандалигига хос Ф. И. Васильевнинг «Двести пстьдесст блюд китайской кухни» номли китобида (Москва Госторгиздат, 1959 йил, 184-бетда) бу таомнинг реяепти берилган. Бу таомнинг ташқи ксриниши бир оз сарғишроқ, ёғсиз бульон. Мазаси товуқ ва балиқ қайнатмаларининг уйғунлашмасига схшаш, ҳар хил зираворларнинг ҳиди анқиб туради. Шу шсрва билан бирга қайнатилган қалдирғоч усси алоҳида ликопчада берилади. Буни илк бор тотиган киши ё ютолмай, ё тупуролмай хуноб бслади, анча бадхср, лекин хитойликлар учун бу шсрва жуда лаззатли ва ноёб таом ҳисобланар скан. Қалдирғоч усси деганда биз хас-чсп ва лойдан ссалган усни тушунамиз. Йсқ, бу бошқачароқ ус. Хайнань ва Тайвань оролларининг тоғли соҳилларида денгиз қалдирғочларининг бир тури сшайди, бу қалдирғоч сз инини денгиз қирғоққа улоқтирган балиқларнинг лахм гсшти ва булдуриғидан қуради. Қалдирғочнинг сслаги теккан балиқ гсшти сира айнимайдиган сзига хос «консерва» бслиб қоларкан. Овчилар ана шу усни йиғиб келишади. А­нди бундан шсрва тайёрлаш пазандаларнинг маҳоратига боғлиқ. Усни қайноқ сувга 4—5 соат ботириб қсйишади, сув совиса сна снгилаб туришади. Ус бсртиб юмшоқ бслиб қолганда махсус мсйчинак билан ифлосланган жойлари тозаланади, сна иссиқ сувда ишқор (барий гидрат оксиди) билан ювилади. Сснгра ишқорни кетказиш учун сна ювиб товуқ шсрвага солиб пиширилади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:54:38
Ўтинни ҳам ювиб...

Ҳиндистонда аҳоли паст, срта ва олий табақаларга бслинади. Ана шу срта ва олий табақадагиларнинг хонадон ошхонасига ёт кишининг қадам қсйиши мутлақо ман стилади. Ўчоғ бошини сигир тезаги аралаштирилган лой билан ёки суюқ тезакнинг сзи билан сувашади. Мол тезаги уларнинг тушунчасича снг покиза нарса ҳисобланар скан. Шундай сувалган счоқда пишган овқат ҳам снг тоза ҳисобланар скан. Мободо ошхонага паст табақадаги одам, ё мусулмон, ё христиан ёки европаликдан бирон киши тасодифан кириб қолгудек бслса иш тамом: пиширилаётган овқат ҳаром бслди деб, тскиб ташлашади. Қайта овқат тайёрлаганида сса барча масаллиқларни неча бор ювиб сснг таом тайёрлашади. Бу-ку майли-с, счоққа қаланадиган стинни ҳам ювиб офтобда қуритиб, сснг ст қалашади. Бу асосан гонди деб аталувчи халқнинг индуизм динидаги раджалари ошхонасида содир бслади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:54:48
Офтоби нон ва қалампир сомса

Жаҳонда фақат Ланжоб пазандалигигагина хос офтобда нон пишириш усули бор. Лхурвали деб аталувчи ушбу ноннинг хамири жуда суюқ қилиб, гуруч унидан қорилади. Шу хамирни оқ сурпга юпқа қилиб суркаб офтобга ёйиб қсйишади. Бирор соатлардан сснг хамир қотиб матодан ажралганда олиб дастурхонга тортадилар. Ушбу нонни панжобликлар суюқ ошларга тсғраб истеъмол стадилар. Жаҳонда снг аччиқ сомса ҳам Ланжобда бслади. Хамиртурушсиз хамирдан жилд ёйиб худди биздагидек уч бурчак сомса тугишади. Аоми ҳам сзбекчасига схшаш сомоса. Фақат қиймаси аччиқ қалампирнинг кск ва қизилидан чопиб тайёрланади. Бунга туздан бошқа масаллиқ қсшилмайди.
Офтоби нонни тайёрлаш осон, сзи ҳам қусурмачак, шсрвага тсғраса бсртади. Аччиқсомса сса панжобликлар учун жуда хушхср туюлади. Тасаввур қилинг: уйқудан туриб ёки чарчаб, чанқаб келиб бир чойнак аччиқ чой ичганимиздан кейин қандай сермалиб кетамиз, танамиз сйрайди, майин тер чиқиб, шаббода юргандек салқинлаб ҳузур қиламиз. Қалампир сомсанинг ҳам панжобликларга ана шундай ижобий таъсири бор.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:54:59
Қон ҳам овқат

XIII асрда италислик машҳур сайёҳ Марко Лоло қолдирган маълумотларга қараганда монголлар ва тибетликлар жуда қадим замонлардан буён ҳайвоннинг хом ва пиширилган қонини овқат сифатида истеъмол қилар сканлар.
Монгол босқинчилари узоқ походларда отларнинг қонини ичиб тирикчилик қилганлар. Отнинг оёқларини боғлаб, ерга ағанатиб, бсйнидаги венасига тиғ уриб, қонини идишга оқизиб олганлар ёки кесилган жойга оғзини тутиб қонни ссрганлар. Бунда ҳар гал отдан 300 грамгача қон олинса отга зарари бслмас скан ва у шу йсқотган қонини 7—10 кунда тиклаб олар скан. 300 грамм қон сса бир кишига бир маҳал овқат учун кифос қилган. Монгол аскарлари миниб юрадиган отларидан ташқари сна қонини ичиб юришга мслжаллаб бир нечта от олиб юришган.
Тибетликлар одатда сигир ва қстос қонини ичганлар. Буни улар иситиб, ёг ва пишлоқ қсшиб истеъмол қилганлар. Аки қонни ичакка қуйиб хасип пиширганлар. Бундай хасипга бир неча турдаги ҳайвонларнинг қони омухта қилиб қсйилган, нчига сна гсшт, пиёз, саримсоқ, туз ва қалампир аралашмасидан тайёрланган қийма ҳам қсшилган.
Ивиб лахта-лахта жигарсимон бслиб қолган қонни қовуриб ейишган ва сна сомса ҳам пиширишган.
Монголларда кийик қони спка касалига дори ҳисобланар скан. Қийик ссйиладиган пайт барча касаллар тспланишади ва буларга иссиқ қон улашилиб шифо топтирилади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:55:12
Ит гсштининг шсрваси

Ит гсштини Шарқий ва Жанубий-Шарқий Осиёда истеъмол қиладилар. Жанубий Қоресда, Хитойнинг баъзи вилостларида, Бирмада, Лаосда, Вьетнамда, Таиландда шундай бир тоифа одамлар борки, булар учун ит гсшти луқмаи ҳалол ҳисобланади. Масалан, бирмада нага, мару, ака; Лаосда мао, ламен, кхму; Вьетнамда вьет, стенг, сенданг, мног; Таиландда лава деб аталувчи қабилалар борки, буларда ит гсшти ейиш азалий одат. А­тнографларнинг маълумотига қараганда ит гсшти истеъмоли Жануби-Шарқий Осиё халқлари маданисти билан Осиёнинг ички районларида сшовчи итдан чорвага қсриқчи сифатида фойдаланувчи халқлар маданисти билан мураккаб алоқадорлик натижасида келиб чиққан бслиши мумкин. Сснгра ит гсшти ейиш диний маросимлар билан боғлиқдир. Чунончи Вьетнамдаги мног қабиласида киши 50 ёшга тслганда сз шахсий руҳини шод стмоқ учун итни ссйиб шсрва қайнатар, бошқаларга бошқа қисмини улашиб туғилган кунини нишонловчи ит калласини еср скан. Табиий офатларда ҳам ит ссйиб қурбонлик қилиш одатлари келиб чиққан. Баъзи жойларда сса ит гсштини ейиш ҳеч қандай диний маросимлар билан боғлиқ бслмасдан шундай одатдаги ҳол ҳисобланади. Бу сса сша жойда сшовчи халқнинг хсжалик маданий типи қандайлигига боғлиқ бслади. А­ҳтимол бир табиий офатда чорва бутунлай қирилиб кетгану итлар қолган. Итдан бошқа егулик ҳайвон бслмаса, начора. Қолаверса, итни боқиш кспам маблағ сарфламайди ва у ксп урчийдиган жонивор ва ҳ. к. Хуллас ит гсшти истеъмолинииг анчагина сабаблари бор.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:55:34
Бадбсйу, бадхср...

Тибетликларда бир овқат бор. Молни ссйиб қорнини тскиб ташлаб, ювиб ичига ичаги, жигари, буйраги, спкаси, юрагини тсғраб солиб бижғитадилар, ҳатто бир-икки ҳафтагача ҳам бижғитаверадилар. Масаллиқ қанча ксп вақт сасиб турса ва узоқ-узоқлардан унинг бадбсй ҳиди таралиб турса, бу снг ноёб ва лазиз таом ҳисобланар скан. Бу масаллиқдан улар шсрва тайёрлашади ёки арпа дони билан суюқ ош пиширишади. Яна бир овқати от ва сигир туёқларини узоқ қайнатиб, қора елим ҳолига келганда ейишаверади. АКИ ҳайвон сускларини майдалаб, тегирмонда ун қилиб тортиб атала пишириб ейдилар. Буку майли-с, харом слиб бир неча кун жийиб кетган ҳайвон гсштидан ҳам овқат пишираверадилар.
Агар шу овқатларни бошқа одамлар еса, касал бслибгина қолмай, ҳатто слиб қолиши ҳам мумкин. Аммо тибетликлар бунга срганиб қолган, одатланган, организми шунга мослашган. Уларнинг аъзолари ана шу сасиган ва слган ҳайвоннинг гсштидаги ғостда хавфли микробларга ҳам бардошлидир. Агар улар ана шундай овқатлардан вақти-вақти билан еб турмасалар, хумориси тутади. Ахир уларнинг кснгли шуни тусагандан кейин биз нима ҳам дес олар сдик.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:55:48
Еб бслмайдиган масаллиқ йсқ

Африка, Австралис ва Янги Зеландисда истиқомат қилувчи ерли аҳолининг бир тоифаси срмонларга боради-да, дарахтдан капалак ва қуртларни териб туз-пуз сепмасдан ес беради. Японисда снг севимли овқат денгиз саккизоёқларининг гсштидир. Ахир ёмғири чувалчанги нима деган гап. Шуни ҳам териб, ичидаги лойини ситиб ташлаб пиёз, саримсоқ тсғраб, туз ва зираворлар сепиб аралаштирилса, бинойидек қийма. Ана шундан чучвара туккан пазандалар бор. Аки ипак қуртининг пилла ичидан олинган ғумбагини -қовуриб, қурсиллатиб еб юришади. Сичқон, каламуш, мушук ва кучуклардан ҳам овқат пиширадилар. Чунончи Ҳиндистонда бирхор, кхарис, мариа, гонд, сантал деб аталувчи майда миллатлар ксп. Булар ит, мушук, каламуш, бақа, илон, ақраб, шилиққурт кабиларни бемалол истеъмол қила берадилар, бу ҳайвонларнинг гсштлари бозорларда ҳам сотилади. Айниқса санталлар учун ов бслмайдиган ҳайвон йсқ. Вихорлар сса фақат маймун гсштини емас сканлар. Сабаби: маймунлар бу халқ учун муқаддас тотем ҳисобланиб, унга сиғинишар ва «бу бизнинг ота-боболаримиз» деб тушунганликларида скан. Бошқа ҳайвонларнинг барчаси егулик. Лашша қуртини махсус боқиб семиртириб, сснг қовуриб, азиз меҳмон дастурхонига ноёб таом сифатида тортганларини сшитганмисиз? Бу снди Хитой пазандалигига хосдир. Аақл қилишларича, «Хитойларда еб бслмайдиган нарса фақат тсрттагина бслиб, учиб юрувчилардан — самолёт, сузиб юрувчилардан — пароход, судралиб юрувчилардан — танк, тсрт оёқлилардан сса столдир. Булардан бошқасини пиширса ва еса бславеради.
Хуллас, «пишира олмайдиган пазанда бслиши мумкин аммо еб бслмайдиган масаллиқ йсқдир». Яна бир мақол: «Ҳар ким сзи севган ошини ошайди». Шу мақоллар амри билан қараганимизда кимлар нималарни ейишга одатланган сканлар, сшалар шундан лаззатланади, маза қилади. Биз сса дид, лаззат ва маза масаласида баҳс очмаймиз.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:56:02
V. ЛАЗААДАЛИК А АВААҚИГА ҲИССА ҚЎШГАА КИШИЛАА 

Лифагор тамаддиси


Карамнинг ватани Европанинг ғарбий, қадимги иберийлар сшаган ҳозирги Испанис территорисси бслганлигини кспчилик биологлар тасдиқлашади. Карамнинг дастлабки номи «ашча» бслиб, русча «шчи» таомнинг номи шундан келиб чиққан скан. Карам кейинчалик Юнонистон ва Мисрга ҳам тарқалган.
Қадимги рим ва лотин тилида бу сабзавотнн «капута», съни калла деб аташган. Ҳақиқатан ҳам бир-бирига киришиб кетган карам баргларининг қабариқ, тарам-тарамлиги мисни сслатиб турса, катта юмалоқ карам каллага схшайди. Ўзбекчада «бош карам» дейилишида ҳам сзига хос бир маъно бслса керак. Карам бош органларига фойда сканлиги тсғрисида табобат илмининг бобоколони Абу Али ибн Сино бундай ёзган: «Карамнинг қайнатмаси ва уруғи маст бслишни кечиктиради, бошнинг қасмоғига фойда қилади, карам шираси бурунга юборилса мисни тозалайди».
Қарамни турли дардларга даво деб билганликлари учун қадимги мисрликлар овқатидан олдин ҳам, кейин ҳам дастурхонга қайнатилган карам қсйишарди.
Бундан икки минг йил муқаддам сшаган А им давлат арбобдаридан бири Қатон сса: «Қарам сабзавотлар ичида снг сарасидир. Уни хомлигича ҳам, пишириб ҳам есбер. Агар хомлигича ейдиган бслсанг, сиркага ботириб е, шунда у схши ҳазм бслади ва соғлом таомга айланади. Ҳар гал овқатдан олдин ва овқатдан кейин оз-оздан карам еб туришнинг кишига катта нафи бор»,— деб ёзган сди.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:56:09
А имликлар учун карам таомгина смас, шифобахш неъмат ҳисобланган. Уйқусизликка мубтало бслганларга карам ейиш тавсис стилади, заҳарланганларга ҳам карам едирилади. Мастларни ҳушёр қилиш учун ҳам карам берилган, бош оғриса ҳам карам еб шифо топишган. Мастлиги стиб кетган кишига шсркарам сувидан бир пиёла ичириб юборилса, дарҳол ёзилиб кетади. Лекин карам каби шифобахш сабзавотдаги барча фойдали неъматларни ғойиб қилиб юбормасдан антиқа тамадди тайёрлаш усулини дастлаб буюк математик олим Лифагор кашф қилган. Лифагорнинг моҳир пазандалиги шундаки, у карамнинг сшил баргларини олиб ташлаб, сзаги билан бирга 2—4 ёки 6 паллага бслган, буни тузли сувга солиб милтиратиб қайнатган гоҳо юзига сепиб, ҳозирги бизнинг мантиқасқонга схшаш идишда буғлаб пиширган. Лишиш муддати 1 соат. Сснгра ликопчаларга солиб юзига сариёғ ёки қаймоқ суркаб дастурхонга тортган.
Ўз даврида «Лифагор тамаддиси» номи билан аталган ушбу таом шу қадар универсалки, уни хоҳлаган хасталикда парҳез сифатида қслланиш мумкин. Агар соғлом одам ҳар куни кечки овқат пайтида сша тамаддидан еб ётса, срталаб сзини жуда енгил ҳис қилади, кишини ста семириб кетишдан асрайди.
Лифагорнинг сзи карам истеъмолидан ксрган тансиҳатлиги тсғрисида анча фикрлар ёзиб қолдирган. Жумладан: «карам шундай бир сабзавот сканки, у кишини доим тетик, руҳини шодон қилиб кайфистини ростлайди»,— дейди олим.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:56:21
Лағмондан макарон келиб чиқишига Марко Лоло сабабчи!

Турли қуюқ, суюқ таомлар тайёрланганда қозонни обод қиладиган хамир маҳсулоти макарон итальснча «маккаре» ссзидан олинган бслиб, «хамир қормоқ» деган маънони англатади. Шу сабабли уни итальс миллий масаллиғи деб юритилади. Ҳатто макаронни фабрикада ишлаб чиқаришни биринчи маротаба жорий қилган кишига А имда ҳайкал срнатилганлиги тсғрисида ҳам дарак бор. Макарон итальснларнинг снг севимли овқати ҳисобланади. Макаран жуда қадим даврларда сшаган пазандаларнинг маҳорати билан кашф стилган бслиб, бироқ унинг ватани Италис смас, балки Ўрта Осиё ва Хитойдир.
XIII асрда венеяислик савдогар ва саёҳатчи Марко Лоло Қрим, Яқин ва Ўрта Шарқ мамлакатлари орқали то Бухорогача келиб савдо-сотиқ қилиб юради. Марко Лолони кспроқ бу мамлакатларнинг тарихи, жуғрофисси, халқининг тили, турмуши ва урф-одатлари қизиқтиради. XIII асрнинг 70-йилларида саёҳатчи Бухороий Шарифнинг гавжум бозорида «лағмон» деган ажойиб таом танаввул қилади. Хамирдан чилвир қилиб чсзилган ва ғост маҳорат билан лаззатли қилиб тайёрланган ушбу таомнинг реяепти Марконинг ён дафтарига тушади. Марко Ломир орқали Қашқарга кириб боради, йсл-йслакай бслгани каби уйғур слида ҳам лағмон жуда сероб сканлигининг гувоҳи бслади. Бундан Гоби саҳроси орқали Шимоли-Шарқий Хитойга етганида лағмоннинг конига бориб қолганини билади. Лағмон қадимги Хитой тилида «Лага мсн», съни «хамирдан ссалган илон таом» деган маънони англатади. Марко Лоло уни итальснча «вермиччели» деб таржима қилди. Маъноси «хамир чувалчанг» демакдир. Лағмонки тайёрлаб ксришга ҳаракат қилган саёҳатчи важуси (қайласини) пиширишни срганиб олган бслса-да, хамир чсзишни ҳеч ҳам сплай олмайди. Ҳақиқий лағмонпазлар ҳам 5—6 йил шогирдликдан сснггина бу ҳунарни сгаллай олади-да.
Марко Лоло лағмонни Италисга олиб кетмоқчи бслади. Бунинг учун хамирни сал йсғонроқ, бамисоли қаламдай қилиб чсздиради ва ҳар бир хамирчилвирнинг ичига ингичка сим стказиб қуритиб олади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:56:30
Саёҳатчи 1295 йилда Венеяисга қайтиб келганда қимматбаҳо шарқ моллари орасида авайлаб жойлаштирилган бир бойлам қуруқ лағмон ҳам бор сди.
Ичи кавак қуруқ лағмонни италснлар «маккарони»—қорилган хамир дейишларида қам жон бор, чунки лағмоннинг хамири ҳам, макароннинг хамири ҳам узоқ ишлаб, пишитилиб қаттиқ қилиб қорилади. Итальснча макароннинг баъзи сортлари ҳамирига тухум, ёғ қсшиб тайёрланади, лағмоннинг хамирига ҳам баъзан тухум чақилади. Айниқса, сзбекча кесма лағмонга албатта тухум қсшилади. Қоида бсйича итальснлар макароннинг узун калава қилиб сралган хилини тайёрлайдилар ва пиширганда синдирмай пиширадилар ва бунисини улар спагетти, съни каноп деб атайдиган бсладилар. Лағмон ҳам узун чилвир қилиб чсзилади ва пиширишда узилиб кетмаслигига сътибор берилади. Хитойда лағмонни икки дона чспга сраб узмай ейиш, Италисда ҳам макаронни вилкага сраб узмай ейиш санъат ҳисобланади. Ўрта Осиё ва Хитойда лағмоннинг қайласини зиғир ёққа қовурилган пиёз, саримсоқ, гсшт, помидор, карам, турп билан тайёрлаб, юзига кашнич, райхон, мурч ва сирка сепилади. Италисда қам макаронли таомларнинг сардагини зайтун ёғида қовурилган пиёз саримсок, гсшт, помидор ёки лимон, қсзиқорин билан тайёрлаб, юзига петрушка, райхон, лавр спроғи, сирка ва мурч сепишади.
Одатда лағмон хамири тузли сувда алоҳида пишириб олиниб, совуқ сувда ювилади ёки бир-бирига ёпишиб қолмаслиги учун юзига ёғ суртилади. Сснгра қайлага аралаштирилади. Италисликлар ҳам макаронни тузли сувда алоҳида пишириб олиб, ювишади ёки диркиллаб турсин учун ёғ суртишади, шундан сснг тайёрланган сардакка аралаштириб ейишади. Мана шу схшашликлар ҳам макароннинг бобоси лағмон сканлигидан дарак беради.
Бинобарин, макарон, вермишель ва спагетти каби хамир таомларнинг лағмондан келиб чиқишига Марко Лоло сабабчи бслган. Шунинг учун бу сиймони биз машҳур географ олим, сайёҳ дебгина билмасдан, балки Осиё ва Европа каби икки катта қитъа ошпазлигини бир-бирига сқинлаштиришга воситачи бслган буюк пазанда ҳамдир деб биламиз.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:56:39
Колумб пиширган ловис хсрак

Куба қирғоқларидаги денгиз бухталаридан бирида тошга сйилган ёзув бор: «1492 йил 28 октсбрь Христофор Колумб Американи кашф қилишидан олдин биринчи қадамини худди мана шу ерга босган сди».
Бухтадан сснг «Гран Альмиранте» қишлоқ хсжалик артелининг ловисзорлари бошланиб кетади. Маҳаллий аҳоли: «Колумб фақат Американигина смас, балки ловис пишириш усулини ҳам кашф қилган» дейишади.
Дарвоқе, Колумб бу ерга келиб тушганда ҳеч ҳам егулик нарсаси қолмаган ва сз ҳамроҳларини қандай қилиб тсйдириш ҳақида бош қотиради.
Маҳаллий аҳолидан алланарсаларга бир неча тухум ва пича ёғ алмаштириб олади. Атрофга қараса ёввойи ловисзорлар сстаниб ётибди. Шундан анчасини тердириб олади, қсзоқларидан ажратиб сувда қайнатади, пишгач, сувини тскиб ташлайди, ловисга туз сепиб тухум чақади, ёввойи ошксклардан ҳам солиб схшилаб аралаштиради. Сснгра доғланган ёққа солиб қовуради, тухум қотиши билан дастурхонга тортади.
Ҳай-ҳай,-ҳай,! Ҳамма ҳузур қилиб ейди, ерли аҳолига ҳам пича-пича улашилади. Ўшандан буён қарийб  аср стиб кетди, аммо бу таом «Колумбнинг ловис ҳсраги» номи билан ҳанузгача тайёрланиб келинади. Дарҳақиқат, Христофор Колумб буюк географ сайёҳгина смас, таом кашфиётичиси — пазанда ҳамдир. Ўша таомнинг лаззатидан баҳраманд бслгингиз келса, снги ловисдан бир ҳовучини олиб, совуқ сувга солиб қайнатинг, сувини сирқитинг. Товага икки қошиқ сариёғ солинг, пишган ловисни солиб 2 дона тухум чақиб аралаштириб қовуринг, таъбга ксра туз ва қирқилган укроп ёки петрушка сепинг. Тухуми қотганда оловдан олиб танаввул стиб ксрсангиз, буюк сайёҳнинг зср пазанда сканлигига иқрор бсласиз.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:57:20
Ф. Аппер — консерва кашфиётчиси

1907 йили англислик қутб тадқиқотчиларидан Скотбилан Шеклтондан ташкил топган скспедияис Антрактидага махсус идишларда гсшт, дудланган балиқ, нсхат шсрва ҳамда манго мевасининг шарбатидан олиб бориб қолдиришган ва 1957 йили сша масаллиқлар Англисга олиб келиниб, истеъмол қилиб ксрилганда мутлақо айнимаганлиги аниқланади. Бу озиқ-овқат маҳсулотларини узоқ муддат сақлашда бир тажриба сдн. Узоқ муддат сақлаш консервалаш дейилади. Маълумки «консерва» «консерваторис» ҳамда «консерватор» ссзлари лотинчадан олинган бслиб маъноси битта. «Консерва»— масаллиқни сз ҳолича сақлаш. «Қонсерваторис —талантни сақлаб қоладиган олий музика мактаби «Қонсерватор—сиёсий ҳолатни реакяионлигича сақлаб қолувчи ташкилот ёки шахс.
Аслида масаллиқни консерва қилиб сақлаш тарихи 1800 йилдан бошланади ва у парижлик пазанда Франяуа Аппер номи билан боғлиқ. Лазанда хом ва пиширилган масаллиқларнинг мазасини ҳамда таркибини сзгартирмай узоқ вақт сақлаш мумкин смасмикан деган фикр устида 4 йил бош қотиради ва анчагина тажрибалар стказади. У шишаларга ва банкаларга пиширилгаи гсшт, шсрва, мева солиб қайнатади, жипслаб бекитади. Франяуа Аппер шиша оғзига тиқиладиган пскакни ҳаво кирмайдиган қилиб бекитиш учун махсус елим тайёрлашни ҳам кашф қилган. Сақланган масаллиқлар 8 ойдан кейин очиб ксрилса, сира айнимаганлигини аниқлайди. Аппер сз тажрибаларини давом сттираверади ва масаллиқларни қалайлаб кавшарланган тунука идишларда ҳаво кирмайдиган қилиб бекитиб сақлаш қулай сканлигини аниқлайди. Аиҳост 1804 йилда Ларижда шундай масаллиқларни тайёрлайдиган фабрика ҳамда шиша ва тунука идишларга солиб сақланган консерва дскони очади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:57:37
1810 йили сса Франяуа Аппернинг «Ўсимлик ва ҳайвонот масаллиқларини узоқ вақтга консервалаш санъати» номли китоби нашр стилади. Франяис армиссининг таъминот бслими Франяуа Аппернинг фаолисти билан қизиқади. Ахир армисни узоқ походларда ҳамда йилнинг хоҳлаган фаслида озиқ-овқат билан муттасил таъминлаш учун консервалар жуда қсл келади-да. Шунингдек у стратегик аҳамистга ҳам сга. Қолаверса, тскин-сочин йиллари ксплаб консерва тайёрлаб олиб, очарчилик йиллари истеъмол қилинса қандай схши. Йсқ деганда, ёз неъматларини қиш ғаниматларига айлантиришнинг сзи катта бир кашфиёт сди. Ўша 1810 йили Франяис ҳукумати бу кашфиётнинг катта аҳамисти ва истиқболи бор сканлигини англайди. Лазанда Франяуа Апперга бир йсла 12 минг франк олтин пус билан бирга «Инсонистнинг валий неъматчиси» деган юксак унвон ҳам беради.
Дарҳақиқат консерва тайёрлаш усули ажойиб кашфиётлардан бири бслдики, сндиликда у кундалик турмушимизга жуда сингиб кетган. Ўша вақтларда Франяисда ксплаб консерва заводлари қурила бошлайди, сснгра бошқа мамлакатларда ҳам бундай заводлар пайдо бслади. А­ндиликда Ер юзидаги ҳар қандай бошқа саноати ривожланмаган иқтисодий қолоқ ва кичик мамлакатда ҳам консерва заводи борлигини ҳисобга олсак, бу кашфиётнинг ғост аҳамистли сканлиги ксзга сққол ташланади. Консервани ҳатто хонадонларда ҳам тайёрлаш сндиликда жуда авж олиб кетди. Сабзавотлар, мевалар ва уларнинг шарбатларини ёзда консервалаб олиб, қишда ҳузур қилиб истеъмол стиш қанчадан-қанча одамларнинг саломатлигини сақлашга восита бслмоқда, ахир. Ҳатто бизнинг давримизда келиб чиққан ушбу «Аз неъмати — қиш ғанимати» деган мақол ҳам консерва шарофатига айтилгандир. Консерва мева ҳамда сабзавотлар ссмайдиган жойларда, балиқ ва гсшт етиштириш имкони бслмаган слкаларда, узоқ сафарларда, скспедияисларда, ҳатто космосни сзлаштиришда инсон учун снг зарур таом бслганлиги учун ҳам қадрлидир. А­ндиликда барча мамлакатларнинг таомшунос олимлари, пазандалари ва уй бекалари ҳам турли масаллиқлардан турлича усулларда консервалар тайёрлашни кашф қилмоқдалар.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:57:45
Шу билан инсонистнинг валий неъматчиси Франяуа Аппер кашфиёти сз йслига катта аҳамистлилигини тан олишимиз билан бирга, сна шуни баён қилишимиз зарурдирки, масаллиқларни узоқ вақт сақлаш борасида инсонист пазандалик санъати келиб чиққан ибтидоий жамоа тузумидан буён бош қотириб келади ва анчагина натижаларга сришган. Чунончи сутдан қатиқ ивитиш, сузма қилиш ва қуртоб тайёрлаш, гсштни тузлаб сақлаш, шабадада қоқлаш, қовурдоқ пишириб сақлаш, қази қилиш — буларнинг бари консервалашдир. Шунингдек мевалардан қоқи тайёрлаш (туршак, олма қоқи, майиз, олча ёки олхсри шарбатидан қоракат тайёрлашлар), сабзавотларни тузлаш (шср карам, шср помидор, шср бодринг ва ҳоказо мевалардан мураббо пишириш ҳам ва бошқалар) консервалаш турларидир. Бинобарин, жаҳондаги барча пазандалар масаллиқларни узоқроқ муддатга сақлашнинг бир неча муҳитлари мавжудлигини аниқлаганлар. Булар а) иссиқлик муҳити: олов ёки қуёш ёрдамида қуритиб сақлаш, б) совуқлик муҳити: музлатиб сақлаш, в) шср муҳит: тузлаб сақлаш, г) нордон муҳит: сиркалаб сақлаш, д) аччиқ муҳит: масаллиқларга қалампир, мурч ва майдаланган саримсоқ сепиб сақлаш, с) ширин муҳит: меваларга шакар қсшиб қайнатиб (мурабболар) сақлаш, ж) ҳавосиз муҳит: масаллиқлар сақланадиган идиш (жой) вакуумдан иборат бслса ҳам микроорганизмлар ривожланмайди, и) соф ҳаволи муҳит: ҳавоси тоза, беғубор, чангсиз кислород ва азонга бой жойларда (масалан тоғли жойларда) ҳам масаллиқларни анча узоқ сақлаш мумкин.
Қизиғи шундаки, Ф. А­нгельс масаллиқни узоқ сақлаш усулини ихтиролар қаторига қсшади. У сзининг «Табиат диалектикаси» асарида срамизга қадар 200 йилдан то срамизнинг XVI асргача стган давр ичида қилинган кашфиётларнинг рсйхатини келтиради. Шулар орасида XIII асрнинг иккинчи срмида кашф стилган «балиқ тузлаш»ни ҳам келтириб, бу худди соат, дурбин ва компас каби ихтиролар сингари аҳамистли сканлигига ишора қилади. Зотан бу жуда тсғри, чунки узоқ сафарларга борган денгизчилар ва сайёҳлар учун соат, дурбин, компас қанчалик зарур бслса, озиқ-овқатни бузмай узоқ сақлаш ҳам шу қадар зарурдир.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:57:56
«Қуёш гули» мойини ижод қилган шахс

Қуёш гули — бу кунгабоқардир. Ўрта Осиёга буни стган асрда рус деҳқонлари тарқатишган. XVI асрда бу ссимликни Мексикадан Европага олиб келиб скишганлиги тсғрисида манбалар бор. Лекин у вақтда кунгабоқар пистасидан мой олишни ҳеч ким билмасди. Уни гул сифатида скишар ва номини ажойиб аташар сди: «Мексиканинг қуёш гули» ёки «ердан кскариб чиққан қуёш». Ҳақиқатан ҳам бу гул улкан диска ҳосил килиб атрофига жойлашган сапсариқ тож барглари шамолда ҳилпираса бамисоли ёниб турган оловни ёки қуёшни сслатади. Ўзи ҳам доим қуёшга қараб ссади, срталаб кун чиқишига қараса, кечга томон кун ботарга қайрилади. Ўзбекча номи ҳам сзига жуда мос — кунгабоқар. Маккажсхори «дала маликаси» бслса, кунгабоқар «ссимликлар шоҳидир». 1794 йилда академик А. Севергин «Ааботот шоҳи» номли китобини кунгабоқарга бағишлаган. Ўша китобда ёзилишича: ушбу ссимлик сра-чақага дори бслади, пистасиии тстиқушлар хуш ксради. Ундан ёғ олиш ҳам мумкин. Қовурилган пистани чақсангиз кофенинг таъмини беради дейилади.
Лекин кунгабоқардан ёғ олиш 1835 йилда кашф стилган. У Воронеж губернссининг Алексеевка қишлоғида сшовчи крепостной деҳқон К. Бочкарев номи билан боғлиқ. Кашфиёт тасодифий содир бслади: бола-чақаларини боқа олмай қолган бу бечора деҳқонда озгина лавлаги-ю, гулхонага скиб қсйилган кунгабоқардан бошқа ҳеч нарса йсқ сди. Листани битталаб чақса сира тсйдирмайди, қоринни баттар очиради. Шундан егулик бир нарса тайёрласа бслмасмикан, деган хаёлда ҳовончага солиб снчаверади, снчаверади. снчаверади. Қарасаки, ғарчча мой ҳосил бслспти. А­нди Бочкарев лавлагини қиради, шарбатига ҳалиги мойдан аралаштиради, тотиб ксрса холва таъмини бериб турибди, лаззати ҳам соз.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:58:04
Ана шундан сътиборан «қуёш гули»нинг пистасидан ёғ олиш урф бслиб кетади. 1860 йилга келиб сша Алексеевка қишлоғининг сзида 120 та ёғ жувоз ишлаб тургани тарихий манбалардан бизга маълум.
А­ндиликда писта минглаб гектар ерларга, скилиб, миллионлаб тонна ёғ олинади. Листа ёғи таомларда жуда кенг қслланилади, уни доғ қилмасдан ишлатиш тавсис қилинади, сал қизиса бас, акс ҳолда куйиб ғози кетиб қолади. Листа ёғига гсшт, балиқ ва картошка қовурилса жуда лаззатли чиқади.
Тунука қутиларда келадиган холвасини егандирсиз, албатта. Мана шу неъмат ҳам «қуёш гули»нинг мойидан тайёрланади. Бу мойдан сна аъло сифат маргарин олинади. Станок, машина ва ҳар турли аппаратларнинг нозик деталларини ҳам шу ёғда мойланади.
Ўчмайдиган бсёқлар, рангдор локлар ҳам писта мойидан тайёрланади. Хушбсй ироқи совун таркибида ҳам шу мой бор. Кунгабоқар гултожи баргларидан хинин деган дори тайёрланади. Ушбу дори туфайли бизнинг мамлакатимизда безгак касали тамомила тугатилган.
Саводсиз бир деҳқоннинг чорасизликдан қилган хатти-ҳаракати катта бир кашфиётга сабаб бслган. Ҳаммасидан ҳам муҳими К. Бочкаревни биз пазандаликнинг ривожланишига улкан ҳисса қсшган бир сиймо сифатила ҳурмат қиламиз.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:58:26
Жан-жак А уесо салат ва нозик қслларнинг қадрига етган

Болгарис атиргуллар мамлакати, бу слкада атир ва гул мойи олиш учун териладиган гулларни фақат нозик қслли қизларга ишониб топширишар скан. Сабаби дсйсизми?
Сабаби шундаки, дағал бармоқлар атиргулларнинг нозик тожибаргларига теккан ҳамон сзиб, таркибидаги ифор мойини буғлантириб юборар скан. Тажриба ксрсатади: сркаклар терган гулдан 2 прояент мой олинса, қизлар терган гулдан 3 прояент олинар скан. Бу ҳам бир гап. Лекин, Жан-жак А уссо нозик қслларнинг аҳамистини XVIII асрдаёқ тушунган ва қадрига етган скан.
Машҳур франяуз мутафаккири демократ ва маърифатпарвар олим Жан-жак А уссонинг пазандаликнинг миридан сиригача тушунган одам сканлигини кспчилик билмаса керак. Умуман Франяисда стган алломаларнинг барчаси халқ пазандалигига бефарқ қарашмаган, иложи борича сз ҳиссаларини қсшишга ҳаракат қилишган. Файласуф Вольтер, ёзувчи А. Дюма ва бошқалар... Аммо ҳозир гап А уссо тсғрисида.
А уссо — салат ижодкорларидан биридир. «Салат» Франяузча ссз бслиб, «тсғраб юзига туз сепилган сабзавот» маъносини англатади. А уссо помидордан салат тайёрлаган, бу таомни еганлар унга қойил қолишган. Шундай салатни бир қиз ҳозирлаганда, А уссо татиб ксриб сзи тайёрлаган салат билан бунинг сртасида фарқ борлигини сезган. Аега десангиз, нозик қсллар помидорни ишлаганда ҳужайраларига сира зарар етказмай, сткир пичоқ билан тсғраган-да.
А­ркак киши қсли ёки қиз бола қсли билан тсғралган сабзавотнинг фарқини «манман» деган пазанда ҳам ажрата олмайди, бироқ А уссо бу нозик ишнинг фарқини билган. Аозик қсллар тайёрлаган салат чинакам лаззатли бслишини ҳаммага уқтирган.
Ҳа, нозик қсллар тайёрлаган салатга нима етсин! Сиз салат тайёрлаётганингизда помидорни сзиб юборманг, пиёз билан қсшиб мижғиламанг. Шунда салат тотли бслади, айниқса нозик аёл қслларидан тайёрланган салат айниқса тотли чиқади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:58:37
Композитор — пазанда

Франяисда таом тайёрлаш ва овқатланиш катта санъат ҳисобланади. Лазандалик бобида ксплаб китоблар нашр стган мамлакат ҳам, пазандалик санъатини юксак даражага кстара олган ҳам Франяис мамлакатидир. Бу ерда пазандаларга ҳатто профессор унвони ҳам берилади. Олим Брайс-Саверенанинг «Лаззат психологисси» номли асарида айтилишича, франяуз таомларидан киши ҳар куни бир хилидан истеъмол қилиб борса, умрининг охиригача еб тугатмаган бслар скан. Қолаверса у ерда сна снги-снги таомлар ижод стилмоқда.
Бу мамлакатда барча таом ижод стади, ҳатто кспгина композиторлар ҳам пазандаликда шуҳрат топган. Чунки салатларни операларнинг номлари билан ата-шади: «Аида», «Кармен», «Флорис Тоска», «Мильон» ва ҳоказо.
Вагно исмли оддий бир ошпаз сса таомларга тузган реяептларини шеърий усулда баён қилган ва музикага солиб куйлаган. Демак, Вагно ошпазгина смас, шоир ва композитор ҳамдир. Композитор — пазандалар ҳақида биз Франяисдагина смас, Италисда ҳам сшитганмиз. Ксплаб опера ва ажойиб симфонислар бастакори А оссинини дунёда танимаган одам йсқ, аммо у фақат композитор бслибгина қолмай, таомларнинг бастакори сканлигини кспчилик билмайди. Шунинг учун сътиборингизга А оссини ижод қилган таомлардан биттасини ҳавола қиламиз, унинг номи «Турне до А оссини» деб аталади.
Мол гсштининг лаҳм қисмидан олиб, катта-кичиклиги ва қалинлиги шапалоқдек-шапалоқдек қилиб кесилади. Икки юзига майин туз сепиб, доғланган ёғда қизартириб қовуриб олинади. Аондан ҳам худди шун-дай бслак кесиб, бу ҳам қовурилади. Аон устига гсштни қсйиб, гсштнинг устига жигардан тайёрланган паштет суртилади. Сснг нон-гсшт-жигар паштетли овқатни ликопчанинг сртасига қсйиб, чиройли қилиб кесилган помидор ва лимон бслакчалари ҳамда петрушка барглари билан безатиб дастурхонга тортилади.
2 поряислисига 300 грамма лаҳм гсшт, 200 грамм оқ нон, 50 грамм паштет, 2 дона помидор, 0,5 дона лимон, 2 шох петрушка, 50 грамм мой (қовуриш учун), туз ва зираворлар таъбга ксра солинади. Ушбу-таомни А оссини гастролларга борганда тайёрлаган ва дсстларини меҳмон қилган. Шунинг учун ҳам таом «А оссини саёҳати» — «Турне до А оссини» деб аталадиган бслган. Италис пазандалигида ҳануз ҳам бу таом тайёрланади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:58:51
Кавказ кабобининг шуҳратини А. Дюма кстарган

Машҳур франяуз ёзувчиси Александр Дюма моҳир пазанда ҳам бслган скан. У «Лазандалик сняиклопедисси» номли катта китоби билан франяуз ошпазлигининг классик даражага кстарилишига улкан ҳисса қсшгандир.
1858 йилда А. Дюма Кавказга саёҳат қилади ва бу ерда кабоб еб ксриб, жуда лол қолади, Кавказча кабоб пишириш усулини срганади ва Франяисга қайтгач, газеталарда сълон қилиб, ҳаммага сргатади. Мана кавказча кабобнинг Александр Дюма ёзиб қолдирган реяепти: Қсй гсшти, снг схши лаҳм қисмидан олинади, уни катта-кичиклигини бир хил қилиб ёнғоқдай-ёнғоқдай бслакларга кесилади, сснг мснди ксзага солиб сиркаланади. Сиркалаш учун узум сиркаси, чопилган пиёз, туйилган қалампир, кашнич уруғи (кореандр) туз ва лимон шарбатидан фойдаланилади. Оловни ёқиб, писта ксмир ҳозирланади. А­нди гсштни ксзадан олиб, металл ёки ёғоч сихларга иласиз, ора-орасига пиёз ҳалқаларини ҳам теринг. Гсштнинг ҳамма томонини қизартириб қовуринг, бунинг учун сих чсғ устида айлантириб турилади.
Агар кабоб сткир таъмли бслсин десангиз, гсштни 15 минут смас, балки бир неча соат сиркалантиринг. Айтайлик, металл сих нималигини билмайсиз. Бу милтиқ шомполига схшаш сим, хонаси келиб қолса шомполдан фойдалансангиз ҳам бславеради. Масалан, менинг сзим карабинимнинг шомполида кабоб пишириб ейман. Бу снги хизматидан милтиғим камситилаётган бслса ҳам, лекин унинг обрсйига заррача путур етгани йсқ.»
Шундай қилиб, стган асрнинг 50—60 йилларида Кавказ кабоби Франяисда шуҳрат қозонади. Милтиғи бор ҳамма киши кабобхср ҳисобланадиган бслади, солдатларни айтмайсизми, улар тушликка ҳам боришмай шамполга гсшт илиб, жазиллатгани, жазиллатган. Кавказча кабобнинг сихи бир метр келадиган узун бслади ва унинг номи — франяузча «Шампур» бслиб, «милтиқ тозалайдиган сим» деган маънони англатади.
А. Дюма сабаб бслиб, бу кабоб Франяисдан Италисга, Испанисга ва ундан Америкага ҳам тарқалади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:59:04
Лазандалик — ҳажвис воситаси

Улуғ рус ёзувчиси Владимир Федорович Одоевский ҳам музикашунос, ҳам кимёгар, ҳам пазанда бслганлигини кспчилик билмаса керак.
Ўтган асрнинг қирқинчи йилларида чиқадиган «Литературнас газета»да В. Ф. Одоевскийнинг десрли ҳар куни сртак, ҳикос, фельетон ва повестлари билан бир қапорда «Лазандалик маҳорати» туркумидаги мақолалари ҳам босилиб турган. Ўша мақолаларига Владимир Феодорович сз фамилиссини қсймасдан, балки «Ошхонашунослик ҳамда сна бирмунча бошқа илмларнинг доктори, профессор Луфф» деган антиқа тахаллус ишлатган.
«Лазандалик маҳорати» туркумида В. Ф. Одоевский гсшт, тухум ва ошкскларни сақлаш усуллари, сабзавот ва мевалардан консерва тайёрлаш қоидалари ҳамда рус халқининг унутилган таомларини тиклаш борасида жуда қизиқарли маслаҳатларни баён стади. Қизиғи шундаки, ёзувчи пазандаликдан ҳажвис воситаси сифатида ғост усталик билан фойдаланган.
Мана сқинг: «Қаҳратон қишда қсзиқорин, мева ҳамда ошксклардан исгеъмол стганингизни ксриб бирон хоним — А убинами, Лалинами, Виордами — буниси бизга барибир,— ксзи куйиб, хасад қилса, сиз унга қарата: «Вой тентакча-ей, сен ҳали профессор Луфф жанобларининг маслаҳатларини сқимадингми?—денг; «Вақтида шиша ва қопқоқ билан бирга арзон сабзавотлардан ғамлаб қсймаганмидинг?»—денг. Барча билиб қсйсинки, қопқоғи жипс ёпиладиган шиша банкада таомни узоқ муддат сақлаш ва узоқ слларга слтиш мумкин. Консерваланган гсштни Сибирга ва Камчаткага слтса бслади. Жанубдаги мевани шимолга келтириш мумкин. Ана сшанда савдогар Милютин дсконида нуқул Франяис меваларигина смас, Москванинг сз ананаслари ҳам топиладиган бсларди» деб ёзади автор.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:59:12
Барча фанлар доктори, профессор жаноби Луффнинг «Филологик тадқиқотлари туркумидаги мақолаларида рус миллий таомларининг стимологисси баён қилинади ва унутилган таомлар атайлаб халқнинг ссига солинади: «Ахир борган сари овқатлар унутилспти, кулчалардан фақат кулсбка қолди. Ота-боболаримиз еган ватрушкалар, пироглар қани? Булар ер юзида йсқ, агар улар осмонда, калити худода бслса, билмадим. Лишлоқ солинган пирог, буюртма қуймоқ, юмшоққина оқ булочка, гсштли пирожки, сарочинча сск ош каби серлаззат ва ноёб таомларни тотиб ксрган ёки булар сзи нималигини айтиб берадиган бирон кимса топилмаса керак, деб сйлайман»,— ёзади В. Ф. Одоевский.
Юзаки қараганда ёзувчи унутилиб кетаётган миллий таомларни тиклаш устида ғамхсрлик қилаётгандек туюлса-да, бироқ очарчиликнинг асосий сабабчиси бслган чоризмга қарши ҳажвис тиғини схталади. Ҳамма сқийдиган катта бир газетада қизиқарли мунозарани бошлаб қсйган доктор Луфф бир неча ойгача жимиб қолади, ҳеч қандай мақола ёзмай қссди, газетхонлардан тушган саволлар босилаверади. лекин улар жавобсиз қолаверади.
Бу атайин сйланган танқидий услуб бслиб, саволларни ҳам газетхонлар номидан В. Ф. Одоевскийнинг сзи беради. Мисол учун: «Бузоқча буйрагини қовуриш қоидалари қандай?» қабилида саволлар жсрттага берилади. Аега десангиз, оддий халқ сша пайтларда бузоқча буйраги тугул бир қадоқ картошкага ҳам зор сшар сди.
Бу билан машҳур сатиригимиз «А оссисда ноёб таомларнинг хиллари кспу, бироқ масаллиқ етишмайди, бунга мавжуд сояиал тузум айбдор» демоқчи бслади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:59:22
Бировлар тилидан таом тайёрлаш борасида ёзилган саволлар жуда кспайиб кетгандан сснг В. Ф. Одоевскийнинг сзи жавоб қилади. Лекин снди у профессор Луфф бслиб смас, сша докторнинг шогирди — аспирант Скормишев бслиб жавоб қилади.
Скормишев ёзади: «Ҳурматли жаноблар! Сизлардан бетсхтов келаётган саволлар ҳаддан зиёда кспайиб кетди, жавоб бермаслик, газета шаънига ҳам тсғри келмайди. Аммо пазандалик ва бошқа илмларнинг доктори, профессор Луфф жаноблари йсқолиб қолди. Ҳурматли домламнинг одати сзи шунақа: масаллиқлар камайиб, қимматлашди дегунча қаёққадир ғойиб бслади. Лазандалик маҳорати осмонида ёруғ юлдуз бслган бу сиймо қаёққа учди скан, сзим ҳам роса қидирспман.
Баъзи маълумотларга ксра доктор Луфф таомшунослик илмини тарк стганмиш. Бузоқ буйрагидан русча таом тайёрлашни сргатадиган олим сз илмини тарк стиб, ғойиб бслган скан, саволларингизга жавоб беришни мен сз зиммамга оламан. Лекин рус миллий овқатлари унутилиб кетгани учун мен улар тсғрисида лом-мим дес олмайман. Ҳа, майли ранжиманглар, бузоқ гсштидан русча таом тайёрлаш унутилган скан, неополитанча тайёрлаш усули мавжуд-ку, ахир. Мана сша таомни тайёрлаш қоидалари» — деб бузоқча гсштидан неополитанча таом тайёрлаш усулини баён қилади.
Гап шундаки, бундай таом камбағал меҳнаткашлар учун анқога шафи сди, уни фақат бойлар кирадиган ресторанлардагина катта пул свазига буюртма қилинарди.
«Скормишев» тахаллусининг сзида ҳам бир гап бор, бу русча «Скормить» феълидан олинган бслиб, «едириб қсймоқ», «ҳаммасини едириб тамом қилмоқ» маъноларини англатади.
В. Ф. Одоевский, одамлар бир-бирларидан турмуш шароитлари, ҳатто едирган овқатлари билан ҳам фарқ қилганликларини авомга аста-секин уқтира бориб, унинг ксзини очишни сз олдига мақсад қилиб қсйганлиги мақолаларидан шундоққина сезилиб турибди.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:59:34
А есторанларда нуқул чет сл таомлари, оддий халқ овқатланадиган ошхоналарда сса русча таомлар ҳаддан ташқари дидсизлик билан, бузиб, бемаза тайёрланаётганини бу тариқа уқтиради: «Янги йил дастурхони атрофида ҳар нарсани сз номи билан аташингизни истардим. Ошхоналарда содир бслаётган бемаънигарчиликларнинг сабаби шундаки, ликопчангизга қовурилган болтани солиб бериб, бу бифштекс, дейишади, жингаги чиқиб қовурилган ноннинг куйгани-бисквит, сласқи хсрда— бурдани сса илвасин гсштидан тайёрланган тамадди деб мақташади. Аачора, одат шундақа: порахсрни — корчалон, ёлғончини — нисти холис, риёкор билан мунофиқни — ахлоқли одам дейишганидан кейин буёғи нима бсларди».
Доктор Луфф жанобларининг «Лазандалик маҳорати» туркумидаги мақолаларга қарши бир «душман» ҳам пайдо бслиб қолади. Бу аллақандай магистр Кнуф номли шахс бслиб, профессор Луфф жанобларига қарата газетада ушбу очиқ хатни чоп сттиради. «Сиз жаноб Луфф, сз илмингиз билан замондошларнинг қорнини тсйғазишни зиммангизга олган скансиз, у ҳолда марҳамат қилингда, ҳадеб қийма бийрону, лаққа балиқлардан гапириб одамларни қийнагандан ксра, парча нонга зор бечоралар шу топда нима ейишлари кераклигидан гапиринг!
Жаноби Луфф! Илмингизни қашшоқларга ҳам нафи борми сзи? Сиз сз мақолаларингизда: «Соф ҳаво иштаҳани карнай қилади», деган масалани исботлаб стирибсиз, ҳа ундан ксра, инсон билан ҳайвон бир кулбада сшаб, бир хил овқатни ошаспти, мана шунинг сабабини тушунтириб беролмайсизми?!».
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:59:41
Бу ҳам улуғ ёзувчининг ҳажвий усулларидан бири бслиб, доктор Луфф ва аспирант Скормишев каби магистр Кнуф ҳам В. Ф. Одоевскийнинг сзгинаси. Буни ҳажвчининг услубидан ҳамда пазандаликни восита қилиб ксзланган мақсадни бемалол англаб олса бслади.
Лазандаликни ҳажвисга восита қилиб олмоқ учун В. Ф. Одоевский чиндан ҳам таомшунослик илмини пухта сгаллаган, халқ таомларини тсплаган, тайёрлаш усулларини тажриба қилиб ксрган. Буни жазлаш тсғрисида юритган мулоҳазаларидан билса бслади: «Жазлаш — масаллиқнинг сиртидаги намликни қуритиш демакдир. Шсрвага мслжаллаб майда тсғралган сабзавотлар ёғда жазланиб, сснг қайнатилганда сзилиб кетмайди». Бундай тсғри хулосага келиш учун ёзувчи ошпазлик соҳасида жуда ксп тажрибалар стказган бслиши керак. Владимир Фёдорович кимё фанига ҳам ихлос қсйган киши сди. У сзининг уйидаги кимё лабораториссида масаллиқлар таркибини текшириш борасида анча тажрибалар стказган, бу тсғрида ҳам ишонарли маълумотлар бор.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 13:59:52
Жаҳон пазандалигининг академиги

Сирасини олганда бундай кутубхона биронта давлатда йсқ, гап шахсий кутубхона устида боради. Лекин шу одамга қойилманки, умрининг ҳаммасини пазандаликка бағишлабди. Ўзи ҳам ошпазликка оид 12 та китоб ёзибди, умумий ҳажми 220 босма қоғоз.
Ҳаммаси бслиб 3000 та китобдан иборат каттагина пазандалик кутубхонасининг сгаси ким? У киши А¦юрих шаҳридаги «А¦ум шмиден» қаҳвахонасининг қандолатчиси Ш. Шремли деган кишидир.
Ш. Шремли сзи ижод стган таомларга постик номлар қсйишга ҳам уста. У ижод қилган печеньелардан бир хили «Аилуфар гултожи» деб аталади. Мана сша печеньени тайёрлаш усули: маска ёғини шакарга схшилаб қориштиргандан сснг, бунга қовурилган ва снчилган бодом мағзини ва пича сода қсшиб, хсп аралаштирилади. Кейин шу хамирни пешхонга олиб, диаметри 3—4 сантиметр келадиган чилвир қилиб чсзилади ва 2 соат давомида холодильник музхонасида совитилади. Кейин олиб паррак-паррак қилиб кесилади-да, қиздирилган духовкада 5—7 минут давомида пиширилади. Ҳар бир печенье юзини сритилган шоколад томчилари билан безатилади.
Масаллиқ: 500 грамм ун, 350 грамм шакар, 250 грамм маска ёғи, 2 дона тухум, 250 грамм бодом мағзи, 1 чой қошиғида сода керак бслади.
Биз учун қизиғи шундаки, Ш. Шремли биттагина смас, юзлаб таомларни ижод стган ва минглаб пазандалик китобларини тсплаган шахсдир. Жаҳондаги барча халқлар 6 мингга сқин тилда гаплашади. Лазанданинг кутубхонасидаги китоблар 1753 тилда ёзилгандир. Бу кодир асарларни у кспгина мамлакатларга қилган саёҳатларида ва бировлар орқали олдириб тсплаган. Ш. Шремли китобни бебаҳо бойлик деб ҳисоблаганлигидан сотувчи айтган нархига савдолашиб стирмай харид қилаберган. Ана шу 3000 томни у полкаларга териб чанг бостириб қсймай таржимонлар ёллаб срганиб чиққан. Шунинг учун биз муҳтарам Шарл Шремлини кичик бир қаҳвахонанинг оддий бир қандолатчисигина смас, балки жаҳон пазандалигининг академиги деб биламиз.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:00:04
А есторан тарихи ва таърифи

Жамоат овқатланиши муассасалари — чойхона, ошхона, буфет, тамаддихона, кафе кабилардан иборат бслиб, шулар орасида муҳим срин тутадигани ресторандир. А естораннинг юқорида санаб стилган овқатхоналардан фарқи шундаки, бу жойда овқатланиш дам олиш, музика тинглаш билан қсшиб олиб борилади. Яна ресторанда таомни буюртма (заказ) бериб тайёрлатиш имкони бслади, банкет, юбилей, тсй уюштириладиган ҳамда меҳмонни уйга таклиф қилишнинг иложи бслмаган кезларда олиб кириладиган жойдир.
А естораннинг келиб чиқиши XVIII асрда сшаган франяислик пазанда Буланже фаолисти билан боғлиқдир. Бу бундай бслган: пазанда сзига қарашли кичик бир ошхонани қайта ремонт қилиб кенгайтиради, залга устига мармар тахталар қопланган столлар қссди, юмшоқ сриндиқларни сса ҳар бир стол атрофига тсрттадан жойлаштиради. Илгари ошхона сртасида усти ғадир-будир тахтали узун стол, дастурхон ҳам солинмас, икки томонига қсйилган шалоқ скамейкада одамлар бир-бирларига тирсаги тегиб, қисилиб стириб овқатланар ёки тснтарилган бочка устида еб кетаверар сдилар. А­нди сса анча қулайлик сратилади.
Ҳар бир сриндиқ учун биттадан ликопча қсйиладн. Ликопча Франяисда 1498 йилда пайдо бслиб, ундан фақат Людовик XII саройида уюштириладиган зиёфатлардагина фойдаланилар сди. Буланже ликопча ёнига биттадан вилка ҳам қссди. Вилка Франяисда XVI асрда пайдо бслган бслса ҳам, ундан ёлғиз зодагон оилалар фойдаланар, оддий халқ сса овқатни қслда ер сди. Лазанда вилка билан бирга учи тсмтоқ пичоқ ҳам қссди. Бундай пичоқ ишлатишни сша XVIII асрда Буланже жорий қилади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:00:11
Ҳар бир столнинг сртасига ва деразаларга тувакда гуллар ҳам қссди. Аҳамистлиси шундаки, кираверишга у лотин тилида шундай сълон осиб қссди. А­ркин таржима қилсак маъноси бундай: «Хсрандалар! Барчангиз менинг ошхонамга келаверинглар. Кимнингки ошқозони ишламаса мен реставраяис қилиб тузатаман ва кучини тиклайман! Лазанада Буланже».
Ана шу сълон барчанинг сътиборини сзига тортади. Бу ерга ошқозони касалларгина смас, бекорчиликдан безор бслганлар ҳам, қизиқсинганлар ҳам, шинам жойда овқатланиш ҳузурбахш сканини англаганлар ҳам келаверади. Лазанда ҳам ваъдасига вафо қиладиганлардаи скан, ким қандай таом буюртма берса, тайёрлаб бераверади. Тез орада Буланженинг довруғи ортади, унинг ошхонасини одамлар ҳалиги сълондаги «реставраяис» ссзи билан атайдилар, съни франяузча талаффузда «реставраяион» бслади. Кейинчалик бу ссз «рестоврант» тарзида, бора-бора сзгариб «ресторан» деб аталадиган бслиб кетади.
Бошқа мамлакатларда ташкил стилган шундай овқатхоналар ҳам ресторан деб атала бошлайди. XIX асрга келиб Ларижда снлаб ва бошқа йирик шаҳарларда ҳам ксплаб ресторанлар очилади. А есторанлар айниқса меҳмонхоналар қошида бслиши урфга айланади.
XVIII асрдан то XX асргача Франяиснинг сзида ва бошқа Европа мамлакатларида ташкил қилинган ресторанларда ҳар хил сзига хосликлар жорий стилади. Масалан, Швеяарисда ресторанга киришнинг сзи бир тантанаворликдан иборат бслсин учун сшик ёнига хсрандаларни хушмуомалалик саломи билан кутиб олувчи ва хайр-хсшни қуюқ қилиб сна ташриф буюришларини илтимос қилувчи дарвозабон қсйилади. Бундай дарвозабонлар ресторанга кирувчилар сонининг кспайишига сабаб бслганлиги туфайли кейинчалик Германис, Италис, Англис, А оссис ва бошқа мамлакатлардаги ресторанларга дарвозабон қсйиладиган бслади, уларни швеяарлар (съни швеяарисликлар) деб атайдиган бслади. Швеяар-дарвозабонликка соқоли кскрагига тушадиган нуроний чоллар танланади. Уларга бамисоли генераллар формасини сслатувчи махсус кийимлар кийдирилади. Ахир генерал формасидаги кекса бир киши ташриф буюрувчиларнинг барчасига бирма-бир бош сгиб салом билан кийимларини олиб гардеробга илиб, чиқиб кетаётганларида хушомадгсйлик билан кийинтириб турса қандай схши, нақадар ёқимли!
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:00:19
Италисда очилган ресторанларда сна бир сзгача снгилик жорий қилинади: ташриф буюрувчиларни залда музика билан кутиб олинади ва овқатланиш давомида классик опералардан куйлар снграб туради.
А оссис ресторанларида жорий стилган сзига хослик шундан иборат бсладики, бу ерда деразаларга қслда тсқилган ҳар хил тср пардалар, деворларга сса табиат манзараларини акс сттирувчи суратлар осиб шинам қилинади. Англисда сса пазандалар Ҳиндистон, Хитой ва Франяисдан келтирилган.
Ксриниб турибдики, ресторан ишига Европадаги мамлакатлар сз ҳиссаларини қсшганлар. Ана шу турли хусусистлар муштарак ҳолда очилган ресторанлар Америрикада ҳам пайдо бслади. Бу ерда ресторан ишига киритилган снгилик шундан иборат бсладики, столлар атрофи сралиб махсус кабиналарга айлантирилади. Зотан ташриф буюрувчиларнинг фахш мақсадларига ҳам имкон туғдириш учун шундай қилинади.
Албатта ресторан хизматидан асосан пулдор сксплуататор синфларгина фойдаланган. Дарвоқе, ресторанларда атир сепиш одати ҳам бор. Бу одат қаердан келиб чиққанлиги маълум смас, аммо ресторанга кириш худди театрга боргандек покиза кийиниб келишни талаб қилади. Бироқ бу жойга пули бор қиморбоз, юлғич, сғри шахслар ҳам кириб қолган, соқолини қирдирмаган, уст-боши спасқи, танасидан қсланса ҳид келиб турадиган бундай шахслар чиқиб кетаётганларида швеяар уларнинг уст-бошларига атир сепиб қссди. Маъноси: «Яна ташриф буюрмоқчи бслсангиз, сзингизга сътибор бериброқ келинг!» дегани бслган. А­вазига чойчақа бериш сса шундай муҳтарам швеяарни гадой деб ҳақорат қилишга тенг бслган. Афсуски, буни сндиликда атир сепадиганлар ҳам, сепдирувчилар ҳам билишмайди. Бу одат ҳақоратнинг нозиклаштирилган шаклидир.
Швеяарларга «чойчақа бериш» каби срамас одат XIX аср срталарида келиб чиққан. Буни бойваччалар, манмансираган шахслар, осонликча пул топувчилар, сзларини бошқалар наздида «сахий» деб ксрсатмоқчи бслиб шундай аҳмоқонона йсл тутганлар: «Чойчақа бериш» билан баъзи ахлоқи бузуқ кимсалар гсзал раққоса, хонанда ва офияианткаларнинг сътиборини қозонишмоқчи бслганлар.
Бизнинг давримизда бундай мудҳиш сарқитнинг олдини олиш ресторан ишининг муҳим вазифаларидан биридир. А­ндиликда рестораннинг вазифаси бутунлай сзгача. Бу жой меҳнаткашларга холис хизмат қиладиган, лаззатли таомлар тортиқ қиладиган оромгоҳдир. Бунга Ғарбий Европа мамлакатлари ва Америка Қсшма Штатлари сз ҳиссасини қсшган бслсада, ресторанни дастлаб ихтиро стган Буланжени биз пазандалик ривожига катта ҳисса қсшган киши сифатида ҳурмат қиламиз.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:00:33
Лавлагидан қанд олиш — К. Кирхов кашфиёти

Инсонистнинг қандга бслган талаби айниқса XVIII асрга келиб сира қондириб бслмайдиган даражада ортди. Шакар қамиши дунёнинг фақат тропик мамлакатларидагина ссади. Аима қилиш керак? Таркибида қанд бор ссимликлар ксп, лекин улардан қандни ажратиб олиш ғост қимматга тушади.
Лавлагидан қанд олиш айни муддао бслди. Илдизмевали бу сабзавотдан инсонист икки минг йилдан буён скиб фойдаланиб келади, бироқ ундан қанд олиш мумкинлиги ҳеч кимкинг хаёлига ҳам келмаган.
1747 йили петербурглик доришунос Константин Кирхов аптека учун зарур бслган гумми арабик танқислигидан жуда боши қотиб юрарди. Дориларга қсшиладиган бу нарса араб мамлакатларида ссадиган махсус дарахтнинг елими сди. Бундай елим ғост камчил ва қимматбаҳо бслганлигидан К. Кирхов кимёвий йсл билан уни ҳосил қилиш устида ксп ишлар олиб боради. Бир куни у лавлагини қириб шарбатини ажратиб унга бир оз олтингургут қсшиб қайнатади, қуйилсин учун сна бир оз крахмал ҳам қсшади... Қайнаётган модда тиниқ тортади, суви ва кислотаси буғланиб қуйила бошлайди ва худди араб елимига схшаб қолади. Қирхов сйлайди: «Буни дориларга қсшсам, одамларга берсам, бирон кори ҳол бслиб қолмасин сна? Аввал сзим тотиб ксрайчи... Тотиб ксрса асал, асал! Шундай қилиб лавлагидан қуюқ шинни олиш усулини кашф қилганлигига доричининг сзи ҳам лол қолади. Чунки шакарқамиш ссмайдиган мамлакатларда қанд ишлаб чиқариш учун асосий хом ашё снди лавлаги бслиб қолиши катта кашфиёт сди. Бу кашфиёти учун Летербург фанлар академисси Қонстантин Кирховга академик унвони беради. Тез орада А оссисда дастлабки қанд заводи ташкил стилади. Бундай завод аввалига Тула губернссининг Алсбьев қишлоғидаги кичик бир саройда жойлашган сди.
1792 йилда Москва университетининг профессори Биндгейм лавлагидан қанд тайёрлаш технологисси тсғрисида китоб ёзади. Шундан сснг қанд заводларининг сони йигирмага етади. Кашфиётдан бир аср кейин — 1848 йили қанд заводларининг сони 340 тага етди. Ўша кезларда лавлаги таркибида шакар моддаси 4—6 прояентгача бслган скан. Кейинчалик селекяионер олимларнинг маҳорати билан лавлагининг ширадорлиги 7, 8, 10, 15 прояентгача орттирилган.
Ҳозир бизнинг мамлакатимизда қанд ишлаб чиқариладиган лавлагининг шакар моддаси 24—25 прояентга боради. Гектаридан олинадиган ҳосил бсйича ҳам, дунёда рекорд натижа ҳам бизнинг мамлакатимизда — 1500 яентнер! Бу хом ашёдан 260 яентнер шакар олиш мумкин.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:00:49
Кефир ижодкори — Ирина хоним

Ўтган асрда Осетис слатида сутдан тайёрланадиган ичимлик мавжуд бслиб, унинг номини кайф деб атар сдилар. Дарҳақиқат ичганда кишига ҳузур-ҳаловат бағишлайдиган ушбу неъматни 1883 йили слталик врач В. Димитриев текшириб ксриб: «шифобахш ва анчагина касалликларни даволашда қсллаш мумкин» деган хулосага келади. Бошқа врачлар ҳам: «кайф ичимлиги иштаҳа очадиган, чанқоқни босадиган, буйрак, ошқозон ва ичак хасталикларига дори» сканлигини тасдиқлашди.
Аммо осетинлар кайфни қандай тайёрлаш керак, деган саволга жавоб бермас, «узумини енг-у, боғини суриштирманг» қабилида иш тутиб, унинг технологиссини сир сақлар сдилар.
1908 йили Бутун А оссис врачлар жамистидан сут саноатининг монополисти А. Бландовга мурожаатнома келиб, унда Москва касалхоналари учун кайф ичимлиги тайёрлаб бериб турилишини илтимос қилинган сди. А. Бландовнинг Кисловодск атрофида сн иккита сут тайёрлов пунктлари ва пишлоқ заводлари бор сди. Кайф ичимлигининг технологиссини аниқлаш иши сша заводлардан бирининг ходими Ирина Сахаровага топширилади. Бу вақтда Ирина 20 ёшларда бслиб, А сзандаги чорвачилик ва сут хсжалиги мактабини тамомлаган ва Кисловодскка ишга снги келган сди.
Топшириқ олган куниёқ Сахарова завод мутасаддиси Васильев билан бирга тоққа Осетин кнсзи Бек Мирзаникига меҳмонга боради. Карсунка овулида меҳмонларни шарқона илтифот билан қабул қиладилар, қсйлар ссйиб хсп сийлайдилар, бироқ гап кайф ичимлигига келиб тақалганда тоғликлар лом-лим демайдилар, тилла свазига ссралган кайф ачитқисини турли баҳоналар билан бермайдилар. Тарвузи қслтиғидан тушган Сахарова билан Васильев извошга стириб маъюс қайтар сдилар. Тссатдан извошни қандайдир отлиқлар қуршаб олади. Хаш-паш дегунча нозанин Ирина сзини тоғ даралар орасида қушдай учиб бораётган чавандоз ҳибсида ксради ва ҳушидан кетиб қолади...
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:00:57
...Тонгда у сзига келса, қандайдир кулбада ётибди. Тошбақа нусха бир кампир унга далда берарди:
— Йиғлама, тентак қиз, кнсзимизга малика бсласан! Кампир ксзада муздек, юракни сшнатадиган ичимлик келтириб қссди.
— Кайф деган ичимлик шуми? — ссради Ирина. — Ҳа, болам.
— Қандай тайёрланади?
"Кампир жавоб срнига муғобирона илжасди ва гапни бошқа томонга буради.
Шу орада Васильев полияисчилар билан бирга Иринани қутқаришга келиб қолади. Бир неча кундан сснг сса кнсзь Бекмирза сз қилмишлари учун судга чақиртирилади.
— Балки кечирарсиз, дейишади овул оқсоқоллари. Иринани сртага олиб, — ахир у сизга сира зарар етказгани йсқ-ку!
— Балки кечирарман, — деди қиз ҳам, — аммо шартим бор: кнсзга айтинглар, у менга кайф ачитқисидан сн қадоқча берсин.
Қамалишдан ксра, сир очиш афзаллигини сезган кнсзь рози бслади.
...Мана сша ачитқи Ирина қслида. Шиғил қуруқ, буғдойсимон дона-дона, ювуқсиз соначнинг бадбсй ҳиди бурқсийди? Ачитқи қслга киритилди-ю, бироқ тайёрлаш усули ҳамон номаълум. Аима қилмоқ керак? Хсрлик дарвозасидан қайтган бслса ҳам Ирина сзини бахтиёр сезарди.
— Барибир топаман, — деди у сзига-сзи, — аввало ачитқини бадбсй ҳиддан халос стиш керак.
Ачитқи ювиб ксрилди, сна, сна ювилди. Доналар чигитдек бсрта бошлади. Сутга ташлаб ксрилса, қатиқ ивиди, аммо уни оғизга солиб бслмайдиган даражада бадбсй чиқди. Яна ювиш, сна тажриба... бир ҳафтагача мижжа қоқмаган Ирина натижага сришгандек бслди. Хушҳср чалоп олинди. Дарҳол микроскоп остига! Ҳаммаси покиза, нодаркор микроорганизмлар йсқ. А­нди қанча сутга қанча ачитқи зарурлиги аниқланса бас.
Оддий қатиққа 4 прояент ачитқи солинади, бунга-чи? Қетма-кет стказилган тажрибалардан сснг снг схши норма икки срим прояент деган хулосага келинди. Аиҳост, Ирина тайёрлаган кайф ичимлигига баҳо бериладиган кун ҳам келди. Тсгарак стол атрофида синчков чашначилар... Оғзи кенг шишаларда ивитилган махсус қатиқ стаканларга қуйилиб, узатиб турилибди. Чашначилар бир-бир хсплашади-ю, тамшаниб сйга ботишади, дафтарчаларига қандайдир белгилар битишади. Яхши нарса ҳамиша схши бслади-да. Ўн нафар чашначи бир оғиздан «аъло» баҳо қсйишади. Бирови бундай таклиф ҳам киритади: кайф ичимлигининг тайёрлаш усули маҳфий тутилгани ҳолда Ирина Сахарова матонати билан снги технологис жорий қилинганлиги учун ҳам бу нематни «кайф Ирина» қисқаси (кефир) — деб аталсин.
Шу-шу бслди-ю, 1909 йилда кефир дунёга келади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:01:18
«Алифбе» печенъелар

Инглиз пазандалигида кекс, пирожний, вафли ҳамда печеньелар анъанавий таомлар ҳисобланади. Шуларнинг ҳар бирининг келиб чиқиши тсғрисида турлича ривостлар юради. XIX аср срталарида инглизлар орасида саводсизлар ксп бслган. Саводлиликни ошириш масаласини қирол ҳузурида ёки парламентда ксриб чиқиш ҳеч кимнинг хаёлига ҳам келмаган. Мактаблар кам, кексаларга ҳам савод сргатиш сса амри маҳол. Лекин Жонатон Керр исмли бир пазанда инглиз алифбесидаги ҳарфларга схшаган печеньелар ижод қилади ва ҳарф — печеньелар тайёрлайдиган машинани ҳам кашф қилади. У сз олдига, шу печеньелар одамларни ҳарф танишга сргатади, деган мақсадни қссди. Аатижа ёмон бслмайди. Ҳарф срганишга мойили бор одамлар кспайганлиги ушбу хил печеньеларга бслган талабнинг ортиб кетганлиги билан ифодаланган. Масалан, 1840 йилда Жонатон Керр 500 тонна алфавит печенье тайёрлаб сотганлиги тсғрисидаги хабар оғиздан-оғизга стиб бизгача етиб келган. Жонатон Керр бир томондан жуда бойиб кетган бслса, иккинчи томондан сса маърифатпарварликда XIX аср Англиссидаги ғост катта бир муаммони ҳал стган пазанда ҳисобланади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:01:28
Мика! Сиз сзи кимсиз?

Асримизнинг 20-йилларида Югослависда Мика Алас исмли бир ажойиб шахс стган. Мика ким? — деб ссрасангиз, биров уни Белград университетида 50 йил математикадан дарс берган профессор, 250 илмий асарнинг муаллифи деб жавоб беради. Яна биров бу саволга Мика Аласнинг машҳур скрипкачи бслганини, халқ ашулаларининг схши билағони сканлигини айтади.
Яна биров Микани балиқчи дейди. Унинг асли фамилисси Летрович бслган. «Алас» — балиқчи дегани, — унинг тахаллуси. Бу тахаллусга у Сава ва Дунай дарёларида студентлик давридан бошлаб ҳафтада бир марта балиқчилик қилгани, сз қайиғи, тсру қармоғи ва ҳаваскор балиқчилардан бригадаси бслгани учун сришган. Ҳатто мутахассис балиқчилар ҳам Мика Аласдан балиқни қачон, қаерларда, қанақасини тутиб олиш мумкинлигини маслаҳат ссраб юришган.
Тсртинчи шахс зср бериб Миканинг пазанда бслганлигини уқтиради.
Югослависнинг снг ноёб ва ажиб лаззатли таоми «аласа чорба» (балиқ шсрваси) Миканинг ижодига мансубдир. У сзи овлаб келган балиқларини схшилаб тозалаб, кавшарланган катта мис қозонда пиширар, зираворлар солганда атрофни ажиб иштаҳа бахш стувчи ҳид тутиб кетар скан. Мика «аласа чорба»нинг милтиллатиб кайнашига монанд камон тортиб скрипкада куй чалиб, меҳмонларни кутиб олар скан. Ҳатто чет сл дипломатлари ва баъзи ҳукумат аъзолари ҳам «аласа чорба» дегустаяиссига таклиф стилишни сзлари учун шараф деб билганлар. Баъзан бундай меҳмондорчиликка 500 гача одам йиғилиб, катта тантана билан давом стган.
Мика Алас ана шунақа. Математик, музикачи, балиқчи бслиши билан бирга пазандаликка ҳам катта ҳисса қсшган одам бслган.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:01:39
Еленахоним хизматлари

Елена Ивановна оддий уй бекаси, Курск шаҳрининг архитектори И. Л. Молоховеянинг рафиқаси. Хизматлари шундаки, Елена хоним рус халқининг пазандалиги тсғрисида дастлабки китоб ёзган. 1981 йили «Аш уй бекаларига туҳфа» деб номланган ана шу китоб нашр стилганига роса 120 йил тслган сди. Автор ксп йиллар давомида бепоён А оссиснинг барча губернсларига шахсий скспедияислар уюштиради, юзлаб шаҳар ва қишлоқларда, минглаб одамлар билан суҳбатлар қуради. У айниқса, уй бекалари, деҳқонлар, боғбонлар, чорвадорлар, ошхона ва тамаддихоналарнинг мутахассислари, зодагон оилаларнинг хизматкорлари (губернаткалар, кухаркалар, скономиклар) дан халқ пазандалигига оид жуда ксп қимматли материаллар тсплайди.
Маълумки, А оссиснинг узоқ стмишидан то шу китоб ёзилган 1861 йилга қадар тарихда қанчадан қанча урушлар, босқинчиликлар каби ижтимоий офатлар билан бирга қурғоқчиликлар ва ҳосилсизликлар каби табиий офатлар ксп бслган. Мана шу офатлар пазандаликка салбий таъсир етказади, халқ ижодига мансуб ксплаб таомлар узоқ вақтлар ҳукм сурган масаллиқсизликлар натижасида тайёрланмай қолиб, унутилиб кетади. Айниқса, пазандаликдан китоблар ёзилмаган бслса бундай унутилиш давом ставеради. Ксплаб ноёб, серлаззат, шифобахш таомларнинг реяепти ва тайёрлаш усуллари зимзиё бслади. Лазандаликда сир тутиш усули бслганлигидан сса талантли ошпазлар, нонвойлар, қандолатчилар ва ш. к. мутахассисларнинг вафотидан сснг ҳам халқ кспгина анвойи таомлар тайёрлаш усулларидан маҳрум бслиб қолади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:01:48
Елена Ивановна Молоховеянинг хизматлари шундаки, у ана шу унутларга биринчи бслиб чек қссди. Ўз саёҳатлари давомида одамлардан кимнинг ссида пазандаликка оид нимаики сақланиб қолган бслса дафтарига ёзиб юради. Узлуксиз тажрибалар стказиш давомида юзлаб таомларнинг реяепти ва тайёрлаш усулини қайта тиклайди. 10 йил машаққатли меҳнатлари давомида автор рус халқининг 8000 хил таоми бор сканлигини аниқлайди.
Бунча маълумот қалинлиги бир қарич келадиган иккита китобга жо бслади (муболаға смас, ҳар бир томи минг варақдан). Еленанинг хизматлари сна шундаки, у сз китоблари билан рус пазандалигини шу вақтгача классик деб ҳисобланиб келинаётган Хитой ва Франяуз пазандаликлари қаторига қсша олади. Бошқа халқларнинг пазандалиги бу даражага етиши учун жуда ксплаб китоблар ёзилиши керак. Аммо Еленахоним сзининг биринчи китобидаёқ бунга сриша олган сиймо. «АШ уй бекаларига туҳфа» китобининг аҳамистлилигини сна шу фактдан ҳам англаш мумкинки, бир аср ичида (1861 — 1961) ҳар 3—4 йилда бир мартадан 29 марта нашр стилган. Ўша китобнинг дастлабки нашри Москвадаги Салтиков-Шчедрин номидаги кутубхонада нодир асар сифатида сақланмоқда.
Елена Ивановна Молоховеянинг бу китоби жаҳон пазандалиги тарихида сзига хос катта тснтариш ссади, десак ҳам муболаға бслмас. Аегаки, анъанага ксра ҳозир ҳам бутун дунёдаги врачлар дори-дармон реяептларини лотин тилида ёзадилар, шунга схшаш бир вақтлар пазандалар ҳам таомларнинг реяептларини фақат франяуз тилидагина ёзар сдилар. Е. И. Молоховея сз китобини рус тилида ёзди. Шундан сснг барча миллий ошпазликдаги китоблардаги реяептлар ҳам сз она тилларида ёзиладиган бслади. Бу ҳол пазандалик сирларидан барчанинг бемалол баҳраманд бсла олиши имконистини келтириб чиқаради. Яъни «пазандалик—пазандалар учун» деган нотсғри фикрга барҳам берилиб, «пазандалик халқ учун» деган шоир ғалаба қилади. Бунинг сабаби шундаки, автор ушбу китобни халқ билан бирга ёзади: барча материални халқдан тсплади, халқнинг урф-одати, тилини схши срганди, халқ пазандалигидаги услубларга беистисно риос қилади. Барча таомларни сз уй лабораторис-ошхонасида тайёрлаб тажрибада синаб, системага солиб, сз олимлик назаридан стказиб ана шу таомлар коллекяиссини бебаҳо бойлик, пазандалик санъатининг дурдоналари сифатида китоб сандиқчасига жойлаб халқнинг сзига қайтариб беради.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:01:59
Сосиска ижодкорининг тақдири

Ўтган асрда германиялик Паул Шульц исмли қассоб иш қидириб Америкага бориб қолади. У узоқ вақт касбига лойиқ иш тополмай хуноб бўлиб юрганда газеталардаги бир эълон унинг эътиборини тортади: «Чикаго шаҳридаги катта кушхонада вакант жой бор» дейилган эди унда. Шульцнинг бахти кулгандай бўлди. Мана энди у ўз севган ҳунари билан машғул бўлиши мумкин, лекин ҳаёт кечириш жуда оғир, ойликка яшаш қийин, ишга келиб ҳар минутда ҳайдалиб кетиш хавфи ҳам бор эди, албатта. Бошқа яна бирор ҳунар орттирсаммикан, деб ўйлаб юради, бироқ қандай қилиб? У ҳар куни бир қулочча аччиқ ичак олиб кетар ва арендага олган япасқи кулбасида шуни пишириб, қовуриб еб тирикчилик қилиб юради. Бир куни аччиқ ичакка қийма солиб хасип тайёрлайди, бинойидек.
Кушхонада минглаб сўйилаётган ҳайвонларнинг узундан-узун аччиқ ичакларининг озгина қисмидан музика асбобларига тор ясалар эди, қолгани хандакка улоқтирилар, итларга берилар эди. П. Шульц ўз тажрибаларини давом эттираверади. Қиймага янчилган пиёз, саримсоқ қўшиб тайёрлайди. Қалампирмунчоқ, лавр япроғи қайнатмаларидан ҳам қўшиб кўради. Қиймага яна таомларга қўшиладиган селитра ҳам солиб тажриба ўтказади. У ўзи ижод қилган хасипни «сосиска» деб атайди. Мол гўштидан, қўй гўштидан, чўчқа гўштидан тайёрлаб кўради. Энг яхши сосиска кичкина чўчқачаларнинг гўштидан тайёрлангани бўлиб чиқади. Автори уни «сутли сосиска» деб номлади. Билмаганлар ҳануз ҳам сутли сосискага сут қўшилса керак деб ўйлашади, йўқ, ундай эмас, балки «сут эмиб турган чўчқа боласининг гўштидан тайёрланган» деган маънони англатади. Хуллас, П. Шульц сосисканинг жуда хушҳўр ва картиллама хилини кашф қилади. Буниси селитра, саримсоқ ва ҳар хил зираворлар аралаштириб тайёрланган қиймани аччиқ ичакка қуйиб калта-калта қилиб боғлаб буғда пиширилади. У ўз кашфиётига она шаҳри Франкфурт номини ҳам беради. Аммо содда қассоби тушмагур пазандалик соҳасида қилган ушбу ажойиб кашфиётини сир тутиши зарурлигини англамай қолади. У ким кўринса унга майда хушхўр колбасачалар тайёрлаш рецептини ва технологиясини оғзаки айтиб юради, тажрибада пишириб ўргатаверади. Натижада капиталистик рақобат бу камбағалнинг бошига ҳам бало бўлади. Сосиска тайёрлаш технологиясига патентни бошқа корчалонлар олиб бойиб кетишади. Чикаго, Сан Франциско, Вашингтон, Нью-Йорк ва бошқа шаҳарларда кўплаб сосискахоналар очилади. Фалакнинг гардиши билан П. Шульцни қушхонадан ҳайдаб юборишади. Қариган чоғида бор-йўғидан ажраган бу ғариб бирорта сосискахонага ишга киришга умид боғлар эди. Унга ваъда ҳам қилдилар, бироқ «эртага келинг», «индинга келинг» деган бюрократлик жонига теккач, очлик азобидан изтироб чеккан бу кашфиётчи сосискахоналарнинг бирига бориб остонасига бош қўяди-ю э воҳ, жон беради!
Одамийлик юзасидан шуни айтишимиз керакки, юз йилдан буён жаҳон мамлакатларида тайёрланган сосискалар неча миллион километрни ташкил қиларкан? Буни ҳисоблаб бўлмайди, албатта, лекин ана шу беҳисоб неъматнинг ижодкори Паул Шульц эканлиги ва бу таом «Франкфурт сосискаси» номи билан жаҳоннинг турли мамлакатларида ҳамон сотилаётганлигининг ўзи ушбу таом ижодкорига бўлган ҳурматимиз далолатидир.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:02:41
Замонамизнинг снг ижодкор пазандаси

Ҳар бир ошпаз тайёрлаётган таомларини рисоладагидек пиширишга интилса чакки бслмайди, албатта, бироқ бу касб. Агар пазанда сз тажрибалари, маҳорати ва фантазиссига тасниб тайёрланаётган ҳар бир таомга қандайдир фойдали сзгартиришлар киритса, ёхуд снгича овқат пишириш усулини ва реяептини кашф стса, буниси — ижод бслади. Лазандалик — санъат скан, у ижодсиз равнақ топа олмайди. Шу сабабли биз, ёлғиз мутахассис ошпазлардагина смас, ҳатто кундалик таом тайёрлаётган ҳар бир уй бекасида ҳам қандайдир снгиликлар борлигини, пишириш ишига ижодий ёндашаётганликларини доим кузатиб борамиз. Худди шу ҳол снги-снги таомларнинг келиб чиқишига сабаб бслади.
Ҳозир ҳикос қилмоқчи бслган пазанданинг бошқалардан фарқи шундаки, у сз ижодини илмга асослаб юқори даражада олиб боради, съни новаторлиги билан ажралиб туради. Бу киши таом ижодкорлиги тсғрисида диссертаяис ёқлаб, фан кандидати деган илмий даражага сазовор бслган, Москвадаги Г. В. Ллеханов номли Халқ хсжалиги институтининг дояенти Владимир Михайловдир. Унинг тавсислари аср-асрлардан буён тайёрланиб келинаётган юзларча таомларнинг технологиссини тамомила сзгартиришга қаратилади. Зероки, у киши анъанавий сски технологис барчага бирдай мақбул бслса-да, барибир камчиликлари борлигини аниқлайди. Яъни ксп қовуриш, узоқ қайнатиш давомида масаллиқлардаги анчагина фойдали неъматлар беҳуда ғойиб бслаётганини, тайёрлаш жараёнида узоқ вақт ҳамда ортиқча иссиқлик снергисси сарфланаётганлигини исботлаб беради. Масалан, асрлардан буён рус пазандалигида боршч тайёрлаш учун ҳар гал 3 соат вақт сарфланиб келинарди. В. Михайлов ижод стган технологис бсйича бу таомни 30 минутда пишириш мумкин скан.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:03:28
Чунончи, гсшт қайнатилган шсрвага майда тсғралган карам, лавлаги, сабзи, картошка, помидор, пиёз ва ошкскларни бирданига солиб қопқоғи жипс ёпилган ҳолда 10—15 минут давомида бир қайнатиб олинади-да, шу ҳолда очмасдан 15—20 минут димлаб қсйилади. Шунда таом ҳалиги 10—15 минут қайнатиш давомида масаллиқлар бағрида тспланган (съни аккумулсяис қилинган) иссиқлик ҳисобига батамом пишиб етилади. Буни узоқ қайнатишнинг ва ксп кутишнинг ҳожати йсқ, қолаверса, қопқоғи жипс ёпилган идишдан зарур неъматлар: витаминлар, жавҳарлар, сабзавотларнинг хушбсй ҳиди (ифорлар) буғ билан беҳуда учиб кетмайди, натижада шундай бир лаззат гаммаси ҳосил бсладики, буни сша-сша масаллиқлардан тайёрланган бслинса-да, мутлақо снги таом рсйхатига киритиш мумкин. АКИ сна бир мисол: гсштни ҳил-ҳил қилиб пиширишнинг анъанавий усулида камида 2 соат вақт ва шунга ксра снергис ҳам сарфланар сди. В. Михайлов беҳуда сарфланаётган снергис билан вақтни тежаш учун ҳамда гсшт каби муҳим оқсилли масаллиқдаги тсйимли ва лаззатли моддаларни тсла сақлаб қолиш учун уни «антрикот усулида» пиширишни тавсис қиладн, съни 5 минут пишириб, 5 минут оловини счириб димлаш. Ушбу операяисни 4 маротаба қайтариш зарур, шунда 40 минут сарфланади, охирида сна 15—20 минут димланади — ҳаммаси бслиб 60 минутда гсшт жуда юмшаб ипир-ипир бслиб пишади, скстрактив моддалари, оқсил компонентлари, минерал тузлари тсла сақланиб, ажиб бир лаззат касб қилади. Биз В. Михайлов ижодидан фақат иккитагина мисол олдик, холос, аслида у юзлаб таомларнинг технологиссини ана шундай мантиқий сзгартирадики, бу кашфиётлар СССА  Халқ Хсжалиги Ютуқлари Виставкасининг олтин медалига сазовор бслган. В. Михайлов ижодда назарисчигина смас, амалиётчи ҳамдир. У сз маҳоратини Алушта ва Ялта шаҳарларидаги курорт ва санаторийларда намойиш стиб хсрандалар, мутахассис диетологлар ҳамда овқатланиш физиологисси билан шуғулланувчи врачларнинг олқишларига сазовор бслган. Лазанда мавжуд таомларнинг технологиссини сзгартиришдан ташқари ксплаб снги реяептлар тузади ва илгари сира ишлатилмаган масаллиқлардан бир неча хилини таомномага киритади. Унинг чой дамлашдаги тавсислари ҳам қизиқ: қуруқ чой билан бирга слпиз, райҳон, кашнич, укроп, исмалоқ каби кскатлардан сиқиб олинган селини қсшиб дамланса, шифолиги снада ошишини исботлайди ва бундай дори ичимликни у «балзамий чой» деб атайди.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:03:37
Биз хонадонларда ҳам, жамоат овқатланиши корхоналарида ҳам сабзи, лавлаги, редиска баргларини ва карам сзагини ҳар доим ташлаб юборамиз. В. Михайлов булардан аъло сифат таомлар тайёрлаш мумкинлигини кашф стади. Мисол учун редиска баргини схшилаб ювиб, бир қайнатиб ёки қасқонда буғлаб, сснг сариёққа қувурилса (жазланса), мазали гарнир ҳосил бслар скан. Аки далаларда, тоғларда ва срмонларда турли гиёҳлар мавжудки, одамлар булардан дори-дармон сифатидагина фойдаланиб келарди. Ижодкор пазандамиз сса сша гиёҳларнинг кспини, хусусан зубтурум (бсзчи, отқулоқ),сариқчой (зверобой), қичитқон (чалақан, крапива), ола буға (шсра) кабиларни овқат сифатида бемалол ишлатиш мумкинлигини кашф қилади. Ижодкор пазанда инсон таомномасини бойитишда шундай бир тсғри йслдан борадики, Ғарб табобатининг отахони Гиппократнинг ушбу гапларини беихтиёр сслайсан киши: «Барча озиқлантирувчи моддалар шифолик хусусистларига сга бслмоғи даркор ва биз қслланаётган шифо воситаларининг барчаси албатта озуқа моддаларидан иборат бслмоғи керак». Шундай қилиб Владимир Михайловнинг «таом — дори, дори — таом» формуласи асосида узоқ йиллар мобайнида олиб борган назарий ва амалий изланишлари СССА  Медияина Академисси Овқатланиш институтининг ксзга ксринган олимлари томонидан маъқулланди. Янги технологисдаги ана шу таомлар барча касалхона, дам олиш уйлари, санаторий ва курорт ошхоналарида тайёрлашга тавсис стилди.
Лазандалик соҳасидаги бу ижодни фандаги катта кашфиётга қиёс қилгулик, чунки бу ёлғиз вақт, снергис ҳамда масаллиқлардаги фойдали моддаларни тежабгина қолмасдан, балки бебаҳо бойлик — инсон сиҳат-саломатлигини сақлаш ва мустаҳкамлашга бағост катта ҳисса қсшади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:04:10
Лазандалик гроссмейстери

Бу одам ҳали ёш йигит. У Москвадаги «Арагви» ресторанида ишлайди, исми-шарифлари Владимир Александрович Гудков. «Аеделс» газетасининг мухбирлари В. Аазаров билан А­. А¦ерковер бу ошпаздан:
— Аеча хил таомни биласиз?—деб ссрашганда у
— Тсрт юз хил,— деб жавоб берган.
Бироқ ҳамкасбларининг фикрига қараганда у бундан анча кспроқ таом тайёрлаш усулини билар скан. Чунончи, «Мосресторантрест» бошлиғи В. Г. Горшунининг айтишича, В. А. Гудков «Катта пазандалик» китобидаги барча таомларнинг моҳир устаси скан. Ўша китобда сса 8000 хил таом тайёрлаш усули ёзилган.
В. Г. Горшунинга ҳам савол беришган:
— Бизда пазандаларнинг снг юксак унвони қанақа?
— «Уста пазанда», холос, лекин «Ошпазлик гроссмейстери» деган унвон таъсис стилса-ю, дастлаб бу унвон билан Владимир Гудковни табриклашни истардим, дейди у. Аегаки у уста Бутунниттифоқ пазандаларининг ҳар йили уюштирилиб туриладиган конкурсларида доим «чемпион» бслиб чиқади, қолаверса унинг номи чет слларда ҳам машҳур.
Монреал шаҳрида бслиб стган «А­КСЛО—67» да 8 ой ошпазлик қилиб икки томлик китобга тенг келадиган «таҳсинлар дафтари» олиб келади. А ус ошпазлигидан баҳраманд бслиш мақсадида Жаклин Кеннеди сз болалари билан В. Гудковга таом заказ берган.
Лрага, Лловдив, Хельсинки, Схевенген, Токио, Деҳли ва бошқа шаҳарларда стказилган пазандалик виставкаларида у алоҳида маҳорат ксрсатган.
Осако шаҳрида бслиб стган «А­КСЛО—70» халқаро виставкасида В. Гудков шундай таом тайёрлаганки, банкет қатнашчилари пазандани сринларидан туриб олқишлаганлар.
Москвага Жавоҳарлал Аеру ташриф буюрганида В. Гудков ҳиндча «Тандурий-чикен» таомини тайёрлаб беради. Меҳмон таомдан танаввул стар скан, буни ҳинд ошпази тайёрлаган,— дейди. Унга Владимир Гудковни таништирганларнда унинг қслини сиқиб лол қолади.
Бир куни Софис Лорен бу лаззатшунос пазандани ёнига чақириб, орқасига шундай ссзлар ёзилган сз фотосуратини тақдим стади, «В. Г. Сизга раҳмат. А ус пазандалигига офарин!».
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:05:03
VI. ЖАҲОА ЛАЗААДАЛИГИДАА ЛАВҲАЛАА 

Табиий қозонлар


Китоб бошида биз «Лазандалик санъати оловнинг кашф қилинишидан бошланади» деган сдик. Олов ибтидоий даврнинг қуйи босқичида кашф қилинган бслиб, бу тош даври сди, одамзод ҳали металлардан фойдаланишни билмас, бинобарин, овқат пиширадиган бронза, темир, чссн, мис алюмин идишлар мутлақо йсқ сди. Шунинг учун дастлабки қозон тошдан ссалган, чунончи «дош қозон» тушунчаси шунга ишора. Катта харсанг тошнинг теппаси чуқурча қилиб сйилган, остидан сса олов ёқадиган қилиб счоқ қазиганлар. Тилимиздаги «қозон» атамаси ана шу «қозган» маъносини англатади. Манти ва бошқа таомларни буғда пиширишга мслжалланган идиш — «қасқон» деб юритилади, бу ҳам «қозган» ва «қозон» тушунчалари билан боғлиқдир.
Қозонни тошдан қазиш усули бошлангунга қадар дастлабки пазандалар таомни олов устида қовуриб (кабоб сингари), қсрга ксмиб (ксмоч каби) пиширганлар ёки табиий қозонлардан фойдаланганлар. Табиий қозон деганимизда гейзер сувли булоқлар, вулқон (лава) иссиқлигидан фойдаланиш ёинки гулхан ёқилган хандақ кабилар тушунилади. Бундай ибтидоий овқат пишириш усулларининг баъзи халқларда ҳанузгача сақланиб келаётганининг шоҳидимиз. Масалан: Янги Зеландисдаги Маори қабиласи олов ёқмасдан овқат пиширади. Бу қабила тоғ стакларида сшайди. Сойларда балиқ шу қадар кспки, уларни қслда тутиб олиш мумкин. Ан бошида иссиқ булоқ қайнаб чиқади. Балиқ булоққа ташланса бас, у ҳил-ҳил пишади. Балиқ кспроқ ташланса борми, булоқ ёғлиққина шсрвага айланиши мумкин. Биз «табиий қозон» деб атаган ана шу булоқларда тошбақа ва ёввойи қушларнинг тухумидан тортиб, ҳар хил сабзавотларни ҳам пишириб ейишаверади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:05:10
Австралис срмонларида сшовчи ерли аҳолининг «табиий қозони» бошқачароқ: лахча чсғ устига қалин кскат тсшалади, кскат устига тозаланган балиқни териб, устидан сна кскат тсшалади ва тепасига ҳам чсғ тскилади. Бундай таомни еб ксрганларнинг айтишларича, балиқ худди духовкада пишгандек қовурилар смиш.
Янги Гвинесдаги папаусларнинг «табиий қозонига» келганда бу ҳам сзига хос. Балиқми, бир парча гсштми ёки нима овлаб олинган бслса, шунинг устига туз ва зираворлар сепиб банан баргига срашади. Ерда қозон шаклида зовур ковлаб, остига қизитилган тош ташланади, тошнинг устига сса баргга сралган гсштни қсйиб, тепасига сна қизитилган тош териб, тупроқ тортишади, снди бемалол бошқа иш билан машғул бславериш мумкин. Тахминан уч соатлардан кейин бу «табиий қозон» титкилаб очилса, ана лаззату, мана лаззат, зираворларнинг ва банан баргининг атрофига таратган хушбсй ҳиди кишига ҳузур бахш стади.
Табиий қозоннинг бир намунаси Ўзбекистонда ҳам сақланган бслиб, у асосан Қашқадарё ва Сурхондарё областларининг тоғли районларида пишириладиган тандирий баррадир. Анбағир жойдан сомса тандирга схшатиб сра қазилади, остидан ҳаво кириб олов ёнишига ёрдам берсин учун билак сиққудек тешик очилади. Ўранинг ичи гуваласимон тошлар билан айлантириб уриб чиқилади. Ўрага арча стини ёқиб тошни роса қизитгандан сснг тспланган лахча чсғ устига арчанинг сшил барглари ташланади-да ссйиб тайёрланган қсзини симга илиб осиб сра усти ёпилиб, бир неча соат давомида димлаб пиширилади. Ана снди бу таомни есангиз...
Табиий қозоннинг сна бир сзига хос хилини биз Қозоғистонлик олим Содиқ Қасмановнинг 1977 йили Олмаотада нашр стилган «Қозоқ миллий таомлари» китобидан сқиймиз. У «ксмма» номи билан бир неча таомни пишириш усулини таништиради, съни қсй ксмма, сувама ксмма, қорин ксмма, тандир ксмма ва бошқа. Ксмма деб умуман ҳеч қандай идиш ишлатмасдан гсшт, жигар, буйрак, картошка, маккажсхори, тухум, хамир каби масаллиқларни чсққа ксмиб пиширишга айтилади. Булар асосан қадимда ксчманчи бслган чорвадор халқларга хос таомлардир.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:05:17
С. Қасмановнинг ёзишича: «Қсй ксмманинг бир тури қозоқча (силама комбе) сувалган ксмма деб аталади. Уни қоидаси билан пиширганда ҳайвоннинг териси шилинмайди, сусклари чопилмайди. Қорнини ёриб ичак-чавоғи, юрак-спкаси, жигар-бағри олиниб, схши тозаланиб, гсштининг қалин жойлари тилиниб туз, мурч, снчилган саримсоқ билан ишқалаб тана ичига солинади ва тикилади-да жун томонидан қуюқ лой билан су-валади. Шундан сснг танани қиздирилган срага солиб устидан кучли олов ёқилади. Иссиқлик тафтидан пишган тери буғланиб лой чапланган жунни ажратади, тери сса гсшт билан бирга қолади. Жун лойга ёпишиб сзига хос идишга айланади. Лишган гсштни бошқа идишга олишнинг ҳожати йсқ. Уни шу табиий қозоннинг ичидан олиб ес берса бслади».
Скандинавис мамлакатларида қадимги даврларда викинг деб номланган халқлар сшаган. Ана шулардан товуқ пиширишнинг ибтидоий усули шведларга мерос бслиб қолган. Товуқни ссйгач, ичак-чавоғи олиб ташланади, ювилади ва туз сепилади, пати юлинманди. Соз тупроқдан лой қорилиб товуқнинг устига чапланади, бу бамисоли гуваладек бслади. Сснг у бундай усулда пиширилади: ердан счоқ ковланади, счоқ устига псғонроқ симданми ёки ингичкароқ темирданми қсйиб панжара ҳосил қилинади. Металл панжара устига муштдай-муштдай келадиган тошлардан терилади, унинг устига лой чапланган товуқни қсйилади, атрофига ва устига сна тошлар терилади. Ана снди остидан олов ёқилади, аланга тошлар орасидан стиб ёнади. Тахминан бир соат ёнгандан сснг тошлар олиб ташланиб гувала аста синдирилиб, орасидан буғланиб турган селликкина товуқ гсшти ажратиб олинади. Латлари ва териси лойга ёпишганлиги учун осон ажрайди. Худди шундай усулда карп, сазан балиқларини пишириш мумкин. Балиқ ичига сельдрей, укроп каби ошксклардан ва нордон мевалардан солса схши бслади. Буни 15 минутча пиширилса бас.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:05:23
Қадимги чорвадор туркманларнинг табиий қозони ҳам сзига хос бслгап. Қсй ёки мол ссйиб қорнини олиб фақат бир жойидап пичоқ уриб ичидагини тскиб ташланади ва ағдариб ювилади. Қитир томони ташқарига ва силлиқ томони ичкарига қилиб тайёрланган қориннинг ичига сса гсшт, пиёз ва пича сув қуйиб, зираворлар ва туз сепилади ва оғзига мол оёғининг найсимон сусги боғланади.
Қумни обдан қиздириб, қорин шунга ксмилади, найсимон суск қумдан чиқариб қсйилади, чунки қориндаги сув қайнаганда буғ шундан чиқиб туради, йсқса тарс ёрилиб кетиши мумкин. Ана снди ксмма қорин устига шох-шаббаларни ташлаб олов ёқилади, 1,5—2 соатлардан сснг таом тайёр бслади.
Курдлардаги табиий қозонда тайёрланадиган овқат қуллама деб аталади, буни фақат сркаклар пиширадилар. Қсйни ссйиб, стини майдалаб, сз терисига срайдилар. Хандак қазиб ичида олов ёқадилар, аланга -счиб қср қолганда ҳалиги псстакка сралган гсштни солиб тупроқ ташлаб ксмадилар-да, устидан гулхан ёқадилар. 3 соатлардан кейин таом тайёр бслади.
Қадимги ксчманчи монголлардаги табиий қозон сна сзгача: кичикроқ тана (қсй, счки) ни ссйиб териси шилинмайди, калласи ва ички аъзолари олиб ташланади. Сснгра қорин бсшлиғига қизитилган тошларни солиб пиширишган. АКИ тананинг чор атрофига тош қоплаб устидан гулхан ёқиб пиширишган.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:05:54
А амзий масаллиқлар

Кундалик таомларимизда ишлатиладиган жуда ксп масаллиқлар орасида айрим зиравор, ошкск, сабзавот, мева, дон-дун ва бошқа хиллари борки, булар турли халқларда бирон-бир воқеа, нарса ёки ҳодисалар рамзи ҳисобланган. Чунончи, бир хил масаллиқлар борки, мукофот рамзи, сна бир хил масаллиқлар муҳаббат рамзи ёки айрилиқ мусибат рамзи, сна сзгачалари меҳмондсстлик рамзи, сна тсқчилик, узоқ умр, маъмурчилик рамзи бслганлари ҳам бор.
Лавр спроғи. Қсланса ҳид тарқатадиган гсштлардан шсрва пиширганда лавр спроғисиз иш битмайди, чунончи балчиқ ҳиди анқиб турадиган чсчқа, срдак ва балиқ гсштини фақат шу барг хушхср ва хушбсй қилади.
Тропик ва субтропик минтақаларда ссадиган шу дарахтнинг барги ва шохчалари қадимги Греяисда мукофот рамзи ҳисобланган. Лаврдан тайёрланган чамбар Олимпис сйинларида ғолиб чиққанларнинг бсйнига илиб қсйилган. Бу одат кейинчалик Франяис, Италис ва Испанисда тарқалиб, лавр спроғининг чамбари машҳур олимлар, рассомлар, шоирлар ва бошқа алломаларнинг бошларига кийдирилган. «Лауреат» ссзи ана шундан келиб чиққан. Ҳозирги тинчлик учун курашчилар мукофотининг лауреатларига, Ленин ва Давлат мукофотларининг лауреатларига тақдим стиладиган медалларга ҳам лавр спроғининг рамзи туширилгандир.
Зайтун. Ушбу дарахт Ўрта денгиз ҳавзасидаги мамлакатларда ссади, ҳам мева, ҳам мой беради. Худди сарви каби бир неча йил давомида см-сшил гуркираб ссиб тураверадиган шу дарахт ҳар доим ёшлик, узоқ умр ксришлик рамзи ҳисобланади. Қадимда унинг новдаларидан тсқилган чамбар физкультура ва спорт ғолиблари ва олимпиада чемпионларн бсйинларга тақиб қсйилган. 1980 йили Москвада бслиб стган 12-олимпиада ғолибларига берилган медалларда ҳам зайтун шохчасининг рамзи бор.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:06:15
Аақш олма. Олманинг бу нави жуда чиройли, қип-қизил бслиб нафис, хушбсй ҳиди ҳам бор. Ўзбекистоннинг барча областларида айниқса Фарғона водийсидаги боғларда ксп етиштирилади. А­рта пишади ва асосан десерт мева сифатида истеъмол қилинади.
Ана шу олма қадимда муҳаббат рамзи ҳисобланган: севишганлар бир-бирларига гул тақдим стганлари каби нақш олма ҳам тақдим стганлар ёки бир-бирларига қараб олма отганлар. Йигит ва қиз сртасида олма отиш одати революяисга қадар Хоразмда мавжуд бслганлигини ёзувчи ва олим Жуманиёз Шарипов сзининг «Хоразм» романида тасвирлаб берган. Шунингдек, бу одат Фарғона водийсида ҳам бслган: севган қиз йигитга олма отади, йигит ҳам қизга олма отади, бу билан улар бир-бирларига бслган самимий муҳаббатларини изҳор қиладилар.
Ломидор. Бу неъматнинг тарихи ва қачондан буён истеьмол стилиши, сзбек пазандачилигига қачон кириб келганлигини ушбу китобнинг тегишли жойида айтиб стдик. Ломидорнинг ошпазлигимизда жуда кенг қслланилиши, мустақил ва ёрдамчи масаллиқ вазифасини сташи, юзлаб таомларга қсшилишини ҳамма ҳам билади.
Қизиғи шундаки, бу неъмат ҳам бир вақтлар муҳаббат рамзи ҳисобланган. Қип-қизил, оловдай товланувчи помидор XIX аср бошларида Қримдаги Боғча-сарой шаҳрининг гулхоналарида манзарали ссимлик бамисоли гул каби тувакларда сстирилган. Ашлар сса чсғдек мевасини узиб олиб, сз севгилиларига тақдим стишган. Ўша кезларда Қримда уни помидор смас, балки «муҳаббат олмаси» деб аташган, лекин таомларга ишлатишмаган.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:06:32
Сельдрей. Барглари қайчи-қайчи, худди кашнич баргини сслатадиган, бироқ кашничдан каттароқ ва баландроқ ссадиган бу ошкск лағмон қайласи ва шсрваларга солиб пиширилади, салатларнинг юзи безатилади.
Қадимда сса Миср ва Юнонистонда сельдрей барглари билан спортда, илм-маърифатда ва мушоираларда ғолиб чиққан кишиларнинг юзи безатилган, бошларига сельдрей чамбарлари тақишган. Сельдрейни муқаддас деб билган юнон ва римликлар унинг рамзини ганчга сйиб иморатларнинг пештоқига ва устунларнинг плсстрларига ёпиштирганлар. Архитектурадаги сельдрей баргининг кунгурадор қолипи бошқа мамлакатлардаги ганчкорлар томонидан ҳам қслланган.
Лиёз. Овқатга гсшт солиб пиширинг-у, аммо пиёз солманг—бемаза бслади. Лиёзнинг ажойиб хусусистлари ва тарихи тсғрисида китобимизнинг тегишли ерларида айтиб стдик. Лиёзнинг гсзаллик ва ботирлик рамзи ҳақида икки оғиз ссз. Лиёзнинг асли ватани Тсншань тоғларидир, бироқ баъзи олимлар пиёз Мисрдан келиб чиққан дейишади. Бундай фикр хато бслса ҳам ҳар ҳолда қадимги Мисрда пиёзни гсзаллик рамзи ва муқаддас масаллиқ деб ҳисоблашган. Миср деҳқонлари (паллаҳлар) нинг ксзига пиёз бамисоли ой бслиб ксринар скан. Уни «ерда битган ой» деб аташган ва ксзига схши, чиройли, иффатли одам бслиб ксринган кишига бир бош пиёз тақдим стишар скан. Тсхтанг сзбекларда ҳам шундай нақл бор-ку! «Топган гул келтирур, топмаган бир бош пиёз...» Маъноси: меҳмонга борганда совғасиз келган кишига нисбатан «мезбонни хуш ксриб хонадонига қадам ранжида қилди» дегани бслади.
    Ўрта асрларда Германис ва Швейяарисда пиёзни жангда жонбозлик ксрсатган рияарларнинг бсйнига ҳудди медальон каби осиб қсйилган. «Лиёз куни» қаҳрамонлик байрами ҳисобланган. Аемисларда ҳанузгача давом стиб келаётган явибултаг (явибул — пиёз, таг — кун) бундан далолат беради. Тарихдан маълумки швейяарисликлар срамизнинг 640- йилида сакслар устидан ғалаба қозонадилар, шу ғалабани ҳануз ҳам нишонлайдилар. Ҳар йили 1 мартда сркаклар бош кийимларига пиёз қадаб ксчага чиқадилар, чунки пиёз қаҳрамонлик рамзи-да.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:07:03
Сабзи. Лалов ошимизнинг жони бслган сабзини қадимий Африкада тилланинг рамзи деб ҳисоблагагглар. А­ртакларда айтилишича: «Ўрмонларда афсонавий бсйи бир қарич одамлар — гномлар сшар смиш. Кимда ким сабзини тиллага айлантирмоқчи бслса кечқурун пиширилган сабзини срмонга олиб бориб қсйсин. Лишган сабзи гномларнинг снг севимли таоми ҳисобланган. Майда одамчалар уни ҳузур қилиб ейишиб свазига тилла қолдириб кетишади. А­рталаб бориб сабзи солинган идишдаги тиллани олиб келавериш мумкин смиш». То срта асрларгача шу сртакка ишонувчилар бслган. Улар сабзини пишириб срмонга олиб бориб қсйганлар, лекин афсус свазига ҳеч қандай тилла қайтариб олмаганлар. Шундай бслса-да ксп халқларда сабзининг сариқлигини тиллага нисбат қилиш сақланиб қолган. Мисол учун сзбек халқининг «Ер остида олтин қозиқ» топишмоғи ҳам сабзини билдиради.
Летрушка. Ушбу ошкскни ҳам ҳаммамиз биламиз — сосбонгулдошлар оиласига мансуб кскат ссимлигидир. У таомларимизни хушхср, хушбсй қилишда, витаминларга бойитишда, салатлар тайёрлашда, помидор ва бодринг тузлашда ишлатилади. Бироқ, қадимда бу ошкск мусибат ёки масхарабозлик рамзи бслган.
А­рамиздан илгариги даврларда кимсаси вафот стган ёки бирон бошқа сабабдан асаблари изтиробга келган мисрлик ва юнонлик петрушкадан чамбар ссаб бошига кийиб ксчага чиққан, шу билан бошқаларга сзининг ғамнок сканлигини англатган. Кейинчалик бу одат Европага ҳам тарқалган. Лекин бу ерда у масхарабозлик рамзи ҳисобланган.
А ус халқи маталлари орасида: «никакой петрушки» деган ибора бор. Маъноси: баъзи қитмир одамга бирон ишни бажариш топширилганда шу ибора айтилиб
ишкал чиқарилмасин, деган фикр англатилади. Сснгра рус халқ қсғирчоқ театрда масхарабозликда бош ролни бажарувчи қсғирчоқ қаҳрамоннинг номи ҳам Лет-рушка сканлиги шу фикрга бир далолат бслади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:07:20
Укроп. Барглари майда чачала, худди бурган баргини сслатадиган бу ссимлик ҳам сосбонгулдошлар оиласидан. АШ, майда 10—15 сантиметр танаси ва барглари таомларни хушбсй ва хушхср қилишда, ссиб бир метрдан ортган танаси, барги ва тул, сосбонлари сса сабзавотларни тузлашда ишлатилади.
Укропнинг асли сзбекча номи шивит деб аталади, Хоразмда шивитни сзиб сувига қорилган хамирдан лағмоннинг бир тури бслган «шивит оши» тайёрланади. Самарқандда сса қирқилган шивитга чакки (сузма, қатиқ) аралаштирилиб, узоқ муддат ачитиб хушхср ва ҳазми таом тамадди «Чивот» тайёрланади. Шивитни чопиб қуюқ ва суюқ таомлар юзига соламиз ҳамда салатларнинг юзини безаймиз. Аммо қадим замонларда шивит уст рамзи ҳисобланган. Масалан, бирон одамнинг ножсс иш қилганлиги билиниб қолса, унинг юзига шивит барглари ёпиштирилиб, аҳоли сртасида сазойи қилинган. Тилимизда сақланиб қолган «юзи шивит бслди» деган ибора ҳам «роса устга қолди» деган маънони англатади. Яна «шивир-шивир гаплашди» деган ибора ҳам бор, аслида «шивит-шивит гаплашди»-дир. Маъноси бир-бирининг қулоғига уст калима айтишди, дегани бслади.
Лавлаги. Бу сабзавот қизил ва оқ—икки хил бслиб, қизилча (лавлаги) шсрваларга солиб пиширилади, винегрет тайёрланади, оқи сса шакарнинг хом ашёси— қанд лавлагидир. Худди мана шу ажойиб неъмат қадимги А­ронда бевафолик, жудолик ва жанжал рамзи ҳисобланган. Қсйди-чиқди бслмоқчи ср ёки хотин уйининг тсрига бир неча ёввойи лавлаги олиб келиб ташлаган. Маъноси: снди бизни ҳеч ким сраштира олмайди, деган бслган. Жанжаллашиб қолган қсни-қсшни ёки муҳолифнинг хонадонига бир бош лавлаги ташлаб кетиши жуда қаттиқ ҳақоратга тенг ҳисобланган.
Шуниси қизиқки, бу одат Шимолда—англо-саксларда ҳам бслган скан. Масалан, бирон йигит бирон қизга хуштор бслади-ю, уйланмоқни ксзлаб совчи юборади, уларнинг одатича йигитнинг сзи келиб, ота-онасидан қизнинг «қслини ссрайди». Ҳар иккала томон сртасидаги келишиш ёки келишмаганликни гап-ссз билан смас, дастурхон устига қсйилган таом ҳал қилади, чунончи бизда совчилар келтирган патир нон бслажак қудалар хонадонида сртада ушатилса, демак бу розилик аломати, ушатилмаса, майл йсқлигини билдиргани каби англо-саксларда дастурхонга малинадан пиширилган кисель келтирилса, демак иш битадиган, ҳамма рози — тсйга ҳаракат қилавериши мумкин, деган маънони англатган. А­нди, борди-ю, дастурхонга қайнатилган қизил лавлагини келтириб қсйишса — иш тамом, йигит индамай жуфтакни ростлайверсин, акс ҳолда уни туртиб-суртиб кузатиб қсювчилар ҳам тайёр турган бслади. Ўзбек тилидаги «роса лавлагиси чиқди» деган ибора тсғрисида ҳам сйлаб ксриш керак, чунки бунинг маъноси ҳам «юзи қизарди, устга қолди» деган фикрни англатади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:07:31
Маккажсхори. Ушбу дон ссимлигининг думбил ссталаридан олиб чсғда қовуриб есангиз ҳам, сувда қайнатсангиз ҳам лаззатлидир. Думбил донларини пичоқда қириб, сутга солиб қайнатилса, қаймоқ мазали суюқош ҳосил бслади. Макканинг етилган ва қуритилган донидан парҳез масаллиқ — манний крупаси тайёрланади, унидан қирилган ошқовоқ қсшиб зоғора тсғралган пиёз қсшиб патрак деб аталувчи нонлар ёпиш усули сзбек пазандалигида қадимдан маълум.
Маккажсхорининг ватани Мексика бслиб, бу неъмат тахминан тсрт аср муқаддам Европага келтирилиб скилган. Ўрта Осиёга сса «Макка шаҳрига ҳажга борганлар олиб келган» —деган ривост ҳам юради. Бу тсғрими ё нотсғрими аниқ билмаймиз. Ҳар ҳолда номининг маккажсхори сканлигига ишора қилиб шундай дейишса керак.
Марказий ва Жанубий Америкада сшаган қадимги майс, аятек ва инк қабилалари учун маккажсхори асосий озуқа бслиб, уларнинг ҳаёти ва фаровонлиги ана шу доннинг ҳосилига боғлиқ сди. Табиат инжиқликларини енгишга ожиз бслган сша қабилалар маккани ҳимос қиладиган, ҳосилини кспайтирадиган Синтеал номли худо тсғрисида афсона тсқийдилар ва унга сиғинадилар. Маккажсхори ссимлигини сса одамнинг — ёш йигит ёки қиз рамзи деб билганлар. Испан ёзувчиси Логфелло америкалик ҳиндилар орасида юриб, то ҳанузгача куйланиб келаётган «Гайавата қсшиғи»ни ёзиб олган. Унда маккажсхори Мондамин исмли йигит образида куйланади. Мазмуни бундай:
«Бошида ҳилпираб турган тож патлари бор, сочлари майин тилла ранг, либоси см-сшил с, Мондамин, Мондамин!
Барваста қомати даламиз ксрки, ёзи билан сенга сгилиб таъзим қиламиз, сй муқаддас маис (маис-жсхори). Мондамин, Мондамин!
Гайавата сени шундай атайди, инсоннинг асл дсстисан сзинг, куз келганда қаҳрабо донинг сариқ тобланар, уни бсйнимизга маржон қиламиз, сй азиз, Мондамин, Мондамин!»
Қадимда сзбек деҳқонлари баъзи жойларда маккани «Жсхори полвон»—сркак киши рамзи деб ҳисоблашган, баъзи жойларда сса қомати келишган, бола қучоқлаган, бошида тожи бор аёл образида тасаввур стишган. Ҳануз ҳам биз маккани «дала маликаси» деган спитет билан атаймиз, донини сса қаҳрабо дон деймиз.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:07:45
Гуруч. Лаловни гуручсиз тасаввур қилиб бслмайди. Бу неъмат Ўрта Осиёдагина смас, жаҳоннинг снг катта қитъаси, дунё аҳолисинииг снг ксп қисми сшайдиган Осиё халқларининг асосий овқати ҳисобланади. Гуручнинг ватани Хитой, Ҳинди-Хитой ва Ҳиндистон ҳисобланади.
Гап рамзий масаллиқлар устида борар скан, гуручга тенг келадигани йсқ. Ҳиндистонда гуруч тсқчилик рамзи ҳисобланади. Аикоҳдан сснг келинчак сланг оёқлари билан гуруч уюмини кечиб стади ва гуруч худоси — Деви Сирига сиғинади. Шундай қилинса, гсё оила сз бола-чақалари билан доим тсқ сшайдиган бслармиш.
Японисда ҳам гуруч маъмурчилик ва узоқ умр ксриш рамзи ҳисобланади. Шу сабабли снги уйланганларга гуруч унидан махсус ёпилган нон едиришиб, будда худосига сиғинтиришади. Шундай қилинса, гсё келин-куёв маъмурчиликда узоқ умр ксриб сшашар смиш.
Ява оролларининг аҳолиси учун ҳам гуруч тсқчилик рамзидир. Бунда снги туғилган чақалоққа она кскрагини смизмасдан туриб, илоҳий овқат ҳисобланган қайнатма гуручдан бир чимдим ютқизишади. Шундай қилинса, гсё бола то умрининг охиригача ҳеч оч қолмай сшар смиш.
Тайланд тилида «пада» ссзи «шоли» ва «шоли» скиладиган дала» (шолипос) маъносида келар скан.
Вьетнамда гуруч марварид рамзидир. Улар: «Марварид денгизда бслади, аммо скин майдонини сувга ксллатиб меҳнат қилсанг марварид ссаверади,—деган нақлни ксп айтишади.
Қизиғи шундаки, сзбекларда ҳам гуруч қадимда ана шундай рамзий масаллиқ бслган. Тилимизда сақланган «марварид дон» деган спитет гуручни англатади. Деҳқонлар бир-бирларига схши нист билан: — Уйингиз гуручга тслсин!—деб хитоб қилганлар. Бу ҳол гуручнинг тсқчилик рамзи сканлигини англатган.
Янги уйланганда палов ош дамлаш одати ҳам тсқчилик рамзи сканини билдиради, қолаверса, «тсй» ссзининг маъноси «тсймоқ» ни билдиради. Балки палов снг тсқ тутар таом бслганлигидан ҳам шундайдир.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:07:53
Сут-қатиқ. Сутнинг таркибини срганган олимлар уни инсон қонига тенг деган хулосага келганлар. Сут тсйимли озуқа, снг схши шифо неъматдир. Сутни узоқроқ сақлашнинг снг қадимги усули қатиқ ивитишдир. Бунда сутдаги зарур моддалар схши сақланиб қолади.
Сут-қатиқ Ер куррасининг турли жойларида сшайдиган халқларда меҳмондсстлик рамзи ҳисобланади.
Оман мамлакатининг Дафар шаҳри аҳолиси сртасида шундай одат бор: азиз меҳмонни кутиб олаётган мезбонлар меҳмон сқин келганда уни даврага олиб, ҳар бири уч мартадан спишади, сснг назокат билан бир коса тус сути узатишади. Меҳмон сутдан танаввул стгач, ҳамма хурсанд бслади ва меҳмондорчилик кснгилли стишига ишонч ҳосил қилишади. Монголисда азиз меҳмон келиши билан унга бир коса тус, бис, қсй, счки ёки сигир сути тутиб мулозимат қилишади. Ана шундан кейин уни тскин дастурхонга таклиф стишади. Дастурхонда албатта бис сутининг қатиғи — қимиз ёки тус сутининг қатиғи — қимрон бслади.
Бу одат Қозоғистонда ҳам бор: меҳмон дастурхонининг ксрки қимиз ва қимрон ҳисобланади. Қозоқ миллий пазандалигида қимизнинг 9 хили тайёрланади.
Меҳмон дастурхонига атаб тайёрланадиган сут-қатиқ таомларининг хили сса 50 дан ортиқ.
Кенис республикасида меҳмондсстлик рамзи қатиқ, ҳисобланади. Бирон-бир кимсаси сафардан қайтаётган бслса ёки бошқа жойдан меҳмон келишини кутаётгангаларида вокзалдами, асропортдами дарҳол қатиқ ичиришади.
Келган меҳмонга қатиқ ичириш одати бизда "žАаманган аҳолиси сртасида қадимдан урф.
      Хсш, нима учун турли жойларда сут-қатиқ меқмондсстлик рамзи? Бу саволга ҳали ҳеч ким жавоб берган смас. А­ҳтимол бунга сутнинг шифобахш неъмат сканлиги сабабдир. Балки унинг оқ ранги шунга ундарки, ксп халқларда оқ ранг схшилик, бахт-саодат, хотиржамлик рамзи ҳисобланади, қора ранг сса бунинг акси. Меҳмонга «Оқ йсл» тилаганда ҳам сут ранги ксзда тутилади ва мижозий маънода сафар бехатар бслишлигини англатади.
Яна сҳтимол, меҳмонга сут ичириш орқали қадрдон, бир онадан туғилган ака-ука, опа-сингилдек бслдик, деган маъно англатилади. Ҳар ҳолда сут-қатиқ ксп халқларда меҳмондсстлик рамзи ҳисобланади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:08:05
Калла гсшти, тсш ва жигар. Қозоқ ва қирғиз халқларида қсй ссйилса каллани бутун пишириб меҳмонлар орасида ёши ва мартабаси улуғ, оқсоқол киши дастурхонига ҳурмат рамзи сифатида қсйилади. Қозоқ пазандалигида буни «бас табақ», съни пеш дастурхон деб юритилади ёки «сий табақ», съни сийлов дастурхони деб атайдилар. Бунда калла гсшти, биқин бслиши шарт. Тсйларда «келин табақ»деб аталувчи дастурхон ҳам бслиб, асосий масаллиғи севгининг рамзи пиширилган тсш ва юракдан иборат бслади. «Қиз табақ» дастурхонида сса буйрак ҳамда қақажонликнинг рамзи сифатида пиширилган тил қсйилади. «Қудаларнинг табағи» га сса қариндош бслганликнинг рамзи сифатида жигар, тез-тез келиб турсинлар маъносида пайчоқлар ва қайнатилган иликли сон гсшти тортилади.
Ўзбек, тожик, туркман, қирғиз ва қозоқларда «жигар»—«жигарим» (қозоқча: бовур, съни бағир маъносида), «жигар бағир», «жигарчилик» иборалари. Қариндошликни, бир туққанликни, ака-укаликни билдириши ҳам жигар — қариндошлик рамзи сканлигидан далолат беради.
Қозоқ халқ аиъаналаридаги қудалар дастурхонига иликли сон, калла-почча ва жигар тузаш сзбекларда ҳам бслган ва ҳозирда онда-сонда амалга оширилади. Бироқ куёвнавкарлар дастурхонига тсй куни келин томон— қайнота, қайнона, қсйнинг тсшини пишириб келтирилиши севги ва қариндош бслганлик рамзи сифатида қилинади. Қизиғи шундаки, калла гсшти оила бошлиғи, кекса ёки қарис кишини ҳурмат қилиш рамзи сканлиги фақат биздагина смас, Лольшада ҳам бор скан. Лекин бунда дастурхонга қсй калласи срнига балиқнинг боши тортилар скан. Азувчи Леопольд Комперт сз ҳикосларининг бирида ушбу детални келтиради: «Уй бекаси Дебрахоним катта лаганда пиширилган балиқ келтириб дастурхонга қсйди. АШ А обинер таомга қсл чсзган сди, хоним унинг олдидаги ликопчани олиб карп бошини солди-да, оила бошлиғи отанинг қаршисига қсйди. Карп балиғининг калласи қадимий полскларда кексалар ҳурматининг рамзи ҳисобланган ва уни дастурхон атрофида тспланганлар орасида снг ҳурматлиси ва ёши улуғи танаввул стиши жоиз бслган». Ўзбек, қозоқ, қирғиз ва тожикларда куёв дастурхонига тсш қсйиш одатига схшаш таомил испанларда ҳам бор скан, фарқи шундаки, қсйнинг тсши срнига қайнота ва қайнона сз куёв боласига хсрознинг тсшини пишириб юборар сканлар. Бу одат ҳам қариндош бслганликни билдирар скан.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:08:18
Тухум. Араблар овқатланишида тухум асосий масаллиқлардан биридир. Шу билан бирга товуқ тухуми куч-қувват рамзи ҳам ҳисобланади. Силласи қуриган киши бир неча дона тухумни пишириб, арчиб шайхга олиб келади. Диндор тухумга турли оятларни битиб беради, шундай тухумни еган киши дарҳол куч-қувватга тўлар эмиш.
Бошқа бир одатга кўра, хотини ўлган эркак бир йилгача уйланмаслиги керак, агар у олдинроқ уйланиб қўйса ўлган хотиннинг синглиси ёки бирор аёл қариндоши қабристонга бориб, товуқ тухумини кўмар экан. Шундай қилинса, гўё уялганидан марҳуманинг кўзлари чаноғидан чиқмай ётар эмиш.
Қадимда ўзбеклар, тожикларда тухум ували-жували бўлишлик рамзи ҳисобланган. Келиннинг онаси тўй куни куёвнавкарлар дастурхонига тухум пишириб келтириши ана шу рамздан нишона. Тожикларда янги фарзанд кўрган оилага яқин кишилари тухум пишириб бориб қутлайдилар.
Юрак. Юқорида кўриб ўтганимиздек қўй ва сигир юраги Ўрта Осиё чорвадор халқларида севги рамзи ҳисобланган. Бедуинларда отнинг юрагини пишириб еган одам «қаҳрамон бўлади» деган тушунча бор, аксинча қуш, айниқса майда илвасинларнинг юрагини ейишга улар салбий қарайдилар. Барча араб кўчманчилари орасида қуш юраги қўрқоқлик ва журъатсизлик рамзи ҳисобланар экан. Қўрқоқ, ҳадиксировчи одамга қарата: «Қуш юрагини еганмисан!?», «Ҳе, чум-чуқ юрак!»—- дейишар экан.
Бизда: «Чумчуқ пир эгса, юрагинг шиғ этади» ёки «Юраги отдай» деган иборалариинг айтилишига ҳам бир сабаб бўлса керак, албатта.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:08:54
Масаллиқ «пуллар»

Металл танга-чақалар ва қоғоз пуллар зарб стилгунга қадар турли мамлакатларда бозор-счар, олди сотди ишлари овқатларга солинадиган масаллиқлар воситаси билан амалга оширилган. Буни биз тарихий китоблардан, археологик қазилмалардан, сайёҳларнинг ссдаликларидан, халқ оғзаки ижодидан ҳамда тилимизда сақланган атама ва иборалардан билиб оламиз. Мол айирбошлаш, сотиш ва харид қилишда ҳар жойда ҳар хил масаллиқлар фақат баҳо сталонигина смас, ҳатто оғирлик слчови сифатида ҳам қслланилган. Мисол учун Абу Али ибн Сино, Абу А айҳон Беруний ва бошқа срта осиёлик олимларнинг асарларида дори-дармонларни қадоқловчи слчов сифатида данак (срик данаги), жавза (ёнғоқ), бавза (бодом), шиъара (арпа дони), нуқот (нсхат), боқилло (ловис), аруза (гуруч) каби масаллиқлар қадоқ тош вазифасинн стаганлигини билиб оламиз. Бироқ масаллиқларнинг пул вазифасини стаганлигп тсғрисида анчагина материаллар бор, пазандалик ишқибозлари учун бу маълумотлар ҳам қизиқарли бслиши мумкин.
Балиқ «пуллар». Археолог олимлар қадимти Аовгород шаҳрининг тарихини срганиш мақсадида қазув ишлари олиб бораётганларида қайин дарахтининг псстлоғига ёзилган аллақандай хатларни топиб оладилар. Топилма XIII асрга оид бслиб сша даврда қоғоз ва металл пуллар муомалага киритилган бслишига қарамай қадимги удумга ксра бозорларда нарх-навони белгиловчи сталон сифатида лосось балиғидан фойдаланилган скан. Балиқ «пул» тез айнийдиган бслгани учун, айниқса ёз пайтларида, бозорга бориб, шср балиқ бериб, хоҳлаган нарсани харид қилиш мумкин бслган. Исландисда ҳам хсжаликнинг асосий тармоғи балиқчилик ҳисобланади. Қадим даврларда балиқ овининг машаққатли сканлиги масаллиқнинг қадрини ошириб юборган. Шу сабабли бу мамлакатда сртача катталикдаги треска балиғи «пул» бирлиги вазифасини стаган.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:09:17
Мурч «пуллар» Ўрта асрларда А¦ейлон, Ява оролларига ва Ҳиндистон мамлакатига қатнаб юрган савдогарларни «пул қопи» деб смас, балки «мурч қопи» деб атаганлар. Чунки сша кезларда мурч тилла каби қадрли бслган ва бир қоп мурчга сга бслган киши бой ҳисобланган. Мурч дони бозорларда танга вазифасини стаган бслиб, кимга нима керак бслса мурчдан санаб бериб, олиб кетаверган. Мурч «пуллар» қадимда Леру ва Боливисда ҳам амалда бслганлиги тсғрисида маълумотлар бор. Мурчнинг бу қадар қадрланишининг сабаби бу неъмат таомларга лаззат ато қилувчи зираворгина смас, балки терлатувчи, овқат ҳазмини тезлатувчи ва ҳар хил микробларга қирон келтирувчи дори ҳамдир.
Какао «пул». Мексикада то XVI асргача ловис ҳамда какао дони «пул» вазифасини стаган. Бунинг сабаби: ловис тсқтутар оқсил манбаи ҳамда буйрак касалига доридир. Какао сса қон айланишини схшилайди, уйқуни очади, бош оғриғини қолдиради ва кишига қандайдир куч-қувват бағишлайди.
Хурмо «пул». Бир вақтлар араб саҳроларида ксчманчилар учун пул вазифасини хурмо меваси стаган. Сувсиз саҳроларда ссадиган бирдан-бир мева ҳам шу бслганлигидан унинг қадри баланд бслган.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:09:34
Чой «пул». Монголисда срта асрларда бир бслак тахта чойга битта қсй ёки счки, ёхуд 2 та тери ё битта кигиз алмаштириш мумкин бслган. Бу ҳолни Марко Лоло сз саёҳатномасида қайд қилиб стади.
Туз «пуллар». Улуғ рус олими М. В. Ломоносов асарларида туз тсғрисида қизиқарли фактлар айтиб стилади. Шулардан бири: А­фиописда муштдай-муштдай тсрт бслак тузга битта қулни алмаштириш мумкинлиги айтилади. Бу воқеа олим сшаган XVIII асрнинг срталарига тсғри келади. Тузнинг пул вазифасини стаганлигини академик А. Е. Ферсман ҳам тасдиқлайди. Унинг ёзишича Африка қитъасининг туз танқис жойларида бир ҳовуч тузга бир ҳовуч тилла алмаштириш мумкин бслган, съни бу воқеа бундан бир аср муқаддам содир бслган. Ўша кезларда Африкага борган саёҳатчиларнинг айтишича, туз пул вазифасини сташи билан бирга туздан пул ссалганлиги тсғрисида ҳам ёзишади. Яъни тузнинг катта кристалларидан сни 5, узунлиги сса 65 сантиметр, оғирлиги 640 грамм келадиган тахтакач қирқиб олиб тсртга бслинадиган қилиб тайёрланар скан. Мана шундай туз «пуллар» бозорларда харид вазифасини стаган, кимга нима керак бслса бутунлигича ёки бир бслагини «кирт» стказиб синдириб бериб, олиб кетаверар сканлар. Марко Лоло ХIII асрда туз «пуллар»нинг қандай тайёрланишларини Хитойга бориб сз ксзи билат ксрган. Танга тайёрлаш учун сувли идишга туз солиб срита берар сканлар, намакоб жуда қуйилиб туз сримайдиган бслганда оловга қсйиб қайнатилар скан. У қайнаб, қуйилиб бамисоли хамир ҳолатига келганда, ёнғоқдай-ёнғоқдай зувалачалар ссаб устига император муҳрини босиб, ссси дискалар ҳосил қилинар, сснгра буларни обдан қизитилган ғиштлар юзасига териб махсус счоқларда қовурилган. Шундан сснг бу туз «пуллар» худди металл тангалардай жиринглайдиган ва синмайдиган бслар скан.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:10:33
Қаттиқ нон «пул». Алсскани кашф қилиш даврида у ерга борган саёҳатчиларнинг маълумотларига қараганда бозордаги олди-сотди муомаласида пул вазифасини қаттиқ нон стаётганлигини ксриб ҳайрон қолишади. Аомаълум катталикда қилиб кесилиб, печкада қуритилиб сухари қилинар сканда, бунга хоҳлаган нарсани алмаштириб ола берар сканлар.
Лишлоқ «пул». Масаллиқ «пуллар» фақат стмишдагина смас, бизнинг асримизда ҳам мавжуддир. Масалан, Бутан мамлакатида. Бу Ҳимолай тоғларининг шарқида жойлашган кичкина қироллик бслиб, бозорларида пишлоқ пул вазифасини стайди. А­ндиликда маҳаллий тик-чунг деб аталувчи металл тангалар ва Ҳинд руписси жорий стилган бслишига қарамай, олди-сотди ишларида маълум катталикда кесилган пишлоққа ҳам нарса харид қилиш мумкин ёки қоғоз пулнинг қайтимига сотувчи бир бслак пишлоқ берса, харидор рози бслиб кетаверади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:10:54
Гуруч, буғдой, майиз, қуртоб, нон «пуллар». Яна срта асрларга қайтамиз, бу снди Ўрта Осиё, хусусан қадимги Ўзбекистонга тааллуқли. Маълумки илгари бу слкада босқинчиликлар ва сзаро урушлар ксп бслиб турган, хон ва султонлар тез-тез снгиланиб турган. Мана шу воқеалар пул курсининг пастлаб ёки юқорилаб кетишига сабаб бслган. Шу сабабли баъзи чекка қишлоқ бозорларида пул сталони вазифасини гуруч, буғдой, майиз каби масаллиқлар стаган. Мисол учун биров бировдан зарб қилинган пулдан қарз олди дейлик, - бунда томонлар шу пайтда бозорда гуруч ёки майизнинг баҳоси неча пул сканлигини аниқ билиб келишиб олганлар. Яъни қарз берилган пайтда 1 қадоқ гуруч 2 танга, 1 қадоқ майиз сса 1 танга дейлик. Берилган қарз 100 танга бслса, бунга 50 қадоқ гуруч ёки 100 қадоқ майиз харид қилиш мумкин. А­нди «маълум вақт стиб пулнинг курси сзгариб қолади ва I қадоқ гуруч 10 тангага чиқиб қегади. Бинобарин, қарздор судхсрга гуруч ёки майизнинг шу пайтдаги баҳоси қанча бслса сшанча пул қайтаришга мажбур бслган, съни 500 танга. Гуруч ва майиз тортиб бериб бошқа нарсалар олиш ҳам урф бслган, чунончи 2 қадоқ гуруч ёки 4 қадоқ майизга 1 қадоқ гсшт каби. АКИ тарозининг бир палласига майиз, бир палласига сса буғдой солиб алмаштирилган. Аинки биров бировдан буғдой қарз олган бслса, танга пул ёки майиз бериб қарзидан халос бслган. Тилимизда ҳануз ҳам «Майиздек қилиб санаб бердим-ку!», деган ибора юради. Буни қарз берган айтса: «сен мендан қарздорсан» дегани бслади, снди агар қарздор айтса: «сен билан ора очиқ, қарзни тслаганман» деган маънони англатади.
Яна «Қуртобдек санадик» деган ибора ҳам бор. Бунинг маъноси бир вақтлар сузмадан ёнғоқ катталигида қилиб юмалатиб офтобда қуритилган қуртоблар ҳам майда чақа вазифасини стаганлигидан бир далолатдир. Чунончи баққолдан бирон нарса харид қилинса, зарб қилинган пулга сотилган, аммо кспинча қайтимига баққоллар танга-чақа срнига бир неча дона қуртоб бериб харидорни рози қилишган. Қизиқ, бу ҳолни Бутандаги қайтимига пишлоқ бериш одати билан солиштириб ксринг.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:11:13
А еволюяисга қадар Ўзбекистон қишлоқларида натурал хсжалик ҳукм сурган. Шунда одамлар сзига керакли масаллиқни бошқа бирон масаллиққа айирбошлашган. Масалан, 10 дона анжирни 50 дона бодрингга, 1 бош узумни 1 дона нонга ва ҳ. к. Дарвоқе қадимги Ўзбекистоннинг баъзи жойларида мардикорнинг иш ҳақига нон билан тслов берилганлиги ҳам маълум. Ишнинг оғир-енгиллигига қараб 1 донадан 10 донагача нон берилишига келишиб олинган. Бу одат йсқолиб кетган бслса ҳам тилимизда «нон топиш» ибораси ҳануз ҳам сақланиб келади: «Бу бола нонини топадиган бслиб қолди» (восга етиб қслидан бирон иш келадиган бслганлигини англатади). «Аони доим бутун» (кишининг ҳунарга сга сканлигини англатади).
«Уйга битта ҳам нон олиб келмайди» (дангаса, ишламасдан санқиб юради, деган маънода). Ушбу иборалар ноннинг меҳнатга тслов вазифасини стаганлигидан келиб чиққанлигидан ва нон асосий овқат, азиз неъмат сканлигидан далолат беради. Фақат нонгина смас, буғдой ҳам тслов вазифасини стаганлигини стнографисга оид асарлардан билиб оламиз. Масалан, кулоллар бозорга коса, лаган, ксза, хум каби идишларни олиб бориб пулга ҳам сотар ва буғдойга ҳам алмаштирганлар. А­талони идишнинг сиғими ҳисобланган. Қимга қандай идиш керак бслса (косами, хумми) сшани буғдойга тслдириб тсккан дон кулолники, идиш сса харидорники бслиб қолган.
Одамлар сз меҳнат маҳсулотларини, шу жумладан масаллиқларни қиймат сифатида бир-бири билан айирбошлаш ёки таққослаб иш ксришларининг сабаби нимада скан? Ушбу саволимизга ҳам марксизм илмида жавоб бор. Буюк К. Маркс сзининг «Капитал» асарида бундай дейди: «Кишилар айирбошлаш чоғида сзларининг турли маҳсулотларини қиймат сифатида бир-бирига тенглаштиришлари билан сзларининг турли хилдаги меҳнатларини киши меҳнати сифатида бир-бирига кенглаштирган бсладилар. Улар буни англамасалар ҳам, лекин шундай қиладилар».
Демак, нарсанинг баҳоси меҳнат билан слчаниб, қиймати сса икки шахс сртасидаги ҳар бирининг сзига зарур бслган маҳсулотлар пардасига сралган муносабатдан иборат бслар скан. Бинобарин, турли даврларда ва турли халқларда масаллиқлардан пул сифатида фойдаланиш ана шу К. Маркс кашф стган қонунист таъсирида содир бслганлиги ана снди биз учун равшандир.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:11:39
Одамлар номи билан аталган таомлар

Лазандаликда жойларнинг номига қсйилган таомлар жуда ксп, мисол учун москвача пирог, киевча котлет, сибирча чучвара, кавказча кабоб, фарғонача палов, тошкентча норин ва ҳ. к. Агар чет мамлакатларни оладиган бслсак, мамлакат, шаҳар номлари билан аталадиган овқатлар мингларча. Бизни қизиқтиргани одамлар номи билан аталадиган таомлардир. Сиз «бифштекс», «бифс-трогонов», «Сандвичи», «Катерина печеньеси», «А оссини салати», «Мика Чорба», «Шодибеги палови» каби таомлар номини сшитган ва танаввул қилган бслишингиз мумкин, лекин нега бундай аталган деб сйлаб ксрмагансиз албатта. Буни ҳам билиб қсйган схши. Одамлар номи билан аталишининг асосан икки приняипи бор, биринчидан айни таомни тайёрлаган пазанда бошқалариникидан кескин фарқ қиладиган снги ёки оригинал таом ижод қилади. Иккинчидан сса бир тасодиф туфайли таом бирор кимсанинг номи билан аталадиган бслиб қолади.

Бифштекс, «биф» дегани инглиз тилида мол гсштини англатади. «Штекс», бу немис пазандасининг исми. Штексга қадар ҳеч ким бундай таом тайёрламаган. У мол гсштининг талиқ қисмидан қалинлигини 2—2,5 см келадиган шапалоқдай бслак кесиб олиб тсқмоқлаб юмалоқ ёки тухумсимон шаклга келтиради, юзига туз ва зираворлар сепиб сариёғда қовуради. Хсранданинг буюртма беришига қараб уч хил усулда қовуради. 1) чала қовурилган бифштекс—7 минут. 2) Ўртача қовурилган бифштекс—10 минут. 3) Тсла қовурилган бифштекс—12 минут.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:12:16
Бифстрогонов. Ўтган асрда москвалик машҳур пазандалардан бири Строгонов ижод қилган таом. У мол гсштининг сон қисмидан қалинлиги 2 см келадиган парчалар кесиб олади-да тсқмоқлаб нафислигини 5—7 мм га келтиради. Сснгра гсшт бслакларини ксндалангига қараб сомонча усулда, бамисоли норинга тсғрагандек қилиб тсғрайди. Бунинг юзига туз ва Зираворлар сепиб сариёғда қовуради ва қаймоқли сардак билан димлайди. Ан бошига каврак қилиб қовурилган картошкадан гарнир қилиб беради.

Катерина печеньеси. Магазинларга кирганда печенье харид қилганда ксрган бслишингиз керак. Юрак нусха қилиб ссалганлари ҳам бслади. Бу стган асрда сшаган польшалик нонвой Жозеф ижодига мансубдир. Унинг Қатерина исмли маъшуқаси бслиб фалакнинг гардишидан булар қовуша олмайдилар, шунда йигит юрак нусха печенье ижод стиб, унга Катеринанинг номини беради.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:13:12
А оссини салати. Шу китобнинг «Лазандалик равнақига ажиб қисса қсшган кишилар» номли бобида айтиб стилганидек, ушбу салат италислик композитор А оссини ижодига мансуб бслиб, «Турне де А оссини» деб аталади.

Мика чорба ёки аласа чорба. Бу тсғрида ҳам сша бобда муттасил ёзилган, съни бу югославислик математика профессори Мика Алас ижод стган балиқ шсрвадир.

Шодибеги палови. А еволюяисга қадар Андижон шаҳрининг Тупроқхона маҳалласида истиқомат қилувчи Шодибек пазанда ижод стган паловдир. Тупроқхона маҳалласи азалдан сзига хос ошпазлар сшайдиган жой бслган. Улар доим бир-бирлари билан таом тайёрлашда мусобақалашиб туришган, натижада таомларнинг оригинал хиллари ижод стилган.
Маълумки, паловга сабзи ҳамма вақт сомонча усулда тсғралади. Шодибек пазанда сабзини кубик, съни «нсхотча» қилиб тсғраб палов дамлайди ва бу ошга нсхат ва беҳи ҳам солади. Лазандаликнинг қоидасига ксра одатда пишириладиган масаллиқларнинг барчаси бир-бирига монанд қилиб тсғралиши керак. Шунга амал қилган Шодибек паловида сабзи ҳам, нсхат ҳам, беҳи ҳам бир хил қатталикда ва ранги ҳам сариқ бир-бирига монанд бслиб, бу ош жуда чиройли ксринишга ва ажиб лаззатта сга бслади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:13:26
Сандвичи. Сандвич ҳам одамнинг исми, лекин у ижодкор ошпаз смас, қиморбоз бслган. Лариж қаҳвахоналарининг бирида срталабдан то срим кечагача қиморбозликка муккасидан кетган бу кимса стакетган зиқна, бировга бир тийинни ҳам стказмайдиган, ҳатто овқатланганда ҳам бошқаларга ҳеч илтифот қилмайдиган қизғанчиқ бслган скан.
Бир куни карта сйнаб стириб, гсшт есётса бошқа қиморбозлар унинг таомидан тотиб ксришибди. Сандвич катта ғавғо кстарибди. А­ртасига у гсшт смас, қуруқ ноннинг сзини ебди, индинига ҳам, ҳар куни уч маҳал ошпаз унга икки бслак нон келтириб берар скан. Қуруқ ноннинг сзи билан қандай тирикчилик қилаётганини сирини ҳеч ким англай олмабди. Кунлардан бирида сша ошпаз «Сандвичи, Сандвичи!» —деб қичқириб, бир хил таом сотаётганини ҳамма сшитибди. Бориб қарашса, икки бслак нафис кесилган нон орасига олинган зираворлар сепиб пиширилган гсштдан иборат таом скан. Шунда ошпаз айтган: «Буни менга Сандвич сргатди. У иккита картанинг орасига нулни қистириб менга ишора берганда, мен унга икка бслак нон орасига гсштни қистириб олиб келиб берар сдим».
Бундай таом ҳозир ҳам бор. Буфетларга кирганда пишган тухум, ёки сосиска, ё гсшт, ёхуд котлетни хамирга сраб пиширилган овқатни ксргандирсиз, сшанинг номи сандвичдир. Лирожки, сомсалар шундан сснг ижод стилган.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:13:36
Кайзер қуймоғи. Германис императори Фрия Иосиф Кайзер бир куни срмонда ов қилиб юриб адашиб қолади. Юриб елиб срмон четига чиққанда срмончининг кулбасига дуч келади. Очликдан силласи қуриган Кайзер кулбага кира солиб:
— Егулик ниманг бор? — деб ссрайди. Ўрмончининг хотини қуймоқ пишириб, тсғрамчилаб снди болаларининг олдига қсйиб турган скан.
— Мана бундан бошқа ҳеч нарса йсқ — дейди-да Кайзерга узатади.
    Оч қолган ҳукмдор ҳузур қилиб ейди ва сртасига саройдагиларга срмончиникида антиқа таом еганини айтиб мақтанади. Ўрмончи аёлини саройга чақиртириб келадилар ва сша овқатдан тайёрлашни буюрадилар. Аёл кспгина қуймоқ пиширади ва қирол менга нишхсрд берган сканда, деб сйламасин учун барча бутун қуймоқларни бурдалаб-бурдалаб дастурхонга тортади. Шу-шу бслади, ҳануз ҳам немисларда дастурхонга бутун смас, тсғралган қуймоқ тортадилар ва буни улар «Қайзер қуймоғи» деб атайдилар.
Мана уни тайёрлаш усули: Сут, тухум, шакар ва ун қсшиб суюқ хамир қилинади. Товада ёғни доғлаб устидан хамирни қуйиб остки томони қизаргунча қовурилади, сснг ағдариб иккинчи томони ҳам қизартирилади. Кейин иккита вилка ёрдамида қуймоқ бурда-бурда қилиниб қусур-қусур бслгунча қовурилади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:14:56
Келин танлашга восита бслган таомлар

Лалов ош.
Маълумки, ҳар бир халқда ота-онани, қариндош-уруғни, ёру биродарни, ҳамкасбларни, уйига меҳмон бслиб келган азиз одамларни сийлайдиган шарафли ва анъанавий таомлари бслади. Бизда ана шундай таом палов ош ҳисобланади. Лалов тайёрлаш технологисси ва реяепти бсйича снг мураккаб таомдир. Агар бслажак келин ушбу таомни тайёрлашни билар скан, демак 20—25 хил таомни бемалол тайёрлай олади, деган хулоса чиқади. Илгари совчи бслиб келганларга атаб дамланадиган паловни бслажак келинчак пиширган, токи совчилар бу қизнинг расомадли, чаққон, пазанда сканлигини ҳисобга олсинлар.

Блин. А ус халқида қадимда келин танлашга восита бслган таом блин ҳисобланган. Тухум чақиб ийланган суюқ хамирдан товада нафис ва тсгарак шаклда пишириладиган ушбу чалпак қуёшнинг рамзи ҳисобланган. Христианликдан анча илгари кишилар қуёшга сажда қиладиган байрамларида, айниқса ёшлар тспланишиб блинхсрлик меҳмондорчиликлари уюштирилган. Мана шу издиҳом қаллиқ танлашга ҳам восита бслган.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:15:30
Боршч. Украинларда снг шарафли таом бу боршч ҳисобланади. А­нди бслажак келин нечоғли гсзал бслмасин, унинг боршчни қандай тайёрлай билиши ҳам ҳисобга олинган.
Келган совчиларга боршчни бслажак келинчак пиширган. Бу таомни кспни ксрган одамларга мазур қилиш учун қиз уқувли, расамадли, пазанда бслиши зарурдир.

Чой. Маълумки, Ҳиндистонда жуда қадим замонлардан буён чой сстириб келинади. Ҳинд чойлари ҳануз ҳам жаҳонга машҳурлигининг гувоҳимиз. Ҳиндлар чойни муқаддас неъмат деб биладилар, унга атаб ривостлар, ҳикостлар, шеърлар тсқилган. Ҳинд мутафаккири, шоири ва давлат арбоби А абиндранат Тагор чарчаб, асабийлашиб турганда рафиқаси дамлаб берган чойни ичиб туриб илҳоми жсшиб кетади-да, чойни улуғлаб шеър ёзади. Бу шеър ушбу китобдаги «Чой—қувватга бой» номли мақолада келтирилган.
Чой ҳиндлар учун ичимликкина смас, овқат ҳамдир. Бир пиёла чойдаги қувват бир бурда нонга тенг сканлиги ҳисоблаб чиқилган. Яна чойга улар сут, қаймоқ, ёғ, асал ва бошқа масаллиқлар қсшиб дамлайдиларки, бундай чой дарҳақиқат ичимлик смас, таомга айланади.
Чой дамлашнинг Ҳиндистонда снларча усули бслиб, Деҳлида сзгача, Калькуттада бошқача, Мадрасда бслакча, қсйингки ҳар бир вилостнинг сзига хос чой дамлаш қоидалари бор. Ана снди бслажак келинчакка чой дамлаш қоидаларини билиш шарт қилиб қсйилади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:16:26
Вермишель шсрва. Италисда макарон, вермишелдан тайёрланадиган таомлар снг шарафли таомлар ҳисобланади. Ушбу масаллиқларнинг снларча навлари бслиб, юзларча таомлар пиширилади, қизларни оилада ёки махсус мактабда вермишель ва макарон таомлари тайёрлашга сргатишади ва гувоҳномалар беришади. Ана снди никоҳга борганларида қиз сз гувоҳномасини ксрсатиши шарт. Агар бундай гувоҳнома бслмаса никоҳдан стказилмайди.

Қимиз. Қимизни барча қадимий чорвадор халқлар: қозоқлар, қирғизлар, туркманлар ва бошқаларда аёллар ҳам, сркаклар ҳам тайёрлайверади. Монголларда сса бисни соғиб қимиз ивитиш асосан аёллар иши, айниқса турмушга чиқадиган қизлар қимиз тайёрлашни билиб олмоқлари зарур бслган.

Маккажсхори таомлари. Шимолий ва Жанубий Америка қитъаларининг қадимий ёдгорликларини қолдириб кетган аятек ва майс қабилаларида бслажак уй бекаси маис (маккажсхори) дан снлаб таом тайёрлашни срганиб олмоғи шарт бслган.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:18:23
Олмали рулет. Австрисда келинни студеал номли таомни тайёрлай билишларига қараб танлар сканлар. Бу олма солиб тайёрланадиган рулет бслиб, унинг хамири шундай қорилиши ва ёйилиши зарурки, ранги ва нафислиги Вена қизларининг танасига монанд бслсин.

Хурмо ҳолва. Арабларда хурмо снг муҳим озиқалардан бири ҳисобланади. Дастурхонда доим снги, қоқи қилинган ёки пиширилган хурмо бслиши шарт. Хурмони данагини олиб ташлаб снчиб, қовурилган ун ва бошқа масаллиқлар қсшиб ҳолва тайёрлайдилар. Бундай ҳолвани оилада фақат аёллар тайёрлайдилар, шунинг учун турмушга чиқадиган қиз сз онасига ва бошқа хотинларга хурмо ҳолва тайёрлаш бсйича имтиҳон топширади. Ун қсшиб тайёрланган хурмо ҳолва фақат ғизогина смас, унинг арабларда анъанавий аҳамисти ҳам бор: келинчакни снги хонадонга кузатиб келаётган дугоналари қслларида хурмо ва буғдой дони олиб келадилар ёки келинчак қадам ранжида қиладиган хонадон дарвозаси ёнига ксзага тслдирилган хурмо ёки хурмо ҳолва қсйиб кутиб оладилар. Ҳатто ётоғидаги ксрпа устига ҳам бир сиқим буғдой сепиб, бир нечта хурмо ташлаб қссдилар. Аақл қилишларича мана шу одат келинчакка катта бахт келтирар смиш. Арабларнинг фикрича хурмодан 100 хил таом тайёрлашни билган уй бекаси снг схши хотин ҳисобланар скан.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:18:39
Бетел. Бетел овқат смас, лекин таом ҳазмини енгиллаштирадиган сақич бслиб, тропик мамлакатларда ёввойи ҳолда ссувчи қалампир барги, ёввойи чой, арека хурмосининг меваси, тамаки барги, турли зираворлар ва пича счирилган оҳак қсшиб тайёрланади. Бетел чайнаб юрилса, 15 минут давомида киши кайфистини схшилай-ди, овқат тез ҳазмланади ва ошқозонда кислота ксп бслса ҳам, оз бслса ҳам нормал ҳолига келтиради. Бетелга қсшилган гиёҳларда алкалоидлар бслиб, оҳак уларни рсёбга чиқаради.
Бетел чайнаш Ҳиндистонда, Вьетнамда, Хитойда, Ме-лонезисда ва барча Шарқий Осиё мамлакатларида урф.
Қизиғи шундаки, бетел ҳам Ҳинди-Хитойда келин танлашга восита бслар скан. Қиз бирон йигитга турмушга чиқмоқчи бслса унга бетел совға стар скан, бу қизнинг розилик аломати бслиб, тсйга тайёргарлик ксра бериш мумкин. Вьетнам фольклорида бетел қалампири билан арека хурмоси бирлиги муҳаббат рамзи ҳисобланар скан. А ивостларга қараганда чсғдай муҳаббатли икки ёш бир-бирига етишолмай ҳалок бсладилар. Йигит қабридан арека хурмоси униб чиқади, қиз қабридан сса бетел қалампири ссиб хурмога чирмашиб мевалари бир-бирига етишади. Шундай қилиб бетел ҳам муҳаббат рамзи ва келин танлашга восита бсладиган неъматдир.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:18:53
Қуймоқ билан сардак. Франяисда келин бслмиш қиз қуймоқ билан сардак тайёрлашни билиши шарт. Қуймоқ бу тухумни товага чақиб қовуриш. Юзаки қараганда жуда осон бир таом, лекин уни тайёрлаш ғост масъулистли: а) серёғ бслмасин, б) товага чақилган тухум орасига ҳаво кириб пуфак бслсин, в) сариғи ийланиб кетмасин, г) сира куймасин, д) қақирмачоқ бслиб кетмасин ва ҳ. к. Сардак пиширишга келганимизда, бу ҳам мураккаб «Франяисда қанча одам бслса, сардакнинг хили ҳам шунча» деган тушунча бор. Бинобарин қиз турмуш қуришдан олдин сз реяепти ва технологисси асосида снги хил сардак ижод қила олса, снг схши келин ҳисобланади.

Мураббо ва морожний. Австралис қитъасида тропик мевалар ксп ссади. Шунинг учун бслажак уй бекалари сзларининг пазандалик маҳоратларига шакарни ҳамроҳ қилиб, анвойи мевалардан мурабболар ва морожнийлар тайёрлашни срганиб олишлари зарур.
Жаҳондаги турли халқларнинг урф-одатларидан келтирилган ана шу мисоллар пазандаликнинг турмушни мустаҳкамлашда ғост аҳамистли сканини ксрсатиб турибди. Уй бекаси пазанда бслса у албатта покиза, чаққон, омилкор, расамадли, борида тежайдиган, йсғида йсндирадиган, уқувли ва меҳмондсст бслади. Аёлнинг бундай хусусистлари сркакнинг муҳаббатини снада кучайтиради. Лазанда бслишлик оила аъзоларининг лаззатли овқатланиб, сиҳат-саломат юришларида ҳам аҳамисти каттадир.
Ана шунинг учун қизларнинг арзанда бслмай, балки пазанда бслиб тарбисланишлари уларнинг оилада бахтли бслишларига сабаб бслади.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:19:05
СЎАГГИ СЎЗ

Ҳурматли китобхон! Мана китобни сқиб ҳам бслдингиз, сътибор бергандирсиз, баъзи сарлавҳалар остида ёзилганлар махсус ишланган илмий мақолаларга схшаб кетади, баъзилари — шунчаки хабар. Бир хил жойлари ҳикос тахлит, бадиийликка сқинроқ, бошқа жойлари сса кичик бир лавҳа, холос.
Гап шундаки, ушбу китоб учун зарур фактларни автор узоқ йиллар тсплаб вақти ҳам, жойи ҳам турлича бслган шароитларда ёзган.
Мазкур китобдан асосий мақсад жаҳон пазандалигида икир-чикир ё мураккаб томонлари борми, буларни баҳоли қудрат срганиб, шулар орасидан снг қизиқ фактлар, воқеалар, ҳодисалар, урф ва одатлар олиниб битта китобга жойлаш, ана шулар орқали сизга бир оз билим бериб, мароқ ҳам ато қилиш сди.
Бунга автор сриша олдими ёки йсқми, бу ҳақда сз фикр-мулоҳазаларингизни нашриётга ёзиб юборарсиз деган умиддамиз.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:19:21
ФОЙДАЛААИЛГАА АДАБИАТЛАА 

Абу Али ибн Сино. Тиб қонунлари, II китоб, ЎзССА  ФАА нашриёти, 1956 й.     Аль Джахиз. Китоб аль-бухана (книга о скупих), Изд-во «Ааука», М. 1965 г.
Альхасов А. Азербайжон хсраклари. Госиздат. Азерб. ССА . Б., 1954 й.
Аминов С. А. Таомхон точики Душанбе, Тожнкистон давлат нашриёти, 1959 йил.
Армснскас кулинарис. Госторгиздат, М., 1960 й.
Ахматжанов Ю. А Татар хальк ашлари. Тат. китоб нашриёти, Қ.1960 й.     Бертельс Е. А­. Авияенна и персидскас литература. Изд-во «Ааука» М., 1960 год.
 Бичурин А. Я. Собрание сведений о народах обитавших в Средней Азии в древнье времена. Изд. ААСССА , Москва, 1958 й.
Борубаев Т. Кьргиз даами. «Қирғизистан» нашриёти, Ф. 1984 й.
Вамбери Г. Историс Бухари и Трансокеании. Издание Я. А. Исакова, С.Летербург, 1873 г.
Верзилин А. А астенис в жизни человека Госдетиздат. Ленинград, 1954 й. «Вестник древней истории» â„– 1 за 1957 г. «Вестник древней истории» â„– 3 за 1948 г.
Wir Kochen gut. Veriag fur die Trau. Leipzig — Berlin, 1956 j
Ваcильев Ф. И. Двести пстьдесст блюд китайской кухни. М. Госторгиздат, 1959. Гиергиевский М. И. и Шемскинский О. С. — Страви украинской кухни, изд-во «Технической литературс‹». Киев, 1956 г.
Gunter Linde, Heinz Knobloch. Dorbu chut . Bratislava 1970 j.
    Гюктер Л. и Хайнс К. Лристного аппетита. Изд-во «Лишевас промишленность». М. 1973 г. Зайяев В. Б. — А асскази о рисе. Изд во «Колос» М. 1980 год,
Ивашура Л. И. Сут ва ҳаёт. «Ўзбекистон» нашриёти, Т., 1977 йил «Известис АА УзССА », 1955 г. â„– 2.
Инастуллах Қанбу. Бехаре донеш. Изд-во «Восточнас литература», М., 1966 год.
«Историс народов Узбекистана» т. I, Изд-во ААУзССА . 1950 год.
Историс народов Узбекистана, т. II, Изд-во АА УзССА , 1953 г.
Историс УзССА  т. 1. — Изд. АА УзССА , 1955 г.
Иойриш А. Г. Лчела и медияина, Изд-во «Медияина», Т., 1966 год.
      Калила ва Димна. Бадиий адабиёт нашриёти, Т., 1966 йил.
      Қасиманов С. Қазақтьш улттиқ тағамдари. «Қайнар» нашриёти, А. а. 1977 йил.
Қобуснома. «Ўқитувчи» нашриёти. Т., 1968 йил.
Коллектив авторов. А­тнографнс питанис народов стран зарубежной Азии. М. Изд-во «Ааука», 1981 г.
Косвен М. О. Очерки истории первобнтной культури. Москва, «Госполитиздат», 1953 г.
«Литературнас газета» двухлетнсс (1842—1844 гг.) подшивка. Фундаментальнас библиотека К-иевского Государственного Университета им. Т. Г. Шевченко.
Мадьср А­. Кулинарное искусство и венгерскас кухнс. Изд-во «Ларонис» Будапешт, 1955 г.
Маҳмудов К. Ўзбек таомлари. Учинчи тслдирилган нашри, Тошкент, «Ўзбекистон» нашриёти, 1970 й.
Маҳмудов К. Ўзбек овқатларида ишлатиладиган мева ва сабзавотлар. Бирлашган нашриёт. Т., 1958 й.
Махмудов К. Узбекский плов. Изд-во «Узбекистан» Т., 1979 год.
Маҳмудов К. Аон. журн. «Гулистон» â„– 5, 1967.
Маҳмудов К. Лазанда — таом олими. «Фан ва турмуш» â„– 3, 1967 йил.     Маҳмудов К. Лул срнига масаллиқ. «Фан ва турмуш» â„– 11, 1985 й.
Мудрость веков. (Дрсвнсс таджикскас медияина о сохрапении здоровьс). Изд-во «Ирфон» Д. 1981 год.
«Аовс‹й мир». â„– 9, за 1956 год.
Летровский К. С. Основи раяионального питанис. Изд-во «Знание»,М., 1966 год.
Локровский А. А. Беседи о питании. Изд-во «А­кономика», М., 1964 г.
Санда Марин. Кулинарное искусство и А умннскас кухнс. Техиздат. Бухарест, 1958 г.
Смирнова — А акитина В. А. Абу Али ибн Сино қиссаси. Т., «Аш гвардис» нашриёти, 1966 й.
Ссз ксрки — мақол. «АШ гвардис» нашриёти. Т., 1970 йил.
Титюнник А. И., Аовоженов Ю. М. Советскас наяиональнас и зарубежнас кухнс. Изд-во. «Внсшас школа». М., 1977 год.
Токаров С. Л. А­тнографис народов СССА . Изд-во «Иаука», М.,1958 год.
Ҳасанов X. Ўрта Осиёлик географ сайёҳлар, Т., «Ўзбекистон» нашриёти, 1964 й.
Ҳикматуллаев X. Ибн Синонинг «Юрак дорилари» рисоласи. «Фан» нашриёти, Т., 1966 йил.
Франке Г., Хаммер К. и Ханальт Л. Ллоди земли. Изд-во «Мир», М., 1979 год.
Частний Л. М. Ааяионалние блюда казахстана. Госиздат КазССА , Алма-ата, 1962 юд.
Шилов Л. И. и Яковлев Т А. Справочник по витаминам. "Медгиз, М. 1960год,.
Югославскас кухнс. Изд-во «Югославис», Белград, 1963 г.
Юсуф Хос Хожиб. Қутадғу билик. «Фан» нашриёти, Т., 1971 йил.
Nom: Re: Karim Mahmudov. Qiziqarli pazandalik
Yuborildi: Ziyolee 06 Oktyabr 2011, 14:40:57
МУНДАРИЖА

Муаллифдан (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340424#msg340424)

I. Пазандалик санъати  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340426#msg340426)

Пазандалик таърифи (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340426#msg340426)
Оловнинг кашф қилиниши (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340428#msg340428)
Чорвачиликнинг келиб чиқиши (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340430#msg340430)
Деҳқончиликнипг келиб чиқиши (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340432#msg340432)
Қоида, усул ва сирлари кўп соҳа (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340433#msg340433)
Арчиш қоидалари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340434#msg340434)
Тўғраш усуллари  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340436#msg340436)
Пишириш сирлари  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340439#msg340439)

II. Нон, туз, палов ва чой тарихи  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340441#msg340441)

Энг азиз ризқи-рўзимиз (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340441#msg340441)
Дарахтда битган нонлар  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340442#msg340442)
Буғдой нонинииг кашф этилиши (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340444#msg340444)
Нон рамзи (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340447#msg340447)
Бир татим тузу, юз оғиз сўз  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340448#msg340448)
Туз номи билан боғлиқ шаҳарлар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340450#msg340450)
Туз — муқаддас (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340451#msg340451)
Туз —дори (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340452#msg340452)
Иссиқ олов, ёғлиқ палов (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340453#msg340453)
Палов тарихи гуручдан бошланади (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340455#msg340455)
Шолининг асли ватани  қаер?  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340457#msg340457)
Палов ош — халқ ижоди  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340460#msg340460)
«Палов ош»—этимологияси халқ афсонасида (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340465#msg340465)
Чой — қувватга бой (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340469#msg340469)
Чой кимёси ва чой давоси (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340470#msg340470)
Чой тарихи (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340472#msg340472)

III. Масалликлар. масаллиқлар. тарихлари таърифлари, таъсирлари  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340478#msg340478)

Минг дардга даъво неъмат (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340478#msg340478)
Зайтун ёғининг хосиятлари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340480#msg340480)
Қуёш қуши (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340482#msg340482)
«Ер олмаси»нинг тарихи (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340485#msg340485)
Помидор бизга қачон ва қаёқдан келди?  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340487#msg340487)
Шолғомнинг шарофати (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340489#msg340489)
Музқаймоқ тарихи ва таърифи (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340491#msg340491)
Илоҳий ичимлик нима?  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340493#msg340493)
Қора ичимлик тарихи (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340495#msg340495)
Авя, Айва, ҳайва (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340497#msg340497)
Пиёз — етти дардга ниёз (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340500#msg340500)
Ошқовоқ — қишнинг қовуни (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340504#msg340504)
Ҳидсиз саримсоқ (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340507#msg340507)
Паловнинг жони  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340509#msg340509)
«Бир туп турп турипти» (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340512#msg340512)
Саккара, суккар, шакар, сахар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340515#msg340515)
Сут ва унинг шифолиги (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340516#msg340516)
Қалампир ва мурч (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340520#msg340520)
Сирканинг хисиятлари  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340523#msg340523)
Зарчава (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340525#msg340525)
Куб шаклидаги тарвузлар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340526#msg340526)
Қовун тўғрисида эртаксимон ҳақиқат (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340529#msg340529)
Масаллиқлар имтиҳон топширади (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340533#msg340533)

IV. Антиқа таомлар, лекин дид борасида баҳс этилмайди  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340538#msg340538)

Севимли таом деб (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340538#msg340538)
Палағда тухум ва тўнка замбуруғидан овқат (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340542#msg340542)
«Ер билан осмон» (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340543#msg340543)
Қурбақачилик соҳалари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340544#msg340544)
Қовурилган калтакесаклар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340546#msg340546)
Таомнинг номи «бумиранг» (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340547#msg340547)
Лаган стадионидаги матадорлар (тореадорлар)  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340548#msg340548)
Товуқнинг чап оёғи (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340549#msg340549)
Шиллиқ қурт — ноёб таом (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340550#msg340550)
Балиқхўрлик (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340551#msg340551)
Қошиғини ҳам еса бўлади (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340552#msg340552)
Пашшанинг ўлигими ёки кишмишми?  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340553#msg340553)
Пиллапўчоқ тамаддиси (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340554#msg340554)
Овқатнинг лаззати пишлоқ билан (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340555#msg340555)
Ширинлик шайдолари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340556#msg340556)
Қат-қат таом (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340557#msg340557)
Тўйдирмаса ҳам митти балиқ яхши (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340558#msg340558)
Сув қандаласи ҳам овқат (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340559#msg340559)
Тошбақа таом (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340560#msg340560)
Чигиткахўрлик (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340561#msg340561)
Хомлигича ея беришади (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340562#msg340562)
Ёвғонхўрлар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340563#msg340563)
Қалдирғоч уясидан шўрва  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340564#msg340564)
Ўтинни ҳам ювиб  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340565#msg340565)
Офтоби хон ва қалампир сомса (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340566#msg340566)
Қон ҳам овқат (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340567#msg340567)
Ит гўштининг шўрваси (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340568#msg340568)
Бадбўй-у, бадхўр  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340569#msg340569)
Еб бўлмайдиган масаллиқ йўқ  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340570#msg340570)

V. Пазандалик равнақига ҳисса қўшган кишилар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340571#msg340571)

Пифагор тамаддиси (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340571#msg340571)
Лағмондан макарон келиб чиқишига Марко Поло сабабчи (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340573#msg340573)
Колумб пиширган ловия хўрак (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340575#msg340575)
Ф. Аппер — консерва кашфиётчиси (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340576#msg340576)
«Қуёш гули» мойини ижод қилган шахс (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340579#msg340579)
Жан-жак Руссо салат ва нозик қўлларнинг қадрига етган (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340581#msg340581)
Композитор — пазанда (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340582#msg340582)
Кавказ кабобининг шуҳратини А. Дюма кўтарган (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340583#msg340583)
Пазандалик — ҳажвия восита (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340584#msg340584)
Жаҳон пазандалигининг академиги (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340589#msg340589)
Ресторан тарихи ва таърифи (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340590#msg340590)
Лавлагидан қанд олиш — К. Кирхов кашфиёти (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340593#msg340593)
Кефир ижодкори — Ирина хоним (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340594#msg340594)
«Алифбе» печеньелар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340596#msg340596)
Мика! Сиз ўзи кимсиз?  (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340597#msg340597)
Еленахоним хизматлари (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340598#msg340598)
Сосиска ижодкорининг тақдири (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340600#msg340600)
Замонамизнинг энг ижодкор пазандаси (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340601#msg340601)
Пазандалик гроссемейстери (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340604#msg340604)

VI. Жаҳон пазандалигидан лавҳалар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340605#msg340605)

Табиий қозонлар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340605#msg340605)
Рамзий масаллиқлар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340609#msg340609)
Масаллиқ пуллар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340619#msg340619)
Одамлар номи билан аталган таомлар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340625#msg340625)
Келин танлашга восига бўлган таомлар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340630#msg340630)

Сўнгги сўз (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340636#msg340636)
Фойдаланилган адабиётлар (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5987.msg340637#msg340637)