SAID AHMAD
TANLANGAN ASARLAR
III jildlik
I
JILD
Hikoyalar
«SHARQ» NASHRIYOT-MATBAA KONSERNI
BOSH TAHRIRIYATI
TOSHKENT - 2000
Said Ahmad... Bu nomni o‘zbek kitobxoniga tanishtirishga, ta’rifu-tavsiflashga ehtiyoj sezmaymiz. Chunki bugungi kunda birorta o‘zbek xonadoni yo‘qki, Said Ahmad kitoblari kirib bormagan bo‘lsa. Oqsoqol adibimizning o‘tkir mushohadaga boy romanlari, teran qissalari, ajoyib sahna asarlari-yu, ichakuzdi hangomalari mana necha o‘nlab yillardan buyon xalqimiz dilidan joy olgan. Xalq yozuvchisi, O‘zbekiston Qahramoni Said Ahmadning ushbu «Tanlangan asarlar»iga kirgan hikoya, hajvlar, xotira va adabiy o‘ylari sizga manzur bo‘lar degan umiddamiz.
Said Ahmadga eng katta shuhrat olib kelgan asar, shubhasiz, «Kelinlar ko‘zg‘oloni» komediyasi bo‘ldi. Muallif bu asarga ham turli-tuman tajribalar, izlanishlar orqali uzoq yo‘l bosib keldi — uning bu komediyada markaziy o‘rin tutuvchi qahramoni anvallari qay bir qirralari bilan bir qator hikoyalar va hajviyalarda namoyon bo‘lgan edi. Keyin esa Farmonbibi haykalday qurama obraz sifatida «Kelinlar qo‘zg‘oloni»da paydo bo‘lib, o‘zining g‘olibona yurishini boshladi. Kezi kelganda shuni aytish kerakki, asar yangi paydo bo‘lganida ayrim tanqidchilar uning fazilatlarini, estetik qimmatini to‘g‘ri belgilasha olmadilar. Ular asarda chuqur ijtimoiy mazmun yo‘q, konflikt davr moxiyatini ifodalamadi degan bahonalar bilan asarni kamsitmoqchi bo‘ldilar. Ammo vaqt ularning nohaq ekanini ko‘rsatdi — mana, salkam chorak asrdirki, komediya teatr sahnalaridan tushmay ishab kelyapti. Qolaversa, uning olam bo‘ylab g‘olibona yurishi davom etyapti. «Kelinlar qo‘zg‘oloni»ning o‘nlab tillarga tarjima qilinganini, ko‘plab mamlakatlarning sahnalarida qo‘yilganini batafsil aytib tahlil qilishga imkonimiz yo‘q. Lekin 1999 yilda okean ortida — Amerika sahnasida qo‘yilib, katta muvaffaqiyat qozonganini aytmasdan ilojimiz yo‘q.
«Kelinlar qo‘zg‘oloni» — badiiy asar, komediya. Shuning uchun uning har bir qirrasini hayotda bor-yo‘qligini surishtirib o‘tirish to‘g‘ri bo‘lmas edi. Yozuvchi san’atkorning mubolag‘a qilish, xayolotiga erk berish huquqidan keng foydalanadi. Shuning oqibatida, nihoyatda o‘ziga xos, betakror, qabariq, yorqin Farmonbibi xarakteri maydonga kelgan. Farmonbibi kelinlarining oshini zahar-zaqqumga aylantiruvchi zolim qaynona emas, balki talabchan, lekin adolatli, insofli, donishmand ayol. U o‘z tajribasiga, yaxshilik haqidagi o‘z tushunchalariga tayanib, oilaviy hayot tizginini qattiq ushlab turadi. Shuning uchun tomoshabin bu bag‘ri keng, fpkri teran, hayotga chuqur qaraydigan mehribon ayolni sevib keldi.
Said Ahmad bugungi o‘zbek adabiyotining chinorlaridan, oqsoqollaridan biri bo‘lib qoldi. Biz uni shunday deb atayotgan ekanmiz, bunda faqat uning yoshi ulug‘ligini nazarda tutayotganimiz io‘q. U o‘z iste’dodi bilan, qalamining o‘tkirligi bilan, betakror qahramonlar galereyasini yaratgani bilan bu sharafli nomga munosib ijodkordir.
San’atkor ustoz bugun muborak sakson yoshga qadam qo‘ydi. Biz bu betakror adibga uzoq umr tilaymiz — xalqimiz uchun yangi-yangi asarlar yaratib beravering, Said Ahmad aka!
Ozod SHARAFIDDINOV,
professor,
Beruniy mukofoti sovrindori.