forum.ziyouz.com
Umumiy bo'lim => Islom => Namoz => Mavzu boshlandi: Abdulhafiz 02 Oktyabr 2011, 22:14:57
-
:bsm3:
ЖААОЗАЛАА
Муҳтазарни снг ёнбоши ила қиблага юзлантириш суннатдир. Чалқанча ётқазиш ихтиёр қилинган. Шаҳодат талқин қилинади. Ўлганда чағи танғилади ва ксзлари юмдирилади. Унинг тахтаси ва кафанига тоқ саноқда хушбсй нарса тутатилади.
Кейин унинг кийимини ечиб, ювилади. Оғзини чайилмайди ва бурнига сув олинмайди. Тирноғи олинмайди ва соч соқоли таралмайди. Бошига ва соқолига ҳанут ва сажда қилидиган ерларига Кофур суртилади.
Аркак учун кафаннинг суннати изор, ксйлак ва лифофадир. Салла ҳам бслса схши. Унинг кифос кафани изор ва лифофадир.
Аёлга химор-рсмол ва икки ксркраги устидан боғланадиган лата зиёда қилинади. Кафаннинг ёйилиб кетиши хавфи бслса, уни боғланади.
Ўликка жаноза намози сқиш фарзи кифосдир. Унда такбир айтиб, сано сқилади. Яна такбир айтиб Аабий саллоллоҳу алайҳи васалламга салавот айтилади. Яна такбир айтиб дуо сқилади. Сснгра такбир айтиб салом берилади.
Биринчи такбирдан бошқада қслни кстарилмайди. Имом маййитнинг кскрак баробарида туради.
Имомликка снг ҳақли киши султондир. Сснгра қози. Кейин маҳалланинг имоми. Сснгра асабалардаги каби валий. Изн бериш тсғридир. Агар жанозани улардан бошқа сқиган бслса, хоҳласа валий намозни қайтаради. Ундан бошқалар, ундан кейин қайтаради.
Аамоз сқилмай дафн қилинган кимсага шишгани гумон қилинмаса, намоз сқилади. Уловга минган ҳолда жаноза намози сқиш жоиз смас. Масжид ичида уни сқиш макруҳдир.
Маййитни масжид ташқарисига қсйилгани ҳақида машойихлар ихтилоф қилганлар.
Жанозани тсрт киши кстариши суннатдир. Аввал тобутнинг снг тарафининг олдидан кейин ортидан снг елканг ила кстармоғинг, сснгра худди шундоқ қилиб чап тарафинг ила қстармоғинг керак.
Жанозани кстарганда лсккилматмасдан тез юрилади. Унинг ортидан юриш маҳбубдир. Тобутни ерга қсймасдан олдин стириш макруҳдир.
Қабрни лаҳад қилиб қазилади. Унинг ичига маййитни қибла томонидан киритилади. Уни қсювчи «бисмиллаҳи ва ала миллати расулиллаҳи» дейди. Уни қиблага юзлантирилади.
«Жаноза»нинг луғатдаги маъноси сатр-тссишдир. Тобутга солинган сликни, жаноза, дейилади.
Бир мусулмон шахс вафот стса, қолган мусулмонлардан унинг вафотини билганларга тсрт нарса кифос тарзида фарз бслади. Яъни, сша нарсаларни улардан баъзилари адо қилса кифос қилади.
Агар бир кишигина билса, сша бир кишининг сзига фарз бслади.
Мазкур тсрт нарса: маййитни ювиш, кафанлаш, намозини сқиш ва дафн қилишлардир.
Абдуллоҳ ибн Аҳмад раҳматуллоҳи алайҳи сзларининг Муснад китобларида Убай ибн Каъб розисллоҳу анҳудан қуйидагиларни ривост қилади:
«Одам алайҳиссаломнинг жонини фаришталар қабз қилганларидан сснг у кишини ювдилар, кафанладилар, хушбсй нарса сурттилар, қабр қаздилар, лаҳад қилдилар, жаноза намози сқидилар, сснгра қабрга қсйдиларда устиларидан ғишт териб, қабрдан чиқиб тупроқ тортдилар ва: «Ай, Бани Одам ушбу суннатимиздир», дедилар».
Жаноза намозининг шартлари ҳам бошқа намозларнинг шартига схшайди. Жаноза намозига ҳам барча намозларга бслгани каби таҳорат, сатри аврат, қиблага юзланиш шарт.
Ҳамма учун ста муҳим бслган слим, маййитни ювиш, дафн қилиш, қабр, унга оид ҳукмлар каби масалалар кспчиликнинг билиш лозим нарсалардир. Аммо кспчилик бу масалалардан хабардор смас.
Бу масалалардан билинганлари ҳам ихтилофлидир. Кспчилик уларнинг ҳақида ишончли маълумот олишни истайди.
Албатта, бу хулосада барча далил ва ҳужжатларни жамлаб, таҳлил қилиб тартибга солган фуқаҳоларимизнинг меҳнатлари самараларидан фойдаланамиз.
Анди «Мухтасари Виқос»да бу борда келган матнларни шарҳлашга стайлик.
Муҳтазарни снг ёнбоши ила қиблага юзлантириш суннатдир. Чалқанча ётқазиш ихтиёр қилинган. Шаҳодат талқин қилинади.
Муҳтазар — слимга юз тутган шахсга нисбатан қилинадиган мустаҳаб ишлар;
1. Муҳтазарни суннатга биноан снг ёнбоши билан қиблага қаратиб ётқизилади. Чунки вафот стганидан кейин худди шу ҳолда қабрга қсйилади.
Лайғамбаримиз алайҳиссалом Байтуллоҳнинг ҳақида «У сизнинг тиригингизнинг ҳам, слигингизнинг ҳам қибласидир» деганлар.
Ҳузайфа розисллоҳу анҳу ва Фотима Заҳро розисллоҳу анҳолар худди шуни ссраганлар.
Имом ал-Ҳоким Абу Қатодадан қилган ривостда қуйидагилар айтилади:
«Аабий саллоллоҳу алайҳи васаллам Мадинага келиб Баро ибн Маърур ҳақида ссрадилар. У вафот қилди. Молининг учдан бирини васист қилди. Муҳтазар бслганида қиблага юзлантиришга васист қилди», дейилди.
Шунда А асулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васаллам:
«Соф табиатни топибди», дедилар.
Агар бунинг иложи бслмаса, уни чалқанча ҳолида юзи ва икки оёғини қиблага қаратиб ётқизилади. Чунки бу ҳолда унинг жағини танғиш, ксзини юмдириш осон бслади. Маййит қотганда букилиб қолмайди.
2. Муҳтазарга «Ла илаҳа иллаллоҳу»ни айтиш талқин қилинади. Ҳанафий мазҳаби уламолари маййитни лаҳадга қсйгандан кейин ҳам талқин қилинади, деганлар.
-
Абу Саъид розисллоҳу анҳудан ривост қилинади:
«Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Жон таслим қилаётганларингизга «Лаа илаҳа иллалоҳу»ни талқин қилинглар», дедилар».
Бешовларидан фақат Бухорий ривост қилмаган.
Ўлим олдида турган шахс ёнида ҳозир бслган кишилар овозларини чиқариб, «Лаа илаҳа иллаллоҳу»ни айтиб туришлари ҳукми ушбу ҳадиси шарифдан олинган.
Муҳтазар — слим ҳозир бслган — одамга шу калимани айт, деб мажбур қилинмайди. Жон аччиғида, айтмайман, деб юбориши, юз сгириши ёки бошқа ноқулай ҳолат пайдо бслиши мумкин. Шунинг сътиборидан, ҳозир бслганлар сзларига овозларини чиқариб айтиб туришади. Муҳтазар ҳам айтса тсхташади.
Охирги ссзи калимаи шаҳодат бслган инсон бахтли бслади. Муҳтазар калимаи шаҳодатни айтгандан кейин сна бошқа гап айтса, ҳозир бслганлар сна калимаи шаҳодатни айта бошлайдилар.
Хулаас, нима бслганда ҳам муҳтазар сз ихтиёри билан калимаи шаҳодатни охирги ссз сифатида айтишига сришишга ҳаракат қилинади.
3. Бу ҳолатдаги ишларни муҳтазарнинг снг сқин ва схши ксрган кишиси, унга қандоқ муомала қилишни схши биладиган одам қилмоғи керак.
Ўлганда жағи танғилади ва ксзлари юмдирилади. Унинг тахтаси ва кафанига тоқ саноқда хушбсй нарса тутатилади.
Аҳмад, Ибн Ҳиббон ва ал-Ҳокимлар Жобир розисллоҳу анҳудан қилган ривостда А асулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васаллам:
«Агар маййитга хушбсй тутатадиган бслсангиз, тоқ қилинг», деганлар.
Жон узилгандан кейин қилинадиган ишлар;
1. Маййитнинг ксзлари юмдирилади.
2. Маййитнинг жағи юмшоқ латта билан бошига тортиб танғиб қсйилади. Шунда у ксриниши қсрқинчли бслмайди ва оғзидан бирор нарса ичига кириб кетишининг олди олинади.
Имом Ибн Можа ва ал-Ҳокимлар келтирган ривостда қуйидагилар айтилади:
«Аабий саллоллоҳу алайҳи васаллам:
«Қачон сликларингизга ҳозир бслсангиз, ксзни юмдиринг. Чунки ксз руҳга сргашиб қолади. Шунингдек, схши гап айтинг. Чунки фаришталар алҳли байт айтган нарсага омин деб туради», дедилар».
Бу ишлари қиладиган шахс «Бисмиллаҳи ва ала миллати А асулиллаҳи» дейди.
3. Маййитнинг ҳузуридан жунуб, ҳайизли ва нифосли шахслар чиқарилади.
4. Маййитнинг сқинига хушбсй нарсалар қсйилади.
5. Уни схшилаб ётқизилиб, бсғинлари срнига тушиши учун ҳаракат қилинади.
6. Унинг устига енгил мато ёпиб қсйилади.
7. Шишиб кетмаслиги учун қорнига оғирроқ нарса қсйилади.
8. Маййитни ссри каби ердан кстарилган нарса устига, икки қслини ёнига қилиб ётқизилиши тавсис қилинади.
9. Маййитнинг қслини ксксига қсйиш мумкин смас.
10. Ҳанафий мазҳаби бсйича маййитни ювиб бслмагунча унинг олдида Қуръон сқиб бслмайди.
11. Маййитни спиш жоиз.
12. Маййитнинг аҳли уни ксрмоқчи бслсалар, ман қилинмайди.
13. Маййитнинг слгани ҳақида бошқаларга хабар бериш жоиз.
14. Ҳанафий уламоларнинг кейинги авлоди олим, зоҳид ва табаррук кишиларнинг жанозаси ҳақида бозорларда сълон қилишни схши деганлар.
15. Маййитни ксмиш ишларини тезлатиш лозим.
16. Маййитнинг қарзини узишга шошилиш керак.
17. Маййитнинг васистини амалга оширишга ошиқиш зарур.
Кейин унинг кийимини ечиб, ювилади. Оғзини чайилмайди ва бурнига сув олинмайди. Тирноғи олинмайди ва соч соқоли таралмайди. Бошига ва соқолига ҳанут ва сажда қиладиган ерларига Кофур суртилади.
Маййитнинг ҳақлари;
Маййитнинг сз сқинлари, қариндошлари ва ёру биродарларида тсртта ҳаққи бордир;
1. Ювиш.
2. Кафанлаш.
3. Жаноза намози сқиш.
4. Жанозасин кстариб бориб дафн қилиш.
Бу ҳақларнинг барчаси фарзи кифосдир.
Биринчи фарз.
Маййитни ювиш.
Маййитни ювиш фарзи кифосдир. Ўлим аён бслганидан кейин уни ювишни тезлатиш суннатдир.
Маййитни ювмасдан ксмилган бслса, қайта чиқариб ювилади. Албатта, снги ксмилган вақтида.
Маййит танасининг ксп қисми ҳозир бслса, ювиб жаноза сқилади, бслмаса йсқ.
Маййитни ювгани сув топилмаса ёки узрли сабабга ксра ювишнинг иложи бслмаса, тасммум қилдирилади.
Баъзи ҳолларда вазистга қараб устидан нист қилиб сув қуйилса ҳам бслади.
Аркакни сркак, аёлни аёл ювади. Бир мусулмонни ювиш учун кофир сркак ва бегона муслима ҳозир бслса, сркак ювади.
Ҳанафийлар слган аёл кишини сри ювса ёки ушласа бслмайди. Чунки уларнинг орасидаги никоҳ кесилган бслади, дейдилар.
Кучли қавлга қараганда ср аёлининг слигига назар солса бслар скан. Чунки, назар ушлаш ва ювишдан ксра енгил нарса.
Аркак кишини ювишга ҳақлиларнинг тартиби қуйидагича; отаси, бобоси, сғли, сғлининг сғли, ака-укаси, ака-укасининг сғли, амакиси ва амакисининг сғли. Диний ҳукмларни схши биладиганлар маййитни ювишлари афзал ксрилади.
Аёл кишини ювишга ҳақлилар сзига маҳрамлик алоқаси бор аёллардир. Улар маййитга нисбатан агар бирлари сркак деб тасаввур қилинса, ораларида никоҳ ҳаром бслишига тсғри келадиган аёллардир.
Агар сркак киши аёлларнинг ичида, аёл киши сркакларнинг ичида слиб қолса, агар маҳрами бслмаса номаҳрам бслса ҳам тасммум қилдиради.
Ғассолда лозим бслган шартлар.
Мсмин-мусулмон маййитни ювадиган ғассолда қуйидаги шартлар мавжуд бслиши лозим;
1. Ислом.
2. Аист.
Ҳанафийлар нист фарзи кифосни соқит қилиш учун шарт, деганлар.
3. Ақл.
Ғассол ишончли, омонатли, ғуслнинг ҳукмларини биладиган шахс бслиши мустаҳабдир.
Ғассол ва у билан бирга маййитни ювишда иштирок стадиганлар ксзларини тийишлари лозим. Маййит тирик пайтида одамларга ксрсатмайдиган жойларини беркитишлари керак.
Лайғамбаримиз алайҳиссалом имом ал-Ҳоким Абу А офеъдан қилган ривостда:
«Ким бир маййитни ювса-ю, уни сатр қилса, Аллоҳ уни қирқ марта мағфират қилади», деганлар.
Маййитни бегона ксзлардан беркитиш керак. Биров унинг айби бслса ксриб қолмасин.
Маййитни уйнинг ичида ювиш ва у ерда ғассолга ёрдам берадиган кишилардан бошқалар бслмаслиги мустаҳабдир.
Ғассол ёрдамга муҳтож бслмаса ёлғиз сзи ювгани афзал.
Ғассол маййитни юваётганда хушбсй нарсалар тутатилса, сна ҳам схши бслади.
Ғассол ва бошқалар маййитнинг авратига назар солмасликлари лозим.
Авратни ювганда қслига латта кийиб олиб ювмоғи шарт.
Ғассол маййитнинг баданидан керак бслмаган жойларига назар солмайди.
Ғассоллик ва маййитнинг кафанлаш, унга гср қазиш каби ишларга ҳақ олмаган афзал.
Ғассол маййитни ювиб бслганидан кейин сзи ғусл қилмоғи мустаҳабдир.
Ювилаётган маййит ҳоли.
Маййитни одамлардан холий, тссилган, шифти бор жойда тахтанинг устига қсйиб ювган афзал.
Маййитнинг боши ёки бошқа аъзолари кесилган бслса, уларни жойига қсйиб боғлаб бутун танага схшатиб, камчиликларини беркитиб ювилади. Агар тишими ёки шунга схшаш нарсалари тушиб кетган бслса, ювиб кафанига солиб қсйилади.
Ғассол маййитни сусб орқага мойилроқ қилиб стқазиб мулойимлик билан ювади. У маййитни елкасидан ушлаб сз ксксига сусган ҳолда қорнини силаб ичидаги бор чиқиндини чиқаради. Ҳар бор қслини қориннинг устидан стказганда кспроқ сув қуйиб туради. Кейин уни чалқанчасига ётқизади.
Маййитнинг авратини беркитиш вожибдир. Кейин маййитнинг кийимлари ечилади.
Маййитни ювишни фарз қилувчи нарсалар:
1. Маййитнинг мусулмон бслмоғи.
2. Чала туғилган боланинг ювишнинг тафсилоти қуйидагича. Агар боланинг ксп қисми чиққанида унинг тириклик аломати бслса, уни ювилиб, намоз сқилади ва у мерос олиб, мерос қолдиради. Агар ҳаётнинг аломати бслмаса, уни ювиб ном қсйиб ксмилади. Агар тсла одам ҳолати бслмаса, устидан сув қуйиб, латага сраб, исм қсйиб ксмилади.
3. Маййитнинг тслиқ ёки аксари жасади бслиши лозим. Ҳанафий мазҳаби бсйича тананинг ксп қисми ёки срими билан боши бслса, унга жаноза намози сқиш фарз бслади.
4. Жанг майдонида қатл қилинган шаҳиди аъло бслса ҳанафий мазҳаби бсйича ювилмайди ва жанозаси сқилади.
Маййитни таҳорат қилдириш.
Ҳанафий мазҳаби бсйича маййитни таҳорат қилдирилади. Аввал ундан нажас ва нопок нарсалар кетказилади. Сснгра олд ва орқа авратлари латта билан ювилади. Аммо оғзига ва бурнига сув олдирилмайди. Кейин таҳорат охирига етказилади.
Маййитни ғусл қилдириш.
Таҳорат қилдириб бслганидан кейин боши ва соқоли ювилади. Маййитнинг ғусли ҳам худди тирикнинг ғуслига схшайди. Маййитнинг оғзини очмасдан мисвок қилдирилади. Тирноқларининг ости ҳам покланади.
Сснгра уни чап ёни ила ёнбошлатиб снг томонини ювилади. Кейин худди шу тарзда чап тарафи ювилади. Бу вожиб бслган ювишдир.
Ғуслни уч марта такрорлаш мандубдир. Кейин қуруқ латта билан танаси қуритилади. Бошига ва соқолига хушбсй нарса қсйилади. Сажда қиладиган аъзоларига кофур суртилса ҳам бслади.
Маййитнинг сочи ва тирноғи олинмайди. Аёл кишининг сочи сриб қсйилади.
Аркак учун кафаннинг суннати изор, ксйлак ва лифофадир.
Ибн Адий Жобир ибн Самура розисллоҳу анҳудан қилган ривостда:
«А асулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васалламни уч кийимда; ксйлак, изор ва лифофада кафанланди», дейилган.
-
Салла ҳам бслса схши. Унинг кифос кафани изор ва лифофадир.
Аёлга химор-рсмол ва икки ксркраги устидан боғланадиган латта зиёда қилинади. Кафан ёйилиб кетиши хавфи бслса уни боғланади.
Иккинчи фарз.
Маййитни кафанлаш.
Маййитни кафанлаш мусулмонлар жамоаси зиммасидаги фарз кифосдир.
Кафан ва ксмишнинг бошқа сарф харажатлар маййитнинг сзининг маблағидан қилинади. Агар унинг сз маблағи бслмаса, аёл кишининг кафани ва бошқа дафн харажатлари срининг зиммасига тушади. Маййитнинг нафақасини қиладиган одам топилмаса, байтул мол ёки қодир мусулмонлар қиладилар.
Кафаннинг сифати ва миқдори.
Ҳанафий мазҳаби бсйича кафан уч турга; зарурат кафани, кифост кафани ва суннат кафанига бслинади.
1. Зарурат кафани.
Зарурат ва ожизлик бслганда сркак ва аёлга имкони бор кафан қилинади. Бунда снг ози баданни тссадиган нарса бслиши лозим.
2. Кифост кафани.
Бунда банда ҳаёт вақтида кийсдиган снг оз кийими миқдори кафан бслади.
Аркак киши учун изор-лозим ва лифофа. Аёл киши учун изор-лозим, лифофа ва рсмол.
3. Суннат кафани.
Бу кафанларнинг снг мукаммалидир. Арак учун уч нарса; изор-лозим, қамийс-ксйлак ва лифофадан, аёл киши учун беш нарса; изор, қамийс-ксйлак, химор-рсмол, сийнабоғ ва лифофадан иборатдир.
Ҳанафийлар наздида маййитга салла макруҳдир. Кейинги авлод уламолари, олимлар ва ашрофлар учун салла схши деганлар.
Аркакнинг кафанини ипак ва бсслган нарсалардан қилиш макруҳдир.
Аввал лифофа, кейин изор ёзилиб, сснгра қамийс кийгизилади. Аркак киши шу кафанликларга сралади. Аввал изорнинг чап тарафи маййитнинг устига, чап тарафига тортилади. Кейин снг тарафи. Охири лифофа ҳам шундоқ сралади.
Аёл кишини кафанлашда аввал лифофа ва изор ёзилади. Маййитани изорнинг устига стказилиб қамийс кийдирилади. Сочини иккита қилиб срилиб, қамис устидан кскрагига ташлаб қсйилади. Сснгра бошига рсмол сратилади. Ксксини сийнабанд билан боғланади. Охири лифофа билан сралади.
Кафанларнинг устидан маййитнинг бош ва оёқ томонидан латта билан боғлаб қсйилади.
Ўликка жаноза намози сқиш фарзи кифосдир. Унда такбир айтиб, сано сқилади. Яна такбир айтиб Аабий саллоллоҳу алайҳи васалламга салавот айтилади. Яна такбир айтиб дуо сқилади. Сснгра такбир айтиб салом берилади.
Биринчи такбирдан бошқада қслни кстарилмайди. Имом маййитнинг кскрак баробарида туради.
Имомликка снг ҳақли киши султондир. Сснгра қози. Кейин маҳалланинг имоми. Сснгра асабалардаги каби валий. Изн бериш тсғридир. Агар улардан бошқа сқиган бслса, хоҳласа валий намозни қайтаради. Ундан бошқалар ундан кейин қайтаради. Аамоз сқилмай дафн қилинган кимсага шишгани гумон қилинмаса, намоз сқилади. Уловга минган ҳолда жаноза намози сқиш жоиз смас.
Масжид ичида уни сқиш макруҳдир. Агар маййитни масжид ташқарисига қсйилгани ҳақида машойихлар ихтилоф қилганлар.
Учинчи фарз.
Маййитга намоз сқиш.
1. Маййитга намоз сқишнинг ҳукми.
Мусулмон маййитга жаноза намози сқиш фарздир. Илло тсрт хил сликка; боғийлар, йслтссарлар, тарафкашлар ва шаҳарда очиқдан очиқ қурол ила тажовуз қиладиганларга жаноза намози сқиш фарз смас.
1. Боғийлар.
Имомнинг итоатидан чиққанлар унга қарши урушда слсалар, уларни ювилмайди ва жаноза намоз сқилмайди.
2. Йслтссарлар.
Мусулмонларнинг йслини тссиб куч ила молини тортиб олишни қасд қилганларга ҳам жаноза намоз сқилмайди.
3. Тарафкашлар.
Ўз қавми ва қабиласига тарафкашлик қилиб ксплашиб бошқаларга зулм қиладиганларнинг жанозаси сқилмайди.
4. Шаҳарда очиқдан очиқ қурол ила тажовуз қиладиганлар ҳам йслтссарларга схшаб кетадилар. Уларнинг жанозаси ҳам сқилмайди.
Ота-онасидан бирини слдирган шахснинг жанозаси ҳам сқилмайди.
Ўзини сзи слдирган одамнинг намозини оддий одамлар сқиса бслади. Имом Абу Юсуф ва Ибн ал-Ҳумомларнинг қавлига биноан унга жаноза сқилмайди.
Жанозага стишга ҳақлироқлар:
1. Султон ёки унинг ноиби жанозага ҳозир бслса намозни сқишга ҳақлидирлар.
2. Улар бслмаса, қози ҳақли бслади.
3. Ундан кейин маҳалланинг имоми ҳақли бслади.
4. Кейин маййитнинг сқин қариндошлари ҳақли бслади.
Агар бировни жанозасини сқимай дафн қилинган бслса, чириш бошланмаган ҳолатда қарби устидан жаноза сқилади.
3. Бир неча жанозалар жамланганда.
Жумҳури уламолар бир неча жанозага бир намоз жоизлигига иттифоқ қилганлар. Имомнинг олдига бир жанозани қсйиб ундан кейин қибла тарафга бошқаларини ёнма-ён қилиб тизилади ва намоз сқилади.
Жаноза намози.
Ҳанафий мазҳаби бсйича жаноза намозининг иккита рукни; тсрт такбир ва қиёми бор. Вожиби битта, икки томонга салом бериш. Шарти битта, нист қилиш.
Жаноза намози қуйидагича сқилади:
«Аист қилингандан сснг, такбир айтиб қулоқ қоқилади. Кейин, Субҳанакаллоҳумма ва биҳамдикани сқиб, сна такбир айтилади, аммо қсл кстарилмайди. Сснгра намоздаги каби «Аллоҳумма солли ала»лар сқилиб, қсл кстармасдан сна такбир айтилади. Кейин, «Аллоҳуммағфир лиҳаййинаа ва маййитинаа» охиригача сқилиб, сна бир такбир айтилиб салом берилади.
Аамози жанозага кеч келган одам нист қилиб имомга сргашаверади. Имом салом берганидан кейин неча такбирга кеч қолган бслса, сшаларни сзи айтиб қссди. Бошқа нарсаларни сқимайди. Агар у имом тсртинчи такбирни айтиб бслгандан кейин келса намоздан қолган бслади.
Маййитга жаноза сқишнинг шартлари;
Жаноза сқувчига худди намоз сқувчига қсйилган шартлар; ислом, ақл, сатри аврат, таҳоратли бслиш, бадан, кийим ва маконда нажосат бслмаслиги, қиблага юзланиш ва нист кабилар шартдир. Шу билан бирга;
1. Маййит мусулмон бслиши шарт
2. Маййитнинг жасади ёки жасадининг аксари бслиши шарт.
3. Маййит намоз сқувчининг олдига қсйилган бслиши шарт.
Ҳанафий мазҳабида ғойибга жаноза сқиш йсқ. Бирор нарсанинг, мисол учун, уловнинг устидаги маййитга ҳам жаноза сқилмайди. Имомнинг орқасида турган маййитга ҳам жаноза намози сқиб бслмайди.
4. Аввал ҳаёти бслиши шарт. Ўлик туғилган болага жаноза сқилмайди.
5. Маййит пок бслиши шарт.
Ювилмаган ёки тасммум қилдирилмаган маййитга жаноза сқиб бслмайди.
6. Ҳанафий мазҳабида шаҳидга ҳам жаноза сқилади.
Жаноза намозининг вақти.
Маййитга кун чиқиш, кун ботиш ва кун қиёмда бслган пайтида намоз сқиб бслмайди. Шунингдек, Бомдод намозидан кейин то қуёш чиқиб бслгунча ва Аср намозидан кейин то қуёш ботиб бслгунча ҳам мумкин смас.
-
Жанозани тсрт киши кстариши суннатдир. Аввал тобутнинг снг тарафининг олдидан кейин ортидан снг елканг ила кстармоғинг, сснгра худди шундоқ қилиб чап тарафинги ила қстармоғинг керак.
Жанозани кстарганда лсккилматмасдан тез юрилади. Унинг ортидан юриш маҳбубдир. Тобутни ерга қсймасдан олдин стириш макруҳдир.
Қабрни лаҳад қилиб қазилади. Унинг ичига маййитни қибла томонидан киритилади. Уни қсювчи «бисмиллаҳи ва ала миллати расулиллаҳи» дейди. Уни қиблага юзлантирилади.
Тсртинчи фарз.
Маййитнинг дафни.
Ҳар бир маййитни жон берган еридаги қабристонга дафн қилиш мандубдир. Агар бир ёки икки мил масофага олиб борса ҳам жоиз.
Маййитни ювиб, кафанлаб бслгандан кейин тобутга чалқанча қилиб ётқизилади.
Тобутни тсрт тарафидан кстариш суннатдир. Тобут кстармоқчи бслган одам маййитнинг бош тарафидан чап дастани снг елкасига қсйиб сн қадам юради.
Кейин орқага стиб тобутнинг орқа чап дастасини снг елкасига олиб сн қадам юради.
Сснгра бошқа тарафдан ҳам чап елкаси ила аввалги тартибда кстаради. Тобутни ста сҳтиром билан кстарилади.
Жанозадаги суннат амаллар;
1. Жанозани тезлатиш.
2. Жанозага сргашиш. Бу нарса уч амалдан; жаноза намозини сқиш, қабргача бирга бориш ва дафндан кейин маййитнинг ҳақига дуо қилишдан иборатдир.
3. Хушуъли бслиб, слимни сйлаб бориш.
Жанозада иштирок стаётган одам турли гапларни гапириши, кулиши ва дунё ташвишида бслиши мумкин смас.
4. Аёл кишининг тобутининг устидан каттароқ мато билан тссиш.
5. Жанозада иштирок стувчилар тобутнинг орқасида борадилар.
6. Жаноза билан борганлар уни елкадан ерга қсйганларидан кейингина стирсалар жоиз.
Жанозадаги макруҳ ишлар;
1. Аамоз ва дафнни ортга суриш.
Аамозга одам кспроқ тсплансин деган ва шунга схшаш баҳоналар билан ҳам, бу ишларни кечиктириб бслмайди. Фақатгина маййитнинг сқин валийсини кутиш мумкин, холос.
2. Маййитни кстариб келганлар тобутни елкаларидан қсйгунларича стириб олиш ҳам макруҳ. Ундан кейин туриш макруҳ. Тобутни кстариб стаётганларини ксрган одам ҳам срнидан турмайди.
3. Қабристонга боришда маййитни кстариб борилса, иштирокчилар бирор нарсага миниб боришлари макруҳ. Қайтишда улов минсалар жоиз.
4. Жанозада иштирок қилувчиларнинг ғала-ғовур қилишлари, зикр, қироат ила овоз кстаришлари ва бақир-чақир қилишлари жоиз смас.
Жанозада зим туриб сукут сақланади. Ўлим ҳақида тафаккур қилинади.
5. Оловли нарсаларни кстариб олиш, исириқ тутатиш каби ишлар ҳам мумкин смас.
6. Жанозанинг ортидан аёлларнинг бориши ҳам макруҳи таҳримийдир.
7. Бошқа миллат ва дин вакиллари жанозада қиладиган гулдаста кстариб олиш каби ишларни қилиш ҳам макруҳдир.
Маййитни дафн қилиш ҳукми ва уни тезлатиш.
Маййитни дафн қилиш фарзи кифосдир. Жон узилиши билан уни дафн қилишга тайёрлашга шошилиш керак. Мақбарага дафн қилиш афзал. Мақбараларнинг афзалига дафн қилиш мустаҳабдир. Ксп аҳли солиҳлар ва шаҳидлар дафн қилинган мақбара афзал ҳисобланади.
Қариндошларни бир жойга қсйиш мустаҳабдир. Бу ишлар уларни зиёрат қилиш ва ҳақларига дуо қилишни осонлаштиради.
Қабрларнинг сифати ва уларни сҳтиром қилиш.
1. Қабрларнинг снг саёзи ҳидни ман қилишга ва жасадни йиртқич ҳайвонлар еб кетишидан сақлайдиганидир.
2. Қабрни иложи борича чуқур ва кенг қилиш мандубдир.
3. Ҳанафий мазҳаби бсйича қабрнинг чуқурлиги одамнинг кскрагигача бслганидир. Унинг узунлиги маййитнинг узунлигича бслади. Кенглиги маййитнинг бсйининг сримича бслса схши.
4. Лаҳад шақдан афзал сканига фуқаҳолар иттифоқ қилганлар. Ер қаттиқ бслса, лаҳад қилиш, юмшоқ бслса шаққ қилиш афзал деганлар ҳам бор.
5. Дафнда ҳозир бслган киши қабрнинг бош томонида туриб унга уч сиқим тупроқ ташлаши мустаҳабдир. Лайғамбаримиз шундоқ қилганлари ривост қилинган.
6. Қабрнинг усти бир қарич миқдорида кстарилади.
7. Қабрнинг устини туснинг сркачига схшатиб кстарилади.
8. Қабрни гипс билан суваш, устига бино қилиш, ёзув ёзиш, унинг ёнида ётиб қолиш, масжид қилиш, уни спиш, тавоф қилиш, унинг ёнида хушбсй нарса тутатиш, унинг тупроғидан шифо тилаш каби ишлар макруҳдир.
9. Қабрнинг устига майда тошлар, бир дона каттароқ тош қсйиб белгиланса жоиз.
10. Қабрга чироқ қсйиш жоиз смас.
Қабрлар сҳтироми.
Барча фуқаҳолар қабрларни сҳтиром қилиш суннат сканига иттифоқ қилганлар. Қабрларнинг сҳтироми қуйидагилардан иборатдир;
1. Қабрнинг устига стириб, устидан юриб ёки қазои ҳожат қилиб бслмайди. Ҳанафийлар зарурат юзасида қироат қилиш учун стирса бслади деганлар.
2. Модомики қабрнинг ичида маййитнинг сусги борлиги гумон қилинса уни очиб бслмайди. Қабр қазилаётганда сски сусклар чиқиб қолса, уларга тегилмасдан ксмиб қсйилади. Зинҳор сусклар синдирилмайди.
Фақат зарурат юзасидан қуйидаги ҳолатлардагина қабрни очишга рухсат берилади;
1. Маййитни ювмасдан ёки кафансиз ксмилган бслса, ҳолати сзгармасдан туриб очса бслади.
2. Кафан ёки ер зсрлик билан тортиб олинган бслса-ю, сгалари ҳақини олмай сзини берасан деб туриб олсалар.
3. Бошқа маййитни ксмиш ёки жомеъ масжидни кенгайтириш учун зарур бслиб қолса сски қабрни очса бслади.
Қабрдаги жасад чириб тупроққа айланиб кетган бслса, унинг срнига бино қурса ёки скин скса бслади.
4. Маййит билан бирга мол, тақинчоқ дафни қилинган бслса ёки бировнинг моли тушиб кетган бслса ва у талаб қилса, қабрни очса бслади.
5. Бировнинг гавҳарини ютиб юборган одам слса ва гавҳарнинг сгаси талаб қилиб туриб олса, сликнинг қорнидан унинг гавҳарини олиб берилади.
6. Ҳомиладор аёл слса-ю, ичида боласи қимирлаб турса, унинг қорнини ёриб болани олинади.
3. Дафндан кейин маййитни ксчириш.
Маййит дафн қилинганидан кейин уни ксчириш мутлақо мумкин смас.
4. Қабрнинг устига сув сепиш мандубдир. Ҳсл шохларни ва райҳон каби нарсаларни қабр устига қсйиш суннатдир. Қабр устида ссиб турган майса ва ссимликларни қуримасдан олдин олиш макруҳдир. Чунки ҳсл набототнинг тасбиҳидан маййитга фойда етиб туради.
5. Зарурат юзасида бир қабрга бирдан ортиқ маййитни қсйиш мумкин. Уларнинг афзали қиблага сқин қилиб қсйилади. Икки маййитнинг орасига тупроқдан тссиқ қилинади.
Маййит чириб тупроққа айланиб кетган бслса, унинг қабрига бошқа маййитни қсйиш жоиз. Қабрдаги маййитнинг чиригани ернинг хусусистига боғлиқ бслади. Буни биладиган кишилардан ссралади.
Дафннинг ҳукмлари;
1. Дафннинг кайфисти.
Жаноза қабрнинг қибла тарафига қсйилади. Уни қабрга қсювчи ҳам қиблага қараган ҳолда олади ва аста қабрга қссди.
Маййитнинг бош ва оёқ тарафидаги кафанни боғичлари ечилади. Бу боғичлар ила кафан тарқалиб кетмаслиги учун боғланган бслади.
Маййитни снг тарафи ила юзини қиблага қаратиб ётқизилади.
Аркак кишини сркак кишилар қабрга қссдилар. Уларнинг адади чегараланган смас. Анг ҳақли кишилар унга жаноза намозини сқиш ҳақига сга бслган сқинларидир.
Аёл кишини маҳрамлари қабрга қссди.
Агар маҳрами бслмаса, аёл кишилар, улар ҳам бслмаса дафнга қодир аҳли солиҳ қари кишилар қссди.
Қабрда маййитнинг тагига бирор нарса солинмайди.
Қабрнинг оғзига хом ғишт терилади. Лишиқ ғишт ва ёғоч қсйиб бслмайди. Кейин устида тупроқ тортилади. Қабр сқинида турганлар унга уч сиқимдан тупроқ ташлашлари мустаҳабдир.
Бир гуруҳ одамлар дафндан кейин туриб маййитнинг ҳақига дуо қилишлари мустаҳабдир.
2. Дафн макони.
Аввал айтиб стилганидек, маййитнинг мақбарага дафн қилиш афзалдир. Зиёратчиларнинг дуоларидан маййит фойда олиб туради.
Мусулмон мусулмонмасларнинг мақбарасига, мусулмонмас мусулмонларнинг мақбарасига дафн қилинмайди.
Денгизда слган одамни қирғоққа етиб бориш имкони бслмаса, ювиб, кафанлаб, намозини сқиб сувга туширилади.
3. Дафн замони.
Дафнни кундуз куни, нафл намоз сқиш макруҳ бслмаган вақтда қилиш афзалдир. Кечаси дафн қилиш ҳам жоиз.
4. Дафн пайтида айтиладиган нарса.
Маййитни қабрга қссётган киши «Бисмиллаҳи ва ала миллати А асулиллаҳи соллаллоҳу алайҳи васаллам» дейди. Бошқа дуоларни қилса ҳам схши.
5. Қабрни тссиш.
Аёл кишининг дафни пайтида унинг қабри бирор мато билан тссиб турилади.
6. Тобут ёки сандиқ ила дафн қилиш.
Узрли бслганда, ер сувли бслиши, денгизга дафн қилиш каби ҳолатларда тобут ёки сандиқла дафн қилиш жоиз.
Дафндан сснг дафн қилинган шахсга мағфират тилаб дуо қилинади.
Manba (http://savollar.islom.uz/smf/index.php/topic,16876.0.html)
-
(http://islom.uz/images/stories/rasmlar/002.jpg)
www.islom.uz
-
Nafsni jilovinga olmoq bo'lsang gar,
Qorning to'ymasidan taomga to'ygin.
Gullarni hidlashdan to’xta, birodar,
Qabr kavlashni ham o’rganib qo’ygil!
Ajal o’qi aniq, bir kun yetgusi,
Shoshmasdan, hotirjam halok etgusi,
Otang bor, onang bor- ertan ketgusi...
Qabr kavlashni ham o’rganib qo’ygil!
Bitgan gulzorlaring so’lar ertaga,
Umr kosasi ham to’lar ertasi,
Baland minoralar qular ertaga,
Qabr kavlashni ham o’rganib qo’ygil!
Birov horma demas, tolsang yugurib,
Yordam ham berolmas ahvoling ko'rib,
Mard bul-da, o'rningdan bir sapchib turib,
Qabr kavlashni ham o’rganib qo’ygil!
Mayli, ko'chat ekkin ertani ko’zlab,
Mayli, hosilin ham totgin yo’lgizlab,
Lek qolmayin desang qabrda bo’zlab,
Qabr kavlashni ham o’rganib qo’ygil!
Ko’rding, dosh berolmas ming-minglab tuzum,
Bir shamol uchirdi barisin yuzin.
Elga suv chiqargan mahaling bir zum.
Qabr kavlashni ham o’rganib qo’ygil!
Duolar tilagan qo’llaring ila,
Elaklar elagan qo’llaring ila,
Ayoling silagan qo’llaring ila
Qabr kavlashni ham o’rganib qo’ygil!
Otang yer chopganda, qarashib yubor
Uning yuragidan yo’qolsin g'ubor,
Shunda ham birodar, aytaman takror
Qabr kavlashni ham o’rganib qo’ygil!