Shunchalik achchiq so'zlar aytib ko'nglimni og'ritgach:"Hafa qilardimu, shukr eting", deganichi. O'yladiki, men hafa bo'lmadim. Uning meni hafa qilmadi, shunchaki nadihat qildi. Ko'rgulik deya o'yladim, ko'rgulik. Haqoratni fazilat deya sanaydigan ayol bilan yashaymanmi? Ko'rglik emasmi? Bunday achchiq gaplarni umrimda eshitmaganman. Ota-oanm mnega bunday so'zlarni aslo aytgan emas. Bu gaplar o'y hayolimga ham kelmagan. Ko'ngil qolish  va hafagarchilik neligini bilib oldim...
-Inson zoti bior ayb uchun bundan ortiq malomatga qolishi mumkinmi? Ahir uyimizdan bundey qo'pol, qattiq gapirilmas, otam bunga yo'l qo'ymas edilar.Mehribon oanjonim menga bu tarzda muomala qilgan emas, boshimga shunday kunlar kelishini hayolimga ham keltirmagandim. Qiziq, bizning uyda ham kelin bo'lsa unga qanday muomala qilgan bo'lardik-a? Inson zulmni boshidan kechiragni, tanigani uchun ham shunday zolim bo'larmikan yo?Aslida har bir qaynona ham kelin bo'lib ko'rgan-ku ahir. Ho'sh, nega endi mushketti? O'zi tortgan zulm alamini birovdan olmoq kerakj? Yigirma besh yil keyingi hayorimni hayolan tasavvur qilamna. Sochlarim oqargan, o'g'lim uylangan. Kelin hizmatda. Qahva tayyorlab oldimga qo'yadi. Mening qo'llarim titraydi, qahvani to'kib yuboraman. Ustiga-ustak kelinga jahl qilaman. Baqiraman:"Biroz nari qo'ysang bo'lmasmidi?"Ko'nglini og'ritaman.Aybsiz kelin,mening achchiq zahar gaplarimga chidolmaydi,yig'laydi.Unga rahm qilish o'rniga, jahl qilaman:
-Yig'la, yig'la,bir paytlar meni ham yig'latganlar.Men boshimdan o'tkazdim bu ko'rgulikni. Sen ham totib ko'r. Bunisi hali holva, boshimdan o'tgan azoblarni senga ham torttirmasam,Kazbon otimni boshqa qo'yaman. Qahva to'kishni ko'rsataman hali senga...
"Imillama,Kazbon ovqat kechga qolmasin".
Qaynonam ovozidan cho'chib o'zimga keldim. Yeng shimarib darhol ovqatni pishira boshladim. Haligi hayolim ko'z o'ngimdan ketmadi. Yo, ALloh men ham nahot shunday insofsiz bo'lsam.Agar shunday qaynona bo'ladigan bo'lsam, o'sha kunga yetkazmay meni jonimni ol,Rabbim,-deya duo qildim.
Bu safar bir nuhoshlik bo'lmasin deya e'tibor berib pishirdim ovqatni. Kechqurun dasturhonga tortilganida negadir yana kuygan hid kelgandek bo'ldi. Erim bir ikki qoshiq ovqat yegandan keyin menga:
- kazbon, ovqatda kuyik hidi bormi, qaragin-a?-dedi. Inkor eta olmadim. Chunki hidni men ham sezgan edim.
- Ha biroz kuygan shekilli,-dedim noiloj. Gapga qaynonam aralashdi:
-0 Shunaqasi ham bo'lib turadi,kelin hali o'rganmagan.O'rganib ketadi. Keyingiz safar e;tibor beradi. E, bolam,biz ham shunaqa edik. Yangi kelin bo'lib tushganimda necha martalab kuydirganman...

Onasining gaplaridan erimning kayfiyati chog' bo'lgan edi. Kulimsirab so'radi:
- Ona, siz ham ovqatni kuydirgnamisiz?
-Albatta,o'g'lim,-dedi qaynonam va menga qarab:
-Hali yangi kelinsan. Baland pastni yahhsi bilmaysan. Hohlaysanmi, yo'qmi bunday aks hollar sodir bo'ladi. Bir kuni o'choqqa obqat qo'yib qo'shni honaga o'tdim. Bir payt burnimga kuygan narsani hidi urilgandek bo'ldi. Bu nima ekan-a?Qo'shnilardan birortasi o'choqqa ovqat qo'yganu unutgan. Qozondagi ovqat esa chasir chusur kuymoqda degan hayolga bordim. Tashqariga chiqdim, hid ozaydi. Birdan ovqat qo'yganim esimga tushdi. Va boshimdan bir paqir qaynoq suv quygandek bo'ldi. Yugurdim. Ne ko'z bilan ko'rayki, ovqat kuyib jizg'anak bo'libdi. Eshik yopiq bo'lgani uchun hid tashqariga chgiqmagan. Shundagi ovqatga suv quymaganim esimga tushdi. Biroq g'isht qopildan ko'chgan edi. Darhol onamga:"Shu-shu narsalarni olib keling',deya habar yubordim. Hech ham unutmayman, onam aytib yuborgan narsalarimni o'zlari yugurib olib keldilar. "Tinchlikmi,qizim". Ovqatni kuydirib qo'yganimni aytdim. Onam yeng shimarib ovqat tayorlashga kirishdi.Men qozon tagidagi kuyganlarni qirib tozaladim.Ularni boqqa ko'mayotgan mahalim qaynonamkeldilar. Hech narsani sezmadi.
Qaynonam bularni gapirib bo'lgach,kerishib:
- Eh-he, qayda qoldi u eski qaynonalik davri. Shunday holat yuz bersa, eri bor demay qozonni naq boshiga kiygizib qo'yadi. Bunday holatlar bo'lib turadi,bolam. Qani yeylik,bo'lar ish bo'libdi.
Bu yerda bir anglashilmovchilik borga o'hshaydi. Chunki ovqat pishishi bilan mazasini tatib qo'ygan edim. Yahshi edi. Balki qaynonam kunduzi aytgan gaplariga pushaymon bo'lganmikin?Menga gap tegmasligi uchun bunday insoniylik namunasini ko'rsatayotganmikin? Tun bo'yi bunday savollar menga tinchlik bermadi.Biroq saharda idish tovoqlarga qarar ekanman, turgan joyimda qotib qoldim. Men kuygan qozonni yahhsilab yuvmagan ekanman. Qozon ichida qolib ketgan kuyik qoldiqlari bir qoshiq bilan yahshilan qirib olingan edi. O'zimcha o'yladim:ovqatdan o'z-o'zidan kuyik hidi kelsa, kuygan qozonni birov tozalab qo'ysa...Buning mohiyatiga aql yetmaslik uchun ahmoq bo'lish kerak holos. Tishimni tishimga qo'yib, sabr qildim. Ovozimni chiqarmadim.

Oradan bir necha kun o'tdi. Kunduzlari menga dushmandek tashlanadigan qaynonam, o'g'lining yonida onamdek mehribon edi.Uning bu munofqiligi  menga shunday alam qilardiki, bir necha bor bu ishini yuziga aytmoqchi bo'ldim. Uni sharmanda qilib ichimni bo';shatib yengil tortay dedimu, o'zimni tiydim. Kunlarim shu zaylda hafagarchilik bilan o'tdi. Erim so'raganda "tobim yo'q" dedim. Ishondi, surishtirib o'tirmadi. Bir kuni kayfiyatim yahshi edi, to'planib qolgan kirlarni yuvayotgan edim. Charchab dam olgan kezlarim daraxtdagi qushlarni tomosha qilardim. Bu orada ikki chumchuq urishib qoldi. osmonda bir-biriga urilib, keyin novdadan uzilib yerga tushgan ikki olmadek, yerga tap etib tushardi. Yerda ham go'yoki, bir-birini yer edi.Atrofida boshqa qushlar chug'urlashib ularga qo'shialr, ehtimol ularni ajratmoq bo'lib aralashar edilar. bu orada to'dadan ajragan ikki qush yana osmonga ko'tarilin yonma yon uchib urushar edilar. Shu qushlarning ham bir-biriga shu qadar shafqatsiz ekanliklarimeni hayron qoldirdi. Ular nimani talashadi? Ahir bu dunyo ularniki kemasku? Yuvgan kirlarni qurishi uchun dorga osib quriganlarini yig'ar edim. Qaynonamning kiyimlarini diqqat bilan yuvib daraxt ostiga osgan edim. Bir mahal qarasam, qushlar iflos qilibdi. Darhol qayta yuvishga kirishdim. Agar bu holdan voqif bo'ls qaynonam yana allanimalar deb yulib olishi aniq edi. Qayrilib ikki qadam yurib yurmay uning yoqimsiz ovozidan cho'chib tushdim. Derazadan baqirardi:
-Kazbon, ko'ylagimni nega oldingiz.
Yolg'on gapirgim kelmadi. Hojat ham yo'q edi. Tabiiy hol deb o'yladim.
-Qush iflos qilib qo'yibdi. Boshqadan yuvmmoqchiman.
-Daraxt ostiga ossangiz qush iflos qiladi-da, chang tushadi. Boshqa bo'ladi. Nega o'zingiznikini u yerga emas, ochiq joyga ildingiz. Tabiiy, honimafandining liboslari toza, bizniki esa ne bo'lsa bo'lsin.
Qaynonam yana shunga o'hshash so'zlar bilan o'yib oldi. So'ngra:
-Onangiz o'rnida onangizman. Lekin siz onangizdek ko'rmaysiz, uni hurm,at qilgandek qilmaysiz. Buning uchun hali Alloh huzurida javob berasiz,Allohdan qo';rqing. Qilgan ishingiz onaga zulm emasmi?-desa bo'ladimi. Tepa sochim tikka bo'ldi. Kelinlikning ham bir chegarasi, haddi bordir dedim. O'zimni tutib turolmadim. Ko'nglimni bo'shatdim:
-Qanday qilib onam o'rnida ona bo'lasiz? Bunday so'zlarni dushmanga ham aytmaydilarku. Qanday qilib onam o'rnida ona bo'lasiz?Hato qilsam onam meni kechirganlar. Sizdek o'yib olgan measlar. Yoki siz qizingizga menga gapirgandek gapirasizmi?Nechun kun bo'yi turli jafolar qilib,oqshom o'g'lingiz kelganida o'zingizni sipo tutasiz?Shumi ona o'rnida ona bo'lganingiz? Uyalmaysizmi? Allohdan qo'rqmaysizmi?Kelganimdan beri yegan ichganimni zahar qilib,jonimdan to'ydirdingiz. Onadan tug'ilganimga pushaymon bo'ldim. Bu yolg'onlar, bu zulmlaruchun siz ALloh oldida javob bermaysizmi?
Miaymga qon quyildi. O'zimni yo'qotgan edim. Baqirib chaqirish  va yomon so'zalr aytishni ko'tarolmas edim.Qaynonam nimalar dedi,men nimalar dedim bilmayman.   Qaynonam so'zini  tugatar tugatmas men boshlardim. Tilimga kelganini aytardim. Birozdan keyin ikkimiz ham shunady holga keldikki, na u, na men aytayotgan so'zimizni bilmasdik. Bir mahal behosdan bir juft boshni ko'rdim.  Qo'shnilar tomoshaga chiqishgan ekan. Aqlim o'zimga  qaytgandek bo'ldi.Shu yerda gapni kesdim:
-Inshaalloh, yayrab kiyolmassiz,-deya boshqadan yuva boshladim...                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                 

Ishim bitgach honamga kirib yotdim. Ko'pdan beri bunday rohat qilib uhlamagandim. Ertalab jonim kirib uyg'ondim. Endi jim turishdan foydan yo'q edi. G'avg'o bo'larmikan?Albatta, g'avg'osiz kunni o'zi yo'q. Qaynonamni hurmat qilishim kerakmi? Aslo! Hech qachon! Chunki u hurmatga loyiq emas. Arzimas narsalarga g'avg'o kootaruvchi bu ayolni hurmat qilishga ne hojat?Kechqurun erim keib uyda nimalardir bo'lib o'tganini sezdi. So'radi, hech narsa bo'lgani yo'q, biroz behuzurlik, dedim. Ishonmadi, yana so'radi. Keyin aytdim:
- Endi chidolmayman. Kular yuzim so'ldi. Har kuni ming turli so'z eshitdim. Yeb-ichganim zahar bo'ldi. Men ham insonman. Meni bu yerga faqat qahru g'azab ko'rsin deb olib keldingizmi?
Bu so'zalrni eshitib erimni qovog'i osildi.
- Nega bunday gapiryapsan, Kazbon? Ahir onam sendan shikoyat etgan emas. Har doim yahshiligingan so'zlaydilar. Nega o'shanda hech narsa demading?Senga har kuni yomonlik qilgan kishi kelib menga maqtaydimi?Boshqa bunday holni ko'rmayin. Bor, endi qo'llarini borib o'p.Yana shunday qiladigan bo'lsang, u yog'ini yahshi bilasan, boshqa gapim yo'q! - dedi va bu masala shu tariqa yopildi.
Erim haqli deya o'yladim. Bugungach o'zini meni yahhsi ko'rgandek ko'rsatgan qaynonam hammasini shunday kunga tayyorlab yurgan ekan. Ovqat kuygan kunda tug'ilgan savolga javob endi topildi. Kechki ovqat mahalida ham qaynonamning qovog'i soliq edi. Ovqatlanib bo'lgach:
- O'g'lim, kel yonimga o'tir. Gaplashib olaylik,-dedi. Erim yoniga o'tirdi. "Ho'p, ona", dedi. Qaynonam meni boshdan oyoq ko'zdan kechirgach, unga qaradi:
- Hotiningdan shikoyatim bor o'g'lim. Mana bu yerimga keldi(bo'g'ziga ishora qildi). Bugungach hech narsa demadim, faqat yahshiligini aytdim. Yaqinda ota uyidan kelgan, ham yosh, o'rganib ketar dedim. Mayda-chuyda qusurlarini senga aytmadim. Kechirimli bo'ldim. Ammo endi ortiq chidolmayman. Kelin zahrini ko'tara olmayman. Bunga majbur ham emasman. Kelin qaynonaga bunday muomala qilmaydi. Men ona hisobidaman,ahir. Bugungacha yahhsi muomala qildim, foydasi yo'q. Yoshim ulug'.Ulug'larga hurmat qani? Qaynonaga hurmat-izzat shumi?
Qaynonam yana nimalar dedi bilmadim. Uyatdan yer yorilmadi. Qizardim. Bu qadar hayosiz gapirgan kishining o'zida hayo bor deyish mushkul. Ortiq chidab turolmadim. Qo'llarimni yuzimga bosib tashqariga otildim. Kechasi erimdan yana gap eshitdim. Men qaynonamga dushman bo'lish uchunbu uyga kelmagandim. U haqida hech bir yomon hayolga bormagandim. Istardimki, u menga do'stona quchoq ochsin, men ham unga chin dildan hizmat qilay. Ammo, bo'lmadi. Bir-birimizga ming yillik dushmanlardek bo'ldik. Boshqalar qanday bilmadim,ammo men omadsiz ekanman, singlim. Oradan oylar o'tdi. Men ham tilimga erk berdim. U nima desa men ham gap qaytardim. Bir kunimiz ham janjalsiz o'tmadi. Hech bo'lmasa yoshini hurmatidan tilimni tiyay dedim, qo'limdan kelmadi. Bu ahvol yana qancha davom etadi, bilmadim singlim...

Kazbon hikoyasi Aminaning ko'ngil osmoniga ma'yuslik bulutlarini haydadi. Nahotki mening ham hayotim qaynona zulmi ko'lankasida o'tsa! Uch kun... shu uch kun ichida Amina nimalarni o'ylamadi. Kelin bo'lib boradigan oilani, o'g'lining ismi Mustafo ekanini biladi,lekin ular yahshi yomon degan fikrga borolmadi,chunki ularni tanimas, yahshi bilmas edi. Hufton namozini odatdagidan ertaroq o'qib honasiga kirdi. Chiroqni o'chirdi, derazani ochdi. Chuqur o'yga toldi, o'ylari beqaror bo'ldi. Dam-badam hayoliga Mustafo ismi taqalib, zehn qorong'uligidan o'zi tanimagan yigitni quvib chiqarmoqchi bo'ldi. Lekin baribir ko'z oldiga kelishgan bir yigitning g'ira-shira qiyofasi namoyon bo'laverdi. Keyin bo'ljak qaynonaning ismi Munavvar ekanini esladi. Bu ism unga avvalroq bo'lib o'tgan bir hodisani eslatdi. O'shanda onasi hasta edi. Doktorlar ilojini topolmagan bir hastalik. Amina onasining sog' kunlarini eslolmaydi. Yilning bir burchida yillarcha ingrab yotgan bir bemor. Bolaligidan qolgan eng teran, eng chuqur, unutilmas hotira. Aminaning onasi hasta. Qachon honasiga kirsa yotgan holda ko'radi, doimo ingraydi. Shu bois u boshqalardan ziyodaroq sevardi onasini. Aminaning ko'nglida bir yara, bir dard bor edi. Bu dard kasalvand onasining qizini bir bor bag'riga bosibonalik mehri bilan suyub, sochlarini silamagani tufayli paydo bo'lgan dard edi...Go'dagiga o'z qo'li bilan non tutmagan, hastalikdan boshi chiqmagan onaning farzandi ko'nglida jarohat bor edi...
Bir kuniotasi uyga hursand kirib keldi. Amina bu holni anglay olmadi. So'rab bilarman deb qo'ydi, o'zicha. Faqat otasi avvalroq juda bilimdon  bir doktor borligini aytdi. Onasini shifohonaga olib borishmoqchi edi.Amina yig'ladi, iztirob chekdi, bormasin dedi. Faqat tuzalishiga ishontirishgach rozi bo'ldi. Shifohonaga og'ir ahvolda tushgan onasi bir oyda oyoqqa turdi. U yerda onasi oppoq halat kiygan, mas'um chehrali farishtaday bir ayol hamshiralik qilar edi. Uning ismi Munavvar edi.Balki uni hozir taniy olmas. Ammo Aminaning ko'nglida yahhsi hotiralar, go'zal taassurotlar qoldirgandi. Har gal bu ismni eshitishi bilan ko'nglini minnatdorlik va hurmat tuyg'ulari egallaydi. Bir kuni kelib o'sha honimga hizmat qilishni ko'ngliga tugib qo'ygan edi.
Ajabo o'sha Munavvar honimmikan yo? Lekin bu dunyoda Munavvar ismli ayol bittagina emasdir?Kim bilsin...O'g'lini uylantirmoqchi bo'layotgan qanchadan - qancha Munavvarlar bordir bu shahri aziymda. Shu zaylda qancha vaqt o'tganini bilmadi. faqat qoboqlariga tushgan yuk uxlash lozimligini anglatib turar, turib yotog'iga kirdi. Tilovat va duolar qildi. Bu ishni hayrli bo'lishini Alloh taolodan so'radi...

*  *  *

Juda issiq bir kun. Odamni lohas qiluvchi havo. Amina bog'da kuymanadi. Charchagan, holdan toygan,tomoqlariqurigan. Oh, qani suv bo'lsa, qona-qona ichsa?Suv so'ray deb atrofga qaradi, hech kim yo'q. Noiloj sabr etishni lozim ko'rdi. Qimirlashga harakat qildi. Bo'lmadi. Oyoqlari bog'langandek. Onasi yodiga tushdi. "Onajon, suv bering", deya baqirdi. Javob bo'lmadi. Hech kim ko'rinmadi. Yana shu hol takrorlandi. Nima qilsam ekan deb o'ylanib yotganida, o'ng tarafida bir ayol ko'rindi. Yuz-qo'lidan boshqa joylari yopiq bir honim. Yuzlaridan nur yog'iladi. Aminaga yaqin keldi va suv to'la piyolani uztdi. Amina uni darhol olib ohirigacha ichdi. Boshini ko'tardi:
- Hola, Alloh rozi bo'lsin, tashakkur,-dedi.Ayol javob berdi:
- Menga emas, suvni yaratganga shukr et, bolam!
Amina Allohga shukr etdi. Ayol boshqa gapirmadi va chiqib ketdi. Bu pokiza, nuryuzli honimning ortidan qarab qolarkan, azon eshitildi. Amina ko'zlarini ochdi. Tong namoziga yaqin ko'rilgan tushlar hayrli bo'ladi, deya eshitgandi. Turib tahorat oldi, namozini o'qidi. Uzundan-uzun o'y surdi. Chanqaganda notanish bir ayol unga muzday berdi - bu yahshilik alomati. Onasi o'rniga g'amho'rlik qilgan notanish ayol - boradigan joyida rohat ko'rishiga ishorat edi. Aminaning aqli shunday derdi. Ammo hislari-chi?

Oradan uch kun o'tdi...Amina ovqat pishirish bilan mashg'ul. Onasi qo'lidagi yopinchiqqa yamoq solmoqda. Aminaga berilgan muhlatni ohirgi kuni. Bugun o'sha masala hal bo'ladi. Amina javob aytishi lozim. Ketish yoki qolish tanlanadi. Mushkul ish, qiyin ahvol bu. Amina yoshidagilar uchun mashaqqatli kechishi tabiiy, chunki bu masalaga ilk duch kelishi. Hattoki onasi bo'lsa ham, turnushga chiqish istagini bildirish - og'ir ish. Ko'rgan tushi hayrli va ezgu ishga ishorat bo'lsa-da uyini tark etmoq oson meas. Uch kun ichida Amina og'ir o'y ichida qoldi. Uy ashyolariga, qo'ylariga huddi vidolashayotgandek qaradi. Ko'z yoshlarini zo'rg'a tiydi,bo'g'ziga nimadir tiqildi. Ba'zan onasidan, sizlarni joningizga tegdimmi, deya ich-ichidan so'ragisi keladi. Faqat onasining:"Bu Allohning qonuni qizim. Uni o'zgartirmoq hech kimni qo'lidan kelmas", degani yodiga tushib mehr muhabbat bilan avaylab o'stirgan ota-onasi haqida shunday o'ylagani uchun o'zidan hafa bo'ladi. Ayriliq beshafqat edi. Kim bilsin boradiga joyi qanday?Borgan uyida tanimagan ayolni onam deydi, ko'pincha uni yonida bo'ladi. Hatto o'zi tug'ilib o'sgan uyiga mehmonga keladi. O'z ota-onasini haftada balki oyda bir ko'radi. Onasini ko'rish uchun izn so'raladi, ruhsat berilmasa yana ayriliqda qoladi. Qanday qattiq va shafqatsiz ish bu - ayriliq.Yo Rabbiy!Inson o'z otasini onasini ko'rish uchun boshqa birovdan, umuman o'zida hech qanday haqqi bo'lmagan kishidan ruhsat so'rasa. Yillar bo'yi oq yuvib, oq taragan shirin uyqularini tark etgan yeru ko'kka ichonmagan o'stirgan, ko'ksi mehr shafqatga to'la o'z onasi endi ikkinchi ona o'rniga tushadi. Birinchi ona esa notanish ona bo'ladi. Juda ham og'ir ish bu. Hatto o'ylasa yuragi orqaga tortib ketadi. Amina shu ko'yi qolsa yana nimalarni o'ylardi, noma'lum, faqat:
- Amina, - deb chaqirgan onasi uning hayolini bo'ldi.

- Labbay onajn,- der ekan Amina hozirgina surgan hayollari ta'sirida paydo bo'lgan ko'zyoshlarini bazo'r tutdi.
- Qizim qanday fikrga kelding. Tunov kuni aytganlarimga nima deysan, qizim?
Onasining vujudini ham ayriliq azobi ezayotgan bo'lsa ham so'zlaridagi o'ta mayinlikdan, odatdagidan oz'gacha bir mehribonlikdan sezish mumkin. Endi Aminaning ko'zlari ro'y- eost yoshlandi. Onasining ko'ksiga boshini qo'yib yig'lay boshladi. Bu jondan aziz ko'krakka bosh qo'yarkan, ta'rifiga so'z ojiz onalik hididan ko'ngli bo'shab, qattiqroq quchib ko'z yosh to'kardi. Aminaning bu holi onasining ham dardini oshirdi. Jigarporam endi qo'limdan uchgan qush kabi uchib o'zga qo'lga qo'nadi, degan uyqusini qochirgan o'ylari, o'zini qadrsiz ko'rsatishlari, sabr matonatlari tugaganday, yo'q, balki to'lib toshganday edi. Qo'llari endi bir mehmonday ko'rinayotgan qizining schlarini silar ekan, ohista titrar, ko'z yoshlarini tutib turolmasdi. Ona-bola bir muddat shunday yig'lashdilar.
Yig'lash kimga foyda keltirgan? Hech kimga. Yig'lamoq bilan biror ish bitadimi? Yig'lamoq qaysi dardning davosi? Ko'z yosh ko'ngil bo'shatmoqdan boshqa bir narsaga yarasa, ketgan qaytsa, bu dunyoda kulganlar juda-juda oz qolardi. Shu sabab ona ko'zalrini ro'molining uchi bilan artdi.
- Bo'ldi qizim, meni ham parishon qilma. Boshqa yig'lama,- deya Aminaga tasalli berdi. Ko'z yoshlarini artib, ohista siladi, yonoqlarini o'pdi. Amina go'yo bir necha yoshga kichrayib qolgandek edi. Aslida vazmin Aminaga onasining bu harakati o'zgacha ta'sir qildi. Mas'um g'dakdek yoshli ko'zlarini onasiga tikdi:
- Ona, mendan bezor bo'ldingizmi? endi meni yahshi ko'rmay qo'ydingizmi?
- Qizim, hech zamonda ota-ona o'z bolasidan bezor bo'ladimi? Bunga qanday tiling bordi, bunday gaplar qanday ahyolingga keldi?
- Unda nega meni uzatmoqchisiz?Nega otam bizning kelin bo'ladigan qizimiz yo'q deb o'sha kishini qaytarmadi?Men borgan yerimda rohat ko'ramanmi? Ular meni sizlar yahshi ko'rgandek yahhsi ko'radilarmi? Ularni ona deymanmi? Uyda, ko'nglingizda Amina uchun joy qolmadimi? Birkun kelib boshqa uyga jo'natar ekansiz, nega meni bu qadar yahshi ko'rdingiz? Nechun har kuni urib so'kmadingiz/ Nechun quruq non bilan boqmadingiz? O'zingizga shunchalar bog'lab qo'yib, endi nega meni o'zga eshikka yo'llaysiz? Ko'nglingiz bunga nechuk rozi bo'ldi? Ichingiz achimadimi, ona?Bu uyda men ortiqhca bolib qoldimmi? Ota-onasiga yuk bo'lib qolgan menmi?
Aminaning bu so'zlarini tinglab yig'lamoq gali endi onasiga keldi. Bu so'zlarni tinglab turib, chidash mushkul edi.
- Bo'ldi, Amina. Bunday gaplarga qnaday tiling bordi? Sendan kim bezor bo'libdi? Seni kim yomon ko'ribdi, qizim? Sen ona ko'nglini hali his qila olmaysan, bolam. Sening qo'lingga kirgan tikon mening qalbimga botadi. Jigarporamni kelin qilib uzatish, ayrilish azobi mening ko'nglimni poralamaydi, deb o'ylaysanmi?Hatto hayvon ham bolasidan ko'ngli og'rib ayrilarkan. Men insnmanku! Ammo, Allohning amri bu. Sen kelin bo'lmasang, men bo'lmasam,kim bo'ladi?Har ayol Allohning irodasiga qarshi borolmaydi. Shu tariqa naslimiz, hayotimiz davom etadi. Ertyaga bizga kim fotiha o'qiydi. Alloh hohlasa, u yerda rohat topasan, yahshi qaynonaga duch kelasan, Inshaalloh.
Ona bola shu tariq uzoq gaplashishdi, dardlashishdi. Amina turmush qurmaslikka chora yo'qligini tushunib yetdi.
- Mayli, ona, agar borgan yerimda behuzur bo'lsam, aroqho'r,qimirboz, ahloqsiz bir kimsaga uztsangiz, ikki qo'lim yoqangizda bo'adi,- deya so'zini tugatdi...

O'tgan bir-ikki haftalik vaqt Mustafo va Munavvarhonimni bilish uchun yetarli bo'ldi. Mahmud og'a Mustafoni oldindan tanir edi. Onasi-chi? Onasi qanday ayol? Buni o'rganmoq kerak. Mustafo qanchalik yahhsi bo'lmasin, onasi muammo chiqaruvchi bo'lsa, oilada tinchlik bo'lmaydi,kelin-kuyov bir-birga qarshi bo'lib qolishadi. Mahmud og'a:"O'g'li yahshi ekan, deb tanimagan qaynona qo'liga qizimni berolmayman", degan hotiniga tan berdi. Munavvarhonim haqida orqavarotdan so'rab surishtirildi.
- Pokiza ayol. Yomonligini ko'rmagnamiz. Shuncha yillik qo'shnimiz,birov bilan urushganini bilmadik. Ortidan yomonlagan ham bo'lmadi. Unga havasimiz keladi,- dedi qo'shni ayol. Boshqasi:
- Munavvarhonimmi? Nimasini aytasiz? Odobli, hush ahloq. Sasi sadosi yo'q. Ishi ibodat va zikr. Uyini bir ko'ring. Hammayog'i toza, sarnjom sarishta. Har kuni ertadan kechgacha uyini yig'ishtiradimi, deysiz. Bir hafat avval ularnikiga boruvdik,bittasi:
- Vo ajab, Munavvarhonim, uyingizda huddi bo'yi yetgan qiz borga o'hshaydi, qachon kjelsang, qachon qarasang toza, tartibli. Mening uyimda qizim, kelinim bor, yana o'zim ham yordamlashaman. Bari-bir sizning uyingizdek sarishta bo'lmaydi. Mayli qiz, qiz. Lekin kelinim tinib-tinchimydi.
Buni eshitib Munavvarhonim kulimsiradi:
- Tongda uyni saranjomlab, narsalarni joy-joyiga qo'yib, tartibga keltiraman. Olingan narsalarni yana qaytarib o'z o'rniga qo'yaman. Shunday qilsangiz izlagan narsalarngizni o'z joyidan topasiz. Supurgini joyida bo'lmasligi ishni qiyinlashtiradi. Lozim bo'lganda izlab ovora bo'lasiz. Holbuki, men tunda turib chiroq yoqmasdan izlagan narsamni topaman. Buni sizga ham tavsiya qilaman. Ortiqcha ovora bo'lmaysiz.
- Munavvarhonim shunaqa ayol. O'zimiz u kabi bo'lmasak ham, shunday qo'shnimiz borligidan hursandmiz. 

Bir kun o'tirib suhbatlashar ekanlar, Yusuf afandi Mahmudog'aga Mustafo bilan Aminani munosib bir tarzda ko'rishtirish kerakligini aytdi. Og'a bu taklifni yahshi qabul qildi:
- Juda o'rinli gap, Inshaalloh, ertaga juma namozini o'qigandan keyin Mustafo bilan biznikiga keling. Alloh nasib etganini baham ko'ramiz. Bu orda yohlar ham bir-birlarini ko'rishadi,- dedi.
- Ammo biz uchun ortiqcha tashvish qilmang. Uyda har kuni ne bo'lsa shu. Undan ortig'iga biz rozi emasmiz.
- Hijolat bo'lmang. Samimiyatimiz bunaqa narsalarda ustun. Qirq yillik do'stmiz-ku ahir. Hammasi joyida bo'ladi, Inshaalloh.
Juma namozidan chiqib, oyoq kiyim ipini bog'layotgan Mustafoni ko'rgan odam qattiq hayajonda ekanini sezish qiyin emasdi. Hatto Yusuf afandi ham shunga yaqinroq holda edi. Hozir u ham o'zining uylanganligi va honimini to'y kechasiga qadar ko'rmaganligini o'yladi:"Biz ham o'shanda ko'rishganimizda nimalarni his etgan bo'lardim, o'zimni qanday tutardim".
Uch kishi dasturhon atrofida o'tirdilar. Dasturhonda mehmon kutilganini bildiruvchi alohida tayyorgarli yo'q.
- Hudoga shukr, bundan ziyodaroq ziyofatga ham qurbimiz yetmaydi desak, noshukrlik qilgan bo'lamiz. Alloh bergan ne'matni inkor qilgan bo'lamiz. Faqat dasturhon atrofiga o'tirganimda mahalladagi fuqaro ko'z oldimga keladi. O'rta holdan ziyoda yeydigan bo'lsam, huddi ularning haqqini tanavvul qilayotgandek bo'laman. Shu sabab siz kabi samimiy do'stlarim bilan shu tarzda taomlanaman. Bu gapni ham ilk bora sizlarga aytyapman. Boshqa birov eshitsa, namoyishkorlik hisoblaydi. Bizlar esa ko'pdan bir-birmizni bilamiz, yahhsi tushunamiz.Ovqatdan keyin eshik ohista taqqiladi.Amina qo'lida qahva bilan ichkariga kirdi. Yuz-qo'lida boshqa joylari yopiq. Mehmonlarga qahva uzatarkan:
-Hush kelibsizlar,- dedi.
Mahmud og'a kursiga ishora qilib:
- O'tir, qizim,- dedi. Amina o'tirdi. Qattiq hayajonlanayotgani yuzini qirmizi tus olganidan bilinib turardi. Bir zamon ko'zlarini yerga tikib, bir nuqtaga tikilib qoldi. Bu orada Mustafo Aminani ko'ridi. Qusur topolmadi. Sof,pokizaligi shunday bilinib turardi. Kim bilsin yonlariga kelib o'tirish uchun qancha kuch sarflagan.
Yusuf afandi Mustafoni suhbatga tortish uchun bir-ikkita savol berdi. Uch erkak suhbatlashar ekan, biroz o'ziga kelgan Amina necha kunki tasavvurida jonlantirayotgan - Mustafoga qaradi. Yoqimsiz hech qanday narsa yo'q. Dono-dono so'lzashi, ko'proq tinglashi o'ziga juda yarashadi. Birpas o'tib mehmonlar qo'zg'oldi. Mahmud og'a esa honimiga vaziyatni bilishni tayinladi. Onasi Mustafo yoqqan yoqmagani so'rashi bilan Aminaning yuzi qizarib yerga qaradi. Bu holni eshitgan Mahmud og'a "Sukut - alomati rizo" deya o'yladi.
Bir kuni Yusuf afandini topib Mustafoga Allohning amri bilan qizini berishini aytdi. Hayrli turmush, baht-saodat tiladi. Ikki do'st bu mavzuda biroz suhbatlashdilar. Mahmud og'a roziligini sababi yahshi oila ekanligini bir bor eslatgach:
- Men uchun yahshi turmush muhim. Qizimni oltin kumush injular bilan bezatganingiz bilan tumushi yahhsi bo'lmasa boylikni bir pullik qiymati yo'q. Ishonamanki,qizim borgan joyida kelinlik burchini ado etadi. Kattalarni hurmat - izzatda va hizmatda qusur qilmaydi. Albatta, hali yosh, kamchiliklari bor. Agar qasddan kamchilikka yo'l qo'yadigan bo'lsa, bu boshqa gap. Faqat bilmasdan qilsa, hatolarini kechirsangiz, qizidan ayrilgan bag'ri yoniq otaga tasalli bergan bo'lardingiz,- dedi.
Og'a so'nggi so'zalrini aytayotib, boshini burib derazadan tashqarini kuzatayotgan qilib ko'rsatdi. Ammo Yusuf afandiu uning ko'zlarida paydo bo'lgan yoshlarini payqadi. Yusuf afandi bir muddat og'ani o'z holiga qo'ydi. So'ng dona-dona qilib hunday dedi:
- O'ga,men sizni yahshi ko'raman. Sizning ko'nglingiz o'ksisa, men ham hafa bo'laman. Amina borgan joyida behuzur bo'lsa, mening ham vijdonim qiynaladi. Agar bu uyda Amina yahshi yashashiga ishonmasam, uni so'rab bormas edim. Mustafo oliyjanob yigit. Uni o'zingiz ham yahshi bilasiz. Onasiga kelsak ajoyib ayol. Mustafodek yigitni yigirma yil tarbiyalab voyaga yetkazgan ayol Munavvarhonim. Yana ochiqroq aytadigan bo'lsak, bu uyda qizingizni qaynona meas, o'z farzandidek bag'riga bosuvchi,mehribon bir ona kutadi. Bunga ishonchingiz komil o'lsin. Qizingiz Munavvarhonim faqat insoniylik va yahshilik ko'radi. Sohtalikni bilmaydigan, samimiy ayol Munavvarhonim.Bir kun kelib bu ishga sababchi bo'lgan kaminga rahmatlar aytasiz, Inshaalloh.