15

Birinchi kinoteatr qurilajak bo‘ldi.
Loyiha tasdiq bo‘ldi.
Botir firqa kinoteatr dovrug‘ini olamga yoyajak bo‘ldi. Respublika miqyosida doston etajak bo‘ldi.
Shu maqsadda Yo‘ldosh Oxunboboevni taklif etdi.
Qurilish boshida katta yig‘in bo‘ldi. Karnay-surnay chalindi. O’yin-kulgi bo‘ldi. Qozon osildi.
Yo‘ldosh Oxunboboev qarsaklar ostida poydevor ora-siga esdalik yodnomasini joylashtirdi. Yodnoma ustidan birinchi g‘ishtni qo‘ydi. G’isht ustini andava   bilan loyladi. Keyin, andavani Botir firqaga uzatdi.
—   Marhamat, o‘rtoq Esonov, marhamat! — dedi.
Botir firqa Oxunboboevni qo‘lidan andavani oldi.

Bir qo‘liga g‘isht oldi.
Botir firqa kinoteatrni... ikkinchi g‘ishtini qo‘ydi!
Qars-qars qarsaklar bo‘ldi. Ura-ura, hayqiriqlar bo‘ldi.
Botir firqa Yo‘ldosh Oxunboboevni nazariga tushdi. Botir firqa Io‘ldosh Oxunboboevni dasturiga tushdi.
—   Bizga sizdek kommunistlar kerak! — dedi Oxun-
boboev. — Oldin Toshkentda o‘qitamiz, keyin Moskvada o‘qitamiz. Biz sizni ko‘taramiz!
Turmush baxtiyor bo‘ldi, Botir firqa undan-da baxtiyor bo‘ldi!

16

Besh-olti kundan keyin... NKVD xodimlari keldi. Qurilishni aylanib qaradi. Bosh irg‘ab-irg‘ab qaradi.
—   Madaniy-maishiy inshootlarga keng yo‘l! — dedi.
Keyin, tevarak-atrofni aylandi. Shunda, Saidxo‘ja eshonni xonaqosini ko‘rib qoldi.
Xonaqo kinoteatrdan yuz qadamlar xolisda bo‘ldi. Ariq bo‘yida bo‘ldi.
Ariq shovullab-shovullab oqdi. Suvi toza ham tiniq oqdi.
El-yurt ana shu ariqdan suv ichdi. Qo‘shhovuchlab-qo‘shhovuchlab suv ichdi.
El-yurt ariqqa yomon narsa tashlamadi. Ariqni harom etmadi. Suvni bulg‘amadi.
Shu boisdan-da Saidxo‘ja eshon ana shu suv bo‘yida xonaqo qurdi.
NKVDchilar xonaqoni gir aylanib ko‘rdi. Ichkarini aylanib ko‘rdi. Ilma-teshik etib ko‘rdi.
—   Buzilsin! — deya buyurdi. — Yangi turmush yonida
eskilik sarqiti bo‘lishi mumkin emas! Buzilsin!
NKVD gapi — qonun! NKVD gapi — otilgan o‘q! El-yurt nafas yutdi. El-yurt suv sepmishday jimjit bo‘ldi. El-yurt aza tutdi.

17

Xonaqoni mumtoz ustalar qurib edi.
Xonaqo darvozalari naqshinkor-naqshinkor darvozalar edi. Derazalari jimjimador-jimjimador derazalar edi. G’oyat ohanjomali eshik-darvozalar edi, deraza-peshtoqlar edi.
Deraza-darvozalar qadimgi Sharq me’morchilik san’atini noyob namunasi edi!
Ayniqsa, mazkur ohanjoma deraza-darvozalar... archa daraxtidan edi. Archadan yasalib edi. Archadan yaratilib edi.

18

Botir firqa faollarga yuz soldi. Faollardan maslahat so‘radi.
Faollar... Birov yuzini olib qochdi. Birov eshitib-eshitmaslikka oldi.
Faol zoti bor — o‘zini olib qochdi.
Botir firqa endi... yakkash o‘zi o‘yladi. Bir eskicha o‘yladi, bir yangicha o‘yladi. Eskicha bilan yangichani qo‘shib o‘yladi.
Ana shunda, Botir firqa yurak yutib... bir ishga qo‘l urdi.
Kechasi el-yurtni uxlatdi. To‘rtta halol dehqonni ergashtirib, xonaqoga bordi. Darvoza-derazalarni buzdirib oldi. Kolxoz o‘tinxonasiga tashitdi. Bir burchakka qalatdi. Ustidan tut kundalarini bostirdi. Kundalar ustidan shox-shabbalar tashlatdi.

Utinxonani qulfladi. Kalitni cho‘ntakka soldi.
—   Tuya ko‘rdilaringmi-yo‘q? — dedi.
—   Yo‘q, — dedi dehqonlar.
—   Agar hidi chiqsa, beshtamiz ham manavi yoqqa boramiz.
Botir firqa barmoqlarini panjara-qamoqxona qilib ko‘rsatdi.
Ertasi kuni xonaqo buzildi. Izlar bosti-bosti bo‘ldi.

19

Kinoteatr kun sayin qad ko‘tardi.
Markazdan ashyo-anjomlar keldi.
Botir firqa kinoteatr eshik-derazalarini maktabga qo‘ndirdi. Boisi, maktab eshik-derazalari qiyshayib yotib edi. Qish esa, bo‘sag‘ada edi.
Kinoteatr eshik-derazalarini qo‘ndirish vaqtida quruvchilar qarasa — eshik-da, deraza-da yo‘q bo‘ldi.
Quruvchilar markazga xabar berdi.
Markazdan taftish keldi. Tekshir-tekshir boshladi. Shunda,   Botir  firqa taftishchilarga maktabni ko‘rsatdi. Vaj-sabablarini aytdi.
—   Ammo-lekin o‘quvchi avlodni sovuqdan saqlab qoldim! — dedi.
Taftishchilar bosh irg‘adi. Botir firqani qo‘llab-quvvatladi.
—   To‘g‘ri qilibsiz, — dedi. — Xo‘sh, endi nima
qilmoqchisiz?
—   Endi... Endi, gap bunday, — dedi Botir firqa. — Xabarlaringiz bo‘lsa kerak, anavi suv bo‘yida bir... eskilik sarqiti bo‘lar edi.

—   Eskilik sarqiti?
—   Shunday-shunday. Xonaqomi, machitmi... shunday bir balo deyilar edi. Ishqilib, dindorlar yiqilib-turadigan namozxona edi. Men otam zamondan qolgan ana shu namozxonani buzdirib tashlab edim. Shara-baralarini tashlatib yuborib edim. Eskilik sarqitini shara-barasi kimga kerak, to‘g‘rimi? Ana shu shara-baralarni qorovullar o‘tin qilish uchun o‘tinxonaga olib borib tashlabdi. Qorovullar biladi-da, archa yog‘och yaxshi yonadi.
—   Archa yog‘ochdanmidi? — dedi taftishchi.

—   Bari ashqol-dashqol archa yog‘ochdan edi-da, archa yog‘ochdan! Endi, ana shu eski-tuskilardan foydalanib tursak deb edim.
—   Qani, o‘sha eski-tuskilar?
Botir firqaga jon kirdi. Taftishchilarni o‘tinxonaga olib bordi.
Taftishchilar enkayib qaradi. Taftishchilar qiyshayib qaradi.

—   Voy-bu-uy, qani, ko‘rinmaydi-yu? — dedi.
—   Mana shularni «tagida yotibdi, — dedi Botir firqa.
—   Tayyor jihozniyam shunday qiladimi-a? — deya bosh chayqadi taftishchi.
—   Bu o‘zi bir... eskilik sarqiti bo‘lsa, nimasini ayaydi? — dedi Botir firqa. — Bu ish xalqni eskilikka nafrati-yu, sovet tuzumiga hurmatidan!
—   To‘g‘ri, lekin shunday jihozlar bekordan-bekor o‘tin bo‘lgandan ko‘ra... foydalansa bo‘lmaydimi?
—   Bo‘ladi, bo‘ladi.
—   Uzi, qayta tiklasa bo‘ladimi?
—   Juda bo‘ladi-da! Shunday qo‘li gul ustalarimiz bor, boplab tashlaydi.
—   Unda, o‘sha ustalaringizni chaqirib, darhol tuzattiring! Keyin, foydalanishga topshiring!
Botir firqa uchun shu gap kerak edi. U yuqorini buyrug‘ini bajardi.

20

Botir firqa Toshkentda to‘qqiz oylik siyosiy o‘qishni tamomlab keldi.