Tagi ko‘rmaganga gilam bitmasin. .
Qodir qulni chevarasi, Xolmat malayni nevarasi, Eson xizmatkorni bolasi Botir qo‘shchi tumandan aynib keldi.
Qo‘shchi kalondimog‘-kalondimog‘ qadam bosdi. Kibor-kibor quloch otdi. Kerma qosh-kerma qosh boqdi.
Kolxoz idorasi qoshida oyoq ildi. Idora tomiga serdimoq nazar soldi. Gap yo‘q, so‘z yo‘q — narvondan tomladi.
Tomda qo‘llarini ketiga qo‘ydi. Tom bosh-adog‘ilab qadamladi. Vazmin-vazmin qadamladi. Olislarga dono-dono boqib qadamladi.
Birdan qoziqday qoqilib qoldi. Misoli haykal bo‘lib qoldi. Yerga shahodat barmoq o‘ynatdi. Lik-lik o‘ynatdi. Qorovulni imladi.
Qorovul hadaha-hadaha keldi. Narvon poyida hayrona-hayrona turdi. Qoshi uzra kaft soyabon eta-eta mo‘ltaydi.
—   Chaqirganday bo‘ldingizmi? — dedi. Qo‘shchi hokimona-hokimona siyosat etdi.
—   Xalq yig‘ilsin! — dedi. — Xalqni yig‘ing! Qo‘shchi qo‘llari ketida tag‘in qadam oldi. Mag‘ribga
boqib qadam oldi. Mashriqqa boqib qadam oldi. Qorovul gapni kulgi-mutoyibaga yo‘ydi.
—   Ha, xalq keladi! — dedi. — Tayinlab qo‘yib edim, xalq halizamat kelib qoladi!
—   Xalq yig‘ilsin, dedimmi, yig‘ilsin!
Qorovul hayrondan-hayron bo‘ldi. Turib-turib... g‘ashi keldi.
«O’zing bir qo‘shchi bo‘lsang, — demoqchi bo‘ldi. — Senga kim qo‘yibdi idorani tomiga chiqishga?»
Yana-tag‘in, shaytonga hay berdi.
—   Xalqni nima qilasiz? — dedi. — Mana men xalq, o‘zimga ayta  bering!
—   Yo‘q, xalq yig‘ilsin!

Shu vaqt darvoza oldida besh-olti dehqon qora berdi. Dehqonlar narvon poyiga to‘p bo‘ldi. Kulgi-mutoyibaga o‘tdi:
—   Sin-simbatingizni daladan ko‘rib keldik.
—   Tumanda nima gaplar bor, gapiring, qani?
—   Qani, tumandan gurung bering, qani?
Qo‘shchi tomdan tushdi. Hovuz bo‘ylab yurdi. Hovuz supada tik turdi. Qo‘llarini orqa etdi. Yo‘q qorinni olg‘a surdi. Io‘q qorinni olg‘a suraman deya... ketiga chalqayib qoldi. Yo‘q qorin oldinda qoldi... Keti ich-kari kirib yo‘qoldi. O’zi ketiga chalqayib qoldi!
Qo‘shchi dehqonlarga barmoq nish etdi.
—   Shunday turinglar! — dedi. Dehqonlar supa poyiga to‘p bo‘ldi. Qo‘shchi supaga barmoq bigiz etdi.
—   O’tiringlar! — dedi.
Dehqonlar cho‘k tushdi. Chordana qurib o‘tirdi.
Qo‘shchi belqarsdan bilak o‘tkazdi. Belqars tutamladi. Io‘q qorinni tag‘in-da olg‘a surdi. Keti tag‘in-da ichkari kirib yo‘qoldi.

—   Ammo-lekin! — dedi. — Aytinglar, qani, men kimman?
Dehqonlar o‘zaro qarashib oldi. Bilamiz demishday, bosh irg‘adi. Hazil demishday, miyiqlarida kuldi.
—   Kim bo‘lardingiz, o‘zimizni Botir qo‘shchi-da, —
dedi.
Qo‘shchi yo‘q qorinni olg‘a siltadi.
—   Yo‘q! — dedi. — Ammo-lekin topolmadilaring!
Dehqonlar burchakka bet burib keldi. Dehqonlar og‘iz
ushlab kuldi.
—   Kolxoz tuzilgani qachon edi? — dedi qo‘shchi. —
Sizlarga qachon aql kiradi? Topinglar, men kimman?
Dehqonlar yuzidan kulgich qochdi. Bari o‘ylab qoldi. Oxiri chidab o‘tirolmadi.

—   Unda, o‘zingiz  ayting?   
—   Biz bir dalada yurgan dehqon bo‘lsak?
—   Siz tuman borib keldingiz, siz ayting?
Qo‘shchi ikki qo‘lini ko‘ksiga qo‘ydi. Ko‘kragini olg‘a shishirdi.
—   Mana shu... men-a? — dedi. — Mana shu men!
Aytinglar, qani, mana shu men  kimman?
Dehqonlar tag‘in bir-biroviga qaradi.
—   Ha, shu siz, shu siz! — dedi.
—   Unda, sizlarga topshiriq: boringlar, meni kim ekanimni bilib kelinglar!

Qo‘shchi shunday deya, supadan tushdi. Ko‘chaga ravona bo‘ldi.
Bir dehqon qo‘shchini izidan yetdi. Qo‘shchini bilagidan tutamladi.
—   Menga qara, Botir, — dedi. — Otangni ko‘rdim, ahmadi forig‘, enangni ko‘rdim, tovoni yoriq, deydilar. Otang shul, enang shul, nima qilasan, osmonga chiqib? Tush pastga, tush!
Qo‘shchi qaytib keldi. Qo‘shchi ko‘kragiga kaft qo‘ydi.
—   Men! — deya ko‘krak urdi. — Mana shu men, Botir firqaman, Botir firqa!
Dehqonlar o‘zaro qarashib-qarashib oldi.
—   Kim-kim? — dedi.
—   Bir so‘z bilan aytsak: Botir firqa!
Qo‘shchi shunday deya, supa bosh-adog‘ilab odimladi. Dehqonlarga qarab-qarab odimladi.
—   Bir so‘z bilan aytsak, men shu kundan boshlab Botir firqa bo‘ldim! Ayni vaqtda, qishloq sho‘rosini raisi-da bo‘ldim! — dedi. — Kimda-kim meni Botir firqa demas ekan, o‘zidan ko‘rsin!
Dehqonlar baqa bo‘lib qoldi.

2

Qo‘shchini Botir firqa demagichlar bo‘ldi.
Birov — firqa so‘ziga tushunolmay aytmadi. Birov — qo‘shchi so‘ziga o‘rganib qolib aytmadi. Tag‘in birov — qo‘shchiga firqa so‘zi yarashmaydi, deya aytmadi.
Ana shunda, Botir qo‘shchi... chillasida chiroq ko‘rmagan bo‘ldi.
Qo‘shchi birovni mehnat haqini qirqib tashladi. Birovni tomorqasini suvdan qisdi. Birovni mol-holini yemishdan tortdi.
Otiga «firqa» so‘zini qo‘shib aytmagichlarni: «Xalq dushmani», deya aybladi.
Shu-shu, qo‘shchi bir og‘izdan — Botir firqa bo‘ldi.

3

Botir firqa O’zbekiston poytaxti Samarqandda olti oylik siyosiy o‘qishni bitirib keldi.

4

1933 yil to‘ldi.
Non chuchuk bo‘ldi. Non shirin bo‘ldi. Ota o‘z o‘g‘lini bir zog‘ora nonga almashdi. Ona o‘z qizini bir hovuch kepakka almashdi. Odamzot kunjara yeyishgacha bordi.

5

Ona bir eshakli o‘tkinchiga kaftlarini uzatdi.
—   Mana shu qizaloqni olib keting, katta bo‘lsa,
eshigingizni supuradi! — dedi. — Bir hovuch kepakka
beraman, bir hovuchgina!
O’tkinchi o‘zini eshitmaslikka oldi. Bozor uchun narx-navoni so‘ramadi. Boshli-ko‘zli bolani so‘rab-surishtirmadi.
Ona o‘ngga qaradi, ona chapga qaradi. Bozorda o‘zidan boshqa qolmadi.
Shunda, ona bolasiga boqib ho‘ng-ho‘ng yig‘ladi. Bolasiga boqib uvv-uvv yig‘ladi.
Ona enkaydi. Bo‘yin egdi. Bolasini bo‘yniga mindirmoqchi bo‘ldi.
Ammo bolasi o‘zini orqaga oldi. Yo‘q, ishorasini berdi.
Shunda, ona, bolasini yelkalariga qo‘yib-qo‘yib oldi.
Bolasi ovozi boricha yig‘ladi.