Ertaklar...

[Munira xonim]

Assalamu alaykum.
Hurmatli forumdosh!
Mahzunabonu va Mastura bu yerda ilm o'rganish uchun kirar ekansiz, vaqtingizni qadriga yeting.
Mastura o'z postlarini o'chirib tashladi, Mahzunabonunikini esa men o'chirdim. Rozi bo'lasiz endi...
Bu yer ilm oladigan makon. Bir-birimizni hurmat qilib post qoldiraylik. Har hil piching va kesatiqlardan holi postlar qoldirishingizni umid qilaman...
Alloh sizlardan rozi bo'lsin...

[shoir]

USTA BILAN SHER
(O`zbek xalq ertagi)

Qadim zamonda gulchi chol bilan kampir yashagan ekan. Ular o`zlariga qarashli bog`da bir juft tovus boqibdi. Bolalar tovuslarga tinchlik berishmas ekan. Qo`llariga cho`p olib, mudom quvlab yurisharkan. Oxiri tovuslar maslahatlashib, bog`dan qochib ketmoqchi bo`libdilar.
Shunday qilib, ikkala tovus uchib borib, bir dashtlikka qo`nibdi. Nar tovus ovqat axtarib pastlikka tushib ketibdi. Xashak orasida bir narsa aylanayotganini ko`rib oldin qo`rqibdi, yaqinroq borib qarasa, Qaqnus qush ekan. Qush tovusga boshidan kechirgan kunlarini aytib beribdi:
— E, tovusjon, nimasini so`raysan, men xushovoz qushman. Bolalar, sayra, deyaverib holi-jonimga qo`yishmadi, hech tinchlik bo`lmagach, shu yerga uchib keldim.
Tovus ham boshidan o`tganlarni gapirib berib:
— Sen ham azob chekkan ekansan. Yur men bilan, — debdi.
Tovus bilan Qaqnus yo`lda sherning bolasini uchratib, o`zlari bilan birga olib ketibdilar. Yo`l yuribdilar, yo`l yursalar ham mo`l yurib, cho`lga chiqib qolibdilar. Dam olib o`tirgan-larida chang-to`zon ko`tarilibdi-yu, bir ot yugurib kelibdi. Tovus otni gulchi-ning hovlisida ko`rgani uchun undan qo`rqmabdi. Qaqnus bilan sherning bolasi qo`rqib yashirinishibdi. Tovus, bu odam emas, ot, o`zimizdek jonivor, deb dalda beribdi. Ular otdan:
— Sen nima uchun bu yoqlarga kelding? — deb so`rabdilar.
— E, nimasini so`raysiz, odamzotning yaxshisi ko`p-u, yomoni ham yo`q emas. Xo`jayinim meni o`n yil mindi, ishlatdi. Endi meni boqib, so`yib, go`shtimni qazi qilmoqchi edi, qochib buyoqlarga keldim, — debdi ot. Sherning bolasi otdan:
— Sen odamdan kuchli emasmisan? — deb so`rabdi.
Ot bo`lsa:
— Odamning qo`liga tushsang, keyin bilasan, — debdi. So`ngra to`rtovlon yana yo`lga tushibdilar. Bir vaqt ro`paralaridan tuya chiqib qolibdi. Tuya ham berahm boy dastidan qochib kelayotganini, ko`p azob chekkanini aytibdi:
— O`ttiz olti yil bir boy qozoqning hovlisida xizmat qildim, burnimdan ip o`tkazib mindi, o`tin, ko`mir, yantoq tashidim. Bir kun meni so`ymoqchi bo`ldi. Karim qassob kelib, uch yuz chorak go`sht qiladi, dedi qozoq egamga. Choy ichib, keyin meni so`ymoqchi edilar, qattiq shamol ko`tarilib, qum ko`chdi. Paytdan foydalanib qochib qoldim. Agar qochmasam, go`shtimni bo`lib olardilar.
— Sen odamzotdan kuchlisan, o`ldirsang bo`lmaydimi? — debdi sherning jahli chiqib. Tuya sherga:
— Sen ham odam qo`liga tushsang keyin uning kuchini bilasan, — debdi.
Yo`l bo`yida maslahatlashib o`tirganlarida, yo`ldan asboblarini xurjunga solib eshakka ortgan usta o`tib qolibdi. Ustani ko`rib qolgan tovus sheriklariga:
— Ana, ko`ryapsizlarmi, odamzot o`tib ketyapti, — debdi. Sherning bolasi ustaga tashlanib, uni yiqitibdi.
— Kuchimni ko`rdinglarmi, Odamzot qimir etsa, burdalab tashlayman, — deya maqtanibdi.
— Jonivor, menga tegma, bir bechoraman, senga yomonlik qilmayman, rahming kelsin! — debdi usta o`rnidan turayotib. Sherning odamga rahmi kelibdi.
Usta eshak ustidagi taxtalardan olib, taqillatib qoqa boshlabdi.
— Nima yasayapsiz? — deb so`rashibdi qush va hayvonlar.
— Sher menga yaxshilik qilib o`ldirmagani uchun unga uycha yasab beraman. Charchasangiz hammangiz kirib yotaverasizlar, — debdi usta.
Sher duradgorning ishidan mamnun bo`libdi. Usta uycha deb sandiq yasabdi. Odam zotiga ixlosi ortgan sher paysallamasdan usta aytishi bilanoq sandiqqa kirib yotib olibdi.
— Ana endi rohat qilib yotaverasan, — debdi-yu, usta sandiqning qopqog`ini mahkamlabdi. Bir ozdan keyin sher:
— Nafasim qaytyapti, och, chiqaman, — debdi. Usta sandiqni qulflabdi.
Sher qanchalik kuchli bo`lmasin, baribir ustaning hiylasiga aldanibdi.
Inson hammavaqt o`zining aqli, ziyrakligi bilan xavf-xatardan qutulib qoladi.

[shoir]

BOG`BONNING BAXIL DO`STI

Qadim o`tgan zamonda olis bir mamlakatning, uzoq bir qishlog`ida bir baxil, hasadgo`y kishi yashar ekan. O`sha kishi yerga nima eksa ham ko`karmay, qurib qolaverar ekan. Buning sababini esa hech topolmas ekan.
Bir kuni u bog`bon do`stining oldiga borib shikoyat qilibdi:
— Ey do`stim, sen bog`dorchilik bilan ko`pdan buyon shug`ullanasan, nima eksang, ko`karib gullayveradi. Lekin nega men ekkan nihollar hosil bermay qurib qolyapti?
Bog`bon ajablanib, yelka qisibdi.
— Kel, yaxshisi ikkimiz bir joydan yer olib, go`zal bog` yaratamiz, shoyad shunda bu sir ham ayon bo`lib qolsa, — debdi.
Ikki do`st quvonib, belini bog`lab, ishga kirishibdi.
Bir joydan yer olishib, alohida-alohida nihol eka boshlashibdi. Ko`kat ekayotganida ham baxil do`sti bog`bon mendan ko`p ko`chat ekyapti, deb baxilligi kelaveribdi. Bog`bon bo`lsa, o`z nihollarini mehr-e`tibor bilan yaxshi parvarish qila boshlabdi. Vaqti kelib, bog`bonning ekkan nihollari gullab-yashnasa, baxil do`stniki qurib, qovjirabdi. Тoqati-toq bo`lgan baxil do`st omadsizlikdan nolibdi, zorlanibdi, ko`chatlarni so`kibdi. Shunda bog`bon kulib, do`stiga bunday debdi:
— Eh do`stim, sen ko`chatlardan ham, omaddan ham nolima. Seni zimdan kuzatganimda dilingda baxillik, ko`rolmaslik illatlarini ko`rdim. Ekkan nihollaring qurib qolishiga aynan shu sabab deb o`ylayman.
Aytadilar-ku, “baxilning bog`i ko`karmas” deb. Dilingda yaxshi niyatlar bilan ko`chat ekkaningda bunday bo`lmas edi, — debdi bog`bon saimiylik bilan.

Derlar:
Baxillik yomondir,
sen undan qochgin,
Ayamay yaxshilik
urug`in sochgin.

Rustam ТUROPOV,
Zangiota tumani

[shoir]

USTA BILAN SHER
(O`zbek xalq ertagi)

Qadim zamonda gulchi chol bilan kampir yashagan ekan. Ular o`zlariga qarashli bog`da bir juft tovus boqibdi. Bolalar tovuslarga tinchlik berishmas ekan. Qo`llariga cho`p olib, mudom quvlab yurisharkan. Oxiri tovuslar maslahatlashib, bog`dan qochib ketmoqchi bo`libdilar.
Shunday qilib, ikkala tovus uchib borib, bir dashtlikka qo`nibdi. Nar tovus ovqat axtarib pastlikka tushib ketibdi. Xashak orasida bir narsa aylanayotganini ko`rib oldin qo`rqibdi, yaqinroq borib qarasa, Qaqnus qush ekan. Qush tovusga boshidan kechirgan kunlarini aytib beribdi:
— E, tovusjon, nimasini so`raysan, men xushovoz qushman. Bolalar, sayra, deyaverib holi-jonimga qo`yishmadi, hech tinchlik bo`lmagach, shu yerga uchib keldim.
Tovus ham boshidan o`tganlarni gapirib berib:
— Sen ham azob chekkan ekansan. Yur men bilan, — debdi.
Tovus bilan Qaqnus yo`lda sherning bolasini uchratib, o`zlari bilan birga olib ketibdilar. Yo`l yuribdilar, yo`l yursalar ham mo`l yurib, cho`lga chiqib qolibdilar. Dam olib o`tirgan-larida chang-to`zon ko`tarilibdi-yu, bir ot yugurib kelibdi. Tovus otni gulchi-ning hovlisida ko`rgani uchun undan qo`rqmabdi. Qaqnus bilan sherning bolasi qo`rqib yashirinishibdi. Tovus, bu odam emas, ot, o`zimizdek jonivor, deb dalda beribdi. Ular otdan:
— Sen nima uchun bu yoqlarga kelding? — deb so`rabdilar.
— E, nimasini so`raysiz, odamzotning yaxshisi ko`p-u, yomoni ham yo`q emas. Xo`jayinim meni o`n yil mindi, ishlatdi. Endi meni boqib, so`yib, go`shtimni qazi qilmoqchi edi, qochib buyoqlarga keldim, — debdi ot. Sherning bolasi otdan:
— Sen odamdan kuchli emasmisan? — deb so`rabdi.
Ot bo`lsa:
— Odamning qo`liga tushsang, keyin bilasan, — debdi. So`ngra to`rtovlon yana yo`lga tushibdilar. Bir vaqt ro`paralaridan tuya chiqib qolibdi. Tuya ham berahm boy dastidan qochib kelayotganini, ko`p azob chekkanini aytibdi:
— O`ttiz olti yil bir boy qozoqning hovlisida xizmat qildim, burnimdan ip o`tkazib mindi, o`tin, ko`mir, yantoq tashidim. Bir kun meni so`ymoqchi bo`ldi. Karim qassob kelib, uch yuz chorak go`sht qiladi, dedi qozoq egamga. Choy ichib, keyin meni so`ymoqchi edilar, qattiq shamol ko`tarilib, qum ko`chdi. Paytdan foydalanib qochib qoldim. Agar qochmasam, go`shtimni bo`lib olardilar.
— Sen odamzotdan kuchlisan, o`ldirsang bo`lmaydimi? — debdi sherning jahli chiqib. Tuya sherga:
— Sen ham odam qo`liga tushsang keyin uning kuchini bilasan, — debdi.
Yo`l bo`yida maslahatlashib o`tirganlarida, yo`ldan asboblarini xurjunga solib eshakka ortgan usta o`tib qolibdi. Ustani ko`rib qolgan tovus sheriklariga:
— Ana, ko`ryapsizlarmi, odamzot o`tib ketyapti, — debdi. Sherning bolasi ustaga tashlanib, uni yiqitibdi.
— Kuchimni ko`rdinglarmi, Odamzot qimir etsa, burdalab tashlayman, — deya maqtanibdi.
— Jonivor, menga tegma, bir bechoraman, senga yomonlik qilmayman, rahming kelsin! — debdi usta o`rnidan turayotib. Sherning odamga rahmi kelibdi.
Usta eshak ustidagi taxtalardan olib, taqillatib qoqa boshlabdi.
— Nima yasayapsiz? — deb so`rashibdi qush va hayvonlar.
— Sher menga yaxshilik qilib o`ldirmagani uchun unga uycha yasab beraman. Charchasangiz hammangiz kirib yotaverasizlar, — debdi usta.
Sher duradgorning ishidan mamnun bo`libdi. Usta uycha deb sandiq yasabdi. Odam zotiga ixlosi ortgan sher paysallamasdan usta aytishi bilanoq sandiqqa kirib yotib olibdi.
— Ana endi rohat qilib yotaverasan, — debdi-yu, usta sandiqning qopqog`ini mahkamlabdi. Bir ozdan keyin sher:
— Nafasim qaytyapti, och, chiqaman, — debdi. Usta sandiqni qulflabdi.
Sher qanchalik kuchli bo`lmasin, baribir ustaning hiylasiga aldanibdi.
Inson hammavaqt o`zining aqli, ziyrakligi bilan xavf-xatardan qutulib qoladi.

[shoir]

CHOL BILAN OLMAXON
Humoyunning ertagi

Bir bor ekan, bir yo`q ekan, qadim-qadim zamonda, juda katta o`rmonda bir chol yashar ekan. U o`rmon qorovuli ekan. O`rmondagi hamma daraxtlar, hamma gullar, qushlar uni yaxshi ko`rarkan.
Qahraton qish kunlaridan birida, yarim kechasi chol uyg`onib ketibdi. Quloq solsa, birov derazani taqillayotganga o`xshabdi. Chol chiroqni yoqib, deraza oldiga kelsa, hech nima ko`rinmabdi. Bo`ronda qor derazaga urilayotgan bo`lsa kerak, deb o`ylabdi. Birpasdan keyin deraza yana taqillagandek bo`pti. Chol borib ochsa, derazaning narigi tomonidan o`zi kichkinagina, dumi uzungina bir olmaxon o`tirganmish.
— Bobojon, — debdi olmaxon, — uyingizga kirsam maylimi, sovuqotib ketdim.
— Kiraver, — debdi chol. Olmaxon bir sakrab uyga kiribdi. Keyin bo`lgan voqeani aytib beribdi.
— Kun bo`yi bo`ron bo`lib, men kavagiga uycha qurgan qarag`ayni ag`darib yubordi. Sovuqda muzlab qolay dedim. Undan keyin o`rmonda bo`rilar izg`ib yuribdi, o`shalardan qochib keldim...
— Yoz chiqquncha menikida turaverasan, — debdi chol.
Shunday deb, olmaxonni non, yong`oq, quruq mevalar bilan rosa mehmon qipti. Ular bir necha oy birga yashabdilar. Bahor kelib kunlar isigach, Olmaxon cholga rahmat aytib, o`rmonga kirib ketibdi. Keyin yoz kelibdi. Chol bir kuni o`rmonni aylanib kelsa, uyning ostonasida ancha-muncha yong`oq yotganmish. “Shuncha yong`oqni menga kim obkeldiykin?” deb o`ylabdi chol. Ertasiga esa tag`in ancha-muncha maymunjonlar, yovvoyi qulupnoylar paydo bo`libdi.
— Bularni menga kim obkelyapti? — deb so`rabdi chol. Shunda ro`paradagi kattakon archa ustidan:
— Men, degan ovoz kepti.
Chol qarasa, archa shoxida bir emas, bir qancha olmaxonlar o`tirgan emish. Ular orasida qishda uning uyida turgan olmaxon ham bormish.
— Bular mening do`stlarim, — debdi olmaxon cholga. — Biz sizga o`rmondagi eng yaxshi mevalarni olib keldik. Bundan keyin ham olib kelamiz...
O`sha-o`sha chol bilan olmaxon qadrdon do`st bo`lib qolishibdi.

O'tkir Hoshimov

[Robiya]

Боғбоннинг фаросати

Бир йигит боғбоннинг рухсатисиз боғга кирди. Дарахтга тепасига чиқиб, уни силкийлай бошлади.
Бу орада боғбон келди.
- Ҳой олчоқ, менинг шунча заҳматлар билан етиштирган меваларни нега Ñžғирлаяпсан? Сенинг бу қилган ишинг Ñžғирлик дейилади. Қулидан уялмаган, ҳеч бўлмаса Аллоҳдан қўрқ..., - дея бақира бошлади.
ÐŽғри эса ғоятда сокин ҳолатда:
- Асл сенинг қилган ишинг айб. Аллоҳнинг боғида, Аллоҳнинг қули, Аллоҳнинг берган неъматини ейиши жиноят бўладими? Бундай бақириб дод-вой солган сенга уят. Аллоҳнинг эҳсонидан мени маҳрум қилмоқчисан. Уят-а уят...” деганча ишида давом этди. Боғбон хизматчисини чақириб:
- Ойбек, тез арқон билан таёқ келтир, деди.
Хизматкор бу нарсаларни олиб келгач у йигитдан дарахтдан тушириб, сўнг арқон билан бир дарахтга боғлади. Сўнг унинг калтак билан савалай кетди.
ÐŽғри:
- Ҳой Аллоҳдан қўрқ! Бир айбсиз, гуноҳсиз қулни нега урасан, бу қилган ишинг катта гуноҳ, - дея додларди.
Боғбон Ñžғри савалар ва ҳам шу сўзларни такрорларди:
- Аллоҳнинг бир қули, Аллоҳнинг бошқа бир қулини Аллоҳнинг калтаги билан калтаклаяпди. Барчамиз Аллоҳнинг қулларимиз. Хўш, мен фақат Унинг калтаги билан Унинг буйруғини амалга оширмоқдаман холос. Бунинг нимаси гуноҳ?

[Robiya]

Шамол ва Қуёш

Қуёш ва Шамол қай бирлари қувватлари баландроқ эканлигини баҳслашишарди. Шамол:
- Мен сенга ўзимнинг сендан кўра кучлироқ эканлигимни исботлайман, - деди.
- Майли, ҳаракат қилиб кўр, ана у кетаётган одамни кўраяпсанми? Унинг устидаги пўстинини еча олсанг сенинг кучли эканлигингни тан оламан.
Шамол бу мусобақага рози бўлди ва қаттиқ бир куч билан довул кўтарди. Аммо шамол қанчалик ўзининг шиддатини кучайтиргани сари одам пўстинига янада бўрканарди. Шамол бу ишни эплай олмаганини тан олиб четга чиқди. Энди эса булутлар ортидан Қуёш ўз чеҳрасини кўрсатди. Буни кўрган одамнинг юзида хушнудлик ифодалари пайдо бўлди. Қуёш ҳар тарафга ўз нурларини таратган сари ҳаво исирди. Одам ҳам секин пўстинини ечди.
Ғалаба қозонган Қуёш Шамолга: “Дўстлик ва Хушмуомалалик ҳамма вақÑ‚ Қўполлик ва Зўравонликдан қувватлидир...” деди.

[Robiya]

Хўроз ва Кўппак

Ҳайвонларнинг тилини тушанган Ҳазрати Сулаймон алайҳиссалом ҳузурларига келган киши ёлвориб:
- Эй Аллоҳнинг Набийси, менга ҳайвонлар тилини ўргатинг. Мен уларни нималар ҳақида сўзлашишларини билишни истайман, - деди.
- Йўқ, сен уларнинг сўзларига сабр қила олмайсан, ҳикматини тушунмайсан, дедилар. Аммо киши илтимос қилиб сўрайвергач Сулаймон алайхиссалом унга ҳайвонлар тилини ўргатдилар. Мамнун ҳолда уйига келган киши хўроз билан кўппакнинг сўзлашишига қулоқ тутди. Кучук ёнидаги хўрозга дерди:
- Хўроз, дўстим, сен арпа ва буғдойга қорнинг туяди. Ер титсанг сенга емиш кўп, менинг эса қорним жуда очиб кетади. Шу овқат қолдиқларини қолдирсанг бўларди. Хўроз эса:
- Сабр қил, эртага бу ерга хўжайиннинг ўлган эшагини олиб келадилар. Туйганингча гўшт ейсан.
Киши бу гапларни эшитгач, шошганича эшакни олиб бозорга олиб бориб сотади. Ўз ўзигадан хурсанд бўлиб:
- Яхшики ҳайвонлар тилини тушунаман, бир балодан омонда қолдим, - деган ҳаёллар билан уйга қайтди.
Эртаси куни яна хўроз билан кучукнинг сўзлашувига қулоқ солди. Кучук хўрозга таъна қиларди:
- Қани хўжайиннинг эшаги ўлади туйиб гўшт ейсан дегандинг?
Хўроз жавоб берди:
- Хўжайиннинг эшаги уни сотиб олган бечора кишининг қўлида ўлди. Хўжайин очкўзлик қилиб уни сотганди. Аммо хафа бўлма, бу сафар хўжайиннинг оти ўлади. Шунда кўп гўшт ейсан, қорнингни туйдирасан.
Киши яна шошганича отини етаклаб бозорга йўл олди. Уни сотиб қайтар экан яна шу фикрлар ҳаёлидан ўтарди:
“Яхшиямки ҳайвонлар тилини биламан...”. эртаси куни яна мароқли сўзлашувнинг гувоҳи бўлади. Бу сафар кучук хўрозга қаттиқроқ овоз билан таъна қиларди.
- Хўроз, сен мени яна алдадинг. Қани ҳўжайиннинг оти ўлади дегандинг?
- Хўжайиннинг оти уни сотиб олган бечоранинг қўлида ўлди. Хафа бўлма, бу сафар ундан ҳам каттароқ зиёфат меҳмони бўламиз.
Бу сўзларга кучук ишонқирамай:
- Яна менга ёлғон гапираяпсан.
Аммо хўроз:
- Йўқ, бу галл ёлғон йўқ. Бу галгиси қатъий. Чунки, бу сафар хўжайиннинг ўзи вафот топади. Молига келиши керак бўлган бу бало энди ўзининг бошига келади. Унинг ортидан маъракалар қилиниб, ошлар пиширилади, ортганини бизга тўкишади.
Бу сўзларни эшитган одам ўзини қўярга жой топа олмай қолади. Ўнгга сўлга ўзини урар экан, бу балони олдини ола олмаслигини тушунади. Шу кеча у хасталаниб тонгга қадар қазо қилади. Унинг ортидан пиширилган овқатлар дастурхонга тортилади. Қолдиқлари эса ҳайвонларга тўкилади. Бу орада хўроз:
- Инсонлар, молларига келган балога афсус чекиб оҳ урадилар. Афсуски, бундан ҳам мен учун бир ҳайр бордир, деб ўйламайдилар ҳам. Аллоҳнинг берган тақдирига шукр этмай, ношудлик қиладилар. Сўнгра молларига келган бало жонларига ҳам келади, аммо пушаймондикдан энди фойда йўқ...

[Robiya]

ЧИНОР ДАРАХТИ

Буюк бир чинор дарахти ёнида бир қовоқ новдаси буй кўрсатди. Баҳор илгарилаган сари ўсимлик чинорга ўралиб юксала бошлади. Ёмғирлар ва қуёшнинг нурлари таъсирида жуда тез ўниб, чинор дарахтининг энг юксак шохигача бўй чўзди.
Бир куни бунчалар тез фурсатда бу буюк чинордек ўсганида мамнун ҳолда чинордан сўради:
- Ҳой дарахт, счен қанча ойда бунчалар юксакларга кўтарилдинг?
- 82 йилда, - деди дарахт.
- 82 йилдами? - дея гулларини тебратиб кулди қовоқ, - Мен эса бу юксакликларга 2 ойда эришдим!
- Тўғри, - деди дарахт, Ñ‚Ñžғри…
Кунлар кунларни қувиб куз ҳам илк шамоллари билан келди. Қовоқ дастлаб қуриб сўнг эса япроқларини тўка бошлади, совуқ бошлангани сари унинг танаси қуриб йўқ бўлиб борарди. Бир куни андиша билан чинордан сўради:
- Менга нима бўлаяпди?
- Ўлаяпсан, - деди ўкинч билан чинор.
- Нега?
- Менинг 82 йилда кўтарилган юксаклигимга сен 2 ойда кўтарилишга ҳаракат қилганинг учун…

Мадина Зарипова