Ammo... go‘dak isidan tarovatlisini ko‘rmadi, go‘dak isidan hayotbaxshini ko‘rmadi!
Ay, go‘dak islari, go‘dak islari-ay!..
Go‘dak ko‘zlari ilinib-ilinib ketdi. Momomiz ko‘zlarini yumib, beixtiyor dimog‘ida alla aytdi:
     
Alla-alla, ahdi bor-a, alla-yo, alla-yo,
Uyquning ham vaqti bor-a, alla-yo, alla-yo,
Alla aytgan enangni-yo, alla-yo, alla-yo,
Qop-qoraygan baxti bor-a, alla-yo, alla-yo.
     
Allada Sherobod dashtlariday anqillab yotmish ko‘ngil nolasi bo‘ldi.
      Ko‘ngil dardi bo‘ldi, armoni bo‘ldi.
      Ko‘ngil fojiasi bo‘ldi!..
     
Dasht-u dalada uzum, alla-yo, alla-yo,
Uzganimni kim bilar-a, alla-yo, alla-yo
Hasratu armon bilan, alla-yo, alla-yo,
Jon berganimni kim bilar-a alla-yo, alla-yo...
     
Onamiz ko‘kraklari uchida igna sanchilmishday- yigna sanchilmishday bo‘ldi.
Onamiz kafti bilan ko‘kraklarini siladi. Siladi-siladi, birdan... chap ko‘kragini changalladi. Changalladi-changalladi... Chayqaldi-chayqaldi... Ketiga shilq etib tushdi...
Onamiz ko‘kragiga... sut keldi.

10

— Hamsoya, so‘rab edingiz, keldilar, ko‘zingizni oching.
Onamiz ko‘zlarini ochdilar...
Otamizga termuldilar. Za’faron yuzlari yorishdilar. So‘niq ko‘zlari xiyol oydinlashdilar. Ma’yus tabassum berdilar.
Barmoqlarini qimirlatib-qimirlatib, otamiz qo‘lini izladilar.
Otamiz titramish qo‘lini kaftlari orasiga oldilar.
Onamiz yuzlari tag‘in-da yorishdi. Otamiz kaftlarini his etdilar-da!
Onamiz ko‘zlarini yumib-ochdilar, yumib-ochdilar...
Otamiz sokin o‘tira berdilar.
Shunda, ayollardan birovi otamizni turtdi.
Otamiz turtmish ayolga qaradilar. Ana shundagina nima gapligini tushundilar...
Ko‘ngillari orziqib-orziqib ketdilar...
Otamiz, onamiz yuzlariga egildilar.
— Momosi, mendan rozi bo‘l, momosi... — dedilar. — Ko‘zingni och, momosi, mendan rozi bo‘l...
Onamiz tag‘in ko‘zlarini yumib-ochdilar, yumib ochdilar... Bilinar-bilinmas bosh qimirlatdilar...
Otamiz o‘kirib yubordilar...

11

Ayollar ovoz berdilar:
— Voy, hamsoyam-e, hamsoyam-e!..
Onamiz bir kecha mehmon bo‘ldilar. Bir uy ayollar qurshovida yotdilar.
Ichkarida ayollar onamiz tevaragida halqa bo‘lib sadr tushdi.
Tashqarida erkaklar uy tevaragini aylanib-aylanib yig‘ladi. Aytib-aytib yig‘ladi:
— Xolamov-v, xolamov-v!..
— Opamov-v, opamov-v!..
— Ammomovv-v, ammomov-v!..
Chor tarafga chopar ketdi.
Chopar qishloq ko‘chalari bo‘ylab jar soldi:
— Xaloyiq, barchangiz Qoplon qorovulnikiga janozaga! Bu hammaning boshida bor savdo, xaloyiq!..

12

Odamlar oqib-oqib kela berdi.
Uy odamlar qurshovida qoldi.
Odamlar onamizni yodladilar,
— Bechorani ellikni qariblagan ayol deb bo‘lmas edi.
— Ikki yuzi qip-qizil anorday edi.
— So‘ramoqdan ayb yo‘q, bechora nechada ketibdi?
— Qirq sakkizda, deyishayapti.
— Shunday, ellikni qariblab boribdi.
— Endi, ellikda deb duo oladi-da?
— Shunday-shunday, ellikda deb duo beriladi.
— O‘zi, bemorxonada deyishib edi-ku?
— Do‘xtir, olib ketinglar, odam bo‘lmaydi, debdi...

13

Yosh-yalanglar momomlab-momomlab yig‘ladi:
     
Osmondagi qirq yulduz
Qiyalab ketadi botgani,
Voy momom-ov, momom-ovv!
Men momomni bir o‘payin,
Qiyomat ketadi yotgani,
Voy momom-ov, momom-ovv!
     
Yoshi qaytishlar onamlab-onamlab yig‘ladi:
     
Hovlimizning tolini
Tobut bo‘lsin, debmidik
Voy enam-ovv, enam-ovv!..

14

Uvol-savobchi ayollar uylarni bir-bir qaradi. Uylarda to‘shalmish gilamlarni ko‘tarib-ko‘tarib ko‘rdi.
Bir uy osti taxtasiz yer bo‘ldi.
Ayollar ana shu taxtasiz uy gilamini yig‘ib oldi. Uy o‘rtasiga bo‘yra to‘shadi. Ikki obtova suv olib keldi.
Ayollar onamizni kaftlarida olib keldi. Ana shu bo‘yra uzra yotqizdi.
Uvolchi ayol obtovada suv quydi, savobchi ayol...
Onamizni yuvdi! Boshdan adoq yuvdi. Silab-siypab yuvdi...
Ayollar onamizni oppoq surpga o‘rab-o‘rab oldi. Kaftlarida tobutga yotqizdi.
Onamiz so‘nggi manzillariga... so‘nggi manzillariga pok-pokizagina bo‘lib jo‘nadilar.

15

Tobutga-da oppoq surp yopildi.
Bu, yoshini yashab o‘tdi, alomati bo‘ldi.
El tobut poyida... onamiz poyida tizilib-tizilib janoza o‘qidi.
Tobut... onamiz el kaftida qalqib-qalqib jo‘nadi.
El tobutga... onamizga talpindi. Tobutni... onamizni kaftida ko‘tarib borish niyatida bo‘ldi. Aqalli qo‘lini tekkizib borish payida bo‘ldi.
El tobut ketidan... onamiz ketidan qabriston bordi.

16

Onamiz lahadga qo‘yildi.
Mozorga tuproq tortildi. Tuproqqa chim bosildi.
Odam boshi bir so‘mdan isqot berildi.
Bir dastro‘moldan oq yirtish berildi.
Domla qabr boshida qiroat bilan-qiroat bilan Qur’on o‘qidi:
— Auzu billahi minash, shaytonir-rojim. Bismillahir-rohmanir-rohim! Tabarokallazi biyadihil mulku va huva ala kulli shayin qodir. Allazi xolaqol mavta val hayata liyabluvakum ayyukum ahsanu amala. Va huval azizul-g‘ofur allazi xolaqo sab’a samavatin tibaqo. Ma taro fi holqirroxmani min tafavut. Farji’il basaro hal taro min futur. Summar jiil basar. Karrotayni yanqolib ilaykal basaru xo siav va huva xasir. (Toshbo‘ron qilingan shaytondan Ollohning panohiga sig‘inaman. Behad rahmli, nihoyatda mehribon Olloh nomi bilan! Egalik qo‘lida bo‘lmish zot ulug‘ bo‘ldi. Va u har narsaga qodir. Ul zotiki yaratdi hayotni va mamotni. Imtihon qilish uchun qaysinisi amal jihatdan yaxshiroq. Va u g‘olib mag‘firotlik, qaysiki yaratdi yetti osmon tabaqasini. Ko‘rmaysan Olloh yara-tishida biror kamchilik. Tikkin ko‘zingni. Ko‘rasanmi biror yoriq. So‘ngra tikkin ko‘zingni qayta-qayta. Qaytadi ko‘zing senga noumid bo‘lib va tolib).
Yuzlarga fotiha surtildi.
Tuproqdan yaralmish onamiz, tag‘in tuproq bo‘lib ketdilar!

VII
     
Qoralar ariq yoqalab-ariq yoqalab kela berdi.
— Ketganga o‘xshaydilar, ko‘rinmayaptilar.
— Yo‘q, hali ketmaganlar. Yonboshlab yotgan bo‘lsalar kerak.
Ma’shuq ovoz bobomizga tanish tuyuldi. E’tibor bilan eshitdilar.
— Manavi yerga o‘tiraylik.
— Sabr, qil, qo‘lro‘mol bilan o‘tlarni artib tashlayin, ana, endi o‘tir.
— Uh, pidananing isini. Yulmang, bizdan keyin ham keladiganlar bor. Isini kaftimda olib beraman. Mana, iskang.
— Yo‘q, qonmadim. Uchlarini silkib yubor.
Bobomiz hayrat bilan yoqa ushladilar... «Yo, tavba, ma’shuq ovoz hamsoyasi Mengto‘raning qizi bo‘ldi. U buyoqda nima qilib yuribdi? Yo... Yo‘g‘-e! U hali go‘dak-ku. Darrov-a? Aytib bo‘lmaydi, qiz bola shayton bo‘ladi. Uyoqdan buyoqqa qaraguncha bo‘y beradi»...
Oshiq ovoz bobomizni haminqadar hayron qoldirdi.
Oshiq ovoz momomiz, akasining o‘g‘li bo‘ldi...
Jimjitlik bo‘ldi. Ma’yus kulgi bo‘ldi.

— She’r o‘qib berayinmi? Yaqinda yodlab oldim. Qara, eshit:
     
Yorishmoqda olis chek ham,
Tong fusunkor, suluv biram.
G‘azal yanglig‘ jarangdor dam,
Yangroq havo esingdami?
     
Sukunat bo‘ldi. Qo‘lingiz muncha qattiq, demish ovoz bo‘ldi. Ovoz erkali bo‘ldi. Ginadan ko‘ra, minnatdorlikka moyil bo‘ldi.
     
Boshlanar to‘rg‘aylar kuyi,
Tabiatning tonggi to‘yi,
Yorug‘ ro‘yo esingdami?
     
Bobomiz beixtiyor bosh irg‘adilar. Oydin rangi, ko‘k yo‘ng‘ichqa bo‘yi, baytdan kayflari chog‘ bo‘ldi.
— Qara, tag‘in bir she’r o‘qib berayin.
Baytlar g‘amza bilan o‘qildi.
\