Ko‘ylagi yoqasidan qaradi. Chin, tumori joyida bo‘lmadi.
Kechasi yuvinib-taranib edi. Ana shunda tumorini joyiga taqish xayolidan faromush bo‘libdi...
Oymomo yomon vaziyatda qoldi. Qo‘lini qo‘ltig‘iga qo‘yib o‘tira berdi.
— Ana, ko‘rdingmi, aynam? — dedi Hojar ko‘r.— Hojar ko‘r biladi, ha, ko‘zi ko‘r bo‘lsayam, Hojar ko‘r biladi! Hojar ko‘r odamzot ichidaginiyam ko‘radi, Hojar ko‘r odamzot ichidaginiyam biladi!
Oymomo haminqadar lol bo‘ldi. Yerga qarab o‘tira berdi.
— Hay, anavi mixdagi doirani olib berib yubor, aynam!
Oymomo devorda osig‘liq doirani olib kelib berdi.
Shunda, Hojar ko‘r doirani emas, Oymomo bilagini oldi. Ko‘ktomirini ushlab ko‘rdi. Uch-to‘rt nafas ushlab turdi.
Shundan keyin, doirani oldi. Joylashibroq o‘tirdi. Doira ipidan boshmaldog‘ini o‘tkazdi. Barmoqlarini tuflab ho‘lladi. Doirani silkib-silkib chala ketdi, aytib-aytib chala ketdi:
— Hay, azizlar, avliyolar, anbiyolar!.. Qo‘lingdan bermasang, yo‘lingdan ber, yo‘lingdan bermasang, so‘zingdan ber!.. Mag‘ribdan desammikin?.. Mashriqdan desammikin?.. Foling kelmayapti, aynam, nima balo, qarib qoldimmi deyman!..
Hojar ko‘r doira halqachalarini shildiratib-shildiratib chala ketdi, aytib-aytib chala ketdi:
— A-u-uf!.. Foling ana endi kelayapti, aynam! Astag‘furillo, o‘zingga shukur-e! Aynam-ov, mendan o‘pkalab yurmagin tag‘in, bari ayb o‘zingda, ha, o‘z ichingda!.. Taqdir-peshona ekan-da, aynam!..
Oymomo bosh irg‘adi. Folchiga atalmish pulini berdi.
Miq etmayin tashqariladi. Miq etmayin eriga mingashdi.
Yo‘da eri belidan quchib yig‘ladi. Eri yelkasiga yuzlarini bosib yig‘ladi. Piq-piq yig‘ladi!
Qoplon nima gapligini fahmladi. Otini ohistalatdi.
— E-e-e, momosi, — dedi. — Shunga-da piq-piqmi? Nima, Hojar ko‘ring ichingga kirib chiqib edimi? Hojar ko‘ring nimani biladi? O‘z oti o‘zi bilan ko‘r-da! Folchiga ishonma, suvga suyanma!..

12

Olamda Oymomo uchun bor-yo‘g‘i bitta savol bo‘ldi... Savol berguvchi odam-da birov bo‘ldi.
Savol til bilan emas, boqish bilan aytildi:
«Endi nima qilamiz, momosi?»
Savolga javob berguvchi-da birov — o‘zi bo‘ldi.
— So‘fi Olloyor bovani ziyorat qilib kelaylik. Kim biladi, o‘sha kishi og‘rindilarmi... — dedi.
Qoplon otlandi. Ketiga ayolini mindirdi. Oldiga chori qo‘y o‘ngardi. Vaxshimor yo‘l oldi.
So‘fi Olloyor ziyoratgohi bodomzor bog‘ot qo‘ynida bo‘ldi.
Qoplon Olloyor mozori poyida qo‘y so‘yib qon chiqardi.

13

Mozordagi Olloyor otli bu zot kim bo‘ldi?
Olloyor asli Samarqanddan bo‘ldi. Kattaqo‘rg‘onning Minglar qishlog‘idan bo‘ldi.
XVII—XVIII asrlarda yashab o‘tdi. Shayxlar maktabida hamda Buxorodagi Jo‘ybor shayxlari dargohida ta’lim oldi. G‘azallar bitdi. «Murod ul-orifin», «Tuhfat ul-tolibin», «Maslak ul-muttaqin», «Sabot ul-ojizin», «Musannib alayhi rahmonni vasiyatlari» deya atalmish nazmiy devonlar tuzdi.
Oltmish yoshida uch nafar sodiq xalfalari bilan Samarqandni tark etdi. Borajak manzilini aytmadi. Kechasi bilan zim-ziyo yo‘q bo‘ldi.
Olloyor nima uchun kindik qoni tommish yurti, bola-baqrasini tashlab ketdi? Nima uchun borajak manzilini aytmadi?

14

So‘fi Olloyor «Sabot ul-ojizin» nazmiy devonida shunday bitdi:

Ey birodar, meni yaxshi demanglar zinhor,
Zohirim so‘finamodir, botinim kin-u niqor,
Aning uchun tog‘-u tosh-u, cho‘lni qildim ixtiyor,
Shumlig‘im, rasvolig‘im, tegdi viloyat xalqig‘a,
Shu sababdin muhtamid bo‘ldim g‘ariblar bo‘mig‘a,
Qaysi holda o‘lganimni bilmasun xesh-u tabor...
     
O‘zi, Olloyor kim edi? Avliyo edimi? Tabib edimi? shoh edimi?
Olloyor bek edi!
Olloyor qirqta xotin oldi!
Olloyor boj yig‘uvchilar mahkamasida xizmat qildi. Fuqaroga zulm qildi.
Olloyor qamchisidan qon tomdi!

15

Emishki, Olloyor otda shahar aylandi. Yurdi-yurdi, bir ko‘prikdan o‘tdi.
Bunday qarasa, ko‘prik osti suv qip-qizil qon bo‘ldi.
Olloyor hayrondan-hayron bo‘ldi. Xalfalaridan qon boisini so‘radi. Bilinglar, o‘zi nima gap, dedi.
Xalfalari ko‘prik ostiga tushib qaradi.
Ayon bo‘ldi: ko‘prik ostida bir ayol o‘tirdi... Ayol Olloyorni olisdan ko‘rdi. qo‘rqdi! Ko‘prik ostiga qarab qochdi. Ko‘prik ostida yashirinib o‘tirdi.
Ayol bo‘yida bo‘lin! Boshi uzra o‘tmish Olloyor oti dupur-dupuridan... dupur-dupuridan qalt-qalt qaltiradi... bola tashlab qo‘ydi!
Suv ana shundan qip-qizil qon bo‘ldi!
Xalfalari bor voqeani Olloyorga aytib berdi.
Olloyorda picha shoirlik bor-da, bu voqeadan haminqadar ta’sirlandi, haminqadar azoblandi.
Bo darig‘o, men shunday odammi-a, deya ezildi.
Olloyor... tarki dunyo qildi!
Yurdi-yurdi, Qoratikon qishlog‘iga keldi. Undan Qubodiyon qishlog‘iga o‘tdi.
Tag‘in yurdi-yurdi, Vaxshimor deya atalmish makon sari doxil bo‘ldi.
Gunohlaridan forig‘ bo‘lish uchun toat-ibodatga berildi.
El-yurt xizmatini qildi.

16

Emishki, Olloyor bunday qaradi. Vaxshimorda suv bo‘lmadi.
Shunda Olloyor soy yoqalab bordi. Soy ostiga tushdi.
Bir yer namlanib turdi, suv yiltirab turdi.
Olloyor shu namni tayog‘i bilan turtdi.
Yerdan suv sizib-sizib chiqdi.
Olloyor xalfasiga:
— Shu tayoq bilan yer chizib, Vaxshimorga iz qilib bora ber, — dedi.
Shunda xalfasi:
— Suv pastda bo‘lsa, Vaxshimor yuqorida bo‘lsa, suv qanday qilib chiqadi? — dedi.
— Sen ilon izi qilib yuqorilab bora ber, suv chiqmasdan qolmaydi, — dedi  Olloyor.
Chindan-da, suv tayoq izidan yuqorilab bordi, Vaxshimorlab bordi.
Suv quyidan yuqorilab oqdi!
Olloyor suvni elga ko‘z-ko‘z qildi.
— Qara — buloq! — dedi.
Shu-shu, buloq Qorabuloq, deya ataldi.
Qorabuloq yillar mobaynida o‘zanini katta oldi.
Mana, ikki asdirkim, Qorabuloq quyidan yuqorilab oqdi. Qishin-yozin qurimadi. Qishda iliq bo‘ldi, yozda sovuq bo‘ldi.

17

Vaxshimor — ilonlar makoni demakdir.
Chindan-da, o‘tmishda Vaxshimor ilonlar makoni bo‘ldi.
Ilonlar Vaxshimor oralab yurdi.
El jonini hovuchlab-hovuchlab kun ko‘rdi.
Ana shunda, Olloyor el joniga ora kirdi.

18

Emishki, Olloyor ilonlar podshosi Oq ilon nomiga noma bitdi.
Nomani yurakliroq bir xalfasiga berdi.
— Bor, Oq ilon saltanatiga borib kel, — dedi.
— Qo‘rqaman, taqsir, — dedi xalfa.
— Unda, saltanat qabriga tashlab qayt, uyog‘iga navkarlari yetkazadi.
Xalfa nomani qo‘yniga soldi. Oq ilon qarorgohiga ravona bo‘ldi.
Qarorgoh Vaxshimor qiblasidagi Ilonqara degich sayhonlikda bo‘ldi.
Xalfa manzilga yetib keldi. Xalfa seskanib ketdi.
Ilonqara g‘ij-g‘ij ilon bo‘ldi! Barmoqday ilonlar, bilakday ilonlar, yo‘g‘on odam soniday ilonlar!
Sariq ilon, kulrang ilon, qora ilon, ayniqsa, toshrangli chiporlari ko‘p bo‘ldi!
Xalfa arosatda qoldi. Borishini-da bilmadi, qaytishini-da bilmadi.
Hushi boshidan uchdi, badani jimirladi, peshonasidan terlar oqdi.
Xalfa eson-omon qaytishiga ko‘zi yetmadi!
Iziga-da qaytmadi!
Qanday-da qaytadi? Pirning gapini ikkita qilib bo‘ladimi?!
Yo o‘lim, yo pirim!
Xalfa ana shunday qat’iyat bilan Oq ilon qarorgohiga yo‘l oldi.
Ilonlar to‘lg‘ondi, ilonlar chiyilladi, ilonlar vishilladi!
Yerdan go‘dak bo‘yi ko‘tarildi, buqog‘ini shishirdi, qop-qora boshlarini cho‘zdi!
Inson peshonasidan terlar quyilib bora berdi.

Rangida rang qolmadi. Oyoqlari o‘zinikimi, yo birovnikimi, bilmadi.
Jiqqa ter jelagi yelkalariga yopishdi.
Inson qomatini tik tutib bora berdi!
Ilonlar inson ko‘rib, bundayini ko‘rmadi!
Oq ilonday qudratli podshohi azim ustiga bostirib kelyapti-ya! Azaliy saltanatni oyoq osti qilyapti-ya! Do‘q-po‘pisalarga pinagini-da buzmaydi-ya!
O‘zi, bor-yo‘g‘i birov bo‘lsa!
Ilonlar chekindi! Ilonlar qarorgohlariga qarab qochdi!
Inson bostirib bora berdi!
Shunda, katta tosh oldida yotmish bir nimaga ko‘zi tushdi. Qolmish hushi-da boshidan uchdi!
Yotmish nima bor-yo‘g‘i qamchi o‘rimiday keldi! Oppoq, jundor bo‘ldi!
Bu, podshohi azimning o‘zlari bo‘ldi!
Inson to‘xtadi. Podshohdan ko‘z uzmadi. Qo‘yniga qo‘l soldi. Nomani o‘zidan bir qadam oldin tashlamoqchi bo‘ldi. Ammo qo‘lini cho‘zishdan qo‘rqdi. Panjalarini ochdi.
Shunda, noma yerga tushdi.
Inson iziga qayrildi. Yelkalarini qisdi. Ohista-ohista odimladi. Nazarida, podsho izidan kelayotganday bo‘ldi. Og‘iz-ko‘zlarini katta-katta ochdi. Ketiga qaradi. Yo‘q, podsho qimirlamay yotdi.

Shunda, inson ketiga qaramadi, o‘qday chopib qocha berdi!
Oq ilon hukmona chiyilladi! O‘z saltanatidagilarni qarorgohiga yig‘di!
Inson bir kelib o‘rgandi bo‘ldi, endi kela beradi, tinchlik bermaydi, dedi. Ketamiz, inson qadam bosmaydigan yerlarga ketamiz, dedi.
Jamiki qavmlarini ershashtirdi, o‘zini Xo‘jayipok daryo suviga tashladi.
Undan Surxondaryo suviga o‘tdi. Surxondaryodan suzib chiqib, Zahartepaga o‘rladi.
Zahartepa Oq ilon ko‘ngliga o‘tirmadi!
Oq ilonlar tag‘in yurish qildi. Bobotog‘ga yo‘l oldi.
Bobotog‘ning Govurgon degan yerini makon etdi...
Mana, ikki asrkim, Bobotog‘ ilonlar makoni bo‘ldi!
Ana shunday emish-emishlar Olloyor otini ilohiylashtirdi. Olloyor otini avliyolashtirdi.
El, Olloyor mozorini tevaragini devorlab oldi.
El, mozorni ziyoratgoh etdi.
El, yaxshi-yomon kunlarda ana shu mozorga sig‘inajak bo‘ldi.