Ikkinchi bob
Dunyo havasidan tiyilish fazilati, unga berilishning sabablari va bu dard muolajasi

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Abdulloh ibn Umarga dedilar:
«Saharda uyg‘onar ekansan, oqshom orzusini qilma! Okshomga yetganingda, sahar orzusini qilma! Hayotingdan o‘lim uchun, sog‘lig‘ingdan xastaliging uchun ulush ajrat. Chunki, ey Abdulloh, ertaga qanday nom olishingni bilmaysan» (Imom Buxoriy rivoyatlari).
Hazrati Ali (karramallohu vajhahu) Rasululloh sollal-lohu alayhi vasallamdan rivoyat qiladilar: «Ikkita xislat borki, sizlarga ular tufayli zarar yetishidan xavfdaman: kibru havoga ergashish va orzu-havasga berilish. Kibru havoga erga-shish - hakdan to‘silish, orzu-havasga berilish esa dunyoni yaxshi ko‘rishdir. Ogoh bo‘ling! Olloh taolo dunyoni suygan bandasi-ga ham, suymagan bandasiga ham beradi. Iymonni esa faqat suygan bandasiga ato etadi. Esda tuting! Dinning ham, dunyo-ning ham farzandlari bor. Sizlar dunyo farzandi emas, din farzandi bo‘linglar. Bilingki, dunyo sizlarga orqa o‘giruvchi oxirat esa peshvoz chiquvchidir. Ogoh bo‘ling! Bu kun amal kuni, unda hisob yo‘q. Yana ogoh bo‘linglarki, hisob kuni yaqin, u kunda amal kilish yo‘q!» (Ibn Abu Dunyo rivoyati). Ummu Munzir aytadi:

«Bir kuni kechqurun Rasululloh sollallohu alayhi vasal-lam: «Ey odamlar! Olloxdan uyalmaysizlarmi?» dedilar. «Nima uchun, ey Rasululloh?" deyishdi. «Yeyolmaydigan narsalaringizni to‘playsiz, yetolmaydigan narsalarni orzu qilasiz, nchida yashol-maydigan uylar bino qilasnz», dedilar Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam» (Ibn Abu Dunyo rivoyati).
Abu Said Xudriy deydi: «Usoma ibn Zayd pulini bir oydan so‘ng berish sharti bilan Zayd ibn Sobitdan yuz dinorga cho‘ri sotib oldi. Buning xabari Rasululloh sollallohu alayhi va sallamga yetgach, u zot; «Pulini bir oydan so‘ng berishga kelishgan Usomaga ajablanmaysizmi?! Ha, darqakikat, Usoma orzu-havas-ga berilibdi! Jonim qo‘lida bo‘lgan Zotga qasamki, har safar ko‘zimni yumib-ochar ekanman, shu onda: yumilgan ko‘zlarimni yopgan qovoklarim qaytadan ko‘tarilgunicha Olloh jonimni olmas-mikan, degan gumonga boraman. Biror luqmani og‘zimga solsam, uni yutib ulgurmay: shu luqma bo‘g‘zimda qolib ketmasmikan, de-gan xavfda bo‘laman. Ey Odam farzandlari! Agar oqil bo‘lsang-lar, o‘zingizni o‘liklardan deb hisoblang. Jonim qo‘lida bo‘lgan Zotga qasamki, «Albatta, sizlarga va’da qilingan narsa shak-shubhasiz kelguvchidir» (An’om surasi, 134-oyat), dedilar» (Ibn Abu Dunyo, Tabaroniy va Bayhaqiy rivoyati).Rivoyat qilinishicha, Rasulullohsollallohu alayhi vasal-lam uchta cho‘p olib, bittasini oldilariga, ikkinchisini uning yoniga, uchinchisini uzoqroqqa sanchib, dedilar:
— Bu nima ekanini bilasizlarmi?
— Olloh va Uning rasuli biluvchirok,- deyishdi.
— Mana bu inson, bunksi ajal, ana unisi esa, insonning orzu-havasi. Odam farzandi orzu-havasga beriladi. Ajal uni talvasaga solganida, orzu-havasdan nishon qolmaydi», dedilar Nabiy sollallohu alayhi vasallam (Imom Ahmad rivoyatlari).

Payg‘ambar alayhissalom dedilar: «Odam farzandining atrofida to‘qson to‘qqizta o‘lim bor. Agar bu o‘limlar Odam far-zandini nishonga olishda adashsa, u qarilik tomon odimlaydi» (Termiziy rivoyati).
Ibn Mas’ud dedi: «Kishining atrofidagi o‘limlar unga el-tuvchi ko‘chalardir. So‘ng qarilik keladi, keyin orzu-havas. Kishi orzu-havasga berilar ekan, o‘lim ko‘chalariga kirib boradi. O’lim-larga uning orzu-havaslarini ushlash buyuriladi. Agar o‘lim-lar adashsa, baribir qarilik bu orzu-havaslarning boshiga yetadi. Inson esa ularning ruyobga chiqishini kutaveradi».
Abdulloh dedi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam, bizga to‘rtburchak shakl chizib, uning o‘rtasiga uzun chiziq tortdilar. Keyin uzun chiziq atrofiga bir necha kalta chiziq-lar chizdilar. Bitta chiziqning uchini to‘rtburchakning tashqa-risiga chiqarib qo‘ydilar va:
— Bilasizmi, bu nima?- so‘radilar.
— Olloh va Uning rasuli biluvchirokdir, dedik.
— To‘rtburchak hosil qilib, insonni o‘rab turgan chiziq-lar uning ajali. Kalta chiziqlar dunyoda yetadigan yomonliklar bo‘lib, agar insonni bu yomonlik adashtirsa, bunisining, u yomonlik adashtirsa, unisining jabrini tortadi. Uchi tashqa-riga chiqqan chiziq esa insonning orzu-havasidir» (Buxoriy rivoyati).
Anasdan: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam dedilar:
«Odam farzandi qariydi. Undagi ikki xislat: hirs va orzu-havas esa aslo qarimaydi». Yana bir rivoyatda: «Ikki xislat yasharib boradi: mol-dunyoga hirs va umrga hirs» (Imom Muslim rivoyati).

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam, dedilar:
«Bu ummatning avvalgisi yaqiyn (aniq, beshubha bilish) va zuxd tufayli najot topdi. Bu ummatning oxirgisi baxillik va orzu-havasga berilish tufayli halok bo‘ladi» (Ibn Abu Dunyo rivoyati).
Aytilishicha, «Iso alayhissalom belkurak bilan yer ag‘da-rayotgan qariyaga ko‘zi tushib: «Ey Olloh, bu choldan orzu-havas tuyg‘usini olib qo‘y», dedi.
Bir payt chol qo‘lidagi belkurakni ko‘yib, chekkaroqqa chi-qib, yotib oldi. Iso alayhissalom yana duo qildi: «Ey Olloh, unga orzu-havasini qaytar».
Chol o‘rnidan turib, ishlay boshladi. Iso alayhissalom ajablanib, choldan bu holning sirini so‘radi. Chol dedi:
— Ishlayotgan paytimda nafsim: «Qachongacha ishlaysan, o‘zing qartaygan bir chol bo‘lsang!» dedi. Darhol belkurakni uloq-tirdim va cho‘zilib yotib oldim. Sal turib, nafsim menga dedi: «Ollohga kasam, sen hali qolgan umringni ham yashashing ke-rak». Shu zahoti o‘rnimdan turib, belkurakka yopishdim».
Hasan rivoyat qiladi: «Rasululloh sollallohu alayhi va sallam dedilar:
— Jannatni hammangiz yaxshi ko‘rasizmi?
— Albatta, ey Ollohning rasuli,- deyishdi.
— Orzu-havasdan tiyilinglar, ajalni doimo ko‘z oldingizda tuting! Olloxdan haqiqiy hayo qilinglar».
Rasululloh sollallohu alayxi vasallam duolarida derdilar:
«Ey Olloh, oxirat yaxshiligini to‘sadigan dunyodan saqla, panohingga ol! O’lim yaxshiligini to‘sadigan hayotdan saqla, pa-nohingga ol. Yaxshi amalni to‘sadigan orzu-havasdan saqla, panohingga ol» (Ibn Abu Dunyo rivoyati).

Sahobalar va  olimlarning so‘zlari
Mutarrif ibn Abdulloh dedi: «Ehtimol ajalim qachon ke-lishini bilganimda, aqldan ozib qolardim. Lekin Olloh taolo bandalariga o‘limdan g‘ofillikni ato etdi. Agar ana shu g‘aflat bo‘lmaganida, bandalar hayot lazzatini totolmas edi-lar. Bozorlar kurmas edilar».
Hasan Basriy deydi: «Odam farzandiga unutish va orzu-havas kabi ikkita ulug‘ ne’mat berilgan. Agar shu ne’mat bo‘l-maganida musulmonlar yo‘llarida yurmas edilar».Sufyon Savriy deydi: «Agar inson ahmoq bo‘lmaganida hayot-dan huzurlanmas edi».Olloh rozi bo‘lsin, Salmon Forsiy dedi: «Uchta ish bor, kulgimni qistatadigan darajada ajablantiradi:
- inson farzandining o‘lim chorlab turgan bir paytda dunyo orzusiga berilishi;
- har nafasidan ogoh bo‘linayotgan bir paytda insonning bu ogohlikdan g‘ofilligi;
- olamlar Parvardigorining o‘zidan rozi yoki g‘azabda ekan-ligidan bexabar holda og‘zini to‘ldirib kulishi.
Yana uchta ish borki, yig‘latadigan darajada meni ma’yus etadi:
- do‘stlardan — Muhammad alayhissalom va u zotning jamoatidan ayrilish;
- qiyomat dahshati;
- jannat yoki do‘zaxga yuborshshshingni bilmasdan Olloh huzurida (dovdirab) turish».
Utganlardan biri dedi: «Zurora ibn Abu Avfo olamdan o‘tgandan keyin uni tushimda ko‘rdim. O’shanda undan:
- Sizning nazdingizda eng balig‘ (komil) amal qaysi?-deb so‘radim.
- Ollohga tavakkul va dunyo havasidan tiyilish,- dedi Zurora».
Sufyon Savriy dedi: «Dunyodan zuxd qilnsh faqat qattiq non yeb, janda kiyishgina emas, balki asl zohidlik orzu-havas-dan tiyilishdir».
O’tgan azizlardan biri dedi: «Mening holatim boshi kundaga qo‘yilgan, boshi uzra ko‘tarilgan qilichning bo‘yniga tushishini kutayotgan kishining holatiga o‘xshaydi».

Dovud Toiy dedi: «Agar ko‘nglimga bir oydan ortiqroq yashash
orzusi kelsa, o‘zimni katta gunohga botgan, deb hisoblayman. Axir odamlarning kunduzni fojealar bilan o‘tkazib, kechga fojealar bilan kirayotganini ko‘rib, qanday bir oy yashashni orzu qilishim mumkin?!»
Umar ibn Abdulaziz bir xutbasida dedi: «Albatta, har kanday safar oldidan yo‘l ozig‘i hozirlanadi. Bas, dunyodan oxirat sari bo‘ladigan safaringiz uchun taqvo ozig‘ini hozirlang. Olloh tayyorlab ko‘ygan mukofot va jazoni xuddi ko‘rib turgan kishidek bo‘ling. Ibodatga rag‘bat qilib, gunohdan chekining. Muddatni uzoq bilib, qalbingiz qotmasin, dushmanga bo‘ysu-nib qolmang. Olloxga qasamki, kechasi uxlab, ertalab uyg‘onishni, ertalab uyg‘onganidan so‘ng kechga yetishetmasligini bilmagan kishi zinhor orzu-havasga berilmaydi. Ulim changali bo‘g‘zimizda, qaerga kochamiz? Dunyoga aldanganlarning ko‘pini ko‘rdik. Lekin haqiqiy quvonch — Olloh taoloning azobidan najot topishiga ishongan ko‘zlar quvonchi, qiyomat dahshatlaridan emin bo‘lgan kishining quvonchidir. Bitta jarohatni davolay-man deb, boshqa jaroxat orttirgan kishi qanday quvonsin? Uzim nafsimni tiyolmasam-u, sizga nafsni tiyishni buyursam, bu qanday bo‘ldi?! Aks holda, axdimga ziyon yetadi, aybim ochiladi. Haqiqiy boylik va kambag‘allik ayon bo‘ladigan, tarozu quril-gan kunda qashshokligim namoyon bo‘ladi.
Darhaqiqat, siz shunday bir ish bilan mashg‘ul bo‘ldingizki, agar yulduzlar bu ishni qilsa, xira tortardi, tog‘lar erib yitardi, yer yorilib ketardi. Albatta, siz jannat va do‘zaxdan boshqa manzil yo‘qligini bilasiz! Amallaringiz sizni yo jannatga, yo jahannamga yetaklaydi».O’tgan azizlardan biri do‘stiga shu mazmunda maktub bitdi: «Dunyo tushdir, oxirat uyg‘oqlik. O’lim bu ikkalasining or-sida. Biz bir-biriga bog‘lanmagan, poyintar-soyintar tushlar ichidamiz, vassalom!»
Yana biri birodariga yozdi: «Dunyo uchun g‘am chekmoqnnkg cheki yo‘q. O’lim esa insonga naqadar yaqin! Inson umrining o‘tayotgan har kunida o‘limning ulushi bor. Umr davomida inson jismiga qanchadan-qancha balolar yo‘liqadi. Bas, ketishga nido keli-shidan avval hozirlik ko‘ring, vassalom».

Abdulloh ibn Somit deydi: «Otamning shunday deganini eshitdim: «Ey, doimo shunday sog‘lom bo‘lib yuraman, deb aldangan kimsa! Xastalikka chalinmasdan o‘lgan kishini ko‘rmaganmisan? Ey, muddat uzoq, deb aldangan kimsa! Tayyorgarliksiz ko‘lga olingan qal’ani ko‘rmaganmisan? Agar umringning nechog‘ln uzun-ligini fikr etganingda edi, o‘tmish lazzatlarini unutarding. Xush kayfiyatning davomiyligiga addanyapsanmi? Yoki o‘limdan omon qolishni, o‘lim farishtasiga karshi jasoratni xayol qilyap-sanmi? Bilgil, na boylik, na lak-lak qo‘shining seni o‘limdan qutkara oladi. Bilgil! O’lim soati — kayg‘u va hasrat, beparvo o‘tgan damlarga pushaymonlikdir. O’limdan keyingi bokiy xayot uchun amal qilgan bandasiga, o‘lim kelnshdan avval nazarini o‘ziga qaratgan bandasiga Ollohning rahmati bo‘lsin!»
Abu Zakariyo at-Taymiy dedi; «Sulaymon ibn Abdumalik bilan Masjidul-haramda edik. Ustiga yozuvlar o‘yilgan bir toshni keltirishdi va yozuvni o‘qiy oladigan odamni izlashdi. Vahb ibn Munabbihni chaqirishdi. U toshdagi yozuvni o‘qidi: «Ey odam farzandi! Agar ajaling qanchalik yaqin kelganini bilganingda edi, bunchalik uzun orzu-havaslarga berilmas eding, solih amallaringni ziyoda qilishga intilib, hirs va hiyladan uzoq bo‘larding. Bugun adashsang, ertaga pushaymon bo‘lasan, ahlingga, xizmatkoringga bo‘ysunasan. Otang va qarindoshla-ring seni tark etadi, farzandlaring va ahling seni inkor etadi. Orqaga qaytolmaysan, savob amallaringni ko‘paytirol-maysan. Bas, hasrat va nadomatda qolishingdan avval qiyomatni o‘ylab, savob amallarga shoshil!»Bu so‘zlarni tinglayotgan xalifa Sulaymon ibn Abdumalik ho‘ngrab yig‘lab yubordi».

Azizlardan biri dedi: «Muxammad ibn Yusufning Abdu-rahmon ibn Yusufga yozgan maktubini ko‘rdim. Unda shunday deyilgan edi: «Senga salom!
Yakkayu yagona zot — Ollohga hamd bo‘lsin! Men seni o‘tkinchi dunyodan amallaringga yarasha javob bo‘ladigan boqiy dunyoga o‘tishing uchun sababchi narsadan ogoh etaman. Yer yuzidan yer ostiga ketasan. Munkar va Nakir yoningga kelib, seni o‘tirg‘izishadi, savollar yog‘dirib qiynashadi. Agar Olloh sen bilan birga bo‘lsa, umidsizlikka, xavfga, qashshoqlikka o‘rin yo‘q. Ollox asrasin, agar aksi bo‘lsa, halokat yuzlanadi, qabr to-rayib siqadi. Keyin sen Mahshar kichqirig‘ini eshitasan, sur puflanadi. Olloh maxluqotlari orasida xaq va nohaqni yuzaga chiqarish, yeru osmonlarni mavjudotlardan xoli qilish uchun hukmini joriy etadi. Sirlar ochiladi. Olov gurillaydi. Ta-rozilar qurilgan. Payg‘ambarlar va shaxidlar keltiriladi. Ular orasida haq karor topadi. Butun olamlar Parvardigori — Ollohga hamd aytiladi.
Ajabo sharmanda bo‘lganlar qancha! Aybi yepilganlar qancha! Halok bo‘lganlar va najot topganlar kancha! Azobga duchor bo‘lganlar va raxmatga erishganlar kdncha! Koshki, u kun me-ning xolim va sening holing ne kechajagini bilsaydim. Bas, ana shunda lazzatlar unutilib, shahvatlar kesilar edi. Orzu-xavaslar qisqarib, uyqudagilar uyg‘onar, g‘ofillar ogoh bo‘lar edi. Bu ulkan xatar oldida sizu bizga Ollohning o‘zi madadkor bo‘lsin. Muttaqiylar kalbida dunyo va oxirat qanday mav-qeda bo‘lsa, mening va sening qalbingda xam Olloh ularni shu mavqeda joylashtirsin. Biz Ollox tufayli va Olloq uchun mavjudmiz, vassalom!»
Umar ibn Abdulaznz Ollox taologa hamdu sano aytib, ushbu xutbani o‘qidi: «Ey insonlar! Bilingki, sizlar bekorga yaralma-dingiz va hech qachon bekorga tashlab qo‘yilmaysiz. Va’da qilingan kun, albatta, keladi. Ollohu kunda barchangizni to‘play-di, haqni noxakdan ajratib, xukmini joriy etadi. Umrini zoe qilgan badbaxt bandani ertaga Olloh o‘zining har narsa-dan keng rahmatidan, osmonlaru yerni sig‘dirgan jannatidan to‘sadi. Olloxdan qo‘rqqan, taqvo qilgan, ozga ko‘pni, fanoga baqoni, shaqovatga saodatni sotib olgan banda ertaga najot topadi. Sizlar vafot etib ketgan otangizning pushti kamarida edingizlar, sizdan so‘ng farzandlaringiz qolajak, ibrat olmaysizmi?! Ibratlanmaysizmi: har kuni muddatn bitgan, orzu-umidi so‘ngan bir kishini ulug‘ va qudratli Zot huzuriga kuzatasiz. Uni yostiqsiz, to‘shaksiz qaro yer bag‘riga ko‘yasiz. Uning ahvoli og‘ir: tiriklik sabablaridan uzilgan, do‘stla-ridan ajralgan, hisob bilan yuzma-yuz...

Ollohga qasam, bu so‘zlarni aytyapman, balki gunohim siznikidan ko‘prokdir. Albatta, Ollohning qonuni odil, toatga buyuradi, ma’siyatdan qaytaradi. Ollohdan mag‘firat tilay-man», dedi va yuzini yenggi bilan yopib, yig‘lay boshladi. Ko‘z yoshlari soqolnni yuvar edi...»
Abu Muhammad ibn Aliy Zohid dedi: «Kufada bir janozaga chikdik. Dovud Toiy ham u yerda bor edi. Ulik dafn qilinganidan so‘ng, u chekkaroqqa chiqib o‘tirdi. Men ham uning yoniga borib o‘tirdim. Dovud shunday dedi: «Kimda qiyomat qo‘rqinchi bo‘lsa, uzoq yaqinlashadi. Kim orzu-havasga berilsa, amali zaiflashadi. Har bir keluvchi narsa yaqindir. Bilgil, ey birodarim! Parvar-digoringdan chalg‘ituvchi har narsa falokat keltiradi. Bilgil, dunyo axlining barchasi qabr axlidandir. Dunyo ahli ortda qolga-niga pushaymon bo‘ladi, qo‘lga kiritilganiga kuvonadi. Qabr axli pushaymon bo‘ladigan narsa uchun dunyo ahli talashib tortishadi, kelisholmay qoziga murojaat qidishadi, xusumatga borishadi».
Muhammad ibn Abu Tavba deydi: «Olloh rahmatiga olsin, Ma’ruf al-Karxiy namozga iqomat aytdi va meni imomlikka chorladi. Shunda men:
— Mayli, bu namozda imomlikka o‘tsam ham, boshqasida imomlikka o‘tmayman, - dedim.

— Nima, sen hali nafsingga boshqa namozgacha yashab, uni ado qilishni aytyapsanmi? Olloh bizni orzu-havasga berilishdan saqlasin. Orzu-havasga berilish xayrli amalni to‘sadi, - dedi Karxiy».
Umar ibn Abdulaziz bir xutbasida shunday dedi: «Dunyo doimiy qarorgohimiz emas. Olloh unga foniylikni bitgan. Dunyo aqliga esa dunyodan ketish bitilgan. Dunyoning eng mustahkam, ishonchli qal’asi ham ozgina fursat o‘tib, xarob bo‘ladi. Eng muqim quvonch ham sal turib tarqaydi. Olloh sizga rahmatini yog‘dirsin, go‘zal amallar bilan rixlat (oxirat sa-fari) ni bezang. Yo‘l ozig‘ini hozirlang. Albatta, eng yaxshi oziqtaqvodir.
Dunyo bamisoli soya, qisqarib-qisqarib yo‘qoladi. Odam farzandi dunyoga sho‘ng‘iydi, dunyo kurashlarida g‘olib kelib, ko‘zlari quvonchga to‘ladi. Kunlardan bir kun Olloh uni O’z takdiriga muvofiq huzuriga chorlaydi. Lahaddan joy beradi, dunyodan mahrum qiladi. Uning korxona-yu boyliklari boshqa qavm ko‘liga o‘tadi. Darhaqiqat, dunyoning ulashgan quvonchi u yetkazgan za-rar oldida arzimasdir...»
Abu Bakr Siddik, Olloh undan rozi bo‘lsin, bir xutbasi-da shunday dedi: «Yoshlik ko‘rkamligi gupirib turgan go‘zal, yorug‘ yuzlar qani? Shaxarlar bino qilib, ularni mustahkam devorlar bilan o‘ragan podshohlar qani? Jang maydonlarida g‘olib, g‘alaba nashidasini surganlar qani? Zamon ularning kuragini yerga tekizdi, qabr zulmatlariga oshno kildi. Siz najotga, najotga shoshiling!»