Ollohim! Muhammadga va uning axliga salovot bo‘lsin. Ib-rohimga barakat yog‘dirganing kabi Muhammad va uning ahliga ham barakat yog‘dir. Albatta Sen maqtovga munosib ulug‘ Zotsan!
Ey insonlar! Kimki Ollohga ibodat qilayotgan bo‘lsa, al-batta Olloh hamisha tirik, hargiz o‘lmas. Muhaqqak, sizga Ollohning buyurgani bo‘ldi. Jazavaga berilmang. Zero, ulug‘ va qudratli Olloh payg‘ambari Muhammad sallallohu alayhi vasallamni endi sizlarni orangizda bo‘lishdan ko‘ra O’zining huzuridagi ne’matga munosibroq bildi va uni O’zining savo-bi sari eltdi.
Olloh sizlarga O’zining Kitobi va payg‘ambari sallallohu alayhi vasallamning sunnatini qoldirdi. Kimki mana shu ikki narsani mahkam ushlasa, oriflar jumlasidan, ularni ajrat-gan kishi munkirlar jumlasidan bo‘ladi:
«Ey mo‘minlar! Adolat bilan turguvchi bo‘linglar...» (Niso surasi, 135 - oyat).Payg‘ambaringizning o‘limi tufaqli shayton sizni chalg‘itmasin, diningizdan adashtirmasin. Yaxshilik bilan shaytondan pesh-qadam bo‘ling, shunda u ojiz qoladi. Shaytonga intizor ko‘z tik-mang, aks holda izingizdan yetib, sizni fitnaga soladi».
Ibn Abbos rivoyatiga ko‘ra: «Abu Bakr xutbasini tugatib, dedi:
— Ey Umar, menga aytishlaricha: «Ollohning payg‘ambari o‘lmadi», degan emishsan? Axir Payg‘ambar alayhissalomning falon kunida «falon-falon», yana boshqa kuni «falon-falon» deganlarini nahotki unutgan bo‘lsang?! Ollohtaolo Kitobi-da aytdi: «(Ey Muhammad), Hech shak-shubhasiz siz ham o‘lguvchidirsiz, ular ham o‘lguvchidirlar» (Zumar surasi, 30 - oyat).
— Ollohga qasamki,- dedi Umar,- boshimizga tushgan musi-bat tufayli go‘yo Ollohning Kitobida bunday oyat borligini eshitmagandayman. Guvohlik beraman, Ollohning Kitobi qan-day nozil bo‘lgan bo‘lsa, shundaydir! Rasulullohning hadisla-ri qanday aytilgan bo‘lsa, shundaydir. Ollohhamisha tirik, hech qachon o‘lmaydi. «Albatta biz Ollohning (bandalarimiz) va olbatta biz Uzotga qaytguvchilardanmiz» (Baqara sura-si, 156 - oyat). Ollohning rasuliga Ollohning salovoti bo‘lsin. Ollohning huzurida Rasululloh sallallohu alayhi va-sallam uchun ajrlar bordir, -deb Umar Abu Bakrning yoniga o‘tirdi».Oisha roziyallohu anho dedilar: «Rasulullohning jasadlarini yuvish uchun jamlanishgach, aytishdi:
— Ollohga qasamki, Rasululloh sallallohu alayhi vasallamning jasadlarini qanday yuvishni bilmayapmiz: boshqa o‘liklarimizga qilgandek, kiyimlarini yechamizmi yoki yechmasdan yuvamizmi?

O’shanda Olloh taolo ko‘zlarni uyquga eltdi. Hozir bo‘lganlarning barchasi soqollari ko‘ksiga tekkan holda (ya’ni boshi egilib) uyquga ketdi. Keyin kimligi noma’lum ovoz egasi: «Rasululloh sallallohu alayhi vasallamni kiyimida yuvinglar»,-dedi.Barcha uyg‘ondi. Rasulullohni ko‘ylagida yuvishdi. Yuvib bo‘lishgach kafanlashdi».
Ali karramallohu vajhahu dedilar: «Ko‘ylaklarini yechmokchi edik, nido keldi: « Rasululloh sallallohu alayhi vasallamning kiyimini yechmanglar!»
Biz bo‘ysundik. Boshqa o‘liklarimizni chalqancha yotqizib yuvgan kabi Rasululloh sallallohu alayhi vasallamni ham shu holatda ko‘ylaklarini yechmasdan yuva boshladik. To yuvib bo‘lgunimizgacha har bir a’zoning o‘zi biz xohlagan tomonga burilardi. Hujrada mayin shabadaning esishi eshitilayotgandek, «Rasulullohga yumshoq, muloyim bo‘linglar...» deyayotgandek edi.Rasululloh sallallohu alayhi vasallamning vafotlari shunday bo‘ldi. Hech bir a’zosi, hatto bir tuki qoldirilmasdan o‘zlari bilan birga dafn qilindi.Abu Ja’far deydi: «... Vafotlaridan so‘ng Rasululloh sallallohu alayhi vasallamdan mol-dunyo qolmadi. Hayot paytida esa na g‘isht ustiga G‘ISHT bino qildi, na qamish ustiga qamish ko‘ydi».Rasululloh sallallohu alayhi vasallamning vafotlari musulmonlar uchun haqiqiy ibrat va go‘zal namunadir.

Abu Bakr Siddiq roziyallohu taolo anhuning vafotlari

Abu Bakr Siddiq roziyallohu taolo anhuning vafotlari yaqinlashgach, Oisha onamiz otalari huzuriga kirib, quyida-gi baytni o‘qidilar:
Qasamki umringizga aziz padar,
Qachonki kelsa yetib, qazo qadar.
Jon xalqumga borsa, siqilsa ko‘krak,
Naf bo‘lurmi mardga boyligu tirak*
Shunda Abu Bakr yuzini ochib:
— Unday emas, mana bunday deb, quyidagi oyatni o‘qidilar:
«Mana o‘lim mastligi (ya’ni jon chiqar payti) haqqirost (etib) keldi. (Ey inson), bu (o‘lim) sen qochguvchi bo‘lgan narsadir» (Qof surasi, 19 oyat). Keyin dedilar: — Mana shu ikkita ko‘ylagimni yuvib, meni ularga kafanlanglar. Yangi narsaga o‘likdan ko‘ra tiriklar muhtojroqdir».
«Ollohundan rozi bo‘lsin, Salmon Forsiy Abu Bakr haz-ratlaridan hol so‘rab huzuriga kirdi va:
— Ey Abu Bakr! Bizga nasihat qiling,- dedi.
— Albatta, Olloh oldingizda dunyolar ochadi. Undan o‘zing-ga yetarlisini ol! Bilgilki, kim bomdod namozini ado qilsa, bas u Ollohning himoyatidadir. Ollohning himoyatida bo‘lgan holda Ollohning ahdini buzma. Agar buzsang, yuzing bilan jahannamga uloqtirilajaksan!»
* She’rlarni Fozil Zohid o‘zbekchalashtirgan
«Abu Bakr roziyalloxu taolo anhuning ahvollari og‘irlashgach, odamlar undan xalifa tayinlashini so‘rashdi. U zot Umar roziyallohu anhuni xalifa etib tayinladilar. Shunda odamlar:
— Bizga ko‘pol, dag‘al bir kishini xalifa qilyapsiz. Ertaga Rabbingizga nima deb javob berasiz?! - deya e’tiroz bildi-rishdi.
— Bandalaringga bandalaring ichidan eng yaxshisini xali-fa qildim, deyman,- dedi ularga Abu Bakr Siddiq.
Keyin Umar roziyallohu anhuga odam yuborildi. Umar kelgach, Abu Bakr hazratlari u kishiga qarata dedilar: «Men senga shunday vasiyat qilaman. Bilgilki, kunduzda Ollohning haqqi bor, kechasi unn qabul qilmaydi. Kechada Ollohning hakki bor, kunduzi uni kabul qilmaydi. To farz ibodatla-ringni ado qilmaguningcha, nafl ibodatlaring maqbul emas, Bu dunyoda haqqa ergashgan va haqning og‘irligini anglagan ki-shining tarozusi Qiyomat kunida xam og‘ir keladi. Chunki ichiga hakdan o‘zgasi qo‘yilmaydigan tarozu pallasining og‘ir bosi-shi ayni haqiqatdir.
Bu dunyoda botilga ergashgan va uni yengil (oson) kabul qil-gan kishining tarozusi qiyomat kunida ham yengil keladi. Nega-ki, ichiga botildan boshqa narsa qo‘yilmaydngan tarozu palla-sining yengil qilinishi ham shubxasiz haqiqatdir.

Ollohjannat ahlini yaxshi amallari tufayli zikr etadi, yomonliklarini kechiradi. Shunda biri deydi: «Men bulardan pastman, bularning martabasiga yetolmayman».Olloh do‘zax ahlini yomon amallari tufayli zikr etadi, solih amallarini o‘zlariga qaytaradi, rad etadi. Shunda biri aytur: «Men bulardan afzalman».
Olloh taolo mo‘minlarda rag‘bat xosil bo‘lishi uchun rah-mat oyatini, qo‘rquv hosil bo‘lishi uchun azob oyatini zikr etdi. Toki ular o‘z qo‘llari bilan o‘zlarini halokatga sudra-masin! Olloxdan hakdan o‘zgasini kutmasin!
Agar ushbu vasiyatimni xotiringga maxkam joylasang, g‘oyib narsalar ichida sen uchun o‘limdan suyuklirog‘i bo‘lmaydi. Holbuki, o‘lim hakdir. Agar ushbu vasiyatimni zoe etsang (unut-sang), g‘oyib narsalar ichida senga o‘limdan manfurroq narsa yo‘q! Holbuki, o‘lim muqarrar, undan qochib qutulolmaysan».
Sayid ibn Musayyab deydi: «Abu Bakr roziyallohu anhu-ning o‘lim onlari yaqinlashgach, sahobalardan bir guruhi uning huzuriga kirishdi va:
— Ey Rasululloh sallallohu alayhi vasallamning xali-fasi! Ahvolingizni anglab turibmiz. Biznn nasihatingiz bilan oziklantiring.-deyishdi.
Olloh rozi bo‘lsin Abu Bakr dedilar:
Kim ushbu kalimalarni aytib, joni uzilsa, Olloh taolo uning ruhini «Al-ufuqul mubin»ga ko‘taradi.
— «Al-ufukul mubin» nima?-so‘rashdi.
— Arsh oldidagi maydondir. U yerda Ollohning bog‘lari, daryolar, daraxtlar bor. Har kuni bu manzilga yuz rahmat yog‘ila-di. Kim ushbu so‘zlarni aytsa, Olloh uning ruhini o‘sha man-zilda hozir qiladi: «Ollohim! Albatta, Sen xalqingga ehtiyo-jing bo‘lmagan holda ularni yaratding. So‘ngra ularni ikki guruhga: jannat va jahannam ahliga ajratding. Meni jannat axlidan qil, jahannam ahlidan emas.
Ollohim! Xalqingni tafovutli qilib yaratding. Yaratishing-dan oldin ularni tanlading. Kimnidir badbaxt etding, kimnidir saodatmand! Kimnidir adashgan qilding, kimnidir to‘g‘ri yo‘lda! Gunohlarim tufayli meni badbaxtlar toifasidan qilma.

Ollohim! Har bir jonni yaratishdan oldin uning amalla-rini bilguvchi Zotsan. Hech bandangda Sen bilgan narsadan qochib qutulish imkoni yo‘q! Meni o‘zingga itoat qiladigan-lar jumlasidan ayla.
Ollohim! Bandalaring harakatini O’zing takdir etding. Bi-ron narsa sening izningsiz harakatlana olmas. Harakatlarimga taqvoni asos qil.
Ollohim! Yaxshilikni va yomonlikni yaratding. Yaxshilik va yomonlik qilguvchini ham yaratgan O’zing. Bas, meni yaxshilik qilguvchilar jumlasidan ayla.
Ollohnm! Jannat va do‘zaxni yaratding. Jannat va do‘zax axlini yaratgan ham O’zing. Bas, meni jannat ahlidan qil.Olloxim! Qaysi bir kavmga zalolatni yor etding, ko‘kragini tangu tor ztding. Bas, mening ko‘ksimni iymon uchun och, qalbimni iymon bilan ziynatla.
Ollohim! Ishlarning tadbirini etguvchi O’zingsan. Nati-jani ham belgilovchi O’zing. O’limdan so‘ng meni go‘zal xayot bilan tiriltir va O’zingga yaqin et.
Ollohim! Kimki kunduzi va kechasini Sendan o‘zgaga ishonch va umid bog‘lab o‘tkazsa, ziyondadir. Olloxlm, O’zing mening ishon-chim va umidimsan. Mutloq kuch va kudrat O’zinggagina xosdir.
Bu aytganlarimning barchasi ulug‘ va qudratli Ollohning Kitobida bordir».

Umar ibn Xattob roziyallohu taolo anhuning vafotlari

Amr ibn Maymun deydi: «Umar roziyallohu anhuga jarohat yetkazilgan paytda men bilan amirul mo‘minin orasida Abdulloh ibn Abbosgina bor edi.

Umar roziyallohu anhu qachon safda ochiq joy qolganini ko‘rsalar: «Safni to‘g‘ri olinglar», deb buyurardilar. Bo‘sh joy to‘lgach, oldga chiqib takbir aytardilar. To jamoat to‘p-languncha bomdod namozining avvalgi rakatida «Yusuf» yoki «Nahl» yo shunga o‘xshash suralardan birnni qiroat qilardilar.

O’sha kuni takbirdan so‘ng Umar roziyallohu anhuning: «Meni o‘ldirdi» yoki «Bu it meni yedi», deganlarini eshitdim. Abu Lu’lu'a ikki tig‘li pichog‘i bilan hazrati Umarga jarohat yetkazib, keyingi safdagilarni ham yoppasiga yaraladi. O’n uch kishi pichoq zarbini yedi. Shulardan to‘qkdztasn, yana bir rivoyatda yettitasi olamdan ko‘z yumdi.O’shanda musulmonlardan biri u qonxo‘rni ko‘rib qolib, ustiga to‘nini otdi. U kofir ko‘lga tushganini anglab, o‘ziga pichoq urdi.Umar roziyallohu taolo anhu Abdurahmon ibn Avfni ko‘lidan ushlab, imomlikka o‘tkazdi. Amirul mo‘mininning yonidagilar sodir bo‘lgan voqeani o‘z ko‘zlari bilan ko‘rishdi. Ammo masjid atrofidagilar bo‘lgan ishdan bexabar edi. Ular Umar roziyallohu anhuning ovozi eshitilmay kolganidan ajabla-nib: «Subhanolloh, subhanolloh!» deb yuborishdi.

Abdurahmon ibn Avf namozni qisqa o‘qib berdilar.

Jamoat tarqalgach, Umar roziyallohu anhu:
— Ey ibn Abbos! Borib bil-chi, menga tashlangan kim ekan? - dedilar.
Birozdan so‘ng Ibn Abbos kelib, u kofirning nomini aytdi:
— Mug‘ira ibn Sho‘baning quli! Shunda Umar roziyallohu anhu:
— Olloh uni la’natlagay, men unga yaxshilik qilishlari-ni buyurgan edim. Ollohga hamd bo‘lsin, o‘limimni musulmon kishi qo‘lidan qilmadi. Sen (ey Ibn Abbos) va otang Ma-dinada qullar ko‘p bo‘lishini xush ko‘rardinglar!

Darhaqiqat, Abbos Madinada kuli eng ko‘p kishilardan edi.
— Agar xohlasangiz, ularning barchasini qatl etamiz,- dedi Ibn Abbos.
Hazrati Umar dedilar:
— Tillaringizda gapirib, qiblangizga yuzlanib, namoz o‘qib, sizga o‘xshab xajlarini ado qilayotganlaridan so‘ng ular-ni qatl qilmoqchimisiz?!

Keyin Umar roziyallohu anhuni uyiga olib ketishdi. Biz ham birga bordik, Go‘yoki odamlar bunday musibatni birinchi bor ko‘rayotgan edi! Kimdir: «Bu o‘lim oqibatlaridan qo‘rqyap-man»,-desa, yana biri: «Hechqisi yo‘q»,- derdi.

Umar roziyallohu anhuga sharbat keltirishdi. Ichdilar. Ichgan sharbat qornidan to‘kildi. Sut keltirishdi. Ichgan suti jarohatidan oqib chikdi. Shundan so‘ng odamlar, Olloh rozn bo‘lsin, Umarning o‘limi yaqin qolganini anglashdi.

Amirul mo‘mininning huzuriga kirdik. Odamlar uning fazilatlarini aytishardi. Yoshroq kishi kelib, dedi: «Ey amiral mo‘minin! Ulug‘ va qudratli Ollohdan sizga xushxabar bo‘lsin. Rasululloh sallallohu alayhi vasallamning do‘sti edingiz.

Keyin hukm yurgizdingiz, adolat ko‘rsatdingiz. So‘ng shahidlikka yetdingiz».

U kishi qayrilib ketar ekan, Umar roziyallohu anhuning ko‘zlari uning yerda sudralib borayotgan izor (shim)iga tushdi.
— Uni yonimga qaytaring,- buyurdi amiral-mo‘minin va dedilar, — Ey jiyan! Kiyimingni ko‘tarib ol, yerga sudralmasin. Kiyimingni pok tut! Rabbingdan qo‘rq...

So‘ngra Umar roziyallohu anhu o‘g‘lidan so‘radi:
— Ey Abdulloh! Qarzlarimni hisoblab ko‘r, qancha ekan?

Hisob-kitobdan so‘ng qarz mikdori sakson olti ming dirham yoki shunga yaqinroq ekanlign aniqlandi. Umar roziyallohu anhu o‘g‘li Abdullohga dedilar:
— Agar Umarning oila a’zolarida bu qarzni to‘lashga imkon bo‘lsa, ularning mollaridan olib qarzlarini ado qil. Imkoni bo‘lmasa, Adiy ibn Ka’b jamoasidan so‘ra. Agar ularning mollari ham yetmasa, Qurayshdan so‘ra, boshqalarga muro-jaat etma. Qarzni mening nomimdan to‘la.

Ummul mo‘minin Oishaning huzurlariga borib: «Umar Sizga salom yo‘lladilar» deb ayt. «Amirul mo‘minin» demagin. Bu-gundan e’tiboran mo‘minlar amiri emasman.

Yana shunday deb ayt: «Mo‘minlar onasi Oisha! Umar ibn Xattob Sizdan ikki do‘stining yonnga dafn qilinmog‘iga izn so‘raydi».

Abdulloh Oisha roziyallohu anho huzurlariga bordi, izn so‘rab, salom berib ichkariga kirdi. Oisha onamiz o‘tirgan ko‘yi yig‘layotgan edilar.

Umar in Xattob Sizga salom yo‘lladi va ikki do‘stining yoniga dafn qilinmog‘iga izn berishingizni so‘radilar,-dedi Abdulloh.
— Men u yerni o‘zim uchun ajratgan edim. Bugun u yerga mendan ko‘ra Umar ibn Xattob munosibroqdir!-dedilar Oisha onamiz.

Abdulloh qaytgach; «Ibn Umar keldi», deyishdi.
— Meni ko‘taring,- dedi Umar. Bir kishi suyab, uni o‘rnidan turg‘izdi. — Qanday xabar keltirding?
— Sizni suyuntiradigan xabar, ey amiral mo‘minin. Mo‘minlar onasi izn berdilar! - dedi Abdulloh ibn Umar.
— Ollohga hamd bo‘lsin, men uchun bundan muhim xabar yo‘q! Qachon jonim uzilsa, tobutimni ko‘taring, salom bering va ummul mo‘minin Oishadan izn so‘rang. Izn bo‘lsa, meni ichkariga olib kiring, izn bo‘lmasa, meni musulmonlar qabristoniga elting».

Ummul mo‘minin Hafsa roziyallohu anho ham keldilar, u ayollar qurshovida ko‘rinmasdi. Uni ko‘rgach, o‘rnimizdan qo‘z-g‘aldik. Hafsa onamiz otasi uzra egilib, bir soatlar davomida yig‘ladi. Erkaklar kirishga izn so‘ragach, Hafsa roziyal-lohu anho ichkariga o‘tdilar. Ychkaridan uning yig‘laetgani eshitilardi.

Klrganlar deyishdi:
— Bizga vasiyat qiling, ey amiral mo‘minin, o‘rningizga xalifa tayinlang.
— Bu ishga Rasululloh sallallohu alayhi vasallam so‘nggi damlarigacha rozi bo‘lib ketgan quyidagi kishilardan haqlirog‘i-ni ko‘rmayapman: Ali, Usmon, Zubayr, Talha, Sa’d va Abdurahmon. Abdulloh ibn Umar ham siz bilan hozir bo‘ladi. Lekin uning xalifalikda haqqi yo‘q. Agar xal.ifalik Sa’dga yetishsa, bas u xalifadir. Illo, sizlardan kay biringiz xalifa kilinsa, Sa’-ddan maslahat olsin. Sa’dni Kufa voliyligidan ozod etishimning boisi ojizlik ham, xiyonat ham emas.

Mendan so‘nggi xalifaga islomdagi ilk muhojirlarning afzalligini doimo yodda tutishini va xurmatini saqlashini vasiyat etaman. Ansorlarga yaxshi munosabatda bo‘lishini tavsiya qilaman. Chunki, ular sizlar (kelishingiz)dan oldin Madinani bosh-pana va iymon diyori qilib hozirladilar. Bo‘lajak xalifa ularning yaxshiligini qabul etsin, yomonligini kechirsin.

Vasiyat qilaman! Xalifa o‘z qo‘li ostidagi shaxar ahliga yaxshi munosabatda bo‘lsin. Chunki ular islomning tayanchi, mollarni to‘plovchi, dushmanlarga sochilgan qahru g‘azabdir. Ularning ortiqcha mollari o‘zlarining roziligi bilan olinsin.