*  *  *

Savol: Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) ashoblariga: «U kunlarga o‘z miqdorini belgilaysizlar», deb javob berishlari bilan sahobalarning u kunlarni haqiqatan ham yil-oy kabi uzun deb tushunganlarini tasdiqlamadilarmi?

Javob: Balki bu yerda shar’iy hukm bayon qilinayotgandir. Ya’ni, qutb va shimol tomonlardagi kabi uzun kunlar musulmonlar boshiga tushsa, nima qilish lozimligi tushuntirilgan. Yana Allohning o‘zi bilguvchiroqdir!

Savol: Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) qanday qilib sahobalari noto‘g‘ri tushunsalar ham, ularni tasdiqlab, indamay qo‘ydilar?

Javob: Bu taqrir tasdiq emas. Balki o‘ta muhim shar’iy ahkomlarni bayon qilib berishdir. Chunki kunning 24 soatdan ortiq bo‘lishi hayotda uchraydigan hodisa va ayni mana shunday holatda namoz hukmini bayon qilib berish vojibdir.

Savol: Agar Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) Dajjol kunlarining uzunligini aytayotganlarida haqiqiy emas, nisbiy (ma’joziy) uzunlikni nazarda tutgan bo‘lsalar, nega endi ashoblariga buni ochiq aytib qo‘ymadilar?

Javob: Bu ta’riflash, ochiq-oydin bayon qilishdan ko‘ra balog‘atliroq. Bunga boshqa bir misol keltirish ham mumkin:

Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi: «Rasulullohning (sollallohu alayhi vasallam) ayollaridan biri u kishidan: «Qay birimiz sizga eng tez yetishamiz?» deb so‘radi. Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam): «Eng uzun qo‘lligingiz», dedilar. Ular bir qamishni olib, o‘lchashga kirishdilar. Savdaning qo‘li hammanikidan uzun chiqdi. Keyin bilsak, uning uzun qo‘lliligi sadaqa qilishi (ochiqqo‘lligi) ekan. Bizning ichimizda u eng birinchi Rasulullohga (sollallohu alayhi vasallam) yetishdi. U sadaqa qilishni yaxshi ko‘rar edi» (Muttafaqun alayh).

Demak, some’lar noto‘g‘ri tushunsalar ham, ba’zan bayon-izoh bermasdan sukut saqlash ham mumkin ekan. Ya’ni, kishilar keyinroq ishoralar orqali so‘zdan nima ko‘zda tutilganini bilib olishadi.

Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam): «Eng uzun qo‘lligingiz», deganlarida faqir-miskinlarga ko‘p sadaqa qiluvchi ma’nosini nazarda tutgan edilar. Lekin onalarimiz so‘zning zohirini tushunib, qo‘l o‘lchashga tutinishdi. Ammo keyinroq o‘zlarining xatolarini anglab yetdilar.

Fikrimizga dalil sifatida yana bir misol keltiramiz:

Namrud: «Men ham kishilarga (xohlasam) hayot beraman, (xohlasam) o‘ldiraman», deb yolg‘on da’vo qilganida, Ibrohim alayhissalom uni yolg‘onchiga chiqarmagan edilar. Ya’ni bu yolg‘on da’voga sukut qilganlar. Lekin sukut tasdiqlash emasdi. Ibrohim alayhissalom uni quyidagi so‘zlar bilan mot qildi:

«Alloh podshohlik berganidan hovliqib Ibrohim bilan Parvardigori haqida talashgan kimsaning (Namrudning) holi-xabarini bilmadingizmi? Qaysiki Ibrohim: «Parvardigorim tiriltirib, o‘ldiradigan zotdir», deganida, u: «Men (ham) tiriltiraman va o‘ldiraman», dedi. Ibrohim aytdi: «Albatta, Alloh quyoshni mashriqdan chiqaradi. Sen uni mag‘ribdan chiqargin-chi?» Shunda bu inkor qiluvchi dovdirab qoldi. Alloh zolim kimsalarni hidoyat qilmaydi» (Baqara, 258).

Namrud o‘zicha o‘ldirish va hayot berishni xato tushungan edi. Ibrohim alayhissalom uning bu noto‘g‘ri tushunishi haqida hech narsa demadilar-da, boshqa bir rad qilib bo‘lmaydigan dalil keltirdilar. Kofir kimsa lom-mim deya olmay qoldi.

Men so‘zimni qat’iy ravishda haq deb aytayotganim yo‘q. Bu bir ehtimol — taxmin xolos. Faqat bizning fikrimizni yoki yana boshqa bir ta’vilni keskin man qiladigan mone’ ko‘rilmayapti. Zero, Alloh taolo barcha narsaga qodirdir!

Endi Dajjol fitnasiga qarshi Kahf surasining avvalgi oyatlarini o‘qishga kelsak, uni quyidagi hadis sharhlab beradi.

48. Abu Dardodan (r.a.) rivoyat qilinadi: Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) dedilar: «Kim Kahf surasining avvalidan o‘n oyatni yod olsa, Dajjol fitnasidan ma’sum qoladi» (Ahmad, Muslim va Nasoiylar rivoyati).

Hadislarda Dajjol fitnasiga yo‘liqmasdan ilgari yaxshi amallarni ko‘proq qilib qolishga buyurilgan.

49. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi: Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) dedilar: «Yetti (narsa kelishidan oldin yaxshi) amallarga shoshilingiz. Nimani kutyapsizlar? (Hamma narsani) unuttirguvchi faqirliknimi, (insonni) haddidan oshirib tug‘yonga soluvchi boyliknimi, (sog‘lik-salomatlikni) buzuvchi-izdan chiqaruvchi kasalliknimi, aqlni zaif qilib qo‘yuvchi qariliknimi, (hamma narsaga xotima yasab) tugatuvchi o‘limnimi, kutilayotgan g‘aybiy yomonlik — Dajjolnimi yoki Qiyomat qoyimnimi (kutyapsizlar!)? Darhaqiqat, Qiyomat dahshatli va o‘ta achchiqdir» (Termiziy rivoyati, hasan).

Uchinchi fasl
Dajjol hozir hayotmi?

Ajab savol.
Javob ham ajab.
Sahih hadislarda Masih Dajjolning Yaman dengizi orollarining birida tutqin ekani rivoyat qilingan.
Yana boshqa sahih rivoyatlarda esa Dajjol sifatlarini o‘zida jamlagan kimsa haqida xabar berilgan. Hadislarda aytilishicha, Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) zamonlarida yashagan o‘sha kimsaning ismi Ibn Sayyod yoki Ibn Said bo‘lgan.

Shubhasiz mazkur hadislarning hammasi ham sahih va kuchli sanadli hadislar. Masalaning o‘ta nozikligi, rivoyatlarni jamlash yoki birini boshqasidan og‘ir-kuchli deyish mushkulligi bois ulamolar turlicha fikr bildirganlar.

Alloh taolo iznu irodasi bilan quyida mavzuga aloqador hadislarni va ulamolar so‘zini sanab o‘tamiz. So‘ng Alloh madadi ila, inshaalloh, bir to‘xtamga kelamiz.

Tamim Doriy hadisi

50. Fotima binti Qays roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi: «Jarchining «Jamoat namozi» deya jar solayotganini eshitib, masjidga chiqdim. Qavmning eng oxiridagi ayollar safida turib, Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) bilan namoz o‘qidim. Payg‘ambar (sollallohu alayhi vasallam) namozlarini tugatgach, kulib minbarga o‘tirdilar. So‘ng: «Hech kim joyidan jilmasin. Sizlarni nega to‘plaganimni bilasizlarmi?» dedilar Nabiy alayhissalom. «Alloh va rasuli bilguvchiroqdir!» deb javob qaytardi kishilar. «Allohga qasamki, men sizlarni qo‘rquv yoki quvonch sababli jamlaganim yo‘q. Sabab shuki, Tamim Doriy nasroniy edi.  U kelib bay’at berdi va musulmon bo‘ldi. Tamim Doriy menga bir gap aytdi. Uning so‘zlari men sizlarga aytgan Dajjol haqidagi so‘zlarga muvofiq kelar ekan. Tamim Doriyning aytishicha, u Laxm va juzomlik o‘ttiz kishi bilan birga kemaga o‘tiribdi. (Dengiz) to‘lqini ularni(ng kemasini) bir oy o‘ynabdi. So‘ng kunbotarda ular bir orolga yaqinlashibdilar. Kichik-kichik qayiqlarga tushib, orolga kelishibdi. Ularga bir qalin sochli (jundor) hayvon (maxluq) ro‘baro‘ bo‘libdi. Uning (juni ko‘pligidan) orqasidan oldidagi narsani bilmabdilar.

— Vayl bo‘lsin senga! Kimsan? — deb so‘rabdilar.
— Men Jassasa bo‘laman, — deydi.
— Nima u Jassasa?
— Ey qavm! Sizlar (mana bu) dayr (g‘or)dagi odamning oldiga kiringlar! U xabaringizga mushtoq (bo‘lib o‘tiribdi).
Maxluq ular tomon yura boshlaganini ko‘rgach, shayton-jin bo‘lishidan (qo‘rqib), undan uzoqlashibdilar.
(Tamim Doriyning o‘zi) aytadi: «Biz tez yurib dayrga kirdik. U yerda bahaybat bir inson turardi. (Bu ulkan gavdali kishi) mahkam zanjirlangan edi.
— Vayl bo‘lsin, sen kimsan? — deb so‘radik.
— Darhaqiqat, mening xabarimni (bilishga) qodir bo‘ldingiz. Aytinglar-chi, o‘zlaring kimsizlar?

— Biz arablarmiz. Kemaga chiqqan edik, dengiz to‘lqinlanib bizni bir oy o‘ynadi. So‘ng sening orolingga yaqin kelib qolibmiz. Qayiqlarga o‘tirib, orolga tushdik. Bizga bir jundor — sochi ko‘p hayvon ro‘baro‘ bo‘ldi. Sochi (juni) ko‘pligidan orqasidan oldida nima borligini bilmadik. Unga: «Vayl bo‘lsin senga, kimsan?» deb savol berdik. «Men Jassasaman», dedi. «Nima u Jassasa», dedik. U aytdiki: «Dayrda o‘tirgan anavi kimsa oldiga boringlar. U xabaringizga mushtoq». So‘ng sen tomonga tez yo‘l oldik. Uning shayton bo‘lishidan qo‘rqqan edik.
(G‘ordagi kimsa) dedi:
— Menga Bayson xurmolari haqida xabar beringiz.
— Uning nimasi haqida so‘rayapsan? — dedik biz.
— U yerning xurmolari meva solyaptimi?
— Ha!
— Meva bermay qolay demayaptimi? Endi Tabariya ko‘li haqida xabar beringiz.
— Uning qaysi narsasidan xabar berishimizni so‘rayapsan?
— Ko‘lda suv bormi?
— Ha, hali ko‘lning suvi ko‘p.