— Устоз, бир пайтлар ўзингизнинг фантастик асарларингиз билан ҳаммани ҳайратга солган эдингиз. Кейин бирданига детектив асарлар ёзишга ўтдингиз ва «Шайтанат»ингиз ўзбек адабиётида момақалдироқдек гумбурлади. Кейин бирданига донишманд файласуф тўнини кийиб, панд-насиҳат бера бошладингиз. Бу «имиджни ўзгартиришлар»ингизнинг сабаби нима?
— Ижодимни бошлаганимда мендан «Нега фантастика жанрида ижод қиласиз», сўрашувди. Ўшанда ҳазил аралаш «Мен бировлар юрган йўллардан юргим келмайди, ҳатто кўпроқ қолиб кетсам ўзимнинг йўлим ҳам менга ёқмай қолади», дегандим. Ўша пайтларда яна битта гапни айтганман: «қачон мендан зўр фантаст ёзувчи чиқса, фантастика ёзишни бас қиламан». Кейин Авлоний ҳақидаги «Савоҳил», кейин «Сўнгги ўқ» ёзилди. Сўраганларга «Мендан зўр фантастлар чиқди», деганман. Ҳазил ҳазил билан-у, аммо ўша пайтлар ўзбек адабиётида фантастика соҳасида самарали ижод қилаётган ижодкорлар кўп эди. Анча яхши натижаларга ҳам эришилганди. Аммо кейинчалик бу нарса тўхтаб қолди. Ҳозир ҳеч ким фантастика ёзмаяпти, шекилли. Мен албатта фантастикага бефарқ эмасман, бутунлай ундан узилиб кетганим ҳам йўқ. Кейинги асарларимда ҳам фантастика элементлари бор. «Имиджни ўзгартириш» масаласига келсак, ҳар қандай ижодкор ҳам бир хил қолипга тушиб олиб, шу қолипда қолиб кетмасдан, турли жанрларда ижод қилиб туриши керак. Агар ўқувчилар жиддий таҳлил қилиб кўрсалар, амин бўладиларки, «Шайтанат» олдинги асарларимдан бутунлай бошқа йўналишда ёзилган. «Иблис девори» эса ундан ҳам бошқача. «Талваса» энди бутунлай бошқа олам. Битта боққа бораверсангиз охири зерикасиз. Ҳар хил боғларга борсангиз, ҳар биридан алоҳида завқ оласиз.
Сиз асарларим йўналишларига баҳо бериб фантастик, детектив ва дидактик йўналишларни санаб ўтдингиз. Яна бир йўналишдаги асарларимни саноққа қўшмадингиз, мен охирги икки йилда ҳажвий йўналишда ҳам анчагина нарса қоралаб қўйдим. Мана, бу нарсаларим бир китоблик бўлиб йиғилиб қолган экан, «Тилла каламуш» деган китоб бўлиб куни кеча босмадан чиқди.
— Устоз, «қачон мендан зўр фантаст ёзувчи чиқса, фантастика ёзишни бас қиламан», деб ваъдага вафо қилибсиз, «Энг яхши детектив асаримни ёзгач, детектив ёзишни ҳам йиғиштираман», деган гапингиз бўйича «Шайтанат»дан кейин насиҳат асарлар ёзишга ўтдингиз. Математик индукция қоидасига кўра, энг яхши насиҳат асарингизни ёзганингиздан кейин бу йўналишдан ҳам «қочасиз». Айтингчи, кейин сиз танлайдиган йўналиш қанақа бўлади?
— Энг яхши насиҳат асарни ҳеч қачон ёза олмайман. Чунки, энг яхши насиҳат асарни аслида Аллоҳ таолонинг ўзи ёзиб қўйибди. Биз, ёзувчилар Унинг китобидан олган таассуротларимизнигина ёзамиз, холос. қанчалик яхши ёзишимиз эса Қуръони Каримни, Ҳадиси шарифни, уламоларнинг асарларини қанчалик билишимиз, англашимиз, мушоҳада қила олишимизга боғлиқ. Яхши тушунганларимиз ўқувчимизга яхши тушунтира оламиз Аслида, бизнинг вазифамиз матнни оққа кўчирувчиларнинг ишига ўхшайди.
Сизнинг навбатдаги йўналиш ҳақидаги саволингизга эса аниқ жавоб бераман, бунинг сир жойи йўқ. Менинг эски бир орзуим бор, икки-учта яхши тарихий роман ёзишни ният қилиб юрибман. Бу орзуим «Фалак»ни ёзган пайтларимда туғилган. Ўқигансиз, «Фалак» Мирзо Улуғбек давридан ҳикоя қилади, аммо фантастик қисса кўринишида ёзилган. Бунинг маълум сабаблари бор эди. Ўша пайтда бизга тарихий асар ёзишга рухсат беришмасди. Фантастикага талаб катта эди. Ёзмоқчи бўлганларимни фантастик қиссага сингдириб юборганман. Бу қисса муваффақиятли чиқиб, Москвада ҳам таржима қилиниб, яхши баҳоланган эди. Кейинги «Сомон йўли элчилари» асаримни ҳам яхши қабул қилишди. У ҳам бир неча тилларга таржима бўлиб кетди. Детектив асарларга келсак, мендан олдин ҳам ўзбек адабиётида детектив асарлар ёзилган, аммо шундай вақтга тўғри келиб қолганиданмикан, мен ёзган асарлар халққа маъқул бўлди. Аммо ҳақиқий баҳо, асарларга орадан йиллар ўтиб берилади. Улар яшаб қолса ҳақиқий баҳо ўша бўлади.
Тарихий асарга келсак, шунча пайт ёзмай юрганимнинг сабаби шуки, мен ўзимни тарихий асар ёзишга тайёр эмасман, деб ҳисоблаб келдим. Айниқса, тил масаласида. «Борибдур, келибдур», деган билан асар тарихий асар бўлиб қолмайди, деб ўйлайман. Шеъриятда саҳродаги туянинг кетишига ўхшайдиган равон, ёқимли аруз вазни бўлганидек, насрда ҳам тарихий асар битганда арузга ўхшаган вазн бўлиши керак. «Бобурнома»дан ахтариш керакдир балки бу вазнни, камида «Ўтган кунлар»дан ахтариш керакдир? Бундан ташқари, ёзувчи тарихий воқеаларни мантиқий, фалсафий жиҳатдан таҳлил қила билиши керак, деб ҳисоблайман. Мен энди шундай асар ёзиш учун пишиб етилдим, деб ўйлайман. Иккита катта тарихий роман ёзиш мўлжалим бор. Кейин ҳеч нарса ёзмасам ҳам бўлади.