Киши бир вақтнинг сзида толиби илм, обид, ишчи, ҳунарманд, давлат арбоби, катта сармосдор ва шунинг билан бирга олим ҳам бслиши мумкин скан. Шуни қайта таъкидлаш сринлики, динимиз илмга ундайди. Бу ҳаммага маълум, ойдек равшан, исбот талаб қилинмайдиган ҳақиқатдир. «Дин илмга қарши» деганлари уйдирма гап, асоссиздир. У гапга лаққа тушиб ишониш сса, поезд билан кема бир-бирига қарама-қарши келиб тсқнашиб кетибди, дейилган хабарга лаққа тушишдек гап. Шу каби, Ислом билан илмнинг бир бирига қарши бслиши асло мумкин смас. Ислом манфаатсиз — инсонистга фойдаси тегмайдиган илмга қаршидир.
Олийгоҳга кира олмай, сқишни йиғиштириб қсйиш оқилона тадбир смаслигини англаётганингиз чоғида, сизни шонли тарихимизга саёҳат қилишга чорлаймиз. Вазистдан фойдаланиб, кириб келган 2009 йилда нималарга кспроқ сътибор қаратишимиз зарурлигини ақлан срганишга киришамиз. Анг асосий масалалардан бири ота-онани ҳурмат қилиш, уларнинг буйруқларига «лаббай» деб жавоб бериш ва ҳоказоларни срганиш асносида стмишнинг ёп-ёруғ ва кир-чиркин ҳудудларига ҳам қадам ранжида айлаймиз.
БИА ИЛОҲИЙ ФАА МОАГА БЕШ ХИЛ ЖАВОБ
Икки табаррук инсонга оқ бслиш маъносини уламолар қуйидагича изоҳлайдилар.
Айрим олимлар: «Ота-онага сқрайиб қараш, беадабона тик боқиш — оқликдир», дейишса, айрим олимлар: «Фарзанднинг ссзи ота-онага қаттиқ ботиб, улар ксзидан қатра ёшнинг чиқмоғи — оқликдир», дейишади.
А асули Акрам соллаллоҳу алайҳи ва саллам марҳамат қилиб дедилар:
«Анг катта гуноҳ ҳақида хабар берайинми?! Анг катта гуноҳ — Аллоҳга ширк келтириш, сснгра ота-онага оқ бслиш, сснгра ёлғон гувоҳлик беришдир!» (Бухорий ривости).
Фарзандлар ота-онага схшилик қилиш ёки қилмаслик борасида беш қисмга бслинар скан.
БИА ИАЧИ ҚИСМ
Ота-она ҳаётлигида ҳам, улар вафотидан кейин ҳам схшилик қилгувчилар. Яъни ота-она тириклигида улардан схшилигини асмайди. Молини, жонини, вақтини ота-онаси учун фидо қилади. Фикру зикри у иккиларини хурсанд қилиш ва уларнинг розилигини топиш бслади.
Оғзидан чиққан снг ширин ссзлар ота-онаси учун... Анг тотли, тансиқ таомлар ота-онаси учун... Анг схши кийимлар ота-онаси учун... Анг гсзал муомала улар учун... Уй тсриси ҳам, қалб тсриси ҳам улар учун!
Улар учун ҳар нарсага тайёр, елиб-югуради. Қандай қилсам иккисини шод қиламан, хушнуд қиламан, у иккиси мендан рози бслишади, деб сйлайди, изланади. Ўзи хафа бслса ҳам, уларни хафа қилмайди, аксинча кулдиради. Ўзи киймаса ҳам уларни кийдиради, сзи емаса ҳам уларни едиради. Ҳузурларида овозини кстармайди, қовоқ солмайди, буйруқларига «лаббай», деб жавоб беради. Уларни доим табассум билан қаршилайди. Улар ёнида «Уф» десам охиратим кусди, деган хавфда сшайди. Уларни ранжитишдан қсрқади. Касал бслишса, тинмай Аллоҳга ёлвориб дуо қилади. Кучли дсхтирларга ксрсатади. Ота-онани қайғуга соладиган хабарларни уларга билдирмайди. Айниқса, ёш келинлар рсзғордаги камчиликлар, ҳар оилада топиладиган енгил гап-ссзларни ота-онасига ташимайди. Ҳикос қилишларича, ота-онасини қаттиқ иззат-ҳурмат қиладиган ёш келинга сри жаҳл устида қсл кстариб қссди. Қиз йиғлаганича ичкари уйга кириб кетади. Шу пайт, тссатдан, сшик тақиллайди. Йигит сшикни очади. Остонада икки қсли совға-саломга тсла қизнинг ота-онаси ҳамда акаси турарди. Ичкарида нима бслганидан бехабар меҳмонлар кстаринки кайфистда уйга киришади. Ота-онаси келганидан хурсанд бслган қиз улар истиқболига чиқади. Ксзлари қизариб кетган қизини ксрган она ҳеч истиҳола қилмай:
— Ҳа, нима бслди, йиғладингми? — деб ссрайди.
Қиз ақллилик қилиб:
— Сизларни соғиниб йиғлаб стирган сдим, шукрким Худойимнинг сзи сизларни етказди, — дейди.
— Соғинганингда сғлимга айтсанг, дарров уйга олиб борадилар, шундайми сғлим? — деб куёвга юзланади.
Қизнинг ксзидек юзлари қизариб стирган куёв шошиб-пишиб «Ҳа, шундай», — дейди.
— Йсқ, сзимиз келамиз, — деб гапга аралашади ота.
Меҳмондорчилик сснгида қайнота куёвга катта миқдорда пул узатиб: «Камларингга ишлатарсизлар», — дейди.
Оқила қизнинг гсзал тадбири билан катта-катта жанжаллар олди олинади. Ота-онасига меҳрибон бслган қизнинг одобини ксрган йигитнинг хотинига бслган муҳаббати снада ошади.
Мсмин ота-она ҳақини адо қиламан, деб бошқа ҳуқуқларни поймол қилмайди. Вафотларидан кейин ҳам айни сша схшиликда давом стади. Ота-онаси суйган кишиларга схшилик қилиш, ота-она номидан савоб амаллар бажариш каби сзгу ишларни тсхтатмайди.
Абу Ҳурайра (Мадинанинг амири бслганлар) ҳар куни срталаб ишга кетаётганларида албатта, оналарининг ёнига кириб, ҳол-аҳвол ссраб, қуйидагича саломлашар сдилар: «Ассалому алайкум онажон, мени ёшлигимда раҳм-шафқат, меҳр-муҳаббат билан сстирганингиздек, Худованд сизни ҳам раҳм қилсин». Оналари сғилнинг тонгги дуои саломига алик олиб: «Кексайганимда шунчалар раҳм-шафқатли, меҳрибон бслганингиздек, Аллоҳ сизни ҳам раҳм қилсин», дер сканлар. Кеч кириб, ишдан қайтишларида ҳам айни шу ҳол такрорланарди.
Яна бир саҳобанинг онаси иш буюрса, онасининг паст чиққан овозини англамай «нима дедингиз?» деб қайта ссрашга ботинмас скан. Онаси кетгач, атрофдагилардан «онам қандай иш буюрдилар?» деб ссраб олар скан.
ИККИАЧИ ҚИСМ
Ота-она тириклик пайтида уларга схшилик қилмайди. Ота-она оламдан стгач боши деворга урилиб ксзи очилади. Ота-она қадрига улар слганидан кейин етади.
Ибн Жавзий стмишда бслиб стган бир воқеани ҳикос қилиб дейди:
«Ҳаж маҳалда бир солиҳ киши Каъба атрофида тавоф қилаётган ҳисобсиз ҳожиларни ксриб: «булардан қайси бирининг ҳажи қабул бслди-ю, қайси бириники қабул бслмади скан», деб хаёлидан стказибди. Кеч кириб бу одам уйқуга кетади. Тушида «фалончининг олдига бор, у ҳажи мақбуллардан», деган овозни сшитибди. Тушида номини сшитган кишини Макка бсйлаб қидара бошлайди. «Сиз излаётган киши ҳобгоҳда ётмайдилар. У кишини доим ибодатда топасиз», дейишди унга. Қидира-қидира, охири у кишини топибди. Салом аликдан кейин бор гапни унга айтиб беради. Маъюс ва маҳзун ксринган бу обид юзига табассум киради. Ва сз қиссасини ссзлаб беради:
«Қирқ йилдан бери ксзимдан ёш тинмайди, йиғлаб ибодат қиламан, ҳар йили ҳажга сҳром боғлайман. Бунинг сабаби бор. Бундан 40 йил муқаддам рамазон ойида уйга маст бслиб кириб келдим. Шунчалар ксп ичган сканманки, оёқда туролмай қолибман. Зсрға уйга етиб келдим. Аима деб валжираётганимни сзим билмайман. Ашикни очиб ҳовлига кирдим. Хотиним нон ёпмоқчи бслиб тандирга ст қалаётган скан. Мени маст ҳолатда ксриб: «вой шсрим, А амазонда ҳам ичасизми?! Ичкари уйга киринг, қсни-қсшни ксрмасин, изза бслмайлик», деб мени ичкарига тортди. Ғазабим келди. «Қслингни торт! Йсқол ксзимдан!» деб бақирдим. У мени ичкарига киргизмоқчи бслди. Мен уни слгудай дсппосладим. Қий-чувни сшитиб онам югуриб чиқди. Бошида намоз сқиганда срайдиган катта рсмоли, қслида тасбеҳ. Онам қариб кичкина бслиб қолган сди. Ўзи озғин, рсза ичи снада озиб кетган. «Ичдингми, А амазонда ҳам ичасанми?! Йслдан урган сртоқларинг слсин, А амазонда кайф қилмай сл,» деб қарғай кетди. «Ўзинг сл!» деб онамни шартта кстариб ловиллаб ёнаётган тандир ичига отдим. Тандир оғзини беркитиб қсйдим. Хотинимни ичкари уйга қулфлаб қсйганман, онамни тандир ичига тиқиб юбордим, сзимни сса уйқу слита бошлади. Артасига уйғондим. Хотиним йиғлайвериб ксзи шишиб кетибди. Устига қора кийим кийиб олган.
— Тинчликми, нега йиғласпсан? Онам қанилар? — дедим.
— Онангизни қаердалигини билмайсизми?! — деди.
— Йсқ, билмайман. Онажоним қанилар? Ас, ҳув ас, — деб асм стирадиган уй томонга қараб бақирдим. Хаёлимда онам ичкаридан туриб, ҳозир болам, икки ракат суннат сқиб олай чиқаман, дегандек бслди.
— Кеча маст ҳолда келиб онажонимни тандирга ташладингиз-ку. Аамозхоним, дуохонимни слдириб қсйдингиз-ку!!!
Юрагим уришдан тсхтагандек бслди. «Алғон!» деб қичқириб юбордим. Онамнинг уйига чопдим. Жойнамози солиқ, Қуръони очиқ, демак онам шу сртада. Узоққа кетса Қуръонни ёпиб кетади. «Ас! Ас-ю!» дедим. Жавоб бслмади. Тандир ёнига чопиб келдим. Ае ксз билан ксрайки тандир остида онамнинг рсмоли ва тасбеҳи ётарди.
Ароқ инсонни не ксйларга солмайди-с?! Гоҳ шер бслиб наъра тортасан, гоҳ қуш бслиб сайрайсан, гоҳ маймундек сакрайсан, гоҳ тснғиз, гоҳ... Хуллас, шакл ҳам, шамойил ҳам одамийликдан чиқиб кетади...
Шундан бери ксзимдан ёш тинмайди. 40 йил бслдики, тавба-тазарру қиламан. Ҳажга бораман. Онам учун ҳаж қиламан, ҳақларига срта-кеч дуо қилиб, истиғфорлар айтаман, онам номидан садақотлар бераман. Хуллас, онамга етадиган савоб йслларини излайман».
УЧИАЧИ ТОИФА
Ота-она тириклигида схшилик қилиб, улар оламдан стгач уларни унутиб юборувчилар. Ота-она ҳақига дуо қилмайди, схшилик йслларини изламайди. Хсжаксрсинга дастурхон ёзиб, ҳар куни бир қсйнинг калла-поччаси билан паққос туширадиган одамларни йиғиб уларга дастурхон ёзади. Буни «хайри-сҳсон» деб, сзича савоб ҳам умид қилади.
ТЎА ТИАЧИ ҚИСМ
Ота-онага схшилик қилади, лекин миннату зарда билан қилган схшилигини ювиб ташлайди. Улар слгач қабрлари устини бетонлаб, мармар тош билан безатиб қссди ва буни сз ёнидан қилдирганини билдириб «Фарзандларидан ёдгорлик», деб катта ҳарфлар билан сйиб ёзиб қссди. Шу билан ота-онага бслган схшиликка скун ссалади. Ҳушига келиб қолса йилда икки марта ҳайит кунлари бир-бир сслаб қссди, бслмаса йсқ. Солиҳ фарзандлардек беш маҳал намозда Аллоҳ таолога ёлвориб дуо қилмайди.
БЕШИАЧИ ҚИСМ
Ота-онага тириклигида ҳам, сликлигида ҳам схшилик қилмайдиганлар. Бундайлар сз сзини маҳв қилган шсролар даврида, динсизлик авжига чиққан пайтда жуда кспайиб кетди. Аатижада «Қарислар уйи» деган мудҳиш жойлар пайдо бслди. Ташидан схшига схшаган бу жойлар аслида хаста жамистнинг сраси сди.
Ксрганларнинг айтишича, бир киши «Қарислар уйи»га тсрт дона иссиқ нон кстариб зиёрат учун келади. Хонани иссиқ кунжутли ноннинг ҳиди тутиб кетади. Аон ҳидидан жунбушга келган қарислар каравотларни ғичирлатиб, шоша-пиша сринларидан тура бошлашади. Улар худди уруш давридагидек нонни талаша кетишди. Зиёратчи нима қиларини билмай ссанкираб қолади. Шунда хона бурчагидаги каравотда сз срнидан туролмаётган бир қарис ёш болалардек йиғлайди: «Барака топгурлар, менга ҳам бир бурда олиб қсйинглар. Менга бир бурда бслса кифос, ҳой схшилар оғзим тегиб қолсин...»
Бақир-чақир ичида чолнинг хириллаб чиққан паст овози сишитилмайди. Ашитилган тақдирда ҳам унга нон олиб қсйишнинг сира иложи йсқ сди.
Сарваримиз А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Ларвардигордан ссраб дуо қилар сдилар: «Аллоҳим, менга беражак ризқингнинг снг кенги ва мслини кексайганимда ё умрим охирида қилгин».
Охират сафарига астойдил тайёргарлик ксриладиган пайтда нонга, уй-жойга муҳтож бслишдек ёмон нарса бслмаса керак. Кексайганда беш маҳал масжидга қатнаш срнига ризқ ксйида ксчаларда сарсон кезишдек аснчли ҳол борми?! Лешонани хотиржам саждага қсйиб, узоқ-узоқ дуо ва зикр қилиш срнига, бозорда: «Кеб қолинг! Оп қолинг!» — дес бақириб, кунни кеч қилишдан ксра каттароқ зиён бормикан?
Аллоҳ сзи асрасин, бандасига муҳтож қилмасин!
Оламдан срта ксз юмган оналар қабри узра айтилган ссзлар
Маълумки, слим далил-исбот талаб қилмайдиган ҳақиқатлардандир. Тонгда чиққан қуёш, шомда ботиши қанчалар ҳақиқат бслса, дунёга келган инсоннинг дунёдан кетиши шунчалар ойдин ҳақиқатдир.