Izlaganim

Ko‘nglim qoldi go‘zal yuzi oydeklardan,
Pand kor qilmas, el bezordir mendeklardan.
O‘zbekchilik izladim ko‘p o‘zbeklardan,
Tug‘ilganim shu buzilgan zamonmidi?!

Gulshan yurtim, chaman-chaman gulzoring ko‘p,
Gulzor ichra guldek tiniq ruxsoring ko‘p.
Afsus hayo sotilajak bozoring ko‘p,
Shu xislating olam aro dostonmidi?!

Hissiyoti yeb bitirgan hayosini,
O‘ylamaydi kelajagu dunyosini.
Sochdek kalta qirqib kiyar libosini,
Izlaganim lozim kiymas janonmidi?!

Izlab-izlab bir gul topdim tikoni yo‘q,
Poklik ichra cho‘mgan o‘zga makoni yo‘q.
O‘ylagandim, endi ko‘nglim armoni yo‘q,
Bir dam visol, so‘ng bir umr hijronmidi?!

Yantoqdirman, bor vujudi tikon bo‘lgan,
CHo‘l bormikan yantoq bilan chaman bo‘lgan?!
Bir nilufar bilan bir ko‘l gulshan bo‘lgan,
Menga qumlik, unga suvlik makonmidi?!

Javlon Abdullo

Shayxa Umm Abdillaah al-Waadi’yyahning
"œNaseehatee lin Nisaa" kitoblari asosida tayyorlandi.

al-Hamdu-Lillaahi Rabbil-'Aalameen was-Salaatu was-Salaamu 'alaa Ashrafil-Anbiyaa.e wal-Mursaleen, wa ba'd:
Abu Hurayra (radiallohu anhu)dan rivoyat qilinadi, Rasululloh sallallahu alayhi vassallam: "œAyol kishiga to’rtta sababga ko’ra uylaniladi: boyligi, nasabi, husni va dini. Siz dindorini tanlang, shunda baraka topasiz" dedilar. [ Imom Al Buxoriy (9/132), Muslim (2/1086)]

Hadisning ma’nosi:

Erkak kishi har hil sabablarga ko’ra uylaniladi, va bular to’rttadir:
1.   uylanayotgan ayolning boyligi
2.   ayolning nasl-nasabi
3.   ayolning go’zal husni
4.   va dindorligi
Ayolning boyligi uchun uylanish joiz bo’lmaydi, agar o’sha ayol o’zini taqvo (Allohdan qo'rqish) bilan ziynatlantirmagan bo’lsa. Bu holda, ayol erki tamomila o’z qo’lida bo’lishini, va erining unga bo’ysunishi, erning ustidan hukmronlik qilishni tusab qoladi. O’zi buni aytmagan va tan olmagan holda ham, bu narsani ayolning hatti harakatlaridan bilib olsa bo'ladi,

Shu tariqa, mansabiga qarab uylanilgan ayol ham taqvodor bo’lmasa, eridan o’zini ustun qo’yadigan bo’ladi. Bunday holatni husniga qarab uylanilgan ayoldan ham kutish mumkin. Agar o’sha husndor ayol ham taqvodorlardan bo’lmasa, eriga past nazar bilan qaraydigan bo’lishi mumkindir.

Allohning Rasuli Muhammad sallallahu alayhi vassallam uylanishga maslahat bergan ayol esa-bu dindor ayoldir.
Yuqorida aytilgan gaplardan, boy, nasl nasablik va go’zal ayolga uylanishdan yuz o’girish kerak degan tushuncha kelib chiqmasligi kerak. Aytmoqchi bo’lganimiz, inson  barcha e’tiborni bu narsalarga bermasdan, aksincha, dinga qaratishligi joizdir. Agar bular hammasi din bilan mujassamlansa, bu holat xayrlidir.
Dindor ayol taqvodor, Rabbisiga itoatkor va U qaytargan ishlarga qo’l urmaydigan bo’ladi. Zero, Alloh toalo marhamat qiladiki:
Bas, ibodat-itoatli va erlari yo’qligida Allohning hifzu himoyati bilan (erlarining mol - mulklarini va o’z iffatlarini) saqlovchi xotinlar yaxshi xotinlardir. [Niso (4):34]
U or-nomusli, erining mulkini saqlovchi, uning ruhsatisiz uydan tashqariga chiqmaydigan, o’z haq huquqlarini bilib, haddidan oshmaydigan ayoldir.
Shu bilan birga, ayolning zimmasida ham solih juft tanlash burchi bordir.   
Qanchadan qancha ayollar o’zlariga juft tanlashda adashganliklari sababli turmushlari buzilib, erlari ularni o’zlarining notug’ri yo’llariga tortganlar?     
Ammo shunday holatlar ham borki, hotinlar erlarini o’z yo’llariga burib olishgan; Imron ibn Hattabning holati bunga misol bo’la oladi.  U o’z jiyaniga Xavorij firqasidan tortib olish niyatida uylanadi, ammo aksincha, ayoli uni o’z yo’liga solib oladi.
Ayol kishining tabiati ta’sirchan va o’zgaruvchanligi sababli, ko’pincha ular erlariga bo’ysunib o’z yollaridan yiroqlashib ketishadi. Shuning uchun biz Allohdan dinimizda sobit qadamlik va davomiy bo’lishlikni so’rab qolamiz. Albatta, juft bir biriga ta’sir o’tkazmay qolmaydi, shu sababdan ham, biz solih juft tanlashda e’tiborli bo’lishligimiz lozimdir.
Abu Musa (radiallohu anhu)dan rivoyat qilinadi, Rasululloh sallallahu alayhi vassalam: "œYaxshi juft bilan yomon juft huddi mushki anbar sotuvchisi bilan temirchi mislidek. Mushk sotayotgan insondan mushk sotib olasiz, yoki undan yoqimli hid yuqib qoladi. Temirchi esa  kiyimingizni kuydirib qo'yishi mumkin, yoki undan yoqimsiz hidga to'yasiz". ( Sahih: Buhoriy, Muslim)
Yana  qo’shimcha qilib Payg’ambarimiz sallallahu alayhi vassallamdan quyidagi hadisni ham keltirishimiz mumkin: "œ Inson do’stining dinidadir, kimni do’st qilib olishingizga e’tibor qiling".
 va yana bir shoir aytishicha:
"œInsoning o’zi haqida emas, balki uning do’sti haqida so’rang. Zero, ular bir birlariga o’rnakdirlar."
Bundan tashqari Alloh toalo aytadi:
Bas, ular (ya’ni ahli jannat) bir — birlariga qarab savol — javob qilurlar. (shunday suhbatlarning birida) ulardan biri dedi: "œMening bir do’stim bor edi. U menga "œRostdan ham sen (o’lganimizdan so’ng yana qayta tirilishimizni) tasdiq etuvchilardanmisan?" der edi. (So’zlaguvchi hayoti — dunyoda oxiratni inkor qilgan do’sti haqidagi hikoyani tugatgach, jannatdagi birodarlariga): Sizlar (ham men bilan birga o’sha do’stimning do’zaxdagi holi nima bo’lganiga) qaraguvchimisizlar?" dedi. So’ng o’zi qarab uni do’zaxning o’rtasida ko’rdi [Soffat(37):51-55]

Va yana Alloh toalo aytadiki:
Biz ular uchun (ularni To’g’ri yo’ldan ozdiradigan) "œdo’stlar" tayyorlab qo’ydik, bas o’sha ("œdo’stlar") ularga oldilaridagi (gunohlarini) ham, orqalaridagi (gunohlarini) ham chiroyli ko’rsatdilar va ularga ham o’zlaridan avval o’tgan — halok bo’lgan insu — jindan iborat ummatlar qatorida So’z — Azob haq bo’ldi. Darhaqiqat, ular ziyonkor bo’ldilar. [Fussilat(41):25]
Bunga qo’shimcha qilib yana quyidagi hikmatli gaplarni keltirishimiz mumkin:
"œ Har kim o’ziga ohshash bo’lganga intiladi"
Va yana:
"œO’xshash qushlar bir joyga yig’ilganlari kabi, insonlar ham o’zlariga ohshaganlarga intiladilar".
Solih juftga uylanish haqida yana bir hadis keltiramiz:
Abu AbdurRahman Al-Habli Muhammad sallallahu alayhi vassallamdan: "œDunyo- insonlarga berilgan ne’matdir, va bu ne’mat matolarining eng yaxshisi soliha ayol" deb marhamat qilganlarini rivoyat qiladilar. (Muslim 2/1090)

Manba

Assalomu alaykum!

Hozirgi paytda ayolning izzatini va insoniyligini tiriklayin ko‘mishgan. Ermak uchun o‘ynaladigan qo‘g‘irchoq bo‘lib, johillar u bilan vaqtlarini chog‘ qilish. Bu hol xuddi yosh bolalar qo‘g‘irchoq o‘ynaganga o‘xshaydi. Uni yalang‘och yo yalang‘ochsifat qilib jurnallarga tamosha qilishlari uchun chiqarib qo‘yishadi. Erkaklar g‘arizalarni qo‘zg‘atadigan sharmanda shaklda, ilm­fan yoki go‘zallik bahonalari bilan rasmlarini chizishib, uning suratlarini kiyim­kechak do‘konlariga, kitob sotiladigan rastalar, mehmonxonalar va boshqa har xil do‘konlarga, hatto hammomlargacha qo‘yib chiqishgan. Bunga uning go‘zal va latofatliligini bahona qilishadi. Yana go‘zallik malikasi degan fikrni ham ixtiro qilishgan, bo‘lib «Paxta go‘zallik malikasi» yo «Ipak go‘zallik malikasi», «Bahor go‘zallik malikasi», «Latofat­go‘zallik malikasi», «Kuz go‘zallik malikasi» degan so‘zlarni atrofdan eshitamiz. Hozirgi vaqtda «go‘zallik malikalar»i orasida erkaklarning boshi aylanib ketadi. Aytingchi, bu ishlar ayolni hurmat qilishmi yoki uning nazokatidan foydalanib, uning izzatini oyoqosti qilishmi?.. Manba

Nikohni iffat va saqlanish yo‘li qilib bergan Alloh taologa hamdlar bo‘lsin. U zot musulmonlarga uylanish yo‘l­yo‘riqlarini, uning sabab-omillarini yengillashtirishga va nafslarini haromdan saqlashga buyuradi. Uylanishga rag‘batli kimsalarning rizqlarida boylik va kenglikni va'da qiladi. Sha'ni aziz bo‘lgan zot shunday deydi:
«O‘z oralaringizdagi tul-bevalarni hamda qul va cho‘rilaringizning yaxshilarini uylab qo‘yinglar, agar ular kambag‘al bo‘lsalar Alloh ularni O‘z fazlu karami bilan boy-behojat qilur. Alloh (fazlu karami) Keng, Bilguvchidir» (Nur, 32).
Va bashariyat hidoyatchisi, insoniyat muallimi, ulug‘ murabbiy, namunali er, ummatni izzat va haq yo‘lda qoim bo‘lishga, yigitlarni vaqtida uylanishi uchun o‘zining otalarcha va ulug‘ ko‘rsatmalari bilan targ‘ib qilgan sayyidimiz Muhammadga salovot va salomlar bo‘lsin. U kishi aytganlarki: «Ey yigitlar jamoasi, sizlardan kim uylanishga qurbi yetsa, uylansin, chunki uylanish ko‘zni ayollarga qarashdan va farjni yomon, harom ishlardan saqlaydi. Agar qaysi birlaringizning uylanishga qurbi yetmasa, ro‘za tutsin, ro‘za tutish u uchun yaxshidir» (Buxoriy va Muslim rivoyati)
Va yana sayyidimiz Muhammadning (s.a.v.) xonadonlariga, sahobalariga va u zotlarga qiyomatgacha yaxshilik bilan ergashganlarga salovot va salomlar bo‘lsin.

Shayx Muhammad Ali Sobuniy hazratlarining "Islomiy nikoh va uning odoblari" nomli kitobidan olindi

Assalomu alaykum!

АИКОҲДАГИ ТЕАГЛИК ҲУКМЛАА И

 Халқимиз орасида хсжа қизига қорача, съни хсжа, саййидзода бслмаганлар уйланиши қийин кечиши, умуман, олийнасаблар сз қизларини одатда қораларга бермаслиги ҳалигача сақланиб қолаётгани рост гап. Аикоҳдаги тенглик — "œкуфув" ёки "œкафоат" ҳақида тсла ва муфассал бир маълумот олиш ва бериш ҳақида сйлаб юрар сдим. Ушбу мақоламиз ана шулар ҳақида бслади, инша Аллоҳ.

Билмоқ лозимки, Ҳанафис, съни Имоми Аъзам мазҳабида никоҳ борасида тенглик сътибор қилинади. Ахир халқ орасида ҳам «Тенг тенги билан"¦» деган гап бор-ку! Бу ҳақда байт ҳам бор:

Кабутар кабутар ила, ғоз билан ғоз,
Ҳамжинс билан ҳамжинс қилар парвоз.

Имоми Аъзам мазҳабида келин ва куёв тарафнинг бир-бирларига тенг бслиши борасидаги ксрсатмаси мазкур мазҳабнинг нақадар улуғ ва ҳақ мазҳаб скани, унинг халқчил бир мазҳаб скани ойдинлашади. Қанча-қанча оилалар орасида тенглик бслмаганидан ажралишлар бслаётгани сир смас. Ўзларини олийнасабман деб юрадиганлар табиий равишда ҳеч қачон қизларини қорачаларга бермайди, ундай қизлар ҳам никоҳга рози бславермайди. Мабодо бсладиган бслса ҳам қачонлардир турмуш чорраҳаларида бу нарса юзага чиқиб қолади. Аки аждодлари мусулмон бслмаган йигитларга бутун аждодлари мусулмон стган қиз турмушга чиққан пайтда ҳаётлари тотувликда стса, хсб-хсб. Аммо унингдек йигитлар сз динига содиқ қолади, деб ким кафолат беради?! Ҳозирги кунда асрлар давомида ота-боболари мусулмон стган, сзлари ҳам мусулмон бслган қизларимиз ғайри дин юртларда сндигина мусулмонликни қабул қилган хорижий йигитларга турмушга чиқиб кетспти. Улар сз юртларида снги қабул қилган динларига содиқ қолади, сғил-қизларини шу динга муҳаббатли қилиб тарбис беради, деб ким айта олади?! Тақводор, халқ олдида сзининг тақвоси, ибодатга бсйин сунган оилалар сз қизларини фосиқ, гуноҳ ишлардан қайтмайдиган оилалар (нинг ароқхср ёки банги сғли)га турмушга узатиб, кейин афсусу надоматларга қолаётгани ҳам сир смас. Аамоз сқиётган, қуръонхон, ҳижобда юрадиган айрим қизларимиз фосиқ йигитларга турмушга чиққандан сснг, ҳижобни ҳам, намозни ҳам ташлаб қсйганликларига гоҳида гувоҳ бслиб турибмиз. Ўз уйида катта-катта еб срганган, схши-схши кийиб срганган қизлар турмушга чиққандан кейин ниҳостда ғариб бслиб қолганликлари, ночор оилаларга келин бслиб тушганликлари боис у жойга ксникиб кетишга қийналиб, баъзан схши нистларда қурилган оилалар бузилиб қолаётгани ҳам бор гап. Бозор-счарларда атр-упа сотиб юрган ёки ҳамшира, сқитувчи бслиб, озода кийим-кечакка сраниб юрган қизларимиз оёқ-қсли мойдан бсшамайдиган, доим иши кир-чирдан иборат йигитларга тегиб олиб, турмуш роҳатлари, фароғатлари кснгилдагидек бслмаётганини ҳам сшитиб қоламиз. Ана шуларнинг ҳаммасига бизнинг халқимиз асрлар давомида тақлид қилиб келган Ҳанафис мазҳабининг никоҳдаги кафоатни — тенгликни сътиборга олиш схшироқ сканлиги тсғрисидаги тавсисга бесътибор бслганимиздан смасмикин?!

Аикоҳдаги тенглик ҳақидаги масъалани ушбу матндан бошласак:

الكفاءة تعتبر (هى لغة كون الشئ نظير آخر) فى النكاح بين الرجال والنساء للزوم النكاح خلافا لمالك اى يشترط قيام الكفاءة فى ابتداء النكاح للزومه ولا يضرّ زوالها بعده كما فى البحر عن الظهيرة (خلاف الكرخى من مشايخنا ايضا لموافقته لمالك كما فى الفتح)

«Кафоат (у луғатда бир нарсанинг бошқасига схшаш бслишидир) никоҳда хотинлару сркаклар орасида никоҳнинг лозим бслиши учун сътибор қилинади. Имом Молик бунга хилофдир (машойихларимиздан Имом Кархий ҳам Имом Моликка мувофақат қилганлиги учун мухолиф бслди. Чунончи, «Фатҳ»да мазкурдир). Яъни, кафоатнинг юз бериши никоҳнинг бошланишида унинг лозим бслганлиги учун шарт қилинади. Ундан сснг кафоатнинг йсқ бслиши зарар қилмайди. Чунончи, «Баҳр»да «Заҳириййа»дан олиб келтирилган».

Демак, мазҳабимизнинг мсътабар китобларидан бири бслмиш «Дурар ул-ҳукком»дан олинган ушбу жумлалардан мазҳабимизда никоҳ бслаётган пайтда келин ва куёв орасида тенглик ҳам сътиборга олиниши мақсадга мувофиқ сканлигини билиб олдик. Ҳатто никоҳдан олдин бу нарсани сътиборга олиш шарт, деган қавллар ҳам бор скан. Лекин мабодо тенглик бслмаса ҳам никоҳ бслиб кетган бслса, кейинчалик бу масъалани ср-хотин орасида қсзғаш зарур смас скан. Имом Молик мазҳабида бу нарсанинг умуман сътибори йсқлигини ҳам билиб олдик.

А­нди, кафоат, съни ёш келин ва куёв орасида тенглик бслмаса ҳам никоҳ жоиз бслишига шак-шубҳа йсқ. Аикоҳ никоҳ бслади.

Аммо бизнинг ҳанафий мазҳабимизда бошқача қавллар ҳам бор.

«Мухтасар ул-виқос» ва унинг бизнинг диёрларда машҳур ва маъмул бслган шарҳи «Жомеъ ур-румуз»да мана бундай келтирилади:

وروى عن أبى حنيفة رحمه الله بطلانه (اى النكاح) بلا كفو وبه أخذ كثير من مشايخنا كما فى المحيط وعليه الفتوى كما فى قاضيخان

«Имоми Аъзам Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳдан куфвсиз никоҳнинг ботил бслиши ривост қилинган. Машойихларимиздан кспчилиги мана шу қавлни олганлар. Чунончи, «Муҳит»да мазкурдир. «Ва алайҳил фатво!» («Фатво шунгадир!») мсъламаси шул қавлгадир. Чунончи «Фатовойи Қозийхон»да мазкурдир».

Демак, «Мухтасар»нинг келтирган қавлига биноан Имоми Аъзам (р.а.)дан куфвсиз никоҳ ботил бслиши ҳақидаги ривост ҳам келган скан. Гарчи мазҳабимизда ушбу ривост унчалик қсллаб-қувватланмаган бслса ҳам, аммо фақат «Муҳит» соҳиби «Ва алайҳил фатво!» мсъламасини ушбу қавлга берган скан. Мазҳабимизнинг расмул муфтий қоидаларига асосан ушбу фатвога амал қилиш лозим бслади. Унинг тескарисига фатво бериш мумкин смас.

Ана снди, мабодо куфв бслмаса-да, ёшлар ота-оналарининг рухсатисиз никоҳ сқитсалар нима бслади? Бу ҳақда фиқҳий матн китобимиз «Мухтасар ул-Виқос»да шуларни сқиймиз:

نفذ نكاح حرّة مكلفة ولو من غير كفو بلا ولى وله الاعتراض هنا

«Балоғатга етган ҳур қизнинг никоҳи, гарчи куфвсиз валийсиз (қизга масъул шахслар) бслмаса ҳам, дуруст бслади. Валийга бу вақтда сътироз билдириш мумкин бслади».

Бу ҳақда снада тслароқ маълумот олиш учун биз сна «Дурар ул-ҳукком»га мурожаат қиламиз:

وله اى للولى الاعتراض فى غير كفو ان شاء فسخ وان شاء جاز ما لم تلد منه واما اذا ولدت منه فليس للأولياء حقّ الفسخ كيلا يضيع الولد بعدم مربيه كذا فى الخانية والخلاصة ولكن ذكر فى مبسوط شيخ الاسلام انّ المرأة اذا زوجت نفسها من غير كفو فعلم الولى بذلك فسكت حتى ولدت اولادا ثمّ بدا له ان يخاصم فى ذلك فله ان يفرق بينهما لان السكوت انما جعل رضا فى حقّ البكر نصّا بخلاف القياس كذا فى النهاية

«Унга съни валий (келин сгаси)га тенглик бслмаганда сътироз қилиш етади. Агар хоҳласа, никоҳни бузади ва агар хоҳласа, никоҳни дуруст деб билади. Бу снги келин (ҳали) туғмаган пайтдадир. Аммо келин куёвдан фарзанд ксрса, валийлар учун никоҳни бузиш ҳаққи қолмайди. Токи тарбисчи йсқлиги учун фарзанд (ҳаёти ва тарбисси) зое бслмасин. «Хонис» ва «Хулоса»да шундай келган. Лекин Шайх ул-исломнинг «Мабсут»ида бундай деб зикр қилинган: «Хотин сзи тенглик бслмаса-да, (бировга) турмушга чиқса, валий мана шуни билиб, сукут сақласа (съни, сътироз билдирмаса), ҳатто улардан бир неча фарзандлар туғилса, сснг валий тенглик йсқлиги боис жанжал кстарса, ср-хотин ораларини ажратишга валийнинг (шаръан) кучи етади. Зеро, насс борлиги жиҳатидан сукут бокира қиз ҳаққидагина (фақат) никоҳ борасида ризо (аломати) бсла олади. Бу қиёснинг хилофи билан (съни, уни кафоат борасида жорий қила олмаймиз)». Чунончи, «Аиҳос»да шундай келган».

Юқоридаги жумлалардан билинмоқдаки, мазҳабимизда куфв бслмаган никоҳ ботил бслиши мумкинлиги ҳақидаги қавл ҳам бор скан, шунингдек, куфувсиз бслган никоҳни қиз тарафдагилар бузиши мумкин скан. Бузиш мумкин бслган ҳолат қизлари ҳали фарзандли бслмаган вақтдагина дуруст бслиши ҳам таъкидланди.

А­нди, ким кимнинг тенги, кимлар орасида куфв бслади ёки куфв бслмайди? Бу ҳақда сна машҳур фиқҳий матн китоби "œМухтасар ул-Виқос"дан сқиймиз:

وتعتبر الكفاءة فى النكاح نسبا فقريش بعضهم كفو لبعض والعرب بعضهم كفو لبعض وفى العجم اسلاما فذو ابوين فى الاسلام كفو لذى آباء فيه لا ذو اب لهما ولا مسلم بنفسه له وحرية كالاسلام فيما ذكرنا وديانة فليس فاسق كفوا لبنت صالح ومالا فالعاجز عن المهر المعجّل والنفقة غير كفو للفقيرة والقادر عليهما كفو لغنية وحرفة فحائك او حجّام او كناس او دبّاغ ليس بكفو لعطار ونحوه

«Аикоҳда кафоат-тенглик насаб жиҳатдан сътиборга олинади. Бас, қурайшликлар баъзисига баъзиси куфвдир. Араблар баъзисига баъзиси куфвдир. Ажамларда сса ислом жиҳатидан тенглик сътибор қилинади. Демак, икки отаси исломда бслган одамга бир неча оталари (аждодлари) исломда бслган куфвдир. Лекин икки отаси мусулмон бслган қизга бир отаси ёки сзи мусулмон бслган йигит куфв смас. Яна ажамларда ҳуррист жиҳатидан ҳам тенглик сътиборга олинади. Бу худди мусулмонлик борасида биз зикр қилганимиздекдир. Яна ажамларда диёнат юзасидан ҳам тенглик сътиборга олинади. Бас, фосиқ йигит солиҳ инсоннинг қизига (ёки солиҳа қизга) куфв смас. Яна ажамларда мол-дунё жиҳатидан ҳам тенглик сътиборга олинади. Бас, нақд бериладиган маҳрдан ва сна нафақа беришдан (боқишдан) ожиз йигитга (ҳатто) камбағал қиз ҳам кувф смас. Фақатгина маҳр ва нафақага қодир бслган йигитга бой-бадавлат қиз куфв бслаолади. Яна ажамларда касб-ҳунар жиҳатидан ҳам тенглик сътиборга олинади. Демак, (оддий) тсқувчи, қон олувчи, сартарош, супурувчи-фаррош ёки тери ошловчи йигит аттора ва шунга схшаш ҳунарлар қиладиган қизга куфв смас».

Арабларда кафоат насаб жиҳатдан бслади. Ажамда сса ҳуррист, ислом, диёнат ва ҳирфа(ҳунар) жиҳатдан бслади. Абдулҳай Лакнавий айтишича, ажамдан мурод — араб қабилаларидан бирортасига насаби туташмаган кимсадир. Агар туташса, (гарчи араб тилида гаплаша олмаса ҳам) у араб ҳукмидадир.

Ҳанафий мазҳабининг снг охирги ва снг машҳур фиқҳий асарларидан бири «А адд ул-муҳтор»да бу ҳақда булар ёзилган:

المراد بالعجم من لم ينتسب الى احدى قبائل العرب ويسمون الموالى والعتقاء وعامة أهل الامصار والقرى فى زماننا منهم سواء تكلموا بالعربية او غيرها الا من كان له منهم نسب معروف كالمنتسبين الى احد الخلفاء الأربعة او الى الأنصار ونحوهم

«Ажамдан мурод араб қабилаларининг бирортасига нисбати бормаган кимсадир. Улар (фиқҳий тилда) маволий ва утақо ҳам дейилади. Бизнинг замонамизда шаҳар ва қишлоқларнинг омматан аҳли ажамлардир. Хоҳ улар арабча, хоҳ бошқа тилда гапирсин баробардир. Илло, унинг насаби таниқли бслса, масалан, тсртта халифалардан бирига ёки ансорлар ва шунга схшаш арабларнинг бирор қабиласига нисбати борадиган кимса ундан мустаснодир».

Демак, кафоат насабда ҳам сътибор қилинади. Бунга Суфён ас-Саврий (р.а.) хилоф қиладилар. Баъзилар шул зот сингари «Арабнинг ажамдан ортиқчалиги йсқ. Аллоҳ таоло наздида икромлироқ кимса тақводорроқ кимсадир. Демак, насабининг сътибори йсқ» деб ост ва ҳадисларни келтириб ташлашади. Бунга жавобан «Ҳидос»нинг машҳур шарҳларидан бири «Кифос» соҳиби бир оғиз ссз билан жавоб берадилар:

قلنا التفاضل فى الآخرة بالتقوى وهو المراد بالآية

«Биз айтамизки, тақво билан бсладиган ортиқчалик, бир-бировдан афзал бслиш охиратда бслади. Остдан ("œАллоҳ наздида мукаррамлироғингиз тақводорроғингиздир" мазмунидаги остдан) мурод ҳам шулдир».

Қурайшликлар орасида тафозул сътиборга олинмайди. Зеро, Жаноби А асулуллоҳ (с.а.в.) сз қизларини Усмон ибн Аффон (р.а.)га бердилар. Ҳолбуки, ул зот умавий сди. Ҳазрати Али (к.в.) сса сз қизини адавий бслган Ҳазрати Умар (р.а.)га никоҳлаб берган.

А­нди, бевосита мазҳабимизнинг ана шу кафоат ҳақидаги масъалани сртага қсйишига сабаб бслган далил ва ҳужжатларга стсак, Имом Аҳмад ва Аасоийлар Ойша (р.а.)дан ривост қилишларича, бир қиз А асулуллоҳ (с.а.в.)нинг олдиларига келди ва деди: «А­й А асулуллоҳ, отам мени токи уни хасис демасинлар учун сз укасининг сғлига никоҳлаб бермоқчи». Бас, А асули акрам (с.а.в.) ишни сша қиз тарафга (унинг фойдасига) ҳал қилдилар. Кейинчалик қиз айтган сди: «Мен отам қилган ишни жоиз дейман, съни қабул қиламан. Лекин бу ишни хотинлар истагисиз оталар ҳеч нарса қила олмасликлари учун хоҳладим».

Имом Термизий сз жомеъсида ва Имом Ҳоким саҳиҳ деб ривост қилган ҳадисда Ҳазрати Али (к.в.)га А асулуллоҳ (с.а.в.) бундай деганлар:

يا على، ثلاث لا تؤخرها الصلاة اذا اتت (اى حضرت) والجنازة اذا حضرت والآيم اذا وجدت لها كفوا

«А­й Алий, уч нарсани кечиктирмагин: Аамоз вақти келганда, жаноза ҳозир бслганда ва бокира қизга куфв топилганда».

Аасаб жиҳатдан куфв бслиши ҳақида Имом Муҳаммад «Китоб ул-осор»ида Абу Ҳанифа (р.а.)дан ривост қилишича, Умар ибн Хаттоб (р.а.) бундай деган сканлар:

لأمنعن فروج ذوات الأحساب الا من الأكفاء

«Ҳасабли-насабли кимсаларнинг қизларини куфвлари топилгунча турмушга чиқишларини албатта манъ қиламан!».

Ҳазрати Умар разиёаллоҳу анҳудан ривост қилинган мазкур ҳадисга мувофиқ обрс-сътиборли оилаларнинг қизларини тенги топилгунча турмушга бериб юборавермаслик лозимлиги англашилади. Тсғри йслдан борган халифаларга сргашиш ҳақидаги ҳадиси шарифлардаги буйруқларга биноан Ҳазрати Умарнинг бу хилдаги ишини ҳам саҳобаи киромлардан қолган суннат дес баҳолаш мумкин.

Зотан, Жаноби А асулуллоҳ (с.а.в.) бундай деганлар:

لا تنكحوا النساء الا الاكفاء ولا يزوجهن الا الأولياء ولا مهر دون عشرة دراهم

«Аёлларни фақатгина тенгиларига никоҳланглар, уларни фақат валийларигина турмушга берсинлар ва сн дирҳамдан кам маҳр йсқ».

Имом Ибн Абу Ҳотам Жобир ибн Абдуллоҳ (р.а.)дан ривост қилган ушбу ҳадисни Имом Бағавий ҳасан деб қувватлаган.

Имом аз-Зайлаъий «Китоб ал-Исъоф би-аҳодис ал-Кашшоф» асарида ҳасаб ва насабнинг куфв бслиши кераклиги борасидаги ҳадислар заиф бслса-да, аммо уларнинг маънолари ва собит бслишлари саҳиҳдир, шунинг учун шаръий ҳужжат бслишга сроқлидир, деб баёнот берган.

Хуласи калом, арабий йигит қурашиййа қизга кувф смас, ажамий йигит арабиййа қизга куфв смас. Бу ҳақда муҳаддислар мана бу ҳадисни ҳам ривост қиладилар:

العرب اكفاء بعضهم لبعض قبيلة بقبيلة ورجل برجل والموالى بعضهم اكفاء لبعض قبيلة بقبيلة ورجل برجل الا حايك وحجام

«Араблар баъзилари баъзиси учун қабила-қабила, киши-киши тенгдирлар. Ажамлар баъзилари баъзиси учун қабила-қабила, киши-киши тенгдирлар. Магар, тикувчи ва қон олувчи тенгмас. (Яъни, масалан, қон олувчи йигит аттора қизга тенгмас)».

Ушбу ривостни ва шул лафзга схшаш ҳадисларни муҳаддислардан Имом Ҳоким (Абдуллоҳ ибн Умардан), Ибн Ҳиббон, Ибн Адий, Ибн Муъий, ан-Аасоий, Имом ад-Дорақутний (Ибн Умардан), Имом ал-Баззор (Муоз ибн Жабалдан) ривост қилганлар. Лекин ҳаммаси заиф дейилади. Аммо заиф ҳадисларнинг ксп ривост қилиниши унинг ҳасан даражасига кстарилишига сабаб бслади. Кейин урфий одат мустаҳкам срнашган жойда заиф ҳадислар уларни қувватлаши фиқҳий истилоҳларда учраб туради.

Юқорида стган жумлалардан билинмоқдаки, олий насабларга съни, бир пайтлар ота-боболари араб бслган қизлар ажамий халқларнинг болаларига куфв бслмас скан. Аммо фиқҳий китобларда бошқачароқ фикрлар ҳам бор. «Фатҳ ул-қадийр» ва «Баззозиййа»да мазкурдир:

العالم العجمى يكون كفوا للعربى الجاهل والعلوية لان شرف العلم فوق شرف النسب

«Ажамлик олим араб жоҳили-илмсизига ва алавис қизга тенг бслади. Чунки илмнинг шарафи насабнинг шарафидан юқоридир».

"œФатҳ улқадир" соҳибининг шу жойда айтишига қараганда, "œҚозийхон" китобида ҳасабли кимса насабли кимсага тенглиги айтилган скан. Ҳасабли дегани бу чиройли ахлоқ соҳибидир. "œМуҳит" соҳиби сса ҳасабли деганда ксп молу давлатли, улуғ мансабли инсонни тушунган (зеро, одатда улар схши тарбис топган бсладилар) ва шу хилдаги кимсалар насабли қизга тенгдир, деган қарашни илгари сурган. Буни тарихда ҳам ксриш мумкин. Кспгина подшоҳ ва шаҳзодалар олий насаб хсжа ва саййидларнинг қизларига уйланганлар.

Ушбу ибораларни қувватлаш учун сна иқтибос келтирамиз. Бу мазҳабимизнинг машҳур ва мсътабар фатаво асари "œХулосат ул-фатово"дан олинган:

و فى الذخيرة ان العالم كفو للعلوى اذ شرف العلم فوق النسب ولذا قيل ان عائشة رضى الله عنها افضل من فاطمة رضى الله عنها هكذا قال بعض المشايخ رحمه الله العجمى العالم كفو للعربى الجاهل وكذا العالم الفقير كفو للجاهل الغنى

«Захира»да келтирилишича, албатта, олим алавийга куфвдир. Чунки, илмнинг шарафи насаб шарафидан юқоридир. Шунинг учун ҳам Ойша онамиз Фотима разийаллоҳу анҳумодан афзалдир, дейилган. Шунга схшаш баъзи машойихлар (Аллоҳ барчасини раҳмат қилсин) «Ажамлик олим арабнинг илмсизига куфвдир. Шунингдек, фақир олим бой илмсизга куфвдир» деганлар».

Мазҳабимизнинг сна бир фатво китоби "œЯнобиъ"дан фиқҳ китобларимиз нақл қилишича, ажамий олим ҳеч қачон насабли қизга куфув смас. Демак, «Музмарот» асарида ҳам асаҳҳ ривост деб келтирилган масъалага биноан подшоҳ ва ҳокимларга схшаган мансабдорлар ҳамда олим кимсалар алавиййага куфв бслмас скан. Аммо «Музмарот»да олим алавиййага (аниқроғи қурайшликка) куфв бслмаса ҳам арабларнинг бошқа қабилаларига куфв бслиши айтилган:

الا ان يكون عالما او وجيها فانه كفوا لهم كما فى المضمرات

«Магар, олим ёки катта мансабдор бслса, арабларнинг (Қурайшликларидан бошқа қабила вакилларига) куфв бслади. Чунончи, «Музмарот»да мазкурдир». Лекин, юқорида айтилганидек, «Муҳит»да олимлар алавиййага куфв бслиши таъкидланган.

Гарчанд ушбу баён қилинган масъалада тенглик-тенгсизлик ҳақида ссз юритилган бслса-да, аммо никоҳдан бошқа муносабатларда, хусусан, бир-бировга нисбатан бслган муомалотларда, ибодатларда, савоб олишда, қиёматдаги савол-жавобда ҳамма баробар бслишини унутмаслик даркор. Аллоҳ олдида тақво билангина мукаррам бслиш мумкин! Зеро, шоир айтганидек:

Бандаи ишқ шуди тарки насаб кун, Жомий
Ки, дар ин роҳ фалон ибн фалон чизе нест.

(А­й Жомий, ишқ бандаси бсладиган бслсанг, насабни, насаб билан мақтанишни тарк қил. Чунки Худонинг бу ишқи йслида фалоннинг сғли фалон дейиш йсқ!)

Ҳа шундай! Манманлик, насаб билан фахрланиш, мақтанчоқликнинг кераги йсқ.

Гирди номи падар чи мегарди,
Ладари хеш шав, агар марди!

(Отангнинг номи атрофида нимага айланаверасан, агар мард бслсанг, отангнинг сзи(дек) бсл!»

Валлоҳу аълам бис-савоб.

Manba

SADOQAT

Bugungi ish kunim taassurotlarga boy bo’ldi. Qabulxonadagi kasallarni ko’zdan kechirar ekanman, bir qariya e’tiborimni tortdi. Qayoqqadir shoshayotganday besaranjom edi. Yoniga borib, nima shikoyati borligini so’radim. U barmoqlaridagi tikish iplarini ko’rsatib, yechish kerakligini aytdi. Jarohat yaxshi bitgan ekan, ipini olish asnosida otaxonni suxbatga tortdim: "œQayergadur shoshayotganga o’xshaysiz?" "œXotinim kasal, kasalxonada yotibdi, borib ovqatlantirishim kerak", dedi qariya.
   "œNima bo’ldi, tinchlikmi?"
   "œAlsgeymer kasaliga chalingan".
   Tikish iplarini yechib bo’lib: "œYana ozgina shoshmay turasiz, malham surtishim kerak. Xotiningiz xavotir olmaydimi, ishqilib", dedim. "œMing afsuski, u meni besh yildan beri tanimaydi", dedi u. Yalt etib yuziga qaradim. Hayratim oshdi. Xotiningiz tanimasa ham, uni ko’rgani boraverasizmi, demoqchi bo’ldim, lekin so’rashga uyaldim. Amaki fikrimni uqqanday: "œU mening kimligimni bilmasa ham, men uning kimligini bilaman-ku", dedi.
   Ichimdan hayqiriq kelsa-da, tashimga chiqarmadim. Sadoqat, oqibat, mehr-muhabbat shu bo’lsa kerak.
                                 Madina
      "œHilol-3" 2006, mart-aprel (1427, Rabi’ul avval)

Assalamu Alaykum!
1) Iymonli, taqvoli.
2) Alloh uchun qattiq sevsin, sevgisi ikki dunyolik bo'lsin.
3) Ayolni ezozlaydigan, farzandlariga mehribon, oilasiga mehribon hullas judayam mehribon

СЕВГИ ҲАҚИДА 
САВОЛ: Меҳрибон ва раҳмли Оллоҳ номи билан бошлайман. Ассалому алайкум ва раҳматуллоҳи ва баракатуҳ Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф ҳазратлари!
Сизга саволим шуки, Оллоҳнинг бандасига бслган севги Оллоҳ инъомими ёки шайтон ҳийласими?
Иккинчи саволим: Оллоҳ йслида севиш қандай бслади? Жавобингизни кутаман. Жавобингиз учун олдиндан катта раҳмат.

ЖАВОБ: Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм.
Аллоҳнинг бандасига бслган севги шариатга хилоф бслмаган ҳолда бслса, Аллоҳ инъомидир. Аллоҳнинг бандасига бслган севги шариатга хилоф ҳолда бслса, шайтон ҳийласи ва гуноҳнинг уссидир.
Аллоҳ йслида севиш Аллоҳга иймони бслгани учун, Аллоҳнинг ибодатини қилгани, айтганида юргани, қайтарганидан қайтгани ва амрини тутгани учун бслади. Валлоҳу аълам.

(muslimaat.uz saytidan kuchirma)
 
The Alchemist

МУАОСИБ КЕЛИА 
Оила қурушга одатда сркак томон ҳаракат бошлайди. Оила қуруш учун снг аввал қилинадиган иш муносиб келин ахтариш бслади. Қандоқ келин муносиб келин ҳисобланади? деган саволга турли халқлар, турли вақтларда турлича жавоб берганлар.

Бошқа нарсалар қатори мусулмонлар бу нозик масалада ҳам сз динлари ксрсатмалари асосида жавоб берганлар. Қисқароқ қилиб айтадиган бслсак, мусулмонлар бу қийин масалада ҳам Аллоҳнинг марҳамати ила ҳеч қийналмаганлар.
Уларга бу ишда ҳам Ислом шариати ёрдамга келган. Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам Ўзларининг бир қанча ҳадиси шарифларида муносиб келин қандоқ бслишини баён қилиб берганлар.

Абу Ҳурайра розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: «Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аёлни тсрт нарса учун никоҳланур; моли учун, ҳасаби учун, жамоли учун ва дини учун. Бас, диндорини танла, қслинг тупроққа қорилгур», дедилар».
Бешовлари ривост қилган.

Шарҳ: Бирор аёл кишига уйланишдан олдин унинг қизиқтирадиган сифатларига қаралади. Ушбу ҳадиси шарифда сша никоҳига рағбат қилинадиган аёлда бслиши лозим схши сифатлардан тсртта снг машҳури ва оммавийси ҳақида ссз кетмоқда.
Агар ушбу тсрт сифат бир келинликка номзодда топилса жуда схши бслади. Мол ҳам, жамол ҳам, ҳасабу насаб ҳам, дину диёнатга қсшилиб бир қизни музассн қилиб турса, албатта, схши бслади.

Аммо, мазкур тсрт сифатни бир-бири билан солиштирганда диндорликка тенг келадиган сифат йсқ. Балки, қолганлари ҳаммаси қсшилса ҳам, уларга сна бошқа бир қанча схши сифатлар қсшилса ҳам диндорлик сифатига ета олмайдилар.
Чунки, молдорлик вақтинчалик сифат. Қолаверса, келиннинг моли-мулкининг ксплиги унинг ҳовлиқишига, куёвни ва унинг сқинларини менсимаслигига сабаб бслиши ҳам мумкин. Диндорлик бслмаган жойда кспинча молдорлик ноқулай ишларга сабаб бслиши турган гап.

Ҳасаби насаби схши келин, албатта, схши. Лекин фақат ҳасаби насабига ишониш ҳам бир сзи схшиликка олиб келмайди. Ота-она, бобо-момолар схши стган бслсалар схши, лекин улар уйларида қоладилар. Куёвникига келин келади. Агар келин диндор бслмаса, ҳасаби ва насаби билан фахрланиб куёвни ва унинг сқинларини хижолат қилиши мумкин.

Жамол ҳам сзича схши нарса. Лекин, бу ҳам сткинчи нарса. Маълум муддатдан кейин келиннинг жамоли сзгариши турган гап. Бунинг устига фақат жамолга сусниб иш қилиш ҳам схшиликка олиб бормайди.

Шунинг учун ҳам Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам диндор келинни ихтиёр қилишга буюрмоқдалар. Чунки, диндорлик ҳақиқий ва бардавом снг схши сифатдир. Келин диндор бслса, куёвнинг ва унинг сқинларини ҳурмат қилади. Оиланинг ҳақиқий устуни ва порлаб турган чироғи бслади. Ундан дунёга келадиган фарзандлар ҳам ажойиб инсонлар бслиб етишадилар.

Диндор келин шариат ксрсатмаси бсйича, сз бурчи ва масъулистларини тслиқ адо стиб сшайди.
Диндорлик ҳақиқий бойликдир!
Диндорлик ҳақиқий ҳасаб ва насабдир!
Диндорлик ҳақиқий гсзалликдир!
Шунинг учун ҳам, қизларимизни диндор қилиб тарбислашга уринишимиз керак. Шунинг учун келин танлаганимизда диндор келин танлашимиз керак.

 

Аасаий ва Муслим ривостида: «Дунёнинг ҳаммаси матоъ(ҳузурланиш)дир ва дунёнинг снг схши матоъи солиҳа аёлдир», дейилган.

Шарҳ: Матоъ ссзи ҳузурбахш маъносини англатади.

Ушбу ҳадиси шарифда бу дунёдаги нарсалар матоъ скани, уларнинг ичида снг схшиси солиҳа аёл скани ҳақида ссз кетмоқда.

Бу аҳли солиҳ бслишлик қандоқ ҳам схши сканини билдиради.

Солиҳ инсон дегани сса, шариат томонидан қилинган амрни бажариб, қайтариқдан қайтадиган ва сз ихтиёри ила қсшимча, нафл, амаллар қиладиган деганидир.
Солиҳлик фасод ва ёмонликнинг тескарисидир.

Солиҳлик банданинг тузилишида ҳам, қиладиган амалида ҳам бслади. Сулҳ ссзи ҳам салоҳдан олинган бслиб кишилар орасидаги бузулган муомалаларни тузатишга айтилади.
Солиҳлик ҳам дунё, ҳам охират ишларида схши бслишни ангалатади.

Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг, дунёнинг снг схши матоъси солиҳа аёлдир, деганлари ушбу юқорида зикр стилган маъноларни сз ичига олгандир.

Демак, келин танлаш вақтида, келиннинг аҳли солиҳ бслишига қараш керак скан. Бу сса ҳам халқи - сратилишида ҳам, хулқи - одобида ҳам етук бслишидир.

Шариат ксрсатмаларини бажарибгина қолмай нафл ибодат ва амаллар ҳам қилиши ва аҳли солиҳликнинг бошқа маъноларини сзида мужассам қилишига қараб бслар скан.

Яна сша кишидан ривост қилинади: «Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Тус минган аёлларнинг снг схшиси, Қурайшнинг солиҳа аёлларидир. Болага кичиклигида снг шафқатлидир. А­рга, унинг қслидаги нарсасига риослидир», дедилар».
Икки Шайх ривост қилган.

Шарҳ: Тус минган аёллар, дейилганда Арабистон ерларида сшайдиган араб аёллар ксзда тутилган. Ўша аёллар ичида Қурайш қабиласига мансуб аёллар снг схши аёллар ҳисобланар скан. Уларнинг схши ном олишларига кичик болаларга ста меҳрибонликларида ва срларини ста риос қилишларида. Айниқса уларнинг молу-мулкларини схшилаб муҳофаза қилишларида скан.

Дарҳақиқат, бу сифатлар ҳар бир аёл учун ста зарур сифатлардир.

Ўз боласига меҳрибон бслмаган, уни керагича авайлаб-асраб катта қилмайдиган аёлнинг ким ҳам схши аёл, дес олади. Ундоқ аёл бор оилада болалар она безори бслиб ссадилар. Одобсиз-ахлоқсиз бслиб ссадилар. Бу сса ҳар бир оила учун, оила бошлиғи учун катта мусийбатдир.
Шунингдек, срининг риоссини қилмаган аёлдан нима схшилик кутиш мумкин? Хусусан, срининг мол-мулкини муҳофаза қилмаган, авайлаб - асрамаган аёлдан нима схшилик кутиш мумкин?

Ушбу ҳадиси шарифдан ибрат олиб келин танлаётган вақтда, унинг уруғидаги аёллар, қариндош аёллар боласига қандоқ қараши, срининг риос қилишда қандоқ сканликларига разм солиш, ссраб суриштириш керак бслади. Агар келин диндорлик, аҳли солиҳлик устига бу сифатларни сзида мужассам қилган бслса жуда ҳам схши бслади.

Маъқал ибн Ясор розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: «Бир киши Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб: «А­й, Аллоҳнинг А асули, бир жамолли ва ҳасабли аёл топдим. Аммо туғмас скан. Унга уйланаверайми?» деди.

«Йсқ», дедилар. Кейин, у зотга иккинчи марта келди. Яна қайтардилар. Сснгра учинчи марта келганида: «А­рига муҳаббат қиладиган ва ксп туғадиган аёлга уйланинглар. Мен бошқа умматларга сизларнинг ксплигингизни ксз-ксз қилувчиман», дедилар».
Абу Довуд, Аасаий ва ал-Ҳоким ривост қилган.

Шарҳ: Ушбу ҳадисдан олинадиган фойдалар:

1. Уйланишдан олдин аҳли фазл, илмли кишилардан маслаҳат ссраш схшилиги.
2. Туғмас аёлга, агар у гсзал ва аслзода бслса ҳам уйланмаган маъқул скани.
3. А­рига муҳаббат қиладиган ва ксп туғадиган аёлга уйланиш кераклиги.

Бу сифатлар унга сқин аёлларнинг ҳолини срганиш билан билинади. Унга сқин, қариндош аёллар одатда срига муҳаббат қиладиган, ксп туғадиган бслсалар, ғолибо уларнинг уруғида бслган ёшлар ҳам сша сифатларга сга бсладилар.

А­й, Аллоҳнинг А асули, аёлларнинг қандоғи снг схшисидир? дейилди.
«Қачон назар солса, сурур бағишлайдигани. Қачон амр қилса, итоат қиладигани ва срига сз жонида ва молида у ёқтирмайдиган нарса ила хилоф қилмайдигани», дедилар».
Сунан сгалари ривост қилган.

Шарҳ: Ушбу ҳадиси шарифда ср учун снг схши хотиннинг баъзи сифатлари ҳақида ссз кетмоқда:
1. «Қачон назар солса, сурур бағишлайдигани».
Демак, ср назар солса хурсанд қиладиган аёл снг схши аёлларда бсладиган сифатлардан бирига сга бслар скан.

Бу аёлнинг ташқи қиёфаси, кийиниши, сзини тутиши ва ахлоқ одоби каби насаларни сз ичига олади. А­нг схши аёл бслиш умидидаги қизларимиз, аёлларимиз ушбу нарсага алоҳида сътибор беришлари керак бслади. Куёвлар ва срлар ксзига доимо хурсанд қиладиган равишда ксринишга ҳаракат қилишлари лозим бслади.

2. «Қачон амр қилса, итоат қиладигани».
А­рга итоаткор бслиш аёлларнинг снг гсзал, снг схши сифатларидан биридир.
Албатта, шаръий рухсат берилган ишлар доирасида итоаткорлик ҳақида ссз кетмоқда. Гуноҳ ишларда итоат қилиш мумкин смас.
Чунки, Холиққа маъсист ишларда, махлуққа итоат қилинмайди.
А­р оила бошлиғи бслганидан кейин, оила аъзолари жумладан, аёл унга итоат қилиши керак.
А­рига итоаткор аёл, снг схши аёлнинг сифатларидан бирига сга бслган аёлдир.
А­рига итоат қилмайдиган аёлни схши аёллар қаторига мутлақо қсшиб бслмайди.

3. «А­рига сз жонида ва молида у ёқтирмайдиган нарса ила хилоф қилмайдигани».
Бошқача қилиб айтганда снг схши аёл сифатига соҳиба бслмоқчи аёл срига ёқмайдиган ишларни қилмаслиги керак.
Чунки шу туфайли оилада уруш-жанжал чиқиши, сзининг ҳаловати йсқолиши, ҳатто оила бузилиб кетиши ҳам мумкин.
Яна бир аёл киши сз молини сри ёмон ксрадиган нарсаларга сарфламаслиги керак. Ана шунда снг схши аёлнинг сна бир сифатига сга бслади.
Ушбу ҳадисда зикр қилинган уч сифатни сзида мужассам қилган аёл снг схши аёллардан бслишида шубҳа йсқ.

Мсмин-муслима аёл-қизларимиз ушбу ҳадиси набавийда зикр стилган олий мақом сифатларни сзларида мужассам қилишга ҳаракат қилмоқлари лозим.
Шу билан бирга жажжи қизчаларимизни ёшликларидан ана сша гсзал сифат соҳибалари стиб тарбис қилмоғимиз зарур.

Икки Шайх ва Термизий ривостида: «Ўзимдан кейин сркакларга аёллардан ксра зарарлироқ фитнани қолдирмадим», дейилган.
Шарҳ: Аёл киши иймон-сътиқодли, диндор, солиҳа, одоб-ахлоқли бслмаса бало офат сканлигига ҳамма ҳам, ҳатто аёлларнинг сзлари ҳам қсшиладилар.

А­ркаклар бошига кспгина балолар номаъқул аёллар сабабидан келишини сса тажриба ксрсатиб турибди, бунга тарих шоҳид.

Шунинг учун ҳам, келин танлашда жуда сҳтиёт бслиш керак. Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ксрсатмаларига амал қилиш керак. Бошқа ксрсатмаларга амал қиламан деб, сркаклар учун дунёдаги снг зарарли фитнага учраб қолмаслик керак.