Ишга келаётиб, «Дамас»га китоб кстариб чиққан қизни ксриб, юрагимда унга нисбатан меҳр туйғусини ҳис қилдим. Ишонинг, худди сски қадрдонимни ксргандай бслдим. Қизгина срнашиб стириб олгач, секингина китобини очиб, мутолаага шснғиди. Одмигина кийинган, қарашларида сокинлик ва виқор барқ уриб турган бу қиз бутун вужуди билан машғулотга берилган сди...

Сизни билмадим-у, мен бундай ҳолатни кспдан бери ксрмаган сдим. Бу одатлар аввалги талабаларда бслгувчи сди. Бугунги ёшлар, назаримда, барча билим ва ксникмаларни компьютердан олаётган сирли хилқатлардай туюларди. Шу сабабли бслса керак, йслга сарфланадиган 20 дақиқалик вақтидан ҳам мутолаа учун фойдаланаётган ҳалиги қизгинани ксрганимда, сски қадрдонимни кутилмаганда учратиб қолгандай ҳолатга тушдим. Ана шу ҳолат мени қслга қалам олиб, мақола ёзишга ундади.

Бугунги кунда болаларимизни китоб сқишга қизиқтириш учун нималар қиласпмиз? Қсшним, ксп йиллардан буён Самарқанд шаҳрининг ксзга ксринган клиникаларида врачлик қилаётган Мелихсроз Саъдинов билан баъзан болалар тарбисси мавзусида суҳбатлашиб қоламиз.

— Болаларим билан кечқурунлари китобхонлик қиламан — дейди у, — сқинда Ғафур Ғуломнинг «Адгор» қиссасини олдириб сқитдим. Биласизми, болалар китобдаги 30-40 фоиз ссзларни тушунмайди. Бу ҳол мени сйлантириб қсйди. Шу зайл давом ставерса, сна йигирма йилда болалар умуман китобни тушунмайдиган бслиб қолмайдиларми?

— Улар интернетдан сизу биз билмаган маълумотларни ҳам сзлаштирмоқдалар, — дейман ёшларга ён босиб, — сиз уларнинг ёшида компьютер нималигини ҳам билмасдингиз.

— Интернетдан олинган билимлар китоб мутолааси срнини қоплай олмайди — дейди суҳбатдошим қизишиб — компьютердан олинган билимлар доим бирёқлама бслади, масалани ҳар томонлама қамраб олмайди, қамраб ололмайди...

— Замон тезкор — дейман, унинг гапини бслиб, — бу замонда ҳар ким сзига тегишли маълумотларни тез ва ихчам сзлаштириши керак, атрофлича таҳлил қилиб стиришга вақт йсқ.

— Замон тезкорми, йсқми, одам сзгаргани йсқ, — дейди у мунозарага астойдил киришиб, — одам организми минг йил аввал, Ибн Сино замонида қандай бслса, ҳозир ҳам сшандай. Менинг соҳамда китобсиз иш битмайди, сизнинг соҳангиздасм. Чунки инсон феъл-атвори, унинг руҳистида ҳам сзгаришлар жуда секинлик билан рсй беради. Минг йил олдинги одам билан ҳозирги одам сртасида ахлоқий тушунчалар, меҳру оқибат, одамийлик, ишқу муҳаббат, рашк кабиларни ҳис қилишда унақа катта тафовут юз бергани йсқ.

— Тсғри, — дейман шу нуқтада унинг ҳақ сканини тан олиб.

— Тсғри бслса, бу туйғуларни ёшларда тарбислаш учун алмойи-алжойи қсшиқларни тинглаб смас, Ҳазрат Аавоийнинг, Абдуҳамид Ааззолийнинг, Заҳириддин Муҳаммад Бобурнинг ва улар каби юзлаб улуғларимизнинг китобларини сқиб, улардаги маънавий меросни инсонийлик илмини сзлаштирмоқ, болаларимизга сргатмоқ ҳар биримизнинг ишимиз бслиши керак смасми?

Суҳбатдошимнинг жссли фикрларини рад қилишга бирон ссз ё узр топиш душворлигидан унинг фикрларига қсшиламан. Менинг ҳам фарзандларим восга етмоқда. Мен учинчи-тсртинчи синфларда сқиган китоблар ҳозир ҳам кутубхонамда бор. Катта сғлим олтинчи, кейингиси тсртинчи синфда сқиспти. Уларни бу китобларга қизиқтиришни сплай олмадим, аммо компьютер клублари, интернет кафелардан қайтариш учун ксп машаққатлар чекдим. Аҳвол умумий тарзда ҳамма жойда ҳам шунга схшаш ёки шунга сқин. Ҳозир китобга муккасидан кетган болалар жамистда етарлича рағбатлантирилсптими? Бир қараганда, уларни рағбатлантириш учун айрим чора-тадбирлар ксрилаётгандай: мактабларда «китоб тақдимоти» деган тадбирлар стказилиб турилибди, срта махсус сқув юртларида «снг схши китобхон» ксрик танлови стказилмоқда. Кейинги пайтларда республика телевидениеси ва радиосида ҳам китоб тарғиботи, китобхон кишилар ҳақида ксрсатувлар бслиб турибди. Самарқанд вилост телерадиокомпанисси ижодий ходимларидан бирига бу ҳақда:

— Китоб тарғиботи бсйича махсус ксрсатувларингиз борми? — деб савол берганимизда, у киши «Замон» информаяион дастуримизда китоблар ҳақида берилади, доимий ксрсатувимиз йсқ, бу бизнинг сзимизга боғлиқ смас, ксрсатувни қаердан оламиз?» дес саволга савол билан жавоб қилдилар.

Бир пайтлар китобсеварлар жамисти бсларди, адабиёт тарғиботи маркази бсларди. Бозор иқтисодиёти шароитида бу ташкилотлар сшаб қола олмади. Булар-ку булар, китоб савдоси билан шуғулланадиган ташкилотлар ҳам бунақа шароитга бардош бера олмади. Шаҳримизда бор-йсғи иккита китоб дскони қолди. Бунинг ҳам бири қаерда сканини кспчилик билмайди. Бирининг ҳам «жони ҳалқумига келиб» сшаб қолгани турли «откритка»лар, плакатлару бошқа хил майда-чуйдалар савдоси орқали кспроқ фойда олаётгани ҳам сир смас...

Сайёр китобфурушлар чиройли муқовали китобларни кстариб юриб ишхоналарга, хонадонларга олиб бориб таклиф қилишмоқда, бу китобларнинг нархи сттиз-қирқ минг бслса-да, керакли бслгани учун кишилар уларни харид қилмоқдалар. Шундай китобфурушларнинг бирига:

— Одамларнинг китоб харид килишлари қандай? Савдо схши бсласптими?— деган саволлар билан мурожаат қилдик.

— Ҳа, — деди у, — Одамлар китоб сотиб олишдан пулларини қизғанмайдилар, фақат китобни етарлича тарғиб қила билиш керак. Биргина бизнинг компанис томонидан йилига тсрт юз минг дона китоб сотилади.

Яна бир маърифатли дсстимиз билан китоб савдоси, унинг бугунги аҳволи ҳақида суҳбатлашганимизда у шундай фикр билдирди. «Ҳозир одамларнинг вақти зиқ, уларга реклама қилмасангиз снг зарур нарсани ҳам излаб боришга вақтини қизҚанади. Лекин олиб бориб таклиф қилсангиз, қизиқтирсангиз одамлар китобни сотиб ҳам олади, уни сқийди ҳам»

Хизмат юзасидан ксплаб ижодкор ёшлар билан суҳбатлашаман. Уларга берадиган биринчи саволим шундай бслди:

—Уйларингда китоб борми? Афсуски, сзини ижодкор санаб ксрик-танловларда жой талашиб юрган бу ёшларнинг уйларида кутубхона йсқ. Ҳатто сзлари мукофот таъма қилиб юрган соҳага оид китоблар ҳам уларнинг уйларида йсқлигига нима дейсиз? Айрим ота-оналар болалари учун миллионлаб сарф-харажат қилиб бслса-да, танловда бошқаларни доғда қолдиришга ҳаракат қиладилар-у, шу пулнинг сндан бирига сз фарзандларига бир умр мулк бслиб қоладиган китобларни сотиб олиб бермайдилар, балки китоб дсконининг қаердалигини билмайдиган ота-оналар ҳам борлигига нима дейсиз? Ахир, китобни офтобга схшатадилар, у фарзандларимиз йслини ёритгувчи нур, қалбини иситгувчи ҳарорат смасми? Китоб сқишга одатлантирилган боладан ёмонлик чиқмайди. Китоб сқишга одатланган бола ким қайга етакласа, сргашиб кетавермайди.Китоб сқишга одатланган бола схши- ёмонни, фойда-зиённи сзи ажратиб ола билади. Болаларимизни шундай схши мураббийдан, шундай содиқ дсстдан маҳрум қилмайлик, азизлар!

Яна сша йслда китоб сқиб кетаётган қизга қайтсак, унинг ксзларида осойишта бир нур бор, унинг равиш-рафторида, ҳаракатларида сокинлик бор сди. У менинг ксзларимга ғост одобли бслиб ксринди. Ўша қиз шунча сзгу сифатларни китоблардан олганига асло шубҳа қилмадим. Китоб сқиётган ёшлар токи бор скан, сртанги кун бугунгидан гсзалроқ, сртанги кун одамлари бугунгидан донороқ ва бахтлироқ бслишлари шубҳасиздир.

Ориф ҲОЖИ "Parvona" gazetasidan olindi.

SIRLI XONA

Kechasi uyqum kelmay, hayol bilan shaxsiy kutubxonam sari qadam bosdim. Kirdim-u, hayron qoldim. Oynalari mahkam berkitilgan, nur tushib turgan joining o’zi yo’q, zimiston. To’g’ri anchadan beri kirmagan edim bu yerga. Devorida alifbo tartibida terilgan kitoblar turibdi. Duch kelganiga qo’l uzatdim-u o’qiy boshladim. "œMen sevgan insonlar""¦ Muqaddimaga ko’zim tushiboq kitobni joyiga qo’ydim. To’g’risi bu kitobni o’qishdan qo’rqaman. Aslida bu xonaga kirishning o’zidan hayiqaman. Bu yerda mening butun hayotim yozilgan hujjatlar saqlanadi. Shunday qilib, hadik bilan kitoblarga ko’z tashlay boshladim. "œDo’stlarimga hiyonat", "œSo’zlagan yolg’onlarim", "œHaqoratomuz hazillar", "œManfaatim yo’lida""¦ Ba’zida "œYoshlik janjallari" degan quvnoqlari ham chiqib qoladi. "œYoshlikdagi injiqliklar", "œOta-onamga harhashalarim" deganlarini o’qisam, kulgim qistaydi. Bular mening o’ttiz yillik hazinam, hammasini o’zm bitganman. "œZoe ketgan vaqtlarim", "œIsrof bo’lgan olti yil" degan kitoblarimni qo’limga olsam, ichimni muz qoplaydi.
Narigi tomondagi javonda atigi bitta kitob bor. Kichkina, sahifalari kamgina bu kitob "œSavob ishlarim", deb nomlanadi va men uni o’qishni yoqtiraman. Qo’limga olishim bilan xona yorishganday tuyuladi. Shu payt yig’lagim keldi va to’yib-to’yib yig’ladim. Kech bo’lsa ham, Allohning yo’liga kirganimga hamdlar aytdim. Javondagi kitoblarning ko’pida gunohlarim yozilganidan afsuslanaman. Bularni o’zgartirishning iloji borligi esa, ko’nglimni ko’taradi. Shu hayollar bilan xonadan chiqdim. Mening bu kutubxonam "œQALB" deya ataladi"¦
Bilaman, sizda ham shunday kutubxona bor. Kaliti qo’lingizda turibdi, lekin ochishni, ichiga kirishni ko’pam xushlamaysiz. MASLAHATIM, TEZ-TEZ BU XONAGA KIRIB, "œKITOB"LARINGIZNI NAZARDAN O’TKAZIB TURING!
Olimjon Abdushukurov tarjimasi.
"œHilol-2" 2006, mart (1427, safar)

Bugungi kunda televidenie­ning hayotimizdagi o‘rni qanchalik muhim ekanligi hammamizga ma’lum. Garchi kuni bilan ishlab kelsak-da, kechqurun u bilan hamroh bo‘lmaguncha ko‘nglimiz tinchimaydi. Yoshi yetmishdan oshgan buvimizdan tortib, ikki yoshli go‘dagimizgacha televizorga shunchalar o‘rganib qolganmizki, hatto usiz bir kun ham hayotimizni tasavvur qila olmaymiz. Balki, farzandimiz bilan gaplashishga vaqt topa olmasmiz, lekin teleserialni aslo o‘tkazib yubormaymiz. Gaplarimizni uyqusiragancha chala-yarim eshitadigan bolamizga ham televizor ko‘rishni taqiqlab qo‘ya olmaymiz.

Xo‘sh, nega farzandlarimiz oynai jahonga bunchalik bog‘lanib qolgan? Ekran orqali beriladigan ma’naviy-ma’rifiy sohadagi ko‘rsatuvlar, ko‘ngilochar dasturlar bola ma’naviyatini o‘stirishga xizmat qilsa nur ustiga  nur. Ammo bolalar kun bo‘yi o‘zi ham yaxshi tushunmaydigan ko‘rsatuv, jangari chet el filmini ko‘rishdan qanday naf oladi? Bu uning ruhiyatiga, sog‘­ligiga qanchalik ta’sir ko‘rsatadi?

Tan olish kerak, televizor bolalarning ovunchog‘iga aylanishiga o‘zimiz  aybdormiz. Bolalarni televizor yoki kompyuter oldiga o‘zimiz «mixlab» qo‘yganmiz. Chunki har bir ota-ona ham kundalik turmush tashvishlaridan, «oxiri ko‘rinmaydigan» ishidan ortib, bolasiga qaray olmaydi. Uning oldida parvona bo‘lib, ertak aytib, kitob o‘qib bera olmaydi. Shu bois ham, «tinchgina» televizorini ko‘rib yoki kompyuterini o‘ynab o‘tirsa bo‘ldi, deb qo‘ya qolishadi.

Bir kuni bolalarning salomatligi haqida so‘z ochilganida, bir ayol mavzuga oid voqeani gapirib qoldi. «O‘g‘limning ko‘rish qobiliyati pasayib ketdi. Aslida bunga o‘zim sababchiman.  O‘shanda yangi ro‘zg‘orning ishlari bilan bo‘lib, yumushlarimni tezroq bajarib olish uchun farzandimni televizor oldiga qo‘yib ketardim. U esa tushunsa-tushunmasa televizorga tikilib o‘tirardi. Ammo bora-bora unda ko‘z bilan bog‘liq muammolar paydo bo‘la boshladi. Hozir bolam o‘smir yoshida. Shifokorlarning aytishicha, organizm rivojlana borishi bilan birga ko‘rish qobiliyatining susayishi ham tezlashadi. Ya’ni, avvalgi —2 (manfiy) ko‘rsatkich o‘sib borayotgan organizmda — 5 darajagacha chiqib olishi va unda ko‘rish qobiliyati yana ham susayishi mumkin ekan. Hozir farzandimning uzoqni ko‘ra olmay qiynalishini ko‘rib, bilib-bilmay qilgan xatoyim uchun  afsuslanib ketaman.»

Farzand salomatligi yaqinlarining chinakam baxti hisoblanadi. Sog‘ligi tufayli farzandi aziyat cheksa, ota-ona o‘zini qo‘yarga joy topa olmay qoladi. Xo‘sh, oynai jahon oldiga «mixlanganligi» bolalarga qanday ziyon yetkazadi? Ular o‘rtasida qanday ko‘z kasalliklari ko‘proq kuzatilmoqda? Mazkur savollar bilan Respublika ko‘z kasalliklari klinik shifoxonasi «Bolalar bo‘limi» shifokori, tibbiyot fanlari nomzodi Ra’no Rasulovaga murojaat qildik.

— Bolalar har qancha himoyalangan monitor qarshisida bo‘lsa-da,  ularning ko‘ziga zararli nurlar ta’sir qilmay qolmaydi. O‘quvchi kun bo‘yi 5-6 soat darsda o‘tirib shundoq ham charchaydi. Shu bo‘yi darsdan keyin yana kompyuterxonaga kirish yoki uyga keliboq televizor qarshisiga cho‘kkalash bolalar o‘rtasida ko‘rish qobiliyatining susayishiga olib keladi. Mutaxassislarning ma’lumotlariga qaraganda, bugungi kunda 30 foizdan ortiq o‘smir yoshidagi bolalarda uzoqni ko‘ra olmaslik kasalligi uchramoqda. Bunday holatda eng birinchi navbatda ota-ona hushyorlik bilan ish tutishi kerak. Bolada ko‘z bilan bog‘liq biror muammo sezilishi bilan tushkunlikka tushmasdan uni vrach qabuliga olib borish, lozim bo‘lsa farzandiga tavsiya qilingan ko‘zoynak yoki dori-darmonlarni olib berishi muammo kattalashib ketishining oldini oladi.  Bola baribir bola-da, ko‘zi xira ko‘rsa, hamma shunday ko‘ryapti, deb o‘ylaydi. Ko‘pincha ota-onalar bolaning ko‘rish qobiliyati pasayib ketganligidan xabar topmay, ancha kechikib keladilar. Har qanday holatda ham bolani olti oyda bir marta vrach qabuliga olib kelishga erinmaslik kerak.

Ayniqsa, farzandlari
1-sinf­ga boradigan yosh ota-onalar bolasining ko‘rish qobiliyatini turli rangdagi rasmlarni ko‘rsatish orqali aniqlashlari mumkin.

— Bolalar ekran qarshisida qancha vaqt bo‘lishi mumkinligi xususida me’yor belgilanganmi?

— Mutaxassislarning fikricha, 1—5-sinf o‘quvchisi, ya’ni 7—12 yoshli bola uchun televizor yoki kompyuter qarshisida 10—15 daqiqa o‘tirish tavsiya qilinadi. 5—9-sinf o‘quvchisi 20 daqiqani kompyuter uchun ajratishi lozim bo‘lsa, 5-sinf­gacha bo‘lgan bolalar televizor qarshisida 30 daqiqadan ortiq o‘tirishi mumkin emas. Beshinchi sinfdan yuqori yoshdagi o‘smirlarning uzluksiz televizor ko‘rishi 40 daqiqadan oshib ketsa, uning salomatligiga ziyon yetkazishi mumkin. Ko‘pincha bolalar oynai jahon qarshisiga juda yaqin o‘tiradilar. Aslida o‘sib kelayotgan farzandlarimiz televizordan kamida 3 metr, displey, kompyuterdan esa 35-40 sm. uzoqlikda o‘tirishlari kerak. Bu borada ota-onalar farzandlariga nisbatan e’tiborli bo‘lishi talab qilinadi. Farzandlarimiz turli maishiy, turmush ikir-chikirlarini aks ettiruvchi seriallarga chalg‘imasdan, ma’naviy va ma’rifiy mavzudagi, bolaning dunyo­qarashi, bilimini rivojlantirishga asoslangan ko‘rsatuvlar, multfilmlarnigina ko‘rishi ham maqsadga muvofiq hisoblanadi. 

... Bir gal kun bo‘yi televizor qarshisida o‘tiradigan jiyanim  bilan birga o‘yin o‘ynamoqchi bo‘ldim. U bir televizor ko‘rsa, bir televizor bilan ulanib o‘ynaladigan «Dendi» o‘yinlarga chalg‘irdi. Kompyuter o‘yinlari shu qadar kishini jalb qilib qo‘yar ekanki, beixtiyor o‘yinga kirishib ketganimni sezmabman. Keyinroq, e’tibor berib qarasam, o‘yinlarning barchasi qandaydir dushmanlarni o‘ldirishga, oldingizga chiqqan mayda mavjudotlarni yo‘qotish — «eb qo‘yishga» qaratilgan ekan. Yana ushbu o‘yinlar foniga asosan, to‘q (qizil, sariq, moviy) ranglar berilganligini aytmaysizmi? Axir, bu ranglar kishini jalb etgani, unga jo‘shqinlik bag‘ishlagani bilan kichik yoshdagi bolalarning ko‘z nuriga salbiy ta’sir ko‘rsatadi-ku!

Ko‘chadagi kompyuterxonalar, Internet-kafelarning bolalar bilan to‘la ekanligi ham mavzuning nechog‘li dolzarb ekanligini ko‘rsatib turibdi.  Sizning bu boradagi fikringiz biz uchun qiziqarli, aziz forumdosh. Manba

Gapning indallosi.

Rasululloh (S.A.V.): "œBir banda Alloh taolo rozi bo’ladigan bir so’zni aytadi-da, natijasini o’ylamay yuraveradi, ammo Alloh taolo o’zi bilib, uning martabasini ulug’ qiladi, yana bir banda Alloh taoloni norozi qiladigan bir so'zn’ aytib, natijasini o'yl’may yuraveradi, biroq Alloh taolo buni ham o'zi’bilib, jahannam qa'ri’a tashlaydi", dedilar. Abu Hurayra (r.a.) hikoya qilganlar.

 Hamsuhbatlaridan birining sabri tugaydi-da, sherigiga:
-   Gapning indallosini ayt, qancha berasan? — deydi.
 Sal ikkilanib turgani ham hushyor tortadiyu cho’rt kesadi. Masala hal.
  Deylik, bu o’rinda birov pora bersa, boshqasi pora oladi.
  Gazeta-jurnallarda o’qib qolamiz: "œGapning indallosini aytganda, ba’zilar spirtli ichimliklarni ortiqcha iste’mol qilib, boshqalar tinchini buzadilar".
  Shu gaplarni tahlil qilib ko’raylik. "œIndallo" nima degani o’zi? "œIndalloh" — Allohning huzurida degan ma’noni beradi. Demak, Allohning huzuridagi gapni, U rozi bo’ladigan, buyurgan so’zni gapirishni talab qilamiz.
  Pora bergan ham, olgan ham, vositachilik qilgan ham qayoqqa borishi yaxshi ma’lum. O’zi asrasin. Kiftimizdagi farishtalar guvohligida gapning indalosini aytib, nojo’ya ishga va’dalashsak, uni qilsak"¦
  "œOrtiqcha spirtli ichimlik ichish" xato bo’lsa, me’yorida ichsa bo’larmikan? Buning hukmini ham bilamizku? Hushyor bo’laylik. Har bir o’ylaganimiz, so’ylaganimizning hisob-kitobi bor, savol-javobi bor. Gapning indallosi shu, birodarlar.  Musulmonlar taqvimi, 2001 yil, I chorak. 

Ибн Аббос розисллоху анху ривост килибдилар: Лаънатладилар Лайгамбаримиз узи сркак булиб, хотинчалишлик килганларни. Аёллар кисдиган кийимларни кисдиган аёлга ухшаб буснадиган, кошу - кузини бусйдиган, аёллар такадиган такинчокларни такадиган сркакларни лаънатладилар. А­ркакнинг «кийимини кийган, сркакча килик, килиб юрган аёлларни хам».
Совет пайтида «Аёллар сркак билан тенг хукукли», деб аёлларнинг юзини очишиб, сркаклар киладиган ишларга аёлларни жалб килишди. Аеча - неча аёллар трактор хайдаб, кутарма кранларни бошкариб, пахта териш машиналарини хайдаб, майиб - мажрух, булиб кетди. Советча «Тенг хукуклилик» мойдай ёккан куп текинхур, танбал сркаклар хотинининг кулига кетмонни бериб куйиб, хотин жазирамада кетмон чопиб ётган пайтда сос-салкиннинг куюгида арок, пиво ичиб ётди. Хали хам бундай сркаклар кам смас. Динсизларку аронкни текинга таркатиб, чучка гуштини ейишни ургатиб, аёлларимизни трактор хайдашга, кетмон чопишга касддан ургатишди «Мусулмонларнинг кам давлатида иймон сусайсин, бузукчиликлар купайсин», деб, аммо хали хам бу нарса мойдай ёкиб тушган айрим хезалаклар «Бор, пул топиб кел, менинг ичишимга арок, сигарет ё нос топиб кел», деб хотинини бозорга, кучага чикариб юбормокда. Каердан, кандай килиб у пулни топиб келади бу билан иши йук,.
Абу Хурайрадан ривост килинади: «Лайгамбаримиз лаьнатладилар, сркакнинг кийимини кийган аёлни ва аёлнинг кийимини кийган сркакни». Азизлар, Лайгамбаримиз сркакларни тилла такинчок такишдан ва ипак кийим кийишдан кайтарганлар. Бир каранг, куп йигитчалар ипак кийимларни кийиб олишган. Сал коласптида, атласни хам кийишларига. Кулогига халка такканига нима деса булади йигитларнинг? Буйнига тилла занжир, мунчок хатто марварид таккан сркакни сркак деб буладими? Тирногини бусган бир йигитни курдим. А­ркак бу ишларни килиши «Мен сркак смасман, халигидака хилиданман», дегани смасми? А­й, сркак! А­А КАК булиб сратилганинг хуснинг смасми? Аима кутасан безаниб, бусниб? Лайгамбаримиз айтганлар: «Турт тоифа одамга бу дунёда хам, охиратда хам лаънат булди.

*Биринчиси сркак булиб тугилганидан хафа булиб, аёлнинг килигини килади. «Майда кадам» дейишади бундайларни.

*Иккинчиси узи аёлу, сркакнинг килигини килади. Бунда сркакчалиш аёллар какида сшитгансиз, аёл аёлга уйланиб, бирга сшашармиш! Оллох бундайларни каттик лаънатлайди.

*Учинчиси кур одамни адаштириб кетадиган одам. Узи адашган, тугри йулни йукотган, бошкани хам нотугри йулга солиб юборади улар.

*Туртинчиси хеч хам уйланмаган одам. Инсонист тарихида битта Яхё алайхиссаломга Оллок рухсат берган. Колган жамики уйланмаган сркак зотини Оллок лаънатлади. Уйланмаган сркак малъундир. Ундай сркакдан схшилик чикмайди. Ундай сркакдан хазар килинг, схтиёт булинг! Уйланмай юрган сркак зур олим булиб кетган булсада, унинг жамоатга имом утишига рухсат берилмайди. Чунки, улар хунаса гумон килинади. (Хуноса -хам аёллик, хам сркаклик жинсий аъзолари бор одам дегани). «Вабо касали таркалмасин десангиз, кутурган итларни, сасиган кудукларни ва халигиндака сркакларни йукотинглар», дебдилар Лайгамбаримиз. Булар наслнинг, миллатнинг бузилишига олиб келаркан.
Лайгамбаримиз айтганлар: «Уч тоифа одам умуман жаннатга кирмайди.

*Биринчиси ота-онага ок, булган одам.

*Иккинчиси даюс. Даюс -хотинини бузуклигини билиб туриб, индамай сшаб юрган, рухсат бериб куйган сркак. Билиб куйинг, аёл уйидан чикдими, хамрохи шайтон булади. Хажга борадиган аёлга махрам булган хамрох биринчи шарт килиб куйилган. Аслида онасиникига бориб келадиган аёлга хам махрам керак. «Мен гаюрман, съни рашкчиман ва гаюр умматларимни схши кураман», деганлар А асулуллох. Оиласини рашк киладиган одамлар А асулуллохга скин буларканлар. Афсуски, олдинги тарбис рашк деган нарсани камайтириб юборди. Одамлар хотинини давраларга олиб кирди. Кулини уптирди. Кейин хотини бошка сркаклар билан упишиб куришадиган хам булди.

*Учинчиси хотинчалиш сркак скан. Хотини билан ойна талашадиган, атир -упа талашадиган сркак. А­й, сркак, хотининг упа суртилган бетингни нима килади? Аввало сркаклигингни килиб куй! Едир, ичир, кийинтир, вазифангни бажар! А­ркак булиб тугилганинг хуснинг!

Азизлар, аёллар аёллигини йукотмасин, сркаклар сркак булсин!
Ассалому алайкум ва рахматуллоху ва баракотух.  Манба

    Bundan ming to’rt yuz yillar oldin"¦ Saodat asri"¦ Olamlar Sarvarining muborak shaharlari"¦ Allohning Rasuli bir masala sabab mahzun edilar. Og’ir odimlar bilan xonai saodatlariga ilgariladilar. Saodat uyining eshigini onamiz Oisha ochib, tabassum bilan Payg’ambarimizni qarshiladilar. Rasululloh (s.a.v.) o’rinlariga o’tirgach, Oisha onamiz ham u zotning yonlariga cho’kdilar. "œGapir, ey Oisha,- dedilar shunda Payg’ambarimiz,- gapir ko’nglim bir oz ko’tarilsin!"
     Oisha onamiz gapira boshladilar. Allohning rahmatidan, marhamatidan, Payg’ambarning shafqatidan, dunyoni foniyligidan so’zladilar. Onamiz gapirar ekanlar, Rasuli Akram sallallohu alayhi vassallamning hafaliklari ko’tarildi, lablariga tabassum yugurdi, qalblari fahrlandi. Parvardigorga hamd aytdilar"¦
     
     Oradan ming to’rt yuz yilcha vaqt o’tdi. Olamlar Sarvarining Mahmud ismli bir ummati ko’ngliga qil sig’may uyiga qaytdi. Yo’l bo’yi ishxonada bo’lgan voqeani eslab, yo’qotgan foydasini o’ylardi. Raqib korxona uning eng yaxshi mijozini o’zi tomon og’dirib olgan edi. Uyi yoniga kelganida, mashina qo’yishga bo’sh joy qolmaganini ko’rib, battar ko’ngli g’ashlandi. Mashinasini uzoqroq joyga qo’yishga to’g’ri keldi. Liftga chiqar ekan, u ham zo’rg’a harakat qilayotgandek tuyuldi. Eshik qo’ng’irog’ini bosdi. Tabassum bilan xotini eshikni ochdi. Uyga kirar ekan, bolalarning uymalashib yotgan oyoq kiyimlarini ko’rib, yana jahli chiqdi. Oldiga yugurib chiqqan bolalarini bir-ikki og’iz "œshirin" so’z bilan siyladi.
      Oshxonaga kiriboq: "œRosa ochiqib ketdim. Tez ovqat tayorla", dedi.
      "œXozir, o’n besh daqiqada tayyor bo’ladi", dedi xotini. Bu gapdan Mahmudning jahli yana ortdi: "œKuni bilan nima ish qilding? Qay mahal kelishimni bilasan, shunga moslab pishirib qo’ysang bo’lmaydimi? Kun bo’yi ishlab itday charchagan bo’lsam, sen bitta ovqatni pishirib oldimga qo’ya olmaysan", deya o’shqira ketdi. Mahmud baqirib, bir oz hovuridan tushganday bo’ldi, so’ng hammomga kirib, yuz-qo’llarini yuvib, kiyimlarini alishtirgunga qadar ovqat ham tayyor bo’ldi. Ovqat mahali ham janjal davom etib, xotin yana "œshirin" gaplar eshitdi. Bolalar ham damlari ichiga tushib, tez-tez ovqatlanib, xonalariga yo’l oldilar. Ovqatdan so’ng Payg’ambar sallallohu alayhi vassallamga ummat bo’lmish Mahmudjon qo’lida "œpult", oinai jahonga tikildi. Dunyodagi yangiliklar orasida do’llor tushib, evro ko’tarilib ketayotganini eshitib, yana jahli chiqa boshladi. Pullarini evroda saqlamaganiga afsus qildi.
   Oshxonadagi ishini bitirgan xotin choy damlab, erining yoniga o’tirdi. Choy uzatar ekan, havoning yomonligidan nolidi. Mahmud bir qulog’I bilan televizorni, bir qulog’I bilan xotinini gaplarini eshitardi. Sekingina boshini yostiqqa qo’yib, oyog’ini uzatdi. Endi xotinining ham, televizorning ham ovozi g’ashiga tegdi. Erini uxlab qolishini sezgan xotin kuni bilan o’ylab yurgan gapini aytishga shoshildi: "œDo’stingiz Murod xotiniga kir yuvish mashinasi olib beribdi. Shu desangiz, rosa ishni yengillatarkan-da".
    "œHa, uning maoshi ko’p bo’lganidan keyin oladi-da".
     "œVoy, mana, yonimizdagi qo’shnilar ham olishdi-ku. Demak, unchalik qimmat emasdir-da. Men bechora qachongacha kirlarni shu eski mashinada yuvaman? Bolalar katta bo’lgan bo’lsa, kir-chirlari ko’p. Mana shu eskisini birorta bechoraga berib yuborib, yangisini olsak bo’larmidi? Ham savob"¦ Menga qarang, hoy"¦"
     Mahmud xotinini gapini eshitishni istamasdi. nihoyat, toqati toq bo’lib baqirdi: "œBo’ldi, Oisha, o’chir ovozingni! Bo’ldi, bir oz dam olay. Har kuni bitta ming’-ming’"¦"
     Bu gapni ming to’rt yuz yil avval Muhammad sallallohu alayhi vassallamning: "œGapir, Oisha, ko’nglim ko’tarilsin! degan so’zlarini tinglagan farishtalar ham eshitdi"¦

Sadoqat.
"œHilol taqvimi" 1429/2008 2-son.

Alloh rozi bo'lsin, opajon! Juda ibratli gaplarni yozibsiz.

А ивост қилишларича, бир сғри катта бойнинг уйига сғриликка тушибди. Қслига тушган дуру жавоҳирларни халтасига сола туриб, ксзи қоронғида слтираётган бир тошга тушибди. Аима сканлигига қизиқиб слаб ксрса қотиб тошга айланган туз скан. Ўғри бироз сйланиб қолибди ва халтасига жойлаб олган нарсаларни тскиб, қайтиб чиқиб кетибди. Атайин сғриликка тушиб, олган нарсасини ташлаб чиқиб кетишига сабаб - сғри билмай туз слаб қсйиб шу уйнинг меҳмони бслиб қолган скан. Қаранг, кимсан сғрининг нафси (?!) сътиқодидан, ғуруридан устун кела олмабди! (Ҳар қалай диёнатли скан...) Доно халқимизнинг: "Бир кун туз ичган жойингга қирқ кун салом бер", деган нақли бор. Улуғ даҳо Жалолиддин А умий: "Мусулмон бслиш учун минг йиллик йслни босиб стиш керак. ОДАМ "даража"сига етишиш учун сна минг йиллик йсл бор", деб айтган гаплари бор скан. "Бир пиёла чой ёки бир тотим тузга бу ҳикматнинг нима алоқаси бор?" дейиш мумкин. Ўйлайманки, алоқаси бор. Чунки биз схшими, ёмонми ЙЎЛдамиз. Йслда сканмиз, одам даражасига етишиш йслидан кетаспмизми, ёки қалбимизни турли хил нафсу ҳавасларга сраб ташлаб, дилимизни қотириб (Ўстирмагандан кейин қотади-да!) ғарибу нотавон қилиб қсйганимизча сшаб, умрни бой бермаспмизми? Биз шулар ҳақида сйлашимиз керак, сзимизга сзимиз баҳо бера олишимиз керак.

Улуғларнинг айтишича, очиқ, беғубор қалбли, гсзал хулқ, одоб сгаси бслиш одам даражасига етишишда бир қадам. Илм-ҳунар сгаси бслиб, ҳалол сшаш, бу ҳам бир қадам. Ўз-сзини англаш, сз нафсини енга олиш, сз-сзини такомиллаштириб бориш - бу сн қадам! Биз қандай ижтимоий воқеликда, сшамайлик, сзаро қандай муносабатда бслмайлик, биз сшаспмиз, йслда кетаспмиз. Шу билан бирга инсон нафақат табиатнинг, балки ижтимоий ҳаётнинг ҳам маҳсули сканлигини англай олишимиз керак. Ўзбек урф-одатлари, анъаналаридан совчи бслиб бориш, совчи кутиш, сғил уйлантириш, қиз чиқариш, тсй қилиш - булар ҳам ижтимоий воқеалигимизнинг ксринишларидан. Лекин урф-одат деб биз анъаналаримизни бузиб қсймаётибмизми, маънавистимиз оёғига болта урмаётибмизми? Мана шундай ижтимоий таъсирлар натижасида фарзандларимиз қандай "шаклланасптилар"? Худди ана шулар ҳам бизнинг қандай йслдан кетаётганлигимизни белгилай олади. Агарда кетаётган йслимизни йилдан-йилга авж олаётган снги урф-одатларимиз билан боғлаб таҳлил қилсак, бунинг "бир пиёла чой" ва "бир тотим туз"га алоқаси жуда катта сканлигини билиб оламиз. Гапни совчиликдан бошласак. Қиз бола бор уйга совчи келади. Халқ тили билан айтганда шоҳ ҳам келади, гадо ҳам келади. Совчиликнинг ҳам сзига сраша одоби бор. Ҳозирги замонда телефон деган схши алоқачи бор. Аввал уй сгаси билан гаплашиб, уйингизга келсак майлими, деган илтимос билан мурожаат қилиниши керак, деб сйлайман. Лекин телефонда совчи бслиб смас, терговчи бслиб қизингизни, сзингизни, дадасини суриштираётган аёлларимизга қандай баҳо бериш керак? Ҳар ким ҳар хил нистда совчи бслиб келар скан. Кимдир зиёли, маданистли келин олсам, сғлимнинг ҳаётини безай олса, невараларимга схши она, тсғри йсл ксрсатувчи бслса, деб нист қилади. Дилдан чиққан сзгу, пок нист ҳам одам даражасига етишишга олиб борадиган йсл. Яна бир бошқа тоифадагилар сса келин хизматимни қилсин, мол-мулк билан уйимни тслдирсин, ҳар ҳафта уйидан тоғора-ю, йсқловлар келсин, мени, сғлимни, невараларимни (ҳар хил тсйлар, маросимлар баҳонасида) таъминласин. Хуллас, бировнинг ҳисобидан "орзу, ҳавас ксрай" деб нист қилар скан. Шунинг учун ҳам шундай тоифадагилар совчиликка боришганда уларни қизнинг олган тарбисси, унинг қалби, зиёси умуман қизиқтирмайди. Уларни қизиқтирадиган нарса: қизнинг уй-жойи, ота-онасининг мавқеи, унинг бой-бадавлатлиги, орзу-ҳавасликми, йсқми ва ҳ.к. Агар хонадон сгасининг туриш-турмуши ёқмаса орқасидан албатта: "Уйини таъмирлаб қсйса бслмайдими? Дастурхонга ёпган нон қсйди, патир нон қсйса бслмайдими, дастурхонлик смас скан?!" ва ҳ.к. каби гапларни гапириб, хонадон сгасининг шаънини ерга уришади. Мана сизга "бир пиёла чой" ва "бир тотим туз"нинг ҳурмати! А ивостдаги сғрининг мавқеи буларникидан баланд! Бу кетишда бундай одамлар албатта "икки минг йиллик йсл"ни босиб стиш у ёқда турсин, "бошқа жойга" олиб борадиган йслда кетаётган бсладилар.

А­нди иккинчи масалага стсак...

Айтайлик, сиз сз хонадонингизда гул сстирдингиз.

Гулингиз дарагини сшитиб, харидор-боғбон чиқди. Боғингизда ссаётган гулни олиш учун боғбон анча-мунча жон койитиши керак. Лекин, ҳозирги "боғбон"лар жон койитмаса-да, индамай олиб кетса. Бунинг устига сизнинг зиммангизда нафақат гулнинг сзини, унга керак бсладиган ер, сув, сғитлар ва бошқа, бошқаларни ҳам бериш масъулисти юкланган. Ҳамма вақт сзингиз иссиқ-совуғидан бохабар бслиб туришингиз, бировнинг ерида сзингиз парваришни давом сттиришингиз керак. Ҳам жонинг, ҳам молинг, деганларидек, сғил уйлантириш смас, қиз узатиш ота-онанинг зиммасига оғир юк бслиб тушаспти. Бечора ота-она қиз узатгандан кейин ҳам тинчи йсқ. Бешик тсйи, сғил тсйи деб аталадиган орзу-ҳавасли маросимлар қизнинг ота-онаси зиммасида. Яна талаб қилинади: ундай бслсин, бундай бслсин, деб. Икки ёш турмуш қураётганда никоҳ сқилади. Аикоҳ шундай муқаддас нарсаки, минг афсус, буни нафақат сғил-қизларимиз, балки биз катталар ҳам схши англай олмаймиз. Бир оғиз "қабул қилдим" деган ссзнинг тагида бир дунё маъно ётибди, йигит худонинг олдида ссз бераспти. Бутун вужуди, қалби билан қизни "қабул қилдим" деб. Шу билан у сз зиммасига ҳамма нарсани олади. Ҳамма нарса мебель бсладими, боласига керакли нарсалар бсладими ва ҳ.к. Қандай қилиб бу нарсалар қизнинг ота-онаси зиммасига тушиб қолди? А­нг даҳшатлиси - ҳозирги кунда шу нарсаларнинг талаб қилиниши, мажбур, шартликка айланиб қолганлиги! Куёв томонининг (минг бор узр, сзининг ористини, йигитлик ғурурини биладиганларга бу гап тегишли смас!) танглайини шу нарсалар билан кстарилиб қолганлигидир. Мана, бизнинг урф-одатларимизнинг бузилиши, маъанавистимиз оёғига болта урилиши! Ислом динида сса бундай воқелик харом ҳисобланади. Биз аёллар йигитларимизни қандай тарбисласпмиз? Бировнинг ҳисобидан орзу-ҳавас қиламан деб, йигитларимизни бебурд қилиб қсймаётибмизми? Ҳар қандай орзу-ҳавасингиз бслса қилинг, —фақат бировнинг ҳисобига смас! Бу таъмагирлик ҳисобланади. Мен гувоҳ бслган бир воқеа: келиннинг бсйида бслиб, касалхонага ётқизишга тсғри келиб қолди. Дсхтирлар билан гаплашиб, ётқизишни ваъда қилан куёв жим-жит. Сабаби ссралса: "Ойим айтдилар, мен смас, қизнинг ота-онаси касалхонага ётқизиши керак скан", деб хотинига жавоб берган. Ўқимишли, бслажак педагогларга дарс берадиган аёл сарф-харажатдан қочиб, бу нарсани ҳам қизнинг ота-онаси елкасига ташлаб, сғлини кимга айлантириб қсйди?! Албатта, сркак кишига смас! (Бундай йслдан юришдан худо асрасин!) "Оч баччағардан - қоч баччағар", дейди халқимиз. Бу ерда очлик маъноси ксзи очлик маъносида ишлатиласпти. Сиз қудангизнинг (албатта агар ксзи оч бслса) "оғзини юмиш" учун сзингизни фидо қилсангиз ҳам камлик қилади. Чунки, Юсуф Хос Хожиб ксзи суқ одамлар ҳақида "оламни олса ҳам бари бир гадой" деб айтганлар. Лекин сзим ҳам бир хил вақтда сйлаб қоламан, нима, ҳақиқатан ҳам ҳаммамиз очмизми? Меҳмон кутиш майли, сз йслига, меҳмонга борсак ҳам тоғора. Йигирмата одам борса йигирмата тоғора! "Қудаларникига тоғора кстариб бормасангиз - уст!" Тоғора - бу бизнинг мавқеимиз, обрсимиз... Мен бир нарсага ҳеч тушунмайман: сски урф-одатларимиз бсйича куёв томон қиз томонга тсй юборади. Бу — қиз томон сарф-харажатини куёв томон кстаради, дегани. Ахир гул олишаспти-да! Лекин кимдир бу одатни бузган ҳолда, қиз томон ҳам қайтаришини сйлаб топган: Аоринга норин, сомсага сомса ва ҳ.к. Бунинг устига битта тоғора ортиқ жснатишадиган бслди, снди сса иккита тоғора, балки бундан буён сна ортар? Бу урф-одат смас, бу маънавистимизнинг бузилиши, бу "ман-ман"лик, бу риё...

Тошкентдан бошқа вилостларда уйланадиган йигит ҳамма нарсани сзи қилади. Мебел ҳам, қиз томон стказадиган тсйни ҳам, ҳатто тилла тақинчоқларигача... Чунки у сз боғига Гул олиб келаспти-да! Келиннинг отаси сзига тсқ бслиб, бадавлат бслса ҳам қизига мол-мулк қилмайди чунки... бу нарса уларнинг дафтарида ёзилмаган! Бир вақтлар бизнинг дафтаримизда ҳам ёзилмаган сди, лекин кимдир ёзишни бошлаб, қолганлар йилдан-йилга тслдираверди. Қарабсизки, дафтар тайёр, снди мана, деб юзингизга бешик тсйи, сғил тсйи, ҳайит йсқлов деб уришаверади. Ааҳотки снди туғилган гсдакка ҳали юрмасиданоқ бутун дсконни ксчириб олиб келиш шарт бслса?! Ҳали нафасингизни ростламасданоқ сғил тсйига ҳаракат бошласангиз, орзу-ҳаваслар сна сизнинг зиммангизда. Ўзи снди тсйдан қутулиб улгурмаган ҳам сдингиз, ҳайит тоғоралари... Бизнинг нафсимиз тссдими? Бу дунёга шу нарсаларни ксз-ксз қилиш учун ёки бсйнимизга мажбуристни юклаб, сзимизни қийнаш учун келган сканмизми? Ааҳотки ИАСОАдек буюк зотнинг қадр-қиммати фақат шу нарсалар билан слчанса, шу нарсалар орқали ҳурмат қилинса? Бу не шармандалик!