...Negadir bugun ko‘nglim toza havoni istab qoldi. Qaysi tepalikda yurganimni ham o‘ylagim kelmaydi. Oyoq osti to‘la lolaqizg‘aldoq... Tavba, kuzda ham-a?! Nega hech zog‘ yo‘q? Yerning yumshoqligini qarang. Bizning qishloqda bunday joy yo‘q edi-ku?! Ana, tepalik tugab...jarlikmi? U yoqqa yo‘l yo‘qmi? Ortimda...lolazor qani? Bu cheksiz ummon qaerdan paydo bo‘ldi? Nimalar bo‘lyapti o‘zi? Ie, oyog‘im yerga kirib ketyaptimi?.. Tamom, endi tirik qolishim gumon. Jarlikda parcha-parcha bo‘laman. Onajo-o-o-on!..

Namuncha paxtaday yumshoq bo‘lmasa? Axir bu tuproq-ku! Oh, mayinligini qarang...

—        Bolam,  yomon tushmadingmi?

Bu tanish ovozdan cho‘chib uyg‘onib ketdim. Karavotdan polga tushganimni ko‘rgan onam peshonamni silabdi. Qo‘limdagi tuproq... Onamning qo‘llari shunchalar yumshoqmidi?..

Shundan keyin kun bo‘yi tushimni o‘ylab yurdim. O‘zimcha ta’birini ham topmoqchi bo‘ldim. O‘sha toza havo, adir, lolaqizg‘aldoqlar, tuproq, cheksiz ummon va anavi jarlik...

Bunday o‘ylab qarasam, tuproq ham ona kabi ekan. Chunki odam tuproqdan yaralgan. Olloh ham onalarni yaratuvchi qilib qo‘ygan. Ona bo‘lmasa,  hayot yo‘q bo‘lganidek, tuproqsiz ham umr o‘tkazish mumkin emas. Bizning tuproq mana shu zaminda, shu Vatanda. Shu qishlog‘imiz, shudgorlarimiz, adiru lolazorlarimiz — bizning Vatanimiz. Unda Vatanni ham Onadek e’zozlashimiz kerak ekan-da? Juda to‘g‘ri savol. Chunki Ona Vatan deb bejiz aytilmaydi.

Jajjiligimizda bir chopqillab, bir o‘mbaloq oshib yurgan tuproq bu. Hatto uni ota-onamizdan yashirib, og‘zimizga ham solib ko‘rganmiz. Qiziq, o‘shanda qandaydir mazali tuyulardi. Keyin sekin-asta o‘sib, maktabga bordik. U yerda ham urishib-surishib, yana shu tuproqqa bulandik. Demoqchimanki, inson tug‘ilishi bilan shu tuproq unga ham do‘st, ham ustoz. Shu tuproq orqali u hayotni o‘rgana boshlaydi.

Endi kengroq mushohadaga o‘tsak. Hech narsa o‘zgarmaydi, faqat tuproqning «katta»rog‘i, ya’ni Vatan haqida gapiramiz. O‘zga millat egalarining Manguberdidek mard, Temurday jasur, Bobur kabi sarkarda daholari, podsholari bo‘lmagandek tuyuladi,  nazarimda. Ayniqsa, ma’rifatparvar shoi­ru yozuvchilarimiz, o‘z Vatani ozodligini ko‘rishga ulgurmagan qatag‘on qurbonlari shu aziz tuproq uchun o‘z jonlarini berishgan edi-ku! Ular ko‘z qorachig‘idek asrab kelgan bu Vatanning qadriga yetyapmizmi? Axir, har kim o‘z otasidan yoki bobosidan qolgan narsalarni alohida ardoq va e’tibor bilan asrab qo‘yadi-ku! Bu Ona zamin ham bizga ota-bobomizdan qolgan meros.

Bir kuni ko‘chada ketayotsam, to‘rt-besh yoshli bolakay to‘xtatib, men bilan so‘rashdi. Ke­yin birdaniga: «Vatanizi bilasmi», deya so‘rab qoldi. Avvaliga hayron bo‘ldim. So‘ngra bu bolakayning nega Vatan haqida so‘raganiga qiziqdim. Savolini o‘ziga berdim:

—        Sen o‘zing bilasanmi?

—        Ha, meni Vatanim — ayam. Siziki-chi?

—        Buni senga kim aytdi? — savoliga  savol bilan javob qaytardim yanada qiziqib.

—        Dadam aytdi. Tilizo‘rda ko‘ruvdim. Shu rostmi?

Bolaning shu narsaga aqli yetadi deb o‘ylamagandim. Chunki buni ayrim katta yoshdagilar ham anglay olmasdi. Bu safar savoliga to‘g‘ri javob bergim keldi.

—        Ha, rost. Ayang —  sening Vataning, — dedim kulib.

Boshini silab, endi ketmoqchi edim, u yana qo‘limdan tutib, savol berishga tushib ketdi:

—        Unda nimaga uni yomonlashadi?

Ie, qiziq savol bo‘ldi-yu. Nima demoqchi o‘zi bu bola?

—        Kim yomonladi? Nima deb yomonladi?

—        Ikkita katta akadan ham shuni so‘rovdim, ular sizdaqa gapirishmadi.

—        Nima deyishdi?

Bola lablarini cho‘chchaytirib, xuddi bir muhim narsani muhokama qilayotgan boshliqlarday gapira ketdi:

—        Bizi Vatan shu yerda, uka. Hozirdan ja unaqa Vatan, Vatan demagin. Avval katta bo‘l. Ko‘ramiz o‘shandayam Vatan deysanmi? Hozir o‘yiningni o‘yna, deb kulishdi. Keyin yomon ko‘rasizlarmi desam, so‘kib berishdi.

—        Nima deb? — ularning maqsadlariga tushunolmay so‘radim.

—        Obbo, jonga tegdingu. Yomon ko‘rmasak, shu yerda yurarmidik, deb yana kulishdi.

Bolajonligim tutib yana so‘radim:

—        Vatan ayam ekan, demadingmi?

—        Aytdim. Nima bo‘pti ayang bo‘lsa, katta bo‘lsang, o‘sha ayangniyam esdan chiqarasan, deyishdi.

—        Xo‘sh, men nima qilishim kerak? — dedim «muzokara»ni to‘xtatmoqchi bo‘lib.

—        Vatan ayam bo‘lsa, men ayammi, ayam meni yaxshi ko‘ra-di-yu. Yo katta bo‘lsam, yomon ko‘rib qoladimi?

Bu bolakayning aqli yetgan shu narsaga nega boshqalar beparvo, loqaydlarcha qarashar ekan? O‘sha kuni anchagacha o‘ylanib yurdim. Nega endi Ona bilan Vatanga bir xil munosabatda bo‘linmaydi? Axir, Onani hamma yoqtiradi. Uni ardoqlaydi, e’zozlaydi, ko‘klarga ko‘taradi.

Shularni o‘ylab, kech bo‘lganini ham sezmay qolibman. Mayli,  ertaga qiladigan ishlarim ko‘p, vaqtliroq uxlay...

— Ie, aya, bu yerda nima qilib o‘tiribsiz? Uxlamaysizmi?

—        Tur, bolam. Bir siqim tuproq ham ol, — dedi-da qo‘limdan tutib,  ko‘tarila boshladi.  Atrofimga qarasam, boyagi jarlikdan uchib chiqyapmiz. Ana, lolazor ham ko‘rindi. Onam oq ko‘ylak kiyib olibdimi?

—        Bolam, shu yerda xayrlashamiz. U yog‘iga o‘zim ketaman. Senga esa oq fotiha beraman: iloyim, umring uzun, baxting butun bo‘lsin. Onangni hech ham unutmagin. Ollohu Akbar. Mayli, bolam xayr!

 Onam shunday deb qo‘limdagi tuproqni oldiyu osmonga sochdi.  Tuproq havoda muallaq qolib, nurga aylandi va Onamni olib chiqib ketdi...

Bobur NABI

Manba

Жим ёт, ана бобов келспти!
   
Йиғлаб хархаша қилаётган фарзандингизни алдаб ҳам ксрдингиз, схши гапириб ҳам ксрдингиз, лекин фойдаси бслмаспти. Аима қилишни билмай бошингиз қотиб, снг сснгги чора - қсрқитишга сгасиз. «Жим ёт, слмоғиз кампирга бериб юбораман», «Ана бобов келспти» каби бола тасаввуридаги қсрқинчли манзаралар билан уни тинчлантирмоқчи бсласиз. Фарзанд тарбиссининг«ажралмас қисми»га айланиб улгурган бундай услуб ҳақиқатдан ҳам тсғрими?

Қсрқув жонли борлиқлар орасида ксзга ксринадиган ва ксринмайдиган хавф-хатарга дуч келганда содир бсладиган жараёндир. Лсихологис китобларида ёзилишича, қсрқув асосий туйғулар сирасига киради ва ундан қочиб қутулиб бслмайди. Қсрқиб улгайган болаларнинг аксаристида бошқаларни огоҳлантириш ва сзини-сзи ҳимос қилиш «механизми» зарарланган бслади.
Янги тугилган, атрофидаги борлиқни ҳали схши англолмай сз дунёсида сшаётган гсдаклар қсрқувни ҳис қилмайдилар. Одатда, бу туйғу болада 2-3 ёшлардан шакллана бошлайди. Яъни бу жараён ақлий қобилистнинг илк ривожланиш даврига тсғри келади, Тадқиқотлар натижасига ксра, бу ёшдаги болалар, асосан, қулоқларига сшитилган кучли овоз ёки зарбдан ва ҳушдан кетиб қолишдан қаттиқ қсрқишар скан.
Болаларда ёшлари улғайган сари қурқув сабаблари ҳам ортиб боради. Аммо бир боланинг қачон, қаерда ва нима учун қсрқишини оддиндан тахмин қилиш қийин. Чунки қсрқувни келтириб чиқарувчи сабаблар турли омилларга боғлиқ, Масалан, қишлоқ шароитида сшайдиган болаларда қсрқувнинг келиб чиқиши, асосан (75 фоиз) турли жонзотлар билан боғлиқ бслиб, сғил болалар йиртқич ҳайвонлардан, қиз болалар сса ҳашаротлардан қсрқиш ҳолатлари учрайди.
Ўтказилган тажрибалар скунига ксра, фарзандларимизнинг қсрқишига сабаб бсладиган омиллар қуйидагилар:

* Қоронғулик ва ҳайвонлар (96 фоиз);
* Танадаги оғриқлар (95 фоиз);
* Хаёллар, жинлар, ташқаридан бостириб келадиган инсонлар (91 фоиз);
* Авуз сртак қаҳрамонлари (82 фоиз);
* Қсрқинчли тушлар (81 фоиз);
* Бегоналар, ёмон хулқли инсонлар (80 фоиз);
* Ота-оналарнинг ташлаб кетиши (63 фоиз);
* Сув, денгиз ва анҳорлар (41 фоиз);
* Момақалдироқ ва чақмоқ (39 фоиз).

Бу омиллардан келиб чиқиб айтиш мумкинки, болаларнинг қсрқишига олиб келадиган учта умумий ҳолат мавжуд:

1. Боланинг ёлғиз қолиши.
2. Қоронғулик.
3. Узига нотаниш инсонарни учратиш.

Болалардаги қсрқувнинг 90 фоиз сабаблари нотсғри тарбис натижаси скани кузатилган. Чунки фарзандларимиз туғилганида бирор-бир нарса ҳақида тушунчага сга бслмайдилар. Уларга биз, ота-оналар йиллар давомида барча нарсалар ҳақида тушунча бериб борамиз. Мана шу тушунтиришимиз натижаси слароқ, болаларимиз биз тилга олган нарсаларга кснгил қсйишлари ёки улардан безиб қолишлари мумкин.
Шу сринда сна бир маълумотни келтирмоқчимиз. 6 ойлик бир қизчага жонли, аммо заҳарсиз илонни сйинчоқ сифатида берилади. У йиллар давомида илон билан бирга сйнаб улғасди. Восга етгач, бу қиз ҳеч қандай илондан) қсрқмайдиган бслади.
Бу воқеа ҳақида ссз очи-шимизга сабаб, болаларга ҳар бир нарсани тсғри ҳолида тушунтириш лозимлигини таъкидлашдир. Яъни биз, ота-оналар фарзандларимизга тушунчаларнингасл моҳистини етказа билишимиз, уларга схшилик ва ёмонлик, айб ва жазо, тсғри ва нотсғри каби тушунчаларнинг негизини тсғри талқин қилиб беришимиз керак.
Унутмаслигимиз лозимки, болажонларимиз ота-оналаридан, аниқроғи, уларнинг жазоларидан қсрқишлари смас, балки уларни севишлари, ота-оналар сса сзларини севдира олишлари даркор.

ЮА АГИМИЗ АЕЧТА ЎЗИ?

Бозорда сркаклар пайпоғини сотиб стирган кишининг ёнига сқинлашдим, ювганда ранги чиқиб кетмайдими, деган саволимга:
— Агар ранги чиқиб кетса, топган пулим ҳаром бслсин, берган пулингизни боламнинг слимига ишлатай, — деди ҳеч иккиланмай. Дарҳол ундан уч жуфт пайпоқ сотиб олдим.
Ҳар гал юваётганимда гсё пайпоқдан смас, менинг дилимдан сим-сиёҳ ранг оқаётгандек титрашга тушаман. Аега сша саволни бердим, нега уни қасам ичишга мажбур стдим... А ияарни бсса олмоққа чорлаган маликага рияар: "œМенинг юрагим битта, уни парчалашни истамайман", дес жавоб берган сди. Дунё ҳар дақиқада бетакрор ҳусн ва фусун билан бссалар олмоққа чорлайди. Биз сса унинг чақириғига жавоб бераверамиз, бераверамиз.

Юрагимиз нечта сзи?!
Ксчага чиқишим билан оёғим остига қарайман. Қарайман-у, Ерга ачиниб кетаман. Ҳамма унинг юзига тупуради. Қуёшга ҳавасим келади. Қуёш сса мсминнинг қалбига ҳавасда. Чунки мсминларнингқалбидаги нурнинг саксон мингдан бир бслагига сга бслган қуёш фақат оламни ёритар, тупроқдан-да қаро дилларни ёрита билмас.
Бугун кснгиллар бир-бирин севмас бир ҳолатдадир, Фиръавннинг соқоли мисол диллар сиёҳ (соқолини қорага бссган илк инсон Фиръавн сди). Соқолларингизни қорага бссманг, у жаҳаннамнинг рангидир, деган сдилар А асулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам).
ОИТС дейилса, ҳаммани ваҳм қоплайди. Аслида унинг давоси бор. У орттирилган иммунитет танқислиги. Аммо туғма, азалий мийсоқдаёқ берилган бир иммунитет бор. Инсонистда сша иммунитетнинг пасайиши, йсқлиги хавфли. У имон-сътиқод иммунитетидир.
Бишри Хофий ҳазратлари "œЎлимнинг давоси бор, у имондир", дейдилар. Ўлимгача бслган касалликларнинг давоси ҳам шу. Чунки у оғриқларга, чинқириқларга, санчиқларга, тиғларга муносиб қаршилик ксрсатади, қийинчиликларга сабр қилади, курашади. Ундан кучлироқ, курашувчанроқ бошқа иммунитетни билмайман.

Сурайё ЗОҲИА 

                                            Изҳор ортидаги хавотир 

Оммавий ахборот воситаларида қизларнинг кийиниш маданисти ҳақидаги ксп ва хсп ёзилди. Бу чиқишларнинг таъсир доираси нечоғлик бслмоқда, билмадигу бизни қизларимизнинг маънавий дунёқарашга оид сна бир жиҳат сзига тортди. Аслида бу тсғрида ёзиш ҳам бироз ноқулай. Шундай бслса-да, матбуот нашрларини кундан-кун «безаб» бораётган дил изҳорлари кишини безовта қилади.

Кспчиликнинг ҳафталик ҳамроҳига айланган нашрларда турли қизиқарли мавзулар билан бирга «Муҳаббат бекати», «Дил изҳори» каби саҳифалар ҳам борки, ёшларимиз унга бефарқ қарай олишмайди.

Бундай газеталарни варақларканмиз, улардаги мактубларнинг аксаристи қизлар томонидан ёзилганини ксрамиз. Бир саҳифада 8 та хат берилган бслса, шундан 7 таси қизларники. Очиғи, улардаги дил розларидан огоҳ бслиб, бугунги қизларимизнинг тарбисси ҳақида жиддий бош қотириш зарурлигига амин бслдик.

«Фарҳод билан интернет орқали танишганмиз. Бир-биримизни ксрмаган бслсак-да, сртамизда муҳаббат уйғонганига ишончим комил» деб ёзади бир қиз.

Бор-йсғи интернет тармоғи орқали танишган йигитни севиб қолганига «ишончи комил»лиги бу қизнинг дунёқараши ҳаминқадар сканлигини ксрсатиб турибди. Бундан ташқари, ёшларнинг срмагига айланган «чат»лардаги севги мактублари, улардаги маълумотлар ҳаққонийлигига ким кафолат беради?

«Қиз боланинг изҳори ғалати туюлса керак. Аммо... Юрагимдаги ғалаёнга ортиқ чидолмайман. Фахриддин, мен сизни схши ксраман. Кимлигимни вақти келганда билиб оласиз...» деб ёзади кейинги мактуб соҳибаси. Ҳақиқатан ҳам, қиз боланинг севги изҳор қилиши ҳар қандай йигитни ҳам ҳушёр торттиради. Аммо турмуш сртоғининг ҳатто уйланганини сшитганда ҳам сзбекона ибосини унутмаган Кумушнинг оғзидан бирор марта «Севаман» деган ссз чиққанмиди? Бир неча ойлаб севгилисини ксрмаса-да, «Чидолмайман» деганмиди у?

Шу мазмундаги дил номаларини сқирканмиз, уларда «А­нди севги азобидан қандай қутулай, снди нима бслади?» каби саволлар ксплигини сездик. Хат ёзаётган қизларнинг онаси улар билан суҳбатлашармикан, уларнинг сй-хаёлларидан бохабармикан деган саволлар дилга тикандек қадалади. Ахир балоғат остонасидаги қизларга ҳаммадан ҳам ксра онаси сқин бслиши лозимлиги ҳаммамизга маълум-ку. Мактабларда ташкил қилинган қизлар клублари фаолистида сқувчилар билан қайси мавзуларда суҳбатлар уюштирмоқда? Таълим муассасасида қизлар мажлиси стказилганда ҳозирги кунда нима масала кун тартибига қсйилспти? У ҳақиқий маънода қизларнинг йиғинига айланасптими? Тарбисвий сабоқларимиздан самарани ололаспмизми?

Дил изҳорлари орасида снг ксп тарқалганлари хонандаларга аталган мактублардир.

Биз фақат қизларни танқид қилиш фикридан йироқмиз. Ўз срнида, қизларимизнинг миллатимизга хос тарбиссига оилада ва мактабда жиддий сътибор бериш лозимлигини ҳам таъкидлаб стмоқчимиз.

Баъзан коняертларда сркак хонандаларга қизларимизнинг муносабатини ксриб услиб кетасан киши. Уларнинг сзини тутиши олдида босги қсшиқчи ҳам хижолат тортади.

«Севимли хонандам...! Қсшиқларингиз, табассумингиз мухлислар дилини сел қилади. Аега сснгги пайтларда телевиденисда ҳам, газетада ҳам интервью бермай қсйдингиз? Биз томонларга қачон гастрол сафари билан келасиз? Бораман дегандингиз. Қанча кутайлик?»

Қанча кутайлик? Ссроқнинг сзи жуда ғалати. Мухлиса қизимиз хонандадан нима кутаспти, нима талаб қиласпти? Илгари аҳдлашган йигитни ҳарбийга кузатган, у йсғида совчи келганида отасига бир оғиз сири ҳақида гапира олмай турмушга чиққанларни ксп сшитганмиз. Балки, ана шундай иболи аёлнинг набираси ёзгандир бу мактубни?

«...нинг «...» фильмидаги ролини ксриб, унга нисбатан қизиқишим снада ошди. Ксзлари, ажойиб табассуми, ёқимли чеҳраси қизларни беъстибор қолдирмаслиги аниқ.» Аслида Яратган ҳар бир ишда сркакни ташаббускор қилиб сратган. Ааҳотки, бизнинг номусимиз саналган қизларимиз табиатнинг ана шу қонунига қарши чиқиб бслмаслигини уқмаганлар?

«Висол борлигига ишонаман, снди қандоқ чидайман» каби сланғоч сатрларни сқиб, улар орасида бизнинг ҳам синглимиз, қсшнимиз, танишимиз йсқмикан, деб хавотирландик. Manba

 

Аима киласиз сшириб?!

А­й аёллар, нима киласиз сшириб, барибир уларга схшагингиз келади-ку! Харир матодан тикилган либослари билаклари-ю, товонлари, ёкаларию юзларигача беркитиб турганини ксриб доимо хавас ила бокасиз-ку.
Жамоат транспорти, ишда ёки ксчада, хуллас, каерда бслса хам сзингизга схшаб кийинмаган мунис аёлларни ксриб колсангиз, уларга сътибор бериб, мен хам имкони бслса шундай кийинардим, деган хаёл стган-ку качондир. балки, бу хаёл Сизга хар куни бир келиб кетар?! Аега буни амалга ошириш имконисти йск скан. Бор-да, бслганда хам кандок. Факатгина фикрларингизни бир оз сзгартириб, нафсингизни жиловласангиз кифос. Кийинми? Билмасангиз билиб ксйинг, мана шу кийин ксринаётганлиги шайтондандир.
Хеч сътибор берганмисиз, очик кийинган аёл билан Аллох амрига жавобан авратларини беркитиб юрган аёлнинг ёнма-ён стирганини! Жуда кизик холат-а! Агар гувох бслган срсангиз биласиз ким гсзалроклигини. Баъзи сркаклар очик кийинган аёлга карайди. Караганда хам ХИА С билан карайди. Авратлари ёпилган, съни мастура аёлга караган сркаклар ичларида рахматлар айтадилар сзини-сзи асраб юргани учун. Йск деб ксринг-чи. Ундай деёлмайсиз хам. Чунки, бу Сизга хам маълум. Сиз аёллар минг уринманг хамки, барибир сркакларнинг аслида нима истаётганларини билолмайсиз. Агар Сиз очик кийиниб сркакларни каратаётган бслсангиз, билингки, улар Сизга факат ва факат ХИА С назари билан, КЎАГИЛХУШЛИК нисти билан караётган бсладилар. Агар Сизга айнан шу нарса керак бслса, мархамат, ксчага чикиб фохишалик билан шугулланинг — барибир улар билан бир хил гунохли ишни килмокдасиз, таъбир жоиз бслса улар билан хамкасбсиз!

Мавриди келганда бир нарсани ссраб олай, нари-бериси билан 1 карич чикадиган мини юбка (уни юбка дейиш хам галати, бошка термин топиш керак, «Welcome» каби), лсмка ёки калта либос кийиб олган «хурлико» негадир жамоат жойида, масалан метрода стириб кетаётганда икки оёгини бир бирига капиштириб, очик тиззаси хамда лсмкаси сабаб очилиб колган жойларини метрода кетаётган йсловчилардан ёпишга уринади. Шуни тушунмайман. Ахир сзингиз шу «кийим»ларни баъзи ерларингиз очилиб туришини билиб туриб, хаммага ксрсатиб юришга рози бслиб кийгансизку, ахир сша «кийим»ларни кийишдан максадингиз хам барчанинг сътиборини тортиш-ку, нима киласиз шундок хам очилиб ётган авратларингизни беркитишга уриниб. Уларни беркитишни метрода смас, уйдан чикаётганда, тсгрироги сша кийимларни сотиб олаётганда сйлаш керак сди. Бу худди овкатнинг тузини атайин шср килиб тайёрлаб, таом тортилганда, вой, ман билмабман, деб гсёки барчанинг устидан кулишга схшайди, бу факат ва факат сз-сзини алдашдир. А­нг кизиги, бутун елка кисмларини ёпа олмайдиган лсмкаларини тепага тортиб кссдилар, худди елка-ю бошларигача етадигандек. Бу бечора срим метрли мато сзи сизнинг елкангизга 2та ип оркали илиниб турибди-ку. Аки 1 карич юбкаларини тиззаларига тортиб ксйишади! Худди 1 карич мато тиззаларни ёпиб, товонгача тушадигандек. Сал ишончлирок ишни килсангизчи-а! Шундок хам барчанинг назари тушавериб, тобора хунуклашиб бораётган елка ва оёк кисмингизни нима киласиз хаммага мактанишга уриниб. Сиз бу кийимларни кисвериб «китайский товар»га схшаб колгансиз. Бизга сса хакикий аёл керак. Тушунгандирсиз-а, нима демокчи бслганимни. Тушунмаган бслсангиз, унда сизни бир оз мактаб юборибман, узр!

Узр-ку, биз сркакларга МАСТУА А-МУАИСА кизлар ёкади. Акканда хам шунчалик ёкадики, уйланиш учун жуфт кидирилаётганда унинг гсзаллигига смас, балки, унинг ХОТИА бсла оладими-йскми, шунисига сътибор киламиз. Шу гапнинг сзи етади баъзи очик кийинаётган аёлларга.

Айтарсиз балки канча очик кийинадиган дугонам срга тегди-ку, деб. Тсгри, бундан кейин хам тегадилар. Ахир гуруч курмаксиз бслмайди-ку. А­ркакларнинг орасида хам турли хиллари бор. Хакикий сркак хакикий аёлни, иболи-хаёли ва мунис аёлни кидиради. Бундай аёлларнинг биринчи белгиси Аллох рухсат берган ишларни килиб, кайтарганидан тийилиб юришларидир. Яна айтарсиз сраниб юрганларнинг кспини ксрганмиз, гунох ишдан боши чикмайдиган, деб. Тсгри, хозир айтдим-ку гуруч курмаксиз бслмайди деб. А смолни никоб килиб, гунох ишлар билан шугулланувчиларга килмишларига сраша жазо белгиланар киёматда. Асосийси Сиз биласиз сранганларга факат гсзал амаллар срашишини. Исломда бир одам факат сзига жавоб бера олади холос. Сиз нега авратларингизни ёпиб юрмаганингиз учун киёматда факат сзингиз учун жавоб берасиз, Сиз айтолмайсиз «Бошкалар хам срамасди-ку» кабилидаги гапингизни. Сизга маълум сди бу иш ФАА З сканлиги. Худди бир арокхср бошка арокхсрга «Арок ичма, бу харом, Аллох харом килган», деса, бошкаси «Ўзинг ичиб юрибсан-ку» дейди. Киёматда сса сша одам ссрок килинаётганда «Аега хамр ичгансан» дейилади. Гунохкор банда «Мен билмаганман», деса, «Хамр харомлигини сенга манави пайтда, манави киши айтган-ку» деган жавоб снграйди. «Ахир унинг сзи хам арок ичарди-ку», деса, унга жавобан «У сзининг гунохларига сзи жавоб беради, сен смас. Сенга хамрнинг харомлиги сша арокхср оркали билдирилган. Сен кизикиб хам ксрмадинг унинг гапи хакми ё ёлгон», дейилади.

Билиб ксйинг, Сиз авратларни очиб юриш мумкин смаслигини биласиз, БИЗ СИЗЛАА АИ ОГОХЛААТИА МОКДАМИЗ, А­ХТИАТ БЎЛИАГ, ДЎЗАХ БИЛАА ХАЗИЛЛАШМААГ...

Айтганча, бу маколани «ундайлар» скимасалар хам керак. Майли, шундай бслса хам биз сркакларнинг бахти учун маколаларимизни мастуралар скишсин ва билиб ксйишсин улар ЖУДА ТЎГА И ИШАИ КИЛМОКДАЛАА ! Сизларга рахмат. Минг бора рахмат! Хеч кснглингизни чсктирманг, Сиз бизларнинг наздимизда снг олий хушхулк, снг гсзал, снг латофатли ва снг лобар аёлсиз! Сизга «сшалар» хавас ила бокишсин.

Агар бу маколани авратларини ёпиб юрмаётган аёлларимиз хам скиган бслсалар уларга хам минг рахмат. Хар холда хакикатни билиб ксйдингиз, ким аслида ким сканлигидан бохабар бслганингиз учун ташаккур! Юкоридаги мактовлар Сизга хам багишланарди, агар сзингизни харомдан тис олсангиз. Уриниб ксринг, балки Сиз хам мактовимизга арзирсиз, балки, биз сркакларнинг орзусидаги аёллардан бирига айланарсиз. Аима киласиз сшириб, барибир уларга хавасингиз келмокда-ку!!!

ҲАА  БИА ИМИЗ МАСАªУЛМИЗ

Онадек буюк, онадек суюк, онадек муқаддас нарсалар бармоқ билан санарли. Она - Ватан, она-замин, она-қизимиз... Давом сттиришга уринманг, онага тенглашадиган бошқа нарсанинг сзи йсқ. Шулар қаторида сз тилимизни ҳам онага менгзаб, она қадар улуғлаймиз.

Мустақиллик шарофати ила бошқа қадристларимиз сингари жонажон тилимизга ҳам сътибор ксрсатила бошланди. Аммо тилимиз ардоқлана бошлангани билан унинг том маънодаги софлигига сришдик, - деб айта олмаймиз. Узоққа бормай, кундалик мулоқотларга, сз ссзлаш тарзимизга четдан туриб, бир разм солинг. Гуруч орасида курмакдек, ёт ссзлар ҳар қадамда қулоққа чалиниб туради.

Шаҳар транспортида ҳайдовчи ёрдамчиси йсловчиларни чорламоқда:

- Горбольнияа, "Детский мир", мединститут... (Шаҳар касалхонаси, "Болалар дунёси", тиббиёт институти, дейиш хаёлида ҳам йсқ).

- "Горгаз"га шу автобусда бориладими? - ссрайди йсловчилардан бири.

- Йсқ, кругни айланиб, нариги тарафга стасиз. Ўша остановкадан любой маршруткага стирсангиз, олиб бориб қссди, - дейди ҳайдовчи.

Бозор айланасиз. Олиб-сотар аёлнинг харидор чақириб шанғиллаши бозорни тутади:

- Зеленларга кеп қолинг, болгарскийларнинг свежийси бор...

Аарироқда жоноқи олма сотилаётган скан, беихтиёр навбатдагилар орасини ёриб стиб, олмани томоша қилган бсласиз.

- Очиридга туринг, - кимнингдир силтовидан изза тортиб, орқага тисланаркансиз, сткинчилардан бири сизга маслаҳат беради:

- Лрилавкани айланиб, магазин олдига стинг, шу сортидан сотишаспти.

Худди шу "сорт"идан харид қилиб, сумкага жойламоқчи бслсангиз, сотувчи илтифот қилади: "Халтангиз бслмаса, яеллофан мешочкага солиб берайми?"

"Ўзингиз ксриб-билиб, сшитиб, айтиб юрган бундай ажабтовур ҳолатлардан хулоса чиқаринг, чет тилдаги қолдиқ ссзларни истеъмолдан чиқариб ташланг", десак бироз носрин бслади. Аегаки, бундан сн тсққиз йил аввал сзбек тили давлат мақомига сга бслган йилдаёқ "қолган-қутган" чет жумлаларни истеъмолдан чиқариш пайти бслган сди. Унда нега бу ишга сзимиз, ҳар биримиз дадиллик билан киришмаспмиз? Ааҳот бу иш шунчалик қийин, машаққат бслса? Менимча, тилимиз софлигига сришиш учун ҳар биримиз қайғуришимиз керак.  Manba

 

   Сснгги пайтларда муслима ишлаши мумкинми ёки унинг учун снг схши нарса — уй ва оилами? - деган савол тез-тез бериладиган бслиб қолди. Айтиш керакки, икки юз йилча аввал бундай савол умуман ҳеч кимнинг хаёлига ҳам келмас, ҳатто Европада ҳам аёлнинг фақат уй ва оила учун сратилганлиги табиий ҳол, деб ҳисобланарди. Аки немислар айтганидек: «аёл учун уч нарса бор: фарзандлар, ошхона, черков, қолган нарсаларнинг унга даҳли йсқ».

Бироқ бу Европа сди ва аёлларнинг бундай аҳволи охир-оқибат феминизмни — аёлларнинг ҳуқуқларини ҳимос қилиш ҳаракатини юзага келтирди. Феминисткалар бугунги кунда сз мавқеларини ҳаддан ташқари мустаҳкамлаб олишди, сндиликда аёллар фақат хизмат пиллапоссидан кстарилиш имконистидан маҳрум бслиб қолмаслик учунгина срга тегишни, бола туғишни истамасптилар. Хуллас, Ғарбда юқоридаги савол ксндаланг қсйилган: ё иш, ё уй — учинчи йсл йсқ.

Бироқ, Шарқда аҳвол бошқача. Ўн тсрт аср муқаддам аёлга нафақат ишлаш, балки ишлаб пул топиш ва топган пулини оилани таъминлашга смас, балки сз билганича тасарруф қилиш ҳуқуқи берилди.

Исломда оилани таъминлаш масъулисти фақат сркак кишига юклатилганлиги очиқ-ойдин айтиб қсйилган, ҳатто рафиқаси унинг сзидан кспроқ маош олса ҳам. Аёл кишининг зиммасига сса фарзандларни парваришлаш ва ср топиб келган ризқ билан оила аъзоларини таъминлаш юклатилган. Айни пайтда, Қуръонда ҳам, ҳадиси шарифларда ҳам уй юмушлари оиланинг муайсн бир аъзосига аниқ юклатиб қсйилмаганлиги турли талқинларга сабаб бслиб, бу борада кспдан-ксп фатволар чиқарилган бслиб, бу фатволар кспинча бир-бирига зид келиб қолади.

Ҳар бир мусулмон бу фатволарнинг исталган бирига амал қилишга ҳақли, албатта. Бироқ, унинг турмуш сртоғи бунга тескари келадиган бошқа фатвони танласа-чи? Бундай зиддистли оила узоққа бора олармикин?

Келинг, гапни бир бошдан бошлайлик. Аввало, нима учун аёл киши истаса, ишлаши мумкин, ишлаб топган даромадини сса истаган нарсасига сарфлаши мумкин-да, оилани сса фақат сркак таъминлаши керак?

Бир қарашда, бу ерда сркакларга нисбатан анчагина адолатсизлик қилингандек. Бунинг устига, аёл киши сркак кишидан ксра кспроқ даромад топиши мумкин бслган касблар етарлигина. Бироқ, бу нисбий фикр, нисбий қараш. А­ркак киши асл сратилиш руҳистига ксра боқувчи, таъминотчидир. Айни шу нуқтада аёлнинг сркак билан тенг ҳуқуқли бслиши сркакнинг аёлдан устунлигини йсққа чиқариб қссди. Яна таъкидлаш керакки, сркак киши айни пайтда оиланинг бошлиғи ҳамдир — аёли, фарзандлари унинг мулкидир. Ааҳотки у сз оиласини, сз қсл остидагиларни таъминлашга қодир бсла олмаса?

Шунинг учун ҳам сркак киши ишлаб, пул топиб, срини ва болаларини таъминлаётган аёлга сзининг мулкидек муносабатда бсла олмайди, бундай оилаларда ср кспинча сзининг мавқеини йсқота бориб, уни таъминлаш ҳуқуқи учун курашаётган аёллар сртасида қслдан-қслга стиб юрувчи «соврин»га (совет давридаги «ксчма қизил байроқ» каби) айланиб қолади.

Бундай сркакларнинг ички олами кескин зиддистларга тсла бслади: бундай аҳволга тушиб қолган сркаклар кспинча тажовузкор, баджаҳл, муштумзср бслиб қоладилар (уйда ким хсжайинлигини ксрсатиб қсйиш керак-да!) ёки «гаҳ» деса қслга қснадиган мулойим супургига айланадилар (қорнини тсйдириб, нафсини қондириб туришса бслди, қолгани унга барибир"¦), натижада барча муаммоларни ҳал қилиш юки аёлнинг нозик елкасига тушади.

Ислом бу муаммоларнинг барчасини ҳал қилиб қсйган: оилани таъминлаш айнан сркак кишининг зиммасига юклатилган, вассалом.

Кези келганда айтиб стиш керакки, аёл киши рсзғор тебратиш ташвишини ҳар доим ҳам елкасида кстариб юра олмайди. Аёл маълум муддат фарзанд кутади, сснг чақалоқни смизади, уни парваришлайди. Агар сркак шу пайтда аёлга ҳеч бслмаса моддий жиҳатдан бслса ҳам ёрдам бера олмаса, бундан биринчи навбатда болага жабр бслади. Ҳомиладорлик пайтида оғир меҳнат ҳам, сунъий овқатлантиришга срта стиб олиш ҳам (ахир аёл сна ишга бориши, пул топиши керак-ку!) боланинг соғлиғига зарар келтиради.

Қолаверса, бундай бола тез-тез касалга чалинаверса — аёл сна ишга чиқа олмайди, уй тсла қариндошлару шаҳар поликлиникасининг срми болага қараб қолса ҳам, уйда боласи касал ётган ҳар қандай она тслақонли ишлай олмайди. Она болани сзининг бир қисмидек ҳис қилади, боланинг касали айнан онага оғир зарба бслиб тушади.

А­нди масаланинг иккинчи томонига, аёлнинг уйдан бир қадам чиқиб ишлашини ман қиладиган, аёл фақат уйда стириб, болага қараши, рсзғор юмушлари билан банд бслиши керак, деб ҳисобловчиларнинг фикрини тинглашга стамиз.

Бу фикрни сътироз билдириб бслмайдиган қонун, дес олмаймиз. Бу борада фақатгина аёл сзининг сри ва фарзандларига ғамхсрлик қилиши керак деб ёзиб қсйилган. Албатта, «А­рини рози қилган аёлларгина жаннатга кира оладилар». Айнан шу «срни рози қилиш» деган маъно жуда кенг талқин қилинади.

Қсйиб берсангиз, ср исталган нарсадан — сал тагига олган ошдан тортиб дазмолланмаган пайпоққача - норози бслиши мумкин. Тагига олган ошни-ку аёлнинг камчилиги десак бслар, бироқ кейингиси — аёлни сна нима биландир машғул қилиш истаги смасмикан?
Ҳар қалай, ср ҳар қандай аёл учун ҳаётда Аллоҳ Таолодан кейин иккинчи сринда турадиган зотдир. Бинобарин, срнинг истаги адо стилиши керак, бу истакларнинг қанчалик оқилона сканлигига сса унинг сзи жавоб беради.

Уйдан ташқарида ишлаш истагини билдирган кспчилик аёллар срининг норози бслаётганлигига, болаларнинг қаровсиз қолаётганлигига, уйнинг бесаранжом ётганлигига сътибор бермайдилар. Бундай ҳолатда ср аёлни уйга «стқазиб» қсйиб, ҳамма ишни сз жойига қсймагунича уни уйдан бир қадам ҳам чиқазмасликка мутлақо ҳақлидир. Бундай аёл Аллоҳ таолонинг ҳузурида қаттиқ саволга тутилиши муқаррар. Бундай қилиш срнинг ҳуқуқигина смас, балки унинг бевосита бурчи бслади.

Аммо, баъзан бошқача ҳолатлар ҳам учраб туради: аёлнинг ҳамма иши жой-жойида — сри рози, болаларнинг тарбисси схши, уй саранжом-саришта, лекин барибир сри ишлашга рухсат бермайди! Ана снди бунинг сабабларини срганиб чиқиш керак: балки срингиз сизни снди уйга қарашга улгура олмайди, деб сйлаётгандир, бегона сркаклар билан ксп мулоқотда бслади, деб қизғанаётгандир, балки, мендан ксп маош олади, деб қсрқаётгандир! А­ҳтимол, срингиз сна фарзанд ксришни ҳоҳлар, ҳомиладорлик сса ишлашингизга халал беради"¦
Аима бслганда ҳам, бундай муаммо жанжаллар, даҳанаки жангларда смас, балки оила кенгашида, бамаслаҳат ҳал қилиниши керак. Сабаблар ҳар доим бор, фақат уларни топа билиш лозим.

Агар срингиз умуман ишлашингизга смас, балки фақат уйдан ташқарида ишлашингизга қарши бслса — балки Интернетдан иш топилиб қолар? Излаган топади, дейишади-ку ахир"¦ Бунинг устига, Интернет ёрдамида Исломий илмларни, дунёвий илмларни, чет тилларни срганиш ва сргатиш мумкин, баъзи олий сқув юртларида сса масофадан сқитиш курслари йслга қсйилган.

Уйда стириб ишлаш вариантлари жуда ксп. Ҳатто интернет бслмаса ҳам, китоблар ёки видеодарсликлар ёрдамида ҳам бирор касб-ҳунар срганиш мумкин. Масалан, ҳозир турли пишириқлар пишириш, бичиш-тикиш, тсқиш ва бошқа ксп нарсаларни сргатувчи китоблар, видеоқслланмалар жуда кспайиб бормоқда. Ким билсин, балки шундан бошланиб, бир неча йилдан сснг оилавий ҳалол таомлар кафесини очарсиз?

Бундан ташқари, турмушга чиқмасдан олдин олган маълумотингиз, сгаллаган касбингизни ҳам ҳисобга олиш керак. Масалан, инженер ёки котиба бслиб ишлашингизга ҳар қандай ср ҳам рози бславермайди, албатта. Лекин, айтайлик, иқтисодчи, бухгалтер, юрист бслсангиз, бемалол уйда стириб ишлашингиз мумкин. Балки, срингиз ишлаётган фирмага ишга кириб, срингиз билан бирга ишларсиз. Агар касбингиз адабиёт ёки санъат соҳасида бслса-ку, уйда стириб ишлашга ҳеч қандай муаммо бслмайди (срингиз рози бслса, албатта).

Бироқ, ижтимоий зарурати юқори бслган шундай касблар, мутахассисликлар борки, бу касб сгалари бслган аёлларни уйда ушлаб стириш ҳар доим ҳам тсғри бславермайди. Масалан, ҳамширалар, шифокорлар, муаллималар уйда стириб ишлай олмайдилар. Буни нафақат аёллар, балки сркаклар ҳам тсғри тушунишлари керак.

Бугунги кунда А оссислик мусулмонларнинг аксаристи мусулмон шифокорнинг қабулига кириш, фарзандларини мусулмон мактабига бериш, кексайиб қолган ота-оналарига, касалманд боласига муслима снага ёллашни фақат орзу қила оладилар, холос. Шунинг учун ҳозир аёлларимизга ишлашни тақиқлаш срнига, ҳамфикр мусулмонлар билан бирлашиб, шариат асосида фаолист ксрсатадиган касалхоналар, болалар боғчалари, мактаблар, ижтимоий хизматларни ташкил қилиш мақсадга мувофиқроқ бслур сди.
Албатта, сркак киши сз манфаатларидан келиб чиқиб, аёлига ишлашга рухсат бериш масаласини сзи ҳал қилиш ҳуқуқига сга, бироқ оқил мусулмон ҳар бир ишда нафақат сзини, балки А оссис шароитларида сндигина шаклланиб келаётган умматни ҳам сйлайди, унинг равнақи ҳақида ғамхсрлик қилади.
Бир зум чалғиб, тасаввур қилиб ксрайлик: дунёдаги барча аёллар фақат уйда стирса"¦ Бундай дунёда қизлар маълумот ола олмайди (муаллималар йсқ бслса!), аёлларга тиббий ёрдам ксрсатилмайди (ҳамширалар, шифокор аёллар йсқ), санъатда, адабиётда, журналистикада аёллар мавзуси кстарилмайди (бундай мавзуни фақат аёлгина тсғри ёрита олади)"¦ Жуда ксримсиз дунё бсларди, шундай смасми?
Айтиш керакки, А осулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг асри саодатларида, хулафои рошидийн даврларида аёллар Ислом қонунларига қатъий риос қилган ҳолда жамоат ишларида ишлаганлар, ҳеч ким бунга сътироз билдирмаган. Бу табиий ҳол бслган.
Бошқа томондан қарасак, баъзи ажойиб оилалар борки, уларда ср аёлининг ишлашига мутлақо қарши смас, аксинча, аёлнинг ишлаши ёки ижтимоий фойдали меҳнат билан шуғулланишига рози, бироқ, аёлнинг сзи буни истамай, уйда «ксмилиб» стиргиси келади.
Ҳаёт сзи шунақа мураккаб, қизиқ нарса скан.
Шу десангиз, келинни ота-онам топсин, деганлар тсғри қилар скан, деган фикрга ҳам бориб қоласан киши. Чунки бунда қудалар нафақат тсйнинг сарф-харажатларини, балки бслғуси келинпошшанинг тсйдан кейин сқиш-сқимаслигини ҳам, ишлаш-ишламаслигини ҳам олдиндан ҳал қилиб қсйишади. Ҳали тсй бслмай туриб, қиз қандай оилага келин бслиб тушаётганлигини, йигит ҳам қандай хотинга уйланаётганлигини билади — уйни ҳам, ишни ҳам қойил қиладиган «енгил кавалерис»ми ёки уйда «ксмилиб» стирадиган уй бекасигами"¦
Ҳар қалай, бирор масала қизнинг, йигитнинг ёки қудалардан бирининг истагига тсғри келмаса, била туриб сержанжал оила қуришнинг олди олинади.
Бугунги кунимиз шундайки, танишувлар кспинча тасодифий, никоҳлар сса шошилинч ва ҳатто баъзан сширин ҳам бслмоқда: бундай шароитда совуққонлик билан, хотиржам стириб, биз бир-биримизга тсғри келамизми, дунёқарашларимиз муштаракми, муқаддас никоҳимизни умримизнинг охиригача сақлаб юра оламизми, деб схшилаб сйлаб, маслаҳатлашишга имкон бслмайди.
Юлдузимиз юлдузимизга тсғри келиб, қарашларимиз мос келса-ку, Аллоҳнинг раҳмати, бироқ аксинча бслиб чиқса-чи? Аксинча бслиб чиқса — ср норози, аёл бахтсиз, оила бахтсиз, болалар бахтсиз"¦
Ҳадиси шарифларда айтилган, дунёдаги снг баркамол оила, исломий оила шундай бслиши керакми?

А­ҳтимол, айнан шунинг учун Қуръони каримда ҳам, ҳадиси шарифларда ҳам турмуш қурган аёлнинг ишлаш-ишламаслиги ҳақида очиқ-ойдин ксрсатма йсқдир"¦ Зеро, бу масалани ҳар бир оила фақат сзи учун, сз аъзолари даврасида, сз ички шарт-шароитларидан, имконист ва манфаатларидан, шаръий қонун-қоидалардан келиб чиққан ҳолдагина ҳал қилиши лозим.

Фотима Манзур  Manba
 
   

   Bozorda hayot qaynaydi"¦mozor esa marhumlar makoni"¦
   Bozorda shosh-shoh, gado-gado. Mozorda esa shohu gado barobar"¦
   Bozorda kunu tun shovqin tinmaydi. Mozor esa sukunat maskani"¦
   Bozor bilan mozor bir-biridan naqadar uzoq"¦
   Lekin"¦
   Aqli raso odam hech qachon bozorni buzmaydi. Aqli raso odam hech qachon mozorni ham buzmaydi"¦
   Aqli raso odam qay yurtga bormasin, bozorni aylanadi. Aqli raso odam qay yurtga bormasin, mozorni ham aylanadi. Bozorga kirib, bu yurtning moddiy boyligini ko’radi. Mozorga kirib, manaviy boyligiga baho beradi"¦
   Bozor bilan Mozor bir-biridan naqadar uzoq. Bozor bilan Mozor bir-biriga naqadar yaqin! Irfon taqvimi, 2008-2009, 1429/30 (I)

 


Bir soniya ichida qancha chaqaloq dunyoga kelar ekan? Tug‘ilish — bu quvonch. Qaniydi, olamdagi barcha odamlar qaytadan dunyoga kelsayu beg‘ubor bir go‘dak singari bir-biriga ozor bermasa.

Bayram desa, ko‘pchilikning ko‘ngli yorishadi, yuziga tabassum yuguradi. Ayniqsa, yangi yilning kelishi qancha-qancha dillarni xushnud aylaydi. Ayni paytda umrimizning bir yili ortda qolib, bir yoshga qariymiz ham.

Kimlardir o‘tib ketgan yil kabi yangisi ham omadli, quvonchli kelishini o‘ylab, qalbi yana ham nurga to‘ladi. Biroq... yangi yil hamisha ham quvonchli kechavermas ekan. Bayramni oilamiz davrasida nishonlash uchun uyga bordim. Anchadan beri kelmaganim bois, ko‘p narsa o‘zgarib ketibdi. Kun bo‘yi uyda bo‘ldim, ota-onam, diydorimga to‘ydim, ular esa mening, dildan suhbatlashdik.  Davomi
 

 


Aqlli va donishmand kishilar umrni qadrlab, undan unumli foydalanishga harakat qilganlar. Bir faylasuf shunday degan: «Vaqt bizning eng arzon va ayni vaqtda eng qimmatbaho mulkimizdir, chunki vaqt tufayli biz hamma narsaga erishamiz». Darhaqiqat, tanamizga kirib-chiqayotgan har bir nafas bizni abadiy tark etayotgan betakror vaqtimizning ifodasidir.

Abul Faroj: «Odam tabiatan qiziq yaratilgan, boyligini yo‘qotsa xafa bo‘ladiyu, umri zoe ketayotganiga esa parvo qilmaydi», degan. Abu Homid G‘azzoliy yigirma to‘rt soatni yigirma to‘rt xazina, degan. Qachonki, bu xazinadan birining eshigi ochilsa, yo yaxshi, yo yomon amallar ko‘rinadi. Yana birining eshigi ochilsa, na yaxshi va na yomon amallar bo‘lmas ekan. Bunisi hech amal qilmay zoe o‘tkazilgan vaqt bo‘lib, undan egasi qimmatli vaqtini boy berganidan qattiq afsuslanar ekan. Shu bois, yigirma to‘rt xazinani na o‘zi va na boshqalar uchun befoyda amallar evaziga sovurish aqli raso kishining ishi emas.
O‘tgan ulug‘ zotlar umrga loqayd qaramagandan tashqari nafsini tergab, har kunini qanday o‘tkazgani va bundan qanchalik manfaat yetishini tafakkur qilib turishgan.

Shayx Najmiddin Kubro vaqtni qilichga o‘xshatib, shunday degan: "œVaqt keskir bir qilichdir. Agar keskir bo‘lmasaydi, anglab idrok etguning­cha seni kutardi. Holbuki, u keskir bir qilich harakati ila hukmini ado aylar".

She’riyat mulkining sultoni Alisher Navoiy inson umrini bebaho xazinaga qiyoslab, uning qadr-qimmatini to‘g‘ri anglashga alohida e’tibor qaratadi. Ul zot har bir nafas va daqiqani duru gavharlar bilan teng ko‘rib, undan oqilona foydalanish lozimligini uqtiradi. Chuqurroq fikr qilsak, bir lahzalik yashash hadisini bilmagan kishi butun hayoti davomida to‘g‘ri yashay olmaydi. Inson boylikni juda mis­qollab va sabr-toqat bilan qo‘lga kiritadi. Shuningdek, inson sarf qilib turgan vaqt ham shunday qadrli boylik. Biroq u bu "œboylik"Â­ka mehnatu zahmat chekib erishmagani bois, qadriga yetmaydi. Hazrat Navoiy «Hayrat ul-abror» dostonida aynan inson umri va hayotining har bir nafas va lahzasiga ulug‘ bir ne’mat, deya ta’rif-tavsif beradi. Har bir nafasni hayot gulshanidan esib turgan nasim bilan teng ko‘radi. Chunki shu nasim mavjud ekanki, bu dunyoning lazzat va ne’matlaridan bahramand bo‘lib turamiz. Afsuski, hamma ham bunga yetarli darajada ahamiyat beravermaydi. Chunki u umr imorati asta-sekin qulab borayotgani, xarobalik sari yuz tutayotganiga to‘g‘ri nazar tashlamaydi. Shuningdek, umrdan boy berilgan biron daqiqani ham oldinga qaytarib bo‘lmaydi. Navoiy aytganidek:

Umrki, xorijdurur o‘tgan ishi,
Har nekim o‘tti anga yetmas kishi.

Ha, shunday. Qanchalik afsus-nadomat qilmaylik, oh-voh chekmaylik, baribir umrning biron lahzasini ham iziga qaytarishning imkoni yo‘q. Inson yashab turgan kun, soat va lahzalar xususida kengroq mushohada yuritadigan bo‘lsak, bu ulkan imkoniyat qo‘ldan birma-bir boy berilayotganini anglatadi. Hazrat bobomiz buni shunday tavsiflaydi:

Qaysi nafas ayshg‘a topsang mahal,
Angla g‘animatki, erur bebadal.
Har nafasing javhari erur nafis,
Kim sanga ul bir nafas erur anis.

Tiriklikning asos va ustuni — nafas. Nafas havo ma’nosidan tashqari vaqt va hayot degan ma’noni ham anglatadi. Hazrat Navoiy har bir nafasni javhar bilan teng ko‘rib, bu javharni garonmoya (qimmatbaho) deb tashbeh qilgan. Shuning uchun inson buni g‘animat (o‘lja) deb bilishi kerakki, bu o‘ljani qo‘ldan chiqargandan keyin qaytadan tuta olmaydi.

Vaqtni qadrlash va undan samarali foydalanishga Alisher Navoiyning hayoti va ijodiy faoliyati ham yorqin misol bo‘la oladi. Haligacha Navoiy Husayn Boyqaro saroyida katta lavozimning tashvish va muammolaridan bo‘sh vaqt topib, ulkan ijodiy ishlarni amalga oshirgani hayratlanarlidir.

Shuningdek, she’riy asarlardan tashqari tarixiy-ilmiy manbalarni o‘qib-o‘rganish va bundan ijod davomida foydalanish ham oz vaqtni olmasa kerak. Shuningdek, shoir ko‘p vaqtini Qur’oni karim, tafsirlar va hadisi shariflarni mutolaa qilishga sarflashni "œNazm ul-javohir" asarida e’tirof etadi. Bundan olingan saboq shuki, inson umri qanchalik qisqa va o‘lchovli bo‘lmasin, uni to‘g‘ri taqsimlay olgan taqdirdagina juda katta muvaffaqiyatlarga erishishi mumkin.

Bu olamda yashab turgan har bir jonzotning tirikligi bevosita shu nafas bilan bog‘liq:

Kirmagi bir ne’mat erur mug‘tanam,
O‘ylaki, kirmakligi chiqmog‘i ham.
Bo‘ldi aning birla tirik barcha zot,
Ko‘rma ajab gar desam obi hayot.

Mug‘tanam — o‘ljaga olingan narsa. Navoiy aytmoqchiki, barcha jonzot uchun nafasni obi hayot (tiriklik suvi) deb aytsam, bu so‘zimdan ajablanmagin. Chunki nafas olmagan jonzot o‘limga mahkumdir. Ertayu kech nafas olmasdan yashashni tasavvur qilib bo‘lmaydi. Ammo inson uning qadr-qimmatini baholashga kelganda haqqoniy bahoni bermaydi. Shuni afsus bilan ta’kidlash lozimki, ayrim yoshlarning ong-tasavvurida Navoiy mushohadaga undagan har bir «nafas»ni qadr­lash, umrni behuda sarflamaslik va o‘z o‘rnida foydalanish to‘g‘ri shakllanmagan. Ko‘pchilik yoshlar davru davron surib, o‘ynab qolishim kerak, qariganimda hech narsaga yaramay qolaman, deya noto‘g‘ri tushunchada bo‘lishadi. Ayrim ota-onalar ularga hayot va umr­ni qadrlash ruhida to‘g‘ri tarbiya bermaydilar.

Inson har bir daqiqa qadrini to‘g‘ri baholay olsagina yaxshi amallar ko‘payib, yomon amallar kamayib boradi. Navoiy buni shunday ta’rif bilan keltiradi:

Har nafasing holidin ogoh bo‘l,
Balki anga hush ila hamroh bo‘l.

Bir vaqtlar maktabda o‘qib yurganimda adabiyot fanidan saboq bergan ustozimiz atoqli yozuvchi Sadriddin Ayniy hayotidan bir voqeani aytib bergandi. Ustozning so‘ziga qaraganda, Sadriddin Ayniy va’dani qattiq tutadigan va tartibli kishi bo‘lgan ekan. Bir kishini o‘z uyida falon vaqtda kutib o‘tirishga va’dalashibdi. Ertasi va’da bergan kishi o‘sha vaqtdan biroz kechikib boribdi. Yozuvchi eshikni ochib qarasa, o‘zi bilan va’dalashgan kishi. Shunda soatiga qarab, kechirasiz, va’da bergan vaqt­dan kechikdingiz, endi vaqtim yo‘q, degan ekan.

Buni ustoz shunchaki qiziq bir voqea ma’nosida dars vaqtida aytib bergandi. Lekin men bu voqeani unchalik tushunmagandim. O‘quvchilar ham shunchaki kulib qo‘yishgandi. Biroq yoshim ulg‘aygan sari buning nechog‘lik ibratli voqea ekanini anglay boshladim. Hayotda o‘z vaqtingni qanchalik qadrli bilsang, boshqalar uchun ham vaqtni shundan-da qadrliroq bilish kerak, degan hikmatni angladim. Avvalo, va’daga vafo qilish, keyin esa vaqtni qadrlash atoqli adibni shunga majbur qilganiga ancha yillardan keyin aqlim yetdi. Shunisi qiziqki, ma’naviyatimizning ulkan durdonalari va jahonshumul ilmiy kashfiyotlar o‘tmishda ko‘plab yaratilgan. Nega hozir shunday ulug‘ ishlarni amalga oshiradigan insonlar oramizda juda kam? Buning ham bir sababi vaqtni yoshlikdan to‘g‘ri taqsimlay olmaslik bo‘lsa kerak.

Holbuki, aksar vaqtini huda-behuda ishlarga sarf qilib yurgan kishilarni ko‘rganimda hazrat Navoiyning da’vati behuda emasligiga amin bo‘laman. Asosiy vaqtini kompyuter oldida bekorchi o‘yin va filmlarga boy berayotgan yoshlar ko‘p. Umr shiddat bilan kechib borar ekan, lahzalar soatni, soatlar kun va haftani, kun va hafta oylarni, oylar esa yillarni yetaklab, birma-bir bildirmasdan o‘taveradi. Ammo ularni ortga qaytarish yo‘llari to‘sib qo‘yilgan. Har bir inson buni to‘g‘ri anglay olsagina, hayotda adashmaydi va o‘tgan umridan afsuslanmaydi.