— Nega jahlingiz chiqyapti, yolg‘on gapiryaptimi?
— Rost gapiryapti! Lekin bu xumsalarni nima uchun to‘xtatishmayapti?! Qara, tepadan vertolyot bilan kuzatib borishyapti. Vertolyotni pastlatsin, bolalarning kayfi uchib qochib qolishadi. Yo‘lga bittagina traktorni ko‘ndalang qo‘ysin, qayoqqa o‘tishadi bular? Sen bankni urib shu yo‘ldan qochgin, qancha yurishga ulgurarkinsan? Yo‘-o‘q, kimgadir kerak bu. Kimdir shu bolalarning Qo‘qonga yetib borishini istayapti. O‘lim to‘rini yoyib turibdi bularga, bular esa nodon qushga o‘xshab o‘zlarini to‘g‘ri shu to‘rga urishadi. Bular to‘rga chap berishni bilishmaydi.
    Zelixon shunday deb televizorga yaqinlashdi-da, mushtladi. Tasvirdagi mashina bir sapchidi-yu, so‘ng yo‘lida davom etaverdi.
— Siz birovlardan gumon qilyapsiz. Kim qiladi bu ishlarni? Qirg‘in kimga kerak?
— Agar siyosatchi bo‘lganimda kallamni ishlatib, senga aniq javob berardim. Men oddiygina o‘g‘riman. Hamisha gumonda yurish mening kasbim. Birovga ishongan kunim men tamom bo‘laman. Bir odamdan eshitganman — siyosatni fohishaga o‘xshatgan. Siyosat birovga vafo qiladigan narsa emas ekan. Shuning uchun ham savollaringga hech kim, hech qachon javob bera olmaydi.
Zelixon bu kech isitilgan kabobdan ozgina yeb, to‘yib aroq ichdi. Ertalab Elchindan ikki ming so‘m qarz oldi-da, Adlerga uchib ketdi.

    Zelixon televizorni jahl bilan mushtlagan mahalda Asadbek o‘z uyida a’yonlari qurshovida o‘tirar edi. U ham muxbirning gaplaridan g‘ijinib, so‘kindi. Kesakpolvon e’tiborsiz holda, Chuvrindi esa jag‘ini mushtiga tirab, diqqat bilan quloq tutardi. Muxbirning so‘zlari tugab, Maskovdagi Oliy kengash sessiyasi ulandi. Farg‘onaga kelib ketgan rahbar deputatlar talabi bilan so‘zga chiqib tushuntirish bera boshladi. «Janjal qulupnoydan chiqdi», deb ishontirmoqchi bo‘lganida Asadbek uning yetti pushtini o‘qib tashladi.
— Mahmud,— dedi u,— hozir shu televizorni qancha odam ko‘rib turibdi?
— Bir-ikki yuz million bordir? — deb javob berdi Chuvrindi, diqqatini bo‘lmagan holda.
— Bir o‘zi shuncha odamni ahmoq qila olaman, deb o‘ylayaptimi?
— Gapiga ishonmayapsanmi? — dedi Kesakpolvon suhbatga qo‘shilib.
— Sen ishondingmi?
— Ishondim nimayu ishonmadim nima?
— Ha senga baribir. Sen ishqi yo‘q eshak, dardi yo‘q kesaksan.
— Sal pastroq tush,— dedi Kesakpolvon sal ranjigannamo ohangda.
— Pastga tushsam, tushmasam, shunaqasan. Kecha deputatga qo‘shib seni jo‘natsam bo‘larkan.
— Qayoqqa?
— Farg‘onaga?
— Ketdimi? — dedi Chuvrindi, televizordan ko‘z uzib.
— O‘chirib qo‘ya qol,— dedi Asadbek. Chuvrindi buyruqni bajargach, kechagi voqeani aytib berdi: — Kechga yaqin telefon qilib qoldi. «Aka, ahvol chatoq, men bilan Farg‘onaga borib kelmasangiz bo‘lmaydi», deydi hovliqib. «Nima gap?» desam, «yo‘lda tushuntirib beraman, aeroportga kelavering», deydi. Ahmoq bo‘lib boribman. «Siz u tomonlarda ko‘p odamlarni taniysiz. Meni o‘sha yerdan saylashgan bo‘lsa ham hech kimni tanimayman, yonimda yuring», deydi. Qip-qizil ahmoq, o‘sha deputating. Onasini uchqo‘rg‘ondan ko‘rsatmoqchi bo‘ldimu, joyi emas, dedim.

— Men tupurgan tupugimni qaytib og‘zimga olmayman,— dedi Asadbek.
— O‘jarlik qilma, burniga suv kirgandir.
— Mahmud, sen aniqlab ko‘r, nima uchun tushum kamayibdi?
— Aniqlashning hojati yo‘q,— dedi Chuvrindi xotirjam ohangda.— Haydar akam to‘g‘ri gapiryaptilar. U zavodni eplay olmaydi. Qurug‘idan tortishga berilib ketibdi. Xonasiga kirgan odam darrov biladi. Yana tortmayman, deb tonadi. Yeydiganini yedi.
— Do‘xtirga ko‘rsat, devdim-ku?
— Olib bordim. Do‘xtir bir iloj qilamiz, dedi. Lekin do‘xtirdan dorini olib chiqib, bu yoqda yashirincha tortib yuraverishi ham mumkin. Irodasi bo‘sh uning. Agar xo‘p, desangiz bir taklif bor.
— Aytaver.
— Qilichni chiqartirish kerak. Lekin uni o‘rniga qo‘yib bo‘lmaydi.
— Nega? — dedi Kesakpolvon ajablanib.
— Negaki, o‘tirib chiqdi, degan nomi bor. Yana partiyadan o‘chirib qo‘yishgan. Joyiga qo‘ymoqchi bo‘lsak, yuqoridagilar xitlanishadi. Tiklanib olgunicha Sharifga yordamchiday bo‘lib tursin, ammo hamma ishni o‘z qo‘liga olsin.
Asadbekka bu taklif ma’qul bo‘lsa ham «O‘ylab ko‘ray», dedi.
— Ko‘p o‘ylama,— dedi Kesakpolvon.— Zavodga xaridor chiqib turibdi. Og‘zingdagi luqmani oldirib qo‘ymagin tag‘in.

— Kim ekan o‘sha xaridor? — dedi Asadbek jerkib.
— Begona emas, ukang Hosil-da. Bir joyda «vinzavod bizga ham nasib etib qolar» deganday gap qilibdi.
— Tushini suvga aytsin,— dedi Asadbek.— Vinzavodga yaqinlashadigan odam hali otasining belida yuribdi.
    Bu gapdan keyin Kesakpolvon bilan Chuvrindi ma’nodor ravishda ko‘z urishtirib olishdi. Ular tashvish buluti Asadbek boshi uzra hamon ko‘lanka tashlab turgani uchun uning jig‘iga tegadigan gaplardan o‘zlarini tiyayotgan edilar. Vinzavod taqdiri ertaga qoldirilmay shu bugunoq hal etiladigan masalalar toifasidan bo‘lgani uchun Kesakpolvon ehtiyotlik bilan shama’ qilib qo‘ygan edi.
    Garchi Asadbek katta ketgan bo‘lsa ham, ayo’nlarining tashvishi bekor emasligini fahm etdi.

    Manzura hali ham kasalxonada bo‘lgani uchun oshxona boloxonadagi yigitlar ixtiyoriga berilgan edi. Ular ovqatlanib bo‘lishgach, xizmatdagi yigit dasturxonni yig‘ib oldi.
— Haligi gapni domlangdan so‘radingmi? — dedi Asadbek Chuvrindiga qarab.
— So‘radim,— dedi Chuvrindi, choyni qaytara turib.— Ko‘ngillari nima istasa shuni qilsinlar, kichikroq xudoyi bo‘lsa xudoyi, kattaroq osh bergilari kelayotgan bo‘lsa, unga ham yo‘l bor, beraversinlar, dedi.
— Ha, xudoyi qilmoqchimisan? — deb so‘radi Kesakpolvon Asadbekdan.
— Shunga boshim qotib turibdi. Bir nima qilish kerak-ku? Anavi kuni, Jalildan so‘rovdim. Osh-posh bersammi, desam bobilladi. «Nevarang o‘lik tug‘ilganiga quvonib osh berasanmi?» deydi. Shunga hayron bo‘lib Mahmudga «domlangdan so‘rab ko‘r» devdim. Domla bunaqa deb turibdi.
— Domlaning aytganini qilasiz-da, Jalil aka domla emas-ku?
— Domla emas, to‘g‘ri, lekin odamlar ichida ko‘p yuradi, past-balandni biladi. Sobitxon qorining etagidan ushlab yuradi, u-bu gaplarni eshitib o‘rgangan.
— Bunaqa gaplarni men ham uncha yaxshi bilmayman. Lekin menga qolsa hech nima qilmaganing durust.

— Nega?
— Masjid qurdiryapsan, shuning o‘zi yetadi. Xudoyi bo‘lsa, shunchalik bo‘ladi-da. Domlalarning gaplariga uchaverma. Ob-havoga o‘xshab gaplari ham o‘zgarib turadi. Xudoyiga borib, osh-ovqatni yeb, ketishida yana cho‘ntakka ko‘z tikib turadigan domlangni men sariq chaqaga ham olmayman.
— Unaqa demang, Haydar aka, ular bersangiz olishadi, bermasangiz ham duo qilib, indamay ketishadi.
— Yonini olma ularni. Bek xudoyi qilsa, o‘ntasi kelib qo‘l qovushtirib turadi. Jalil qilsin-chi, o‘ntasi o‘nta bahona qiladi. Otarchi nimayu ular nima?
— Unchalik emas, Haydar aka, yaxshi bilmasangiz gapirmang.
— Xo‘p, men yaxshi bilmayman. Lekin shunda ham sen bilan garov o‘ynayman. Sen kattaroq narsangni tik. Bek, sen xudoyi qil, o‘sha kuni, o‘sha soatga bitta kambag‘al nomidan domlani ayttiraman. Keyin sen ayttirasan. Qani, kimnikiga kelarkin?
    Agar boloxonadagi yigit tushib, bir odam yo‘qlayotganini aytmaganida ularning bahsi yana picha cho‘zilishi mumkin edi.
— Kim ekan? — dedi Kesakpolvon, ensasi qotib.
— Sobitxon qori nomidan kelganmish.
— Obbo,— dedi Kesakpolvon,— Hizrni yo‘qlayotgan ekansan-da?
— Chaqir, kirsin,— dedi Asadbek.

    Dam o‘tmay o‘rta bo‘yli, istarasi issiq, bejirim mo‘ylabli bir yigit kirib, qiroat bilan salom berdi. Asadbek salomga alik olib ro‘parasidan joy ko‘rsatdi-da:
— Qalay, qori yaxshi yuribdilarmi? — deb so‘radi.
— Xudoga shukr, duo deb yubordilar. Qorim... ahvollari picha og‘ir.
— Nima bo‘ldi?
— Yaralanganlar.
— Yaralanganlar? Nimaga yaralanadi?
— Qo‘qondagi voqealarni eshitgandirsizlar?
— Chala-chulpa eshitdik.
— U yerda ham qulupnaydan janjal chiqdimi? — dedi Kesakpolvon kesatiq ohangida.
Yigit gazetaga o‘rog‘liq narsani uzatdi:
— Xohlasangiz ko‘ring.
    Mahmud gazetani ochib, videokassetani oldi-da, savol nazari bilan Asadbekka qaradi. Asadbek «qo‘yaver» degan ishora qilgach, videomagnitofonni uladi. Teleekran pirpirab turib, so‘ng Qo‘qon manzarasi ko‘rindi: odamlar oqimi markazga shoshiladi... markazda, mashinalar aylana yasab o‘tadigan yo‘llarda odamlar tirband. Bolalar qiziqib, daraxtlarga chiqib olishgan... Osoyishta olomon birdan to‘zidi...

— Ayamay o‘q uzishdi,— deb izoh berdi yigit.— Bolalar o‘ldi, kattalar o‘ldi... Qorim ham shu yerda edilar.
— Shuncha odam nimaga to‘plandi o‘zi? — deb so‘radi Kesakpolvon.
— Miting bo‘lishi kerak edi.
— Qori qaerda, kasalxonadami? — deb so‘radi Asadbek yigitdan.
— Ha, yotibdilar. Sizni esladilar. Sizni ko‘rmoqchilar.
— Meni? — Asadbek ajablandi.— Ishi bor ekanmi?
— Gaplari bor shekilli,— yigit shunday deb ketishga ruxsat so‘radi.— Men bu kassetani deputatlarga ko‘rsatishim kerak. Shuni deb dovon oshib keldim. Bugun buni topshirsam, ertaga saharlab, Xudo xohlasa, qaytaman. Qorimga nima deb qo‘yay?
— O‘ylab ko‘raman.
— Imkon topilsa boradilar,— deb izoh berdi Chuvrindi.
Bu izohdan ko‘ngli xotirjam bo‘lgan yigit xayrlashib chiqdi.
— Esing joyidami? — dedi Kesakpolvon, mehmon chiqib ketgach.— Nima deding? Bilib gapirdingmi?
— Nima debman?
— Hozir borib bo‘larkanmi o‘sha yoqqa? Ko‘rdingmi nima bo‘lganini? Bek, sen o‘ylab ham o‘tirma, bormaysan!
— Bir narsaga hayronman, Qori nima uchun meni eslab qoldi?

    Ayrim ishlar mulohazaning intihosi o‘laroq amalga oshiriladi, ayrimlari esa ko‘ngil hukmi bilan bo‘ladi. Ko‘p hollarda ko‘ngil hukmi mulohazadan ustun turadi. Asadbekning Qo‘qonga borishi masalasi ham ko‘ngil hukmi asosida hal etildi. Vaziyatning og‘irligi, bormoqlik — jonni xatarga qo‘ymoqlik ila barobar ekanini bilsa ham, Kesakpolvon «borma!» deb vaysab tursa ham yo‘lga otlandi. «Ertalab yo‘lga chiqib, shomgacha borib qaytamiz», dedi u. Asadbek bir qarorga kelgach, a’yonlar ojiz qoladilar. Bu safar ham shunday bo‘ldi — Asadbek erta tongda Chuvrindi hamrohligida yo‘lga chiqdi. Jamshidning o‘rniga tavsiya etilgan yana ikki yigit Asadbekning ko‘ngliga o‘tirmagani uchun Chuvrindining o‘zi unga hamroh bo‘ldi. Dovondan oshgunlariga qadar erkin qushdek edilar. Qo‘qonga yaqinlashganlari sayin mashinani tez-tez to‘xtatishga to‘g‘ri keldi. Mashina obdan tekshirilgach, soqchiboshiga «o‘lim to‘shagidagi qarindoshlarini ko‘rgani ketayotganlarini» tushuntirishga majbur bo‘lishardi. Ular peshinga yaqin kasalxonani topib bordilar.
— Sen do‘xtirlar bilan gaplash,— dedi Asadbek Chuvrindiga,— kasali nima, shu yerda tuzatsa bo‘ladimi yo boshqa yoqqa olib borish kerakmi?
    Chuvrindi buyruqqa itoat etib, tabiblar xonasi tomon yurdi. Asadbek esa Sobitxon yotgan xona eshigini ochdi. Uch kishilik xona to‘rida, deraza yonida Sobitxon shipga ko‘z tikib chalqancha yotar, ikki karavot esa bo‘sh edi. U Asadbekni ovozidan tanib, boshini burdi.

— Ha, Qori, tuzukmisiz? — dedi Asadbek, salomlashgach.
— Xudoga shukr,— dedi Sobitxon xasta ovozda.— Men sizni urintirganimdan hijolatdaman. Aslida uzrimni o‘sha siz ko‘rgan birodarim orqali aytib yuborsam ham bo‘lardi, ammo uzrimni az taxi dil qabul etdingizmi yo yo‘qmi, o‘z qulog‘im bilan eshitay dedim.
— Qanaqa uzr?
— Men sizni ranjitgan edim. Moshinamning yo‘qolishida sizni gumon qilib edim. Men ham Ollohning gunohkor quliman-da, bu dunyo moli uchun sizga tuhmat qilibman.
— E, Qorijon, shuni o‘ylab yuribsizmi, kuyinmang, bunaqa gaplarga o‘rganib ketganman. Men gumonlaru mish-mishlar orasida yashaydigan odamman, sizdan xafa emasman. Men haqimda mish-mish chiqmay qolsa bir narsamni yo‘qotganday gangiydigan bo‘lib qolganman.
Gapning bu zaylda hazilga burilishi Sobitxonga ta’sir etmadi. U ko‘zlarini ma’yus tikkan holda:
— Mendan rozi bo‘ling, Bek aka,— dedi.
— E Qorijon, nima deyapsan, yosh odam, darrov...
— Gap yoshda emas. Kimdan qachon omonatini so‘ramoq Ollohning o‘zigagina ma’lum. Rozilik faqat jon halqumga kelgandagina so‘ralmaydi. Mo‘’min aybini tushunib yetgani hamon birodaridan rozilik so‘rashi kerak. Men sizning oldingizda aybdor ekanman, to siz rozi bo‘lmaguningizcha Olloh mening bu gunohimni kechira olmaydi. Rozilik shuning uchun so‘raladi. Rozi bo‘ling, Bek aka.