Zohid ishga borayotib yo‘lda saboqdosh do‘sti Solmonovni uchratib qoldi.  Qachonlardir ilm toliblari orasida Habib Sattorovning bir qanoti Zohid bo‘lsa, bu do‘sti ikkinchi qanot edi. Ikkovlon ilmda to‘ntarish yasash qasdida sho‘ng‘ishdi-yu, yarim yo‘lda Zohid fanga xiyonat qilib, adolat qasrini tiklashga yeng shimardi.
— Sening faqat basharang odamga o‘xshaydi. Mehr-oqibat tariqcha yo‘q senda,— deb gina qildi Solmonov.— Dissertatsiya yoqladim, kelmading. Loaqal telefonda tabriklasang ham mayli edi.
— Himoyang tushimga kiribdimi? Aytsang boraman-da,— Zohid shunday dedi-yu, Habib Sattorov bilan so‘nggi uchrashuvida domlasining «Solmonov o‘n sakkizinchida yoqlayapti» degan gapini esladi. Eslab o‘zidan o‘zi ranjidiyu, ammo do‘stiga sir boy bermadi.
— Melisaxonangga telefonda aytganman. Navbatchi milisa yozib olgan, eshitgansanu borging kelmagan.
— U yerdan ketganimga yaqinda bir yil bo‘ladi. Tabrikning erta-kechi yo‘q, hozir ham tabriklasam maylimi?
— Endi tabrigingni qizig‘i yo‘q. Uyga kelasan, yuzta-yuzta qilib keyin o‘ylab ko‘ramiz. Men sendan xafa emasman. Habib akanikiga nima uchun kelmading, yo buni ham eshitmadingmi?

— To‘y qildilarmi? Bundan ham bexabarman, rost. Qachonligi aniq esimda yo‘q, lekin ukalarini ko‘ruvdim. Indagani yo‘q. Habib aka Angliyadan keldilarmi?
— Yo‘q, hali. Domlaning oshig‘i olchi. Angliyadagi ilmiy ma’ruzalari tugaganidan keyin Amerikaga taklif etilganlar. Sen, ahmoq, rostdan ham bexabarga o‘xshaysan: domla to‘y qilganlari yo‘q, ukalari olamdan o‘tdi.
— Ukalari? Qaysinisi?
— Bilishimcha, ukalari bittagina bo‘lsa kerak, tarixchi olim.
— Shu ukalarini ko‘ruvdim-da yaqinda. Nima bo‘libdi?
— Jinnixonada ekan, o‘zini osibdi. Ertaga ma’rakasi ekan. Balki Habib akam ham kelib qolarlar.
Ana shu noxush xabarning soyasi ostida xayrlashdilar.
    Solmonov bu noxush xabarni odatiy hol kabi aytdi. U Anvarning jinni bo‘lganu o‘zini osganiga ishona qolgan. Zohidda esa bu xabar taajjub uyg‘otdi.
    Ertasiga barvaqt turib Habib Sattorovning ota mahallasiga bordi. Oshni yeb chiqib hassakashlar orasidan Habib Sattorov bilan Elchinni qidirdi. Domlasi ko‘rinmadi. Elchin esa uch-to‘rt og‘aynisi bilan suhbatlashib turardi. To‘g‘ri bostirib borgisi kelmay, qator turgan odamlar safiga qo‘shilib, nigohini Elchindan uzmadi. Bir necha daqiqadan so‘ng, Elchin shu tomonga beixtiyor qaragach, nigohlari to‘qnashdi.
Elchin ikkilanib o‘tirmay, davradan ajraldi-da, Zohidga yaqinlashib, salomlashdi.
— Bandalik ekan, oshnangizni ham berib qo‘yibsiz.

    Zohid barcha uchun an’anaga aylanib qolgan ta’ziya so‘zlarini aytdi. Bunday hollarda qarshi tomon «Ollohning irodasi» deb qo‘yguchi edi. Ammo Elchin bu an’anaga zid ravishda qoshlarini chimirdi-da:
— Bandalikmi yo ahmoqlikmi? — dedi. Atrofdagilar bu gapdan ajablanib ularga qarashgan edi, Zohid odamdan xoliroq tomonga qarab yurdi. Elchin unga ergashdi.
— Gapingizga tushunmadim? — dedi Zohid chetga chiqishgach.
— Qanday o‘lganini eshitmadingizmi? Xolidiy degan xo‘jayini bor. O‘sha bilan o‘chakishardi. O‘tgan qishda bir jinnixonaga tiquvdi. Burniga suv kirmabdi. Yana jinnixonaga tiqibdi. Bu ahmoq o‘zini osibdi. Ori kelgandir-da.
— Qo‘ying, o‘tganlar haqida yomon gapirmang.
— Xo‘p, endi ayting, uni o‘ldirishga majbur qilishdi, a? Xo‘sh, bularni nima qilish kerak? Siz qamay olmaysiz, chunki sirtmoqda ularning barmoq izlari yo‘q, sizga esa faqat barmoq izi kerak. Bu Xolidiy degani nechta odamni quritgan, siz bilmaysiz. Da’vo ham qilolmaysiz. Men borib Xolidiyni o‘ldirsam, meni otasiz. Mantiqan qaralganda, men uni o‘ldirganim uchun mukofotlashingiz kerak. Chunki, uni o‘ldirsam, nechta odamning hayotini saqlab qolgan bo‘laman.
— Siz hech qanday qonunni bilmaydigan odamning gaplarini aytyapsiz.
Elchin qo‘l siltadi-da, cho‘ntagidan sigareta chiqardi.
— Jamshidning qotilini topdingizmi? — dedi sigareta tutatib.
— Yo‘q, qidiryapmiz.
— Jamshid o‘ldirilganini aniq bilasizmi, o‘zi?
— U tirik, deb o‘ylaysizmi?
— O‘ylamayman... shunchaki so‘radim. Menda gapingiz bormidi?

— Yo‘q, ko‘ngil so‘ramoqchi edim. Habib aka kelmabdilar shekilli?
— Angliyadan kelib-ketish osonmi. Men xizmatdagi odamman, ichkari kiray. Ha, boyagi gapim jiddiy emas, yana Xolidiy ichburug‘dan o‘lib qolsa, mendan ko‘rib yurmang.
    Elchin shunday deb so‘nggi nayzasini sanchdi-yu, nari ketdi. Zohid azaxonadan uzoqlasha turib uning gap-larini yana fikr tarozisidan o‘tkazdi. «Jamshid o‘ldirilganini aniq bilasizmi, o‘zi?» degan gapi uni o‘ylantirdi. Elchin shu gaplarini aytayotganida ko‘zida quvlik uchquni chaqnadi. Zohidning ziyrak nigohi bu uchqunni ilg‘adi: «Bir narsani biladi shekilli, bekorga so‘ramadi buni». Zohid ishxonasiga borguniga qadar Elchinning ilmoqli savolini o‘yladi. «Harholda bir narsani biladi. Asadbek to‘dasida qanday gaplar borligi unga ma’lum. Lekin aytmaydi. Qaynotasidan qo‘rqadimi?..»
    Savollar yangi savollarni uyg‘otaverdi-yu, ammo birontasiga javob topilmadi. Shundan ko‘ngli xira bo‘lib, xonasiga kirganida Hamdam qo‘ng‘iroq qildi.
— Prokuror, ikki soatdan so‘ng menga kerak bo‘lasan, xonangda o‘tirib tur,— dedi u.
Zohid uning qo‘ng‘irog‘ini kutishga va’da berdi. Biroq, yarim soatdan so‘ng uni kavkazliklarning o‘limi bilan shug‘ullanayotgan hamkasbi chaqirib, va’dani buzishga majbur bo‘ldi.

    Hamdam ertalabdan Sayfi Turdievni yo‘qlab taksoparkka borgan, uning ishga kechroq kelishini bilib, idoradan Zohidga qo‘ng‘iroq qilgan edi.
    Sayfi Turdiev yarim soatlardan so‘ng keldi. Idora oldida turgan Hamdamni ko‘rdi-yu, oyog‘i beixtiyor qaltiray boshladi. Oradagi masofa o‘ttiz qadam chiqmasa-da, ming chaqirim yo‘l bosib horiganday arang yetib keldi. Hamdam uning sudralib qolganini sezib, kuldi:
— Ha, o‘g‘il bola, meni ko‘rib iching o‘tib ketdimi, nima balo?
Bu hazil Sayfiga sal darmon berganday zo‘raki jilmaydi:
— Nega unaqa deysiz, okaxon?
— Yurishing birdaniga mayda qadam bo‘lib qoldi-da. Xo‘sh, qalaysan? Ukang omonmi?
— Xudoga shukr.
— Ochig‘ini aytaymi? Bugun seni tirik ko‘raman, deb o‘ylamovdim.
— Yomon nafas qilmang-e...
— Tush ko‘ribman. Ana shu darvozada sening kattagina rasming. Tagida ta’ziya yozilgan: «Sotsialistik mehnat zarbdori, ajoyib inson, mehribon do‘st Sayfi Turdiev...» Qara-ya, ajoyib inson ekansan.
— O‘lgandan keyin hamma ajoyib insonga aylanadi.
— Xullas, nimadan o‘lganingni bilolmay uyg‘onib ketdim. Tushda o‘lik ko‘rsang, o‘ngingda tirik ko‘rasan, deyishadi, yur, bi-ir aylanib kelaylik.

    Hamdam shunday deb ko‘cha tomon yurdi. Bir necha daqiqadan so‘ng Sayfi mashinasini haydab chiqdi. Hamdam o‘tirgach:
— Qayoqqa boramiz, okaxon? — deb so‘radi.
— O‘likxonaga qarab hayda,— dedi Hamdam sovuq ohangda.
Sayfi yengil titrab oldi-yu, sir boy bermaslikka harakat qilib:
— Qaysi o‘likxonaga? — dedi.
— Yigirma sakkizinchi mayda o‘lik sotib olgan joylaringga.
Sayfi bu gapdan cho‘chib, Hamdamga qaradi:
— Menga qarama, yo‘lga qara. Qo‘rqma, men seni qamamayman. Sen men uchun guvohsan. Agar o‘zingni go‘llikka solsang, jinoyatchilarning sherigi deb ro‘yxatga tirkab qo‘yish ham qo‘limdan keladi.
— Jon okaxon...
— Yo‘lga qara, deyapman. O‘likxonaga hayda, gap bor. Kallasi yo‘q bola ekansan. Tayyor o‘likni olib borib yoqib yuborganlaringni bilishimiz o‘zinglar uchun yaxshi-ku? Odam o‘ldirish yomonmi, yo tayyor o‘likni yoqib yuborish yomonmi? Bilib qo‘y: bizning oldimizda gunohlaring kamaydi, lekin xo‘jayinlaring oldida yomon gunohga botding. Ba’zan guvoh bo‘lgandan ko‘ra jinoyatchi bo‘lib o‘tirgan ham ma’qulroq.

— Bu nima deganingiz?
— Bu deganimki, seni kim yollagan bo‘lsa, o‘sha yo‘q qilishga urinishi mumkin. Sen ovsar, dovdirab kirib qolgan olamda guvohlar hech qachon uzoq yashamaydi. U olamda yo o‘ldirishing kerak, yo o‘lishing kerak, arosat degan gap yo‘q. Mashinani to‘xtat!
Sayfi bu gaplardan dovdirab qolgani uchun, Hamdamning o‘zi rulni boshqardi.
— O‘lik sotib olganlaringni bizga birov aytmadi, o‘zimiz topdik. Lekin baribir buni ham sendan ko‘rishadi. Sen uchun hozir ikki yo‘l bor: birinchisi qamoq, qamab qo‘ysam, joningni saqlaysan. Ikkinchisi, hech kim bilmaydigan yerda yashirinib turasan. Qamab qo‘ya qolaymi?
— Yo‘q, yo‘q,— dedi Sayfi duduqlanib.— Berkinaman.
— Bugunoq qorangni o‘chir. Men qo‘rqitayotganim yo‘q. Anavi o‘zing topib bergan ikki kavkazlikni o‘ldirib ketishgan. Senga ham yopishishlari mumkin, deb o‘ylayapman. Sen dovdirama, menga to‘g‘risini ayt: seni kim yollagan edi?
Sayfi javob bermadi. Qaltirayotgan barmoqlariga qarab o‘tiraverdi.
— Shu quyonyurak bilan bunaqa shilta ishlarga aralashib yuribsanmi?
— Men bunaqaligini bilmovdim.
— Bilganingda-chi? Ukangning ishini to‘g‘rilash oson ekanmi? Kimligini aytasanmi yo yo‘qmi? Bilib qo‘y, hozir hotamtoyligim tutib turibdi. Yomonligim tutib qolsa, onangni Uchqo‘rg‘ondan ko‘rsataman.

    Hamdam shunday deb shartta tormozni bosdi. Sayfi munkib, peshonasini oldtokchaga urib olay dedi.
— Aytmasang, bekorga o‘lib ketvorasan, bola. Men ovozingni yozib olayotganim yo‘q, protokol ham yo‘q. Aytsang, o‘zingga yaxshi. Xo‘sh?
— Aytaman, mayli, nima bo‘lsa, Xudodan. Haydar aka bilan gaplashganman.
— O‘zining shuncha yigiti turib, nima uchun senga buyurdi? Ilgari ham bordi-keldi qilarmiding?
— Yo‘q. Uch-to‘rt oy oldin bir odam keluvdi taksoparkka. O‘sha bilan gaplashayotib, ukamning ishini aytuvdim. «Chiqarib beradigan odam bor, ohanini to‘lasang, bas», dedi. Chiqimdan qochmadim, ozgina zakalat ham berdim. U meni Haydar aka bilan tanishtirdi. Keyin o‘zi yo‘q bo‘lib ketdi. Bilsam, o‘ldirib ketishibdi.
— Jalol Komilovmidi?
— Ha, bilasizmi uni?
— Bilganda qandoq? Uni ham o‘shanda sen o‘lik oborgan o‘sha daraxtga osib ketishgan. O‘sha daraxt, chamamda, kimgadir yoqib qolgan. Bitta odamni osib o‘ldirishdi, bitta o‘likni osib yoqishdi. Endi kimni osishar ekan? Xo‘p, davom et-chi? Jalol Komilov pulni olib o‘lib ketdi. Pulga achinib yurganingda, Haydar akang yo‘qlab keldi. Sen xursand bo‘lib ketding. U esa «falon joydan bittagina o‘lik olib chiqib berasan», dedimi?
— Yo‘q, o‘likligini bilmovdim. «Ikkita kavkazlik yigitning molini olib borib berasan, xitlar bilib qolsa, to‘g‘risini aytib ularni ko‘rsatasan, senga tegishmaydi», deganidi. O‘likni ko‘rganim yo‘q, o‘rab olib chiqishdi. Mashinani aytgan joylariga haydadim. Bir chetda poylab turdim.

— O‘likxonadagi odamni taniysanmi?
— Tanisam kerak. Ko‘tarishib chiquvdi.
— Nega mujmal qilyapsan, «tanisam kerak», deganing nimasi?
— G‘ira-shira edi, chiroq nurida basharasini yaxshi ko‘rmaganman.
— Unda bashara bor ekanmi, qop-qorong‘ida ko‘rib tanisa ham bo‘ladi.
— Ha, sochlari uzun edi.
Hamdam Sayfini mashinada qoldirib, kasalxona bosh tabibining xonasiga kirdi-da, o‘zini tanitgach, voqeani qisqa holda bayon qildi. So‘ng o‘likxonadagi badbasharani chaqirtirdi. Badbashara Hamdamni taniganday bo‘ldi-yu, qaerda ko‘rganini eslay olmadi.
— Men sendan yigirma sakkizinchi kuni bir o‘lik sotib olgan edim, eslayapsanmi? — dedi Hamdam dabdurustdan.
Bu gapni eshitgan badbashara cho‘chib bosh tabibga qaradi-da, boshini sarak-sarak qildi.
— Aldayapti, o‘rtoq glavvrach. Bunaqasi bo‘lmagan,— dedi.
Hamdam gapni cho‘zmay bosh tabibdan yana ikki xizmatchining kirishini iltimos qildi. Xizmatchilar kirishgach, ularni badbashara bilan yonma-yon turg‘azdi-da, Sayfini chaqirtirdi:
— Yigirma sakkizinchi may, kechqurun bularning qaysi biri o‘likni olib chiqib bergan? — deb so‘radi rasmiy ravishda.

    Sayfi ikkilanmay, badbasharani ko‘rsatdi.
Hamdam bu marosimni qog‘ozda rasmiylashtirgach, bosh tabibdan so‘radi:
— Nima uchun murda sudmedekspertizada emas, sizning o‘likxonangizda yotgan edi?
— U kasalxonaga og‘ir ahvolda keltirildi. Halokatdan so‘ng, to‘rt kun yashadi. Agar halokat bo‘lishi bilan joni uzilganda sudmedekspertizaga yuborilar edi, buni o‘zingiz bilasiz-ku?
Hamdam unga javob bermay, badbasharaga qaradi:
— Bu biz bilan ketadi. Kalit-palitlarini olib qoling. Jinoyatga aloqasi bo‘lmasa ham, o‘likxonadagi qilig‘i uchun osish kerak buni.
    Badbashara bir oz oyoq tiradi-yu, Hamdam baqirib, gardaniga bir musht urgach, mulla mingan eshakday bo‘ldi-qoldi.
    Hamdam uni ichki ishlar bo‘limidagi qamoqxonaga qamab, Zohidga telefon qildi. Zohidning telefoni javob bermadi.