O‘z-o‘zimdan kuyib-kuyib, ich-ichimdan kuyib-kuyib, kenjamizni suyib-suyib, o‘lanimni aytib qo‘ya berdim:
Jonim bolam ot chopsin,
Otiga baxmal yopsin,
Huyyo solsin otasi,
Orqasidan yol topsin,
Huyyo, bolam, huyyo!..
— Ay, enasi-ya, kel, ulimga mamma ber! Ulim mammasirab qopti. Ana, aytdim, enang keladi, mamma beradi!
Bolam, sen ham botirim,
Chopib kelayotirim,
Cho‘pon bo‘lsang qo‘ylarga,
Boqarsan o‘tloq, soylarga,
Huyyo, bolam, huyyo!..
— Bo‘ldi-ye, enag‘ar! Og‘zim bor deb ingillay berasanmi! Og‘iz bir senda bormi? Mana, bizda-da bor! Nimaga biz ingillamaymiz? Izzatingni bil-da! Yo, otiga baxmal yopsin, qo‘ylarini boqsin, dega¬¬- n¬imga o‘zingdan ketayapsanmi? Qani o‘sha ot¬laring, qo‘ylaring? Hovlidagilarni aytayapsanmi? Eb-ey, eb-ey, ular sening bovangdan qoldimi? Ular mening otamdan qoldi! Ular meniki, bildingmi?

Huyyo-huyyo, huyyo qani?
Bovang bergan tuyang qani?
Bovang bergan tuyang bo‘lsa
Boqib yurganlaring qani?
Boqib yurgan tuyang bo‘lsa
Adir ham cho‘llaring qani?
— Ana bo‘lmasa, ukkag‘arning kenjasi! Mard bo‘lsang javob ber, ukkag‘arning kenjasi! Ana, sa¬sing chiqmay qoldi-ku! Ingillaysan-a, ingillaysan! Ha? Ha-ha-ha! Sho‘xlashdim, ukkag‘arning kenjasi, sho‘xlashdim! Sho‘xlashishni-da bilmaysanmi. Ulim, manavi uylar-da, qo‘tondagi qo‘ylar-da, osmondagi oylar-da, ko‘pchib yotgan yerlar-da, bari-bari seniki! Bor-e, Tarlonni-da berdim, bor-e! Ol-e, ukkag‘arning kenjasi-e, ol-e!..
Huyyo qilay huydad
Oting solgin to‘daga
Huyyo qilsam uxlagin
Otang sendan sadag‘a
Huyyo, bolam, huyyo-i-i-i!..
— Ulim, bir nima esingda bo‘lsin. Gagarinday boshing osmonga yetsa-da, olim bo‘lib yetti iqlimni so‘rasang-da, sen avvalambor Ziyodulla chavandozning uli bo‘l! Mening ulim bo‘l! Menday bo‘l, menday! Menday bo‘lasan-a, menday bo‘lasan-a?..

79

Suddan qog‘oz keldi.
Oyog‘im tag‘in uzangida bo‘ldi, organ yo‘lida bo‘ldi.
Bora-borgunimcha Yaratganning o‘ziga sig‘inib bordim. Shu yurishimni bo‘ldi qil endi, meni bunchalar jonhalak qilma endi, deb bordim.
Sudda odam serob bo‘ldi.
Bir tarafda urgan bo‘zbolalar, bir tarafda Rahmon birodarimiz o‘tidi.
Kattalar yuqorida bo‘ldi.
Bo‘ldi so‘roq, bo‘ldi javob!
Urgan bo‘zbolalar aybini bo‘yniga olmadi. Bir-birlariga to‘nkab turib oldi.
Shunda, yuqorida o‘tirgan kattalar mendan so‘radi. Da’volarini mendan ma’qullatib oldi. Men asqotib turdim.
Bir katta Rahmon birodarimizni so‘roqqa tutdi:
— Ayting-chi, nega voyaga yetmagan bolani urdingiz? — dedi.
— Urganim yo‘q, kalla qildim, — dedi Rahmon birodarimiz.

— Baribir, urgan hisoblanadi. Yuzida jarohat bor. Pulingizni o‘g‘irlagan ekan, yana tag‘in ushlab olibsiz ekan, militsiyaga topshirish kerak edi!
— Kuchim yetmadi.
— Urishga yetgan kuchingiz, militsiyaga yetaklab borishga yetmadimi?
— Uch birday yigitga qanday qilib kuchim yetadi?
— Unda militsiyaga telefon qiling edi. Yoki, odamlrani yordamga chaqiring edi. Ana, ko‘cha to‘la odam!
— Odam? Qanday odam? Qani odam...
Rahmon birodarimiz gapirolmadi. Dimog‘i to‘lib keldi. Ovozi ichiga tushib ketdi. Yengi bilan ko‘zlarini artib-artib oldi.
— Bir soat tanaffus! — dedi kattalar.
O‘tirib-o‘tirib, qornim ochqadi. Choyxonaga qarab yurdim.
Men choy ichib qayta berdim, odamlar suddan chiqib kela berdi.

Demak, sud sob bo‘pti, endi sud oqibatini so‘rayin, dedim. Rahmon birodarimizni qidir-dim.
Shunda, bir to‘da momolar bilan ayollarga ro‘para keldim. Momolar sel-sebor yig‘ladi. Pe¬shonalariga urib-urib yig‘ladi. Tizzalariga mushtlab-mushtlab yig‘ladi...
Bildim, bular ana shu bo‘zbolalar momosi bo‘ldi, ana shu bo‘zbolalar onasi bo‘ldi.
Men ana shu ko‘z yoshlar oqishi uchun o‘zimni aybdor deb bildim. Yoshlar to‘la ko‘zlarga, yoshlarga belangan yuzlarga qarab turolmadim...
Birodarlar, barmog‘imning qaysi birini tishlasam-da og‘riydi!
Ohista-ohista ketimga qayrildim.
Tarlonimiz oldiga bordim. Otlanib, qishloqqa qaytdim. «8-Mart» kolxozidan o‘tib, Hayrondaraga doxil bo‘ldim.
Tevarak mayda-mayda adirlar bo‘ldi. Arg‘am¬chiday yo‘l bir yuqoriladi, bir adoqladi.

80

Oqshom vaqti bo‘ldi.
Olamga-da oqshom qo‘ndi, ko‘nglimga-da oqshom qo‘ndi. Ko‘nglim oqshomday mahzun bo‘ldi.
Beixtiyor ketimga qayrilib qaradim. Bir qizil mashinani ko‘rdim. E’tibor bermadim.
Adirga o‘rladim. Adir qoq ustida tag‘in ketimga qayrilib qaradim. Mashina qorama-qora keldi.
Adirdan enib boshladim. Adir tikkaligidan Tarlon o‘zini ketiga tashlab-tashlab yurdi. Old oyoqlarini og‘ir-og‘ir bosdi.
Adir adog‘iga tushdim. Mashina adir ustida imillab qoldi. Hayron bo‘ldim. Mashina degani tez yurar bo‘lardi, bu mashina xiyladan buyon bir otdan o‘tolmaydi. Yo, biron yeri nosozmikin?
Yo‘lni kesib o‘tadigan ariqqa keldim. Ariqdan loyqa suv oqibdi. Ichi qip-qizil loy bo‘libdi. Loy ot tizzasiga keladi.
Shu bois, Tarlonni ariqqa solmadim. Ariqdan hatlattirmoqchi bo‘ldim. Ammo bu niyatimdan-da qaytdim. Vaji, ariq yoqalari-da loy. Tarlon toyib ketadi.

Ariq yoqalab, yuqoriladim. Sayozroq yer qi¬dirdim.
Mashina-da quyiga endi. Ariq bo‘yida oyoq ildi. O‘tolmasligini bildi shekilli, bizning izimizdan yurdi.
Bizning Tarlon torroq bir yerdan cho‘chib o‘tdi.
Mashina Tarlon hatlagan yerda oyoq ildi.
Mashinadagilarga qamchi sopi bilan yuqorini ko‘rsatdim.
— Yana sag‘al yursalaring yuqorida yoyilma bor! O‘shandan mashina o‘tadi!
Shunday deya yo‘limga burildim.
Shunda, ketimdan ovoz keldi:
— U, shef! Tormoz!
Ovozni tanimadim. Nima deyapti, tushunmadim. Kim bo‘lsa-da, bir inson ovoz berayapti, borayin, dedim. Ariq yoqalab bordim.
Mashinadan to‘rt odam tushdi. Ikkovi olisroqdan chopib kelib, ariqdan hatlab o‘tdi.
Tarlon hurkib, keyiniga tisarildi.

Keyin, qolgan ikkovi-da keldi. Barining ko‘zida qora ko‘zoynagi bo‘ldi. Ko‘zlari ko‘rinmadi. Sochlari yelkasiga tushdi, quloqlari sochi ostida bo‘ldi. Kiyimlari ajabtovur bo‘ldi. Birovning soqo¬lida bo‘ldi. O‘zimizday o‘rta yoshli odammikin, deya sinchiklab qaradim. Yo‘q, u o‘ttizlarda bo‘ldi.
— Chaqirganday bo‘ldilaringizmi, birodarlar?— dedim.
Ular miq etmadi. Soqoldori oldin yurdi.
— Otdan tushing-chi, shef! — dedi.
— Ayta beringlar, qulog‘im kar emas, — dedim.
— Tush degandan keyin, tush!
Ularning sensirashi ko‘nglimga tegdi. Tusha-tusha, ko‘nglimni aytdim.
— Sensiramang, birodar, salkam otingiz qatoriman-a, — dedim.
— He, senday otam qatorining...
Qo‘limda jilov, serrayib qoldim. Qahrim keldim. Qamchi sopini mahkam ushladim.
— Otingni bog‘lab, buyoqqa yur!
— Nima gapingiz bor, birodar, shu yerda ayta bering.
— Yur, degandan keyin, yur!
Ular ariq yoqalab yuqoriladi. Birovi-da ko‘zoynagini olmadi.

81

Jilovni egar qoshiga qistirdim.
Tarlonni bo‘sh qoldirdim.
Keyin, ular oldiga bordim.
— O‘zi kimsizlar? Kimning bolasi bo‘lasizlar? O‘zlaringni tanitinglar-da axir, birodarlar, — dedim.
Ular meni o‘rab oldi. Go‘yo yovvoyi odamni tomosha qilayotganday bo‘ldi. Birovi o‘z-o‘zidan to‘ng‘iladi. Hali tanishib qo‘yamiz! — dedi.
Tavba, bularning menda nima ishi bor ekan? Ertaroq aytmaydimi, kech bo‘layapti...
— Ay, birodarlar, zaril gaplaring bo‘lsa ayting¬lar. Bo‘lmasa ketayin, bola-baqra alag‘da bo‘ladi,— dedim.
— Ketasan, ketasan, shoshilma. Qaytmaydigan bo‘lib ketasan...
Zardam qaynadi, ketimga burildim.
Shunda, ulardan birovi yo‘limga g‘ov bo‘ldi. Birovi chapimga o‘tdi. Ikkovi oralig‘idan o‘tib ketmoqchi bo‘ldim.
Shunda, o‘ngimdagisi yelkamdan g‘ijimlab ushlab oldi.
Men qo‘lini shartillatib urib tashladim.
— Qo‘lingizni oling, birodar! — dedim.
Shunda, u iyagim ostiga o‘xshatib-da bir urdi!

Ketimga gandiraklab-gandiraklab borib o‘tirib qoldim. Nogiron qo‘lim zirqirab og‘ridi.
Qamchi o‘rimini qo‘limg o‘rab-o‘rab joyimdan qo‘zg‘oldim. Shu urganning bo‘yin tomirini mo‘l qulochkashladim.
Ketimdagisi qamchini ushlab qoldi.
Yana o‘tirib qoldim. Endi qamchini ushlab qolganiga qarab, qo‘zg‘oldim.
Shunda birovi ketimdan keldi, belimga tepdi.
Men yuztuban yiqildim. Nogiron qo‘lim zirqirab-zirqirab og‘ridi.
Turib o‘tirdim. Tevarakka alangladim. Rayon o‘ng yog‘imdagi adir ortida bo‘ldi. Ko‘rinmadi. Qishloq chap yog‘imdagi adir ortida bo‘ldi. Qishloq-da ko‘rinmadi. Osmon boshimda bo‘ldi. Baribir olisda bo‘ldi.
Xo‘rligim keldi: ay, yolg‘izligi qursin-a!
Ko‘nglim buzildi: ay, nogironligi qursin-a!
O‘pkam to‘lib keldi. Qo‘ynimdagi nogiron qo‘limni tashqari chiqardim.
— Birodarlar, Jo‘ra boboning otidan yiqilib, qo‘lim chiqib edi, mana... mana... — dedim.
Ular xoxolab-xoxolab kuldi. O‘zaro gapirishdi:
— Bu o‘zi unga kim bo‘ladi?