25. Бирор айб иш қилиб қсйсалар, уларга ёрдам бермасдан, юз сгириш. Бу жудасм нотсғри иш. Чунки ота-онага схшилик қилиш вожиб, гарчи улар кофир бслсалар ҳам. Шундай скан, баъзи бир нуқсонлик мусулмон ота-онага схшилик қилмаслигини қандай изоҳлаш мумкин?!
26. Уларга хасислик ва бахиллик қилши, Ота-онага бахиллик қилиб, уларга ҳеч нарса бермайдиган инсоилар ҳам бор.
27. Ота-онага миннат қилиш ва қилган хизматларини санаш. Баъзилар ота-онасига схшилик қиладилар, бироқ миннат қилиб, уларини дилларини оғритадилар ва қилган схшиликлариии йсққа. чикарадилар,
28. Ота-онасининг нарсасидан сғирлаш. Бу иш икки гуноҳи бор: сғирлик ва оқ бслиш. Баъзи кимсалар бирор нарсага муҳтож бслиб қолсалар, ота-онасининг қарилиги ёки ғафлатидан фойдаланиб уларнинг нарсаларидаи сғирлаб оладилар.
Ота-онасини алдаб уларни пул, ер ёки шу каби нарсаларни беришга мажбур қилиш ҳам сғриликка киради. Ҳатто қарзга олса ҳам, нистини сширмаслиги керак.

29. Ота-онасининг олдида нолиш ва бслар-бслмас дардларини тскиб-солиш. Бу ҳол оқ бслшпнинг сиг сезилмайдиган туридандир. Чунки ота-она айниқса, она фарзандининг дардига шерик бслади, фарзанд қийналса, у ҳам қийналади.
30. Ота-она изнисиз хорижга кетиш. Айрим фарзандлар зарур бслмаса ҳам, ота-она изн бермаса ҳам, саёҳат килишни истаб қолади. Бу сса ота-онанинг ҳасратига, фарзанддан хавотир олишига сабаб бслади. Отаси ёки онаси вафот стгудек бслса, сснгги дамларда ҳам узоқдалиги сабаб ёнларида бслолмайди. Аммо хорижга кетиш зарур бслиб, ота-онаниг розилиги олинса, у ҳолда мумкин.
31. Уларнинг слимини тилаш. Айрим фарзандлар, агар ота-онаси бой бслса, меросга сга бслиш учун, агар камбағал ёки касал бслса, улардан қутулиш учун ота-онасининг тезроқ слишини истайди. Бу истакни гарчи уларга билдирмасада, ҳар бир иш Аллоҳ таолога аёндир, бсйнига оқ бслганлик гуноҳи ёзилаверади.
32. Уларни слдириш. Фарзанд бу гуноҳ билаи бутунлай бадбахт бслади. Жахд, ғазаб устида, мастликда, мерос умидида ва шу каби ҳолатларда ота-онасини слдириб қсйса, шак-шубҳасиз, бадбахт ва оқ бслади.
Бу ишнииг ста қабиҳ, оқибатни расво қиладиган жирканч амаллигинии ҳар биримиз тасаввур қила оламиз. Аллоҳнинг сзи асрасин!
Юқорида оқ бслишнинг баъзи аломат ва ксриниш-ларини санаб стдик. Бу амаллар ақл сгаларига срашмайдиган, солиҳ ва тақводор кишилар ҳазар қиладиган ёмон ва тубан ишлардир.
Шундай скан, оқ бслишдан, унинг азоби ва ёмонлигидан йироқ юрайлик, Зеро, ота-онасига оқ бслгач, хорликка юз тутиб, азобларга гирифтор бслган одамларни ксп ксрганмиз, сшитганмиз.

Оқ бслиш сабаблари

Ота-онага оқ бслишга олиб келадиган сабаблар ксп, улар қуйидагилар:

1. Жаҳл. У ҳалок қилувчи касаллик. Жаҳлдор одам сзига душман. Агар фарзанд жахл қилса, жаҳли уни схшилиқдан йироклаштириб, тез ва осон оқ бслишига олиб келади.
2. Амон тарбис. Агар ота-она фарзандларини тақво, схшилик ва меҳр асосида тарбисламасалар, бу нарса кейинчалик улариинг сзбошимча ва осий бслишларига олиб келади.
3. Масъулистсизлик. Ота-она фарзандларига бир нарсани сргатиб, сзлари шунга амал килмасалар ёки тескарисини қилсалар, бу ҳам фарзандлар тарбиссига салбий таъсир ксрсатади.
4. Фарзандлар билан ёмон суҳбатлашиш. Бу нарса уларни бузадиган ва оқ бслишига олиб келадиган амал бслиб, ота-онанинт фарзандлар тарбиссидаги срнини заифлаштиради.
5. Ота-онанинг сз ота-онасига оқ бслиши. Бу оқ бслшига олиб келадиган снг катта сабаблардан биридир. Зеро, ота-онасига оқ бслган одам фарзандларининг оқ бслиши билан жазо тортади. Бу сринда икки нақлни келтирмоқчимиз: «Қуш уссида ксрганини қилади»; «Кайтар дунё».
6. Талоқдан сснг ҳам ота ва онанинг сзаро ёмонлик йслига стишлари. Шундай ота-оналар борки, агар улар ажрашсалар ва уларнинг талоғи схшиликча амалга ошмаса, Аллоҳга тақво килмайдилар. Балки, фарзандларини бир-бирига қайрай бошлайдилар. Фарзандлар онасининг олдига борса, она отани ёмонлайди ва болаларини отасининг асабига тегишга чакиради, Болалар отасининг олдига борсалар ҳам, шу аҳвол. Аатижада, болалар иккаловига ҳам осий бслади.

7. Болаларни ажратиш, съни, бирини биридан устун ксйиш. Бу нарса фарзандларнинг бир-бирини ёмон ксришига, ораларида адоват руҳи уйғонишига сабаб бслади. Ўз-сзидан улар ота-она билан ҳам ҳамфикр бсла олмайдилар.
8. Қалби торлик. Баъзи фарзандларнинг жуда қалби тор бслади, хонадондаги ҳеч кимнинг хатосини кечирмайди. Масалан, агар биров ойнани синдириб қсйса, мебель бузилса, шу арзимас воқеага ҳам тутоқиб кетади. Ҳатто баъзи ҳолларда аразлаб, бошқа жойга кетиб ҳам колади. Бу сса, ота-онани безовта қилади, дилларини оғритади.
Шунингдек, баъзи фарзандлар ота-оналарининг буйруқларини ёмон ксрадилар. Айниқса, агар улар қаттиққсл бслсалар.
9. Ота-онанинг фарзандларнинг схшилик қилишга кам ундашлари ва уларга ксмаклашмасликлари. Айрим ота-оналар фарзандларинипг схши амаллариии қсллаб-қувватламайдилар ва уларни шижоатлантирмайдилар. Ота-она учун вожиб бслган амаллардан бири сса, фарзандларида схши ишларга ҳаракатни ксрганларида, уларга ксмаклашишдир. Агар ота-она уларни қслламаса, дуо қилмаса ёки умуман ёрдам бермаса, фарзандлар ҳам жонига тегиб, кам схшилик қиладилар ёки умуман қилмай қссдилар.
10. Аҳли аёлининг хулқи ёмонлиги. Агар сркак киши Аллоҳдан қсрқмайдиган, сзбошимча ва хулқи ёмон аёлга уйланса, бундан ёмони йсқ. Бундай аёл срининг бошига чиқиб олгач, сзига сркин ҳаракат ва оилада ҳукмронлик срнатиш мақсадида срини ота-онасининг ссзига кирмасликка ёки умуман уйдан чиқариб юборишга мажбур қилади, қариндошларига қайравди.
11. Ота-онанинг касаллигини ёки ғамларини сезмаслик. Баъзи сғиллар оталаридан, қизлар сса оналаридаи ҳол-аҳвол ссраб турмайдилар. Аатижада, ҳатто ота-она бирор жойга кетиб қолишса ёки бунданда ёмонроқ нарса содир бслса ҳам, сътиборсиз қолаверадилар.

Хсш, нима қилиш керак?

Юқорида ота-оналаримизнинг ҳақлари улуғ скани, уларга схшилик қилишимиз, оқ бслишдан сақланишимиз лозимлиги, оқ бслишнинг аломатлари ва ксринишлари, таърифи ва сабабларига тсхталиб стдик.
Шундай скан, уларга оқ бслишнинг даҳшатли азобларидан сакланайлик, ақл билан иш юритайлик, уларга схшилик қилишга шошилайлик ва Аллоҳ ҳузуридаги чексиз ажрга сга бслайлик.
А­нди сса, ота-оналаримизга схшилик қилиш учуи риос стишимиз зарур бслган одоб қоидалари ҳақида тсхталиб стамиз. Балки шу одобларга риос қилсак, улар олдидаги қарзимизнинг бир қисмини бслса ҳам, узиб, Аллоҳ бизга вожиб қилган амалларнинг баъзиларини адо стармиз.
Аллоҳнинг розилигини умид қиламиз, қалбимизни очишини, ҳаётимизии ширин айлашини, ишларимизни осонлаштиришини вз умримизии баракотли қилишини тилаймиз.
1. Ота-онага итоат қилиш, уларга осий бслишдан четланиш. Ҳар бир мусулмон киши учун ота-онага итоат қилиш ва уларга осийлик қилишдан сақланиш вожибдир. Бошқа ҳар қандай одамнинг буйруғидан олдии ота-онанинг буйруғини (агар улар Аллоҳга ва А асулига осий бслишга буюрмасалар) бажариш лозимдир. Фақатгина аёл киши ота-онасининг буйруғидан олдин, аввало, срининг амрини бажариш керак.
2. Уларга сҳсон қилиш. Ссз билан, амал билан, умуман сҳсоннинг барча турлари билан ота-онага схшилик қилинади.
3. Камсуқумлик. Уларнинг ҳузурларида тавозеъ билан, сзини паст тутиб юриш лозим.

4. Уларни бақиришга мажбур килмаслик. Яъни, улар билаи мулойим, ширинссз бслиб, асабларига тегмасдан, овозни кстармасдан гашташиш керак.
5. Уларга қулоқ солиш. Яъни, улар гапирсалар, сътибор билан қулоқ гутиш, гапларини бслмаслик ёки гап талашмаслик, уларга гап қайтармаслик ва ҳеч қачон уларни ёлғонга чиқармаслик шарт.
6. Уларнинг буйруқларидан хурсанд бслиш, аччиқланмаслик ва уф тортмаслик лрзим.
7 Уларга нисбатан юзи очиқлик бслиш. Яъни, уларнинг ҳузурларига очиқ юз билан, шодон ҳолда, юзни буриштирмасдан, пешонани тириштирмасдан кирилади.
8. Уларни суйиш ва меҳр ксрсатиш. Аввал салом бериш, иложи бслса, қслларидан спиш, срнидан туриб жой бериш, овқатга улардан олдин қсл узатмаслик, бирор жойга бирга борсалар, срталаб орқаларида, кеч-қурун агар йсл ёмон бслса, олдларида юриш лозим. Агар йсл текис бслса, ортларидан юрилади.
9. Уларнииг ҳузурларида одоб ва сҳтиром билан стириш. Яъни, оёқни узатмасдан, қаҳқаҳа отмасдан, чсзилиб ётмасдан, уларга манзур чиройли кийимлар кийган ҳолда, сигарет чекиш каби одобсизликлардан тийилиб тийилиб стирилади.
10. Бирор хизмат ёки совғани миннат қилмаслик. Зеро, миннат амални бекор қилади ва бу снг ёмон хулқлардан саналади.
Фарзанд ота-онага қслидан келганини бериши, унииг арзиамас сканидан, ундан ҳам кспроғини беришга имконисти йсқдигидан узр ссраши керак.

11. Аввал онанинг ҳаққини бериш. Биз риос килишимиз зарур бслган амаллардан бири аввал оналаримизнинг ҳаққини бериш, уларга оталаримиздан қсра кспроқ сҳсон қилишдир.
12. Уларга ёрдамлашиш. Ота-онасининг ишлаётганлариии ксриб, уларга ксмаклашмай туриш срашмайди.
13. Уларни безовта қилмаслик. Яъни, безовта қилишнинг барча турлари - ухлаётганларида безовта килиш, шовқин-сурон кстариш, ёмон хабар билан безовта қилиш ва ҳоказолардан четланиш лозим.
14. Уларнинг олдида баҳсу мунозаралардан четланиш. Яъни, ака-ука, оила аъзолар билан муаммоларни умуман уларнииг ксзларидаи узоқроқ жойда ҳал қилиш керак.
15. Улар чақирганларида, дарҳол «лаббай» деб жавоб бериш. Баъзи фарзандлар отаси ёки онаси чақирса, сшитмаганга олади. Бу ҳол кспроқ бир иш бидан машғул бслиб турган пайтда кузатилади.
16. Болаларни бобо, бувиларига схшилик қшишга ундаш. Яъни, уларга срнак бслиш, фарзандлари билан ота-онаси орасидаги алоқани мустаҳкамлаш,
17. Ота-онани сраштириб қсйиш. Ота-она хафалашиб қолганларида сраштириб қсйиш ва улар турли фикрда бслсалар, бир фикрга келтиришга ҳаракат қшгиш фарзандларнинг вазифасидир.
18. Хузурларига кираётгаида изн ссраш. Баъзан ота ёки она ҳеч ким ксрмаслигини хоҳлайдиган ҳолатда бсладилар. Шунинг учун уларнинг ҳузурларига доимо изн ссраб кириш лозим.

19. Уларга доимо Аллоҳни сслатиш. Яъни, уларга диний масалаларда билмаганларини сргатиш, уларни маъруф-схши амалларга чакириб, мункар-ёмон ишлардан қайтариш (агар улар бирор маъсистни қилаётган бслсалар), бу ишларнинг барчасини мулойимлик, босиқлик, сабр билаи бажариш лозим.
20. Бирор ишни бошаш олдида улардан рухсат ссраш ёки уларга маълум қилиш. Яъни, дсстлар билан бирор жойга борсёттанда, бошқа шаҳарга сқишга кетаётганда, ёки алоҳида сшашга қарор қилганда улардан изн ссраб, рози бслсалар, кейин қилиш керак.
21. Уларнинг обрсларини муҳофаза қилиш. Яъни, фақат схши одамлар билан алоқада бслиб, ёмонлардан узоқ юриб, шубҳали жойлар ва ишлардан йироқ бслиш.
22. Ота-онани айблаш ва жеркишдан сақланиш. Агар ота-она тарафидан стмшида фарзандни норози қиладиган бирор амал содир стилгаи бслса, масалан, схши тарбис бермаган бслсалар, уларни айбламаслик.
23. Айтмасалар ҳам, уларни хурсанд қиладиган ишлар қилиб туриш. Масалан, ака-ука, қариндошлардан хабар олиш, уйни таъмирлаш, скинларга қараш, ҳадслар бериб туриш ва сна шу каби кснгилларига қувонч олиб кирадиган амалларни қилиш.
24. Улариинг табиатларини тушуниш. Ота-она жаҳлдор ёки қаттиққсл бслса ёхуд фарзандга ёқмайдиган табиатга сга бслсалар, фарзанд уларни тушуна билиши ва тсғри муомала қилиши керак.

25. Тирикликларида уларнинг ҳақларига ксп дуо ва истиғфорлар қилиш.
26. Уларга вафотларидан сснг ҳам схшилик қилиш. Ота-онанинг ҳакқи улуғлиги ва Ларвардигорнинг раҳмати кенг сканига далиллардан бири ота-онани схшилик қилиш уларнинг вафотларидан сснг ҳам тсхтамаслигидир. Шундай одамлар учрайдики, ота-онаси ҳаётлигида уларнинг ҳакларига риос қилишмайди-да, удар вафот топишгач, бармоқларини тишлаб қоладилар, "Қанийди, ота-онам тирик бслса, ҳамма схшиликни уларга қилардим", деб афсусланадилар. Бироқ бундай ҳолларда мусулмон киши тақдирга тан бериб, стган ишга саловот айтган ҳолда, ота-онасига вафотларидаи кейин ҳам схшилик қилавериши керак. Яъни, фарзандлардан қуйидаги амаллар талаб қилинади:

— солиҳ банда бслиш;
— ота-оналарк ҳаққига дуо-истиғфорлар айтиш;
— ота-онасининг қариндош-уруғ, дссту биродарлари билан алоқани узмаслик;
— уларнинг ваъда-васистларини бажариш;
— уларга содиқ бслиш.

Ота-оналаримиз учун бажаришимиз зарур бслган баъзи вазифа ва одоблар мана шулардан иборат.

Yahshilikka boshlaydigan amallar.

Ota-onaga yahshilik qilish Alloh azza va jallaning ne'matidir. Bu ne'matni O'zi hohlagan bandalariga ravo ko'radi. Quyida, agar uni qattiq tutsak va amal qilsak, ota-onamizga yahshilik qilishga boshlaydigan amallarni sanab o'tamiz.

1.Allohdan yordam so'rash. Ya'ni, ibodat, duo qilish, buyurganini bajarish kabi go'zal amallar orqali. Balki shunda Alloh qo'llab, bizni ota-onamizga yahshilik qilishga boshlar.

2.Yahshilik qilishning fazilatlari va oq bo'lishning oqibatlarini tasavvur qila bilish. Zero, bu ikki narsa orasidagi farqni anglab yetish yahshilik qilishga va faqat shu yo'ldan yurishga chorlaydi.

3.Ota-onaning biz uchun qilgan xcizmatlarini tasavvur qilish. Ota-onalarimiz bizning dunyoga kelishimizga sabab bo'lishdi, bizga bor kuch va mehrlarini berib, katta bo'lgunimizcha tarbiya qilishdi. Farzand ota-onasiga qancha yahshilik qilsa ham, baribir ularning haqqini ado qila olmaydi. Mana shularni yodda  tutish insonni yahshilika boshlaydi.