Tarbiya atalmish ulug‘ yumush juda-juda nozik, go‘zal va injiq amallar tizimiga o‘xshaydi. Beshikdan to qabrgacha ilm o‘rganmoq da’vati nechog‘lik ibratli sanalsa, insonning dunyoga kelgan onidan hayotining intihosigacha «birni ko‘rib fikr, birni ko‘rib zikr» qilib yashamog‘i, ya’ni o‘zining ma’naviy olamini g‘uborlardan tozalab, yoritib bormog‘i ham yashamoq gashtining ajralmas bir qismidek, go‘yo.
Gap yana o‘quvchi-yoshlarimizning dunyoqarashlari shakllanishida ma’lum o‘rin tutuvchi tashqi ta’sirlar, aniqroq aytadigan bo‘lsak, daftar muqovalari yuzidagi yarashiqsiz suratu tasvirlar xususida. Gazetamiz bu xususda bir necha bor chiqishlar qildi. Mavzu atrofida gazetxonlarimizning fikr-mulohazalari e’lon qilindi. Ahvol birmuncha o‘nglanganday bo‘ldi, ya’ni savdo rastalarida o‘quvchiga xos va mos muqovali daftarlar ko‘rina boshladi. Lekin, bizni yana o‘ylashga, Siz aziz mushtariylarning e’tiboringizni qaratishga majbur etguvchi, daftar muqovasini afishalar taxtasiga aylantirayozgan holatlar, afsuski, takrorlanayapti. Ayniqsa, o‘quvchining asosiy quroli sanalmish daftar yuzidan hayosiz suratlarning o‘rin olishi va sinf xonalariga kirib borishi tashvishlanish, o‘ylash, xulosa chiqarish, amaliy harakatlarga boshlamog‘i shart bo‘lgan jihatdir.
— O‘g‘il-qizlarimiz foydalanishi kerak bo‘lgan daftarlar yuziga turli-tuman suratlar bosilishi bolalarimizning fikrini chalg‘itmaydimi? Bunday behayolikka indamay qarab turib bo‘ladimi axir?! — deb yozadi mehnat faxriysi, andijonlik Sadriddin Qambariddinov. — Men buni bir xuruj deb bilaman"¦
Darhaqiqat, muallif haq. Bu xuruj birovni urmoq yoki so‘kmoqdan-da xavfliroq. Bu xuruj turli ko‘rinishlarda bo‘lib, ma’naviyatning ildiziga bolta urmoq sari yo‘naltirilganga o‘xshaydi.
— Ko‘rib turganingizdek rasÂtalarimizdan muqovalari oddiy va qalin daftarlar o‘rin olgan, — deydi «Sharq ziyokori» ochiq aktsiyadorlik jamiyati kitoblar markazi menedjeri I.Ahatova. — E’tiborlisi, farzandlari maktablarda o‘qiydigan ota-onalar asosan ana shunday daftarlarni xarid qilishadi. Talabalarimiz esa yuzida turli rasmlar, san’atkorlarning suratlari bo‘lgan daftarlarni surishtirishadi"¦
O‘ylanib qolasan kishi, bo‘yi bo‘yimiz bilan tenglashib qolgan o‘g‘limiz yoki qizimizni tergash, uning harakatlarini nazorat qilish, qiziqishlariyu odatlariga e’tibor qaratish ham katta burchimiz ekanini unutib qo‘yyapmiz chog‘i ba’zan. Axir, biz «Sen falon yoshga yetding, ixtiyoring o‘zingda"¦» deydigan xalq emasmiz-ku?! Biz nafaqat farzandini uyli-joyli qilgan, balki o‘g‘il-qizlariga juft tanlashni davlat siyosati darajasiga ko‘targan, nevara-evaralarini qo‘lidan tutib ulug‘ ziyoratgohlarga boshlab borguvchi, qadriyatlarini boshida ko‘targan O‘zbekmiz. Jigarbandlarimizning nigohlarini, dillarini, tillarini har xil illatlardan himoya etmoq madaniyatimizning bir qirrasi sanaladiku? Yanglish qadamlar har xil illat va holatlar sabab tashlanmog‘i mumkinligini har lahza his etmoq ham tarbiya bobidagi ziyrakliklardan emasmi?!
Yunusobod tumanidagi «Universam» magazini qarshisidagi savdo rastalarini kuzatamiz: Yana o‘sha, ne ma’nini anglatayotgani mavhum bo‘lgan suratlar aks etgan muqovali daftarlar. Birida «NOTEBOOK» degan yozuv va badaniga turli yozuv va belgilar chizilib bir holatda o‘tirgan, bu tomonida esa «EMINEM» degan yozuv va yana yarim-yalang‘och sifat yigitlarning rasmi. Daftarning qaerdan chiqqani haqida hech qanday belgi yo‘q. Ikkinchi «LARA GROFT TOMB RAIDER» yozuvli daftarda esa yarim-yalang‘och qizning bir holatda to‘pponcha ushlab turgan holati. Unda Turkiyada ishlab chiqarilganlik belgisi bor. Sotuvchi yigitlarni suhbatga tortmoq bo‘lamiz. Ular o‘zlarini chetga tortishadi. Bu daftarlarni qaerdan olib kelib sotishayotgani haqidagi savolimiz esa javobsiz qoladi. Afsuski, bundayin munosabatga bir nechÂta nuqtada duch keldik. Taajjub, fikr aytmoq, vaziyatni anglatmoqdan nahotki savdo xodimi cho‘chisa?! Axir, vazifa, kasb taqozosi faqat pul topishu kun kechirmoqdan iborat emas-ku?! O‘z rastasini ma’nan yetuklikka xizmat qilguvchi mollar bilan to‘ldirish ham savdo madaniyatiga xizmat qilishini, bu esa halol mehnat qilishdek fazilatning bir qirrasi ekanini bu soha xodimlarining barchasi to‘liq angÂlasa, balki mavzumiz atrofidagi muammolarning yechim topishi osonroq kecharmidi?!
Toshkent shahridagi 1-maktabda bo‘lib mavzuimizga daxlÂdor vaziyatlar bilan qiziqqanimizda, tarix fani o‘qituvchisi Manzura Isaxo‘jaeva 5-sinf o‘quvchisi qo‘lidagi bir daftarni olib qo‘ygan ekan. Haqiqatdan-da daftar muqovasidagi rasmÂni ko‘rgan kishi ko‘zini yashiradi.
— Ota-onasini maktabga chaqirtirdim, — deydi muallima. — Nahotki, farzandiga shu daftarni o‘zlari sotib olib berishgan bo‘lsa. Ular bilan atroflicha gaplashib, bunday e’tiborsizliklar ham tarbiyaga ta’sir etishini anglatishga harakat qilaman.
Domlaning bu ish uslubini quvvatladik. Chunki yoshlar tarbiyasida asosiy mas’ullikni zimmasiga olgan ustozlar bu kabi qusurlarni bartaraf etishda ham sinalgan va sinalmagan usullardan foydalanishga burchdorlar.
Yunusobod bozori yonida joylashgan 595-do‘konda bo‘lganimizda, sotuvchi Zaynab Obidxo‘jaevaning fikrlari bilan qiziqdik:
— Varaqlari oppoq, sifatli daftarlarning ko‘pchiligi yuzida estrada xonandalari yoki teleseriallar qahramonlarining suratlari bosilgan. Mana bularning varaqlari xira"¦
Opa bilan daftarning u yoq-bu yog‘ini ag‘darib qaerdan chiqarilganligi haqidagi biror belgi yoki yozuvni topa olmaymiz. Shu o‘rinda haqli bir savol tug‘iladi: Nega peshtaxtalardan «egasi» noma’lum mahsulotlar joy olgan?! Dorixonada dorining, do‘konda xo‘jalik mollarining, qo‘yingki, oziq-ovqat turlarigacha tayyorlagan manzil-makonini sotuvchi aytib bera olsayu o‘quv quroli haqida do‘kondor «u yerdan oldim. Bu yerdan keltirishgan"¦» qabilida aylanma gap qilib o‘tirsa. Daftarlar yuzida jilmayib turgan san’atkorlar suratiga ko‘zim tushganda bir narsa meni o‘ylantiradi: falon xonandani qo‘shiqlari elga tanitgan, betakror iste’dodi e’zozli qilgan. Ular sahnalarga, teleekranlarga, yaxshi kunlarda davralarga juda yarashiqli. Lekin hamma narsaning chegarasi bor, deydilar. Ularning roziligi yoki ruxsatisiz daftarlar yuziga suratlarining chop etilishi bachkanalik emasmikan?! Komiljon Otaniyozov, Nasiba Abdullaeva, Muyassar Razzoqova, Zamira Suyunova singari xalqning yurak-yuragidan joy olgan ajoyib san’atkorlarimizning suratlari hech qachon o‘rinli, o‘rinsiz bosilavermasa ham mashhurligi, suyukliligi kamayib qolmagan! Shunday ekan, bugun darsda o‘quvchilar ermakka goh qoshini, goh labini bo‘yab o‘tirgan surat sohiblari ham bundayin beo‘xshov afishalarga muhtoj emasdirlar?
Mavzu atrofidagi kuzatishlarda oydinlashdiki, ayrim daftarlar sifat darajasi yuqoriligi sababli qo‘shni davlatlardan buyurtma asosida olib kelinayapti. Bunda esa o‘z vaqtida har bir turdagi daftar muqovasini alohida ko‘rish va tanlashning imkoniyati bo‘lmayapti. Natijada bizning mentalitetimizga umuman zid bo‘lgan tasvirdagi muqovali daftarlar savdoga chiqib ketayapti. Yana bir muammo: ayrim turdagi daftarlar qaerda va qachon ishlab chiqilganligi haqidagi ma’lumot mahsulotda qayd etilmayapti. Bu borada tegishli tashkilotlar qat’iy chora-tadbirlar ishlab chiqib, amalga oshishini nazorat qilmoqlari darkor. Shuningdek, daftarlar sifati ma’nosida qo‘yilayotgan talablar sirasiga, albatta, muqovalardagi tasvirlarning mazmun-mohiyati masalasini kiritmoq kerak.
"¦ Yana o‘sha og‘riqli mavzu — daftar muqovalaridagi afishalar masalasi gazetamiz sahifasidan o‘rin oldi. Siz bu haqda nima deysiz, muhtaram gazetxon?!
Oybuvi OChILOVA,
Manba: «Ma’rifat»
