КАМТАРЛИК БУЮК ФАЗИЛАТ.
Камтарлик ва тавозулик мўмин инсонга хос бўлган сифатлардан бўлиб, муқаддас Ислом дини таълимотида мўмин-мусулмонларни шу сифатга эга бўлишга тарғиб қилинади. Қайси бир инсонда камтарлик, камтаринлик сифати мавжуд бўлса у инсон нафақат эл-юрт олдида, балки Аллоҳ даргоҳида ҳам мақтовга сазовор бўлган инсондир.
Аллоҳ таоло камтар, тавозули инсонларни Қурони каримда ўзининг суюкли бандалари қаторида мақтайди. “Раҳмоннинг (суюкли) бандалари ерда тавозеъ билан юрадиган, жоҳил кимсалар уларга (бемаъни) хитоблар қилган вақтида ҳам “Омон бўлинглар”, деб жавоб қиладиган кишилардир”.
Анас ибни Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Пайгамбаримиз Муҳаммад (сав) “Албатта Аллоҳ таоло менга: бир-бирингизга нисбатан камтар бўлинг, токи бирон кимса бошқа бировга зулм қилмасин, деб ваҳий қилди" - дедилар.
Камтаринлик хислатига эга бўлган кишининг даражаси юқори, ҳурмати баланд, қадр-қиммати олий, Аллоҳ ҳузурида ва одамлар орасида иззати ва даражаси етук ва мукаммал бўлади. Ҳадиси шарифларда: “Садақа бериш билан молу дунёси камайиб қолмайди. Аллоҳ кечиримли банданинг иззатини зиёда қилади. Киши Аллоҳ учун тавозуъли бўлса, Аллоҳ таоло у банданинг даражасини кўтаради” - дейилади.
Ҳикоя қиладиларки: Умар ибн Абдулазизнинг саройига кечаси бир меҳмон келади. У зот мактуб ёзиб ўтирган эди. Чироғи ўчиб қолай деди. Меҳмони: “Туриб чироқни тўғрилаб қўяйми?”, деди.
“Меҳмонни хизматга қўйиш одамгарчилик одобидан эмас”, деб салтанат подшоҳи ўрнидан тураётганда, ҳалиги меҳмон: “Хизматчига билдирайми?” деди. Подишоҳ: “Йўқ қандай ҳожати йўқ, унинг биринчи марта ухлаб қолиши” деди-да ўзи туриб чироққа мой тўлдирди.
Меҳмон деди: “Эй Амирал мўминийн, ўзингиз овора бўлдингиз-а?”, Умар ибн Абдулазиз чиройли жавоб берди: “Борганимда Умар эдим, қайтганимда ҳам Умарман. Мендан бирор нарса камайиб қолмади. Одамларнинг энг яхшиси тавозуъли бўлганидир”.
Саҳобалардан Салмон Форсий (ра) камтарлик ва камтаринлик бобида беназир инсон эди. У Мадоин шаҳрининг волийси бўлган вақтда ҳам бу камтарлик уни тарк этмади. Волий бўлишига қарамай ўз қўли билан сават тўқиб тирикчилик қилар, эски ва дағал кийимларда юрар эди.
Кунлардан бир кун Салмон Форсий шаҳар четида елкасига анжир ва хурмоларни ортиб Шом вилоятидан келаётган бир мусофирга йўлиқди, у эса оғирлигидан толиққан эди. Эски кийимларда келаётган Салмон Форсийни кўриб ҳаммол деб ўйлади, чақириб юкларини юклайман, манзилга етганда ҳаққини бераман деб ҳаёл қилди.
Шундай ўйда Салмон Форсийни чақириб “Мана буни кўтар” деб юкини кўтартириб йўлга тушди.
Салмон Форсий йўлда учрашганларга салом берар, улар эса “Ҳазратимизга ҳам салом" дея жавоб қайтаришар эди.
Шундан сўнг шомлик мусофир бу сўзларнинг маъносини ўйлай бошлади. Бу пайтда эса одамлар Салмон Форсийнинг ёнига югуриб бориб: “Юкни менга беринг ҳазратим”дейишди. Шунда шомлик киши даҳшатга тушди. Билдики, қаршисида унинг юкини кўтариб келаётган киши Мадоин шаҳрининг волийси  Салмон Форсий экан. Бу ҳолатдан эсанкираб қолган шомлик юкни тезроқ ўз елкасига олишга уринди. Аммо у бош силкаб, “Йўқ, то манзилга етмагунча юкни бермайман” - деди.
Барчаларимиз камтарлик ва камтаринлик бобида бу зотлардан намуна олишимиз керак. Ўзбекистон халқ шоири Эркин Вохидов камтарлик борасида шундай шер айтганлар
Гарчи шунча магрур турса ҳам,  Пиёлага эгилар чойнак.
Шундай экан, манманлик нечун,   Кибру хаво нимага керак?
Камтарин бул, хатто бир қадам   Утма гурур остонасидан.
Пиёлани инсон шунинг-чун   Ўпар доим пешонасидан.
“Муҳаммад Солеҳ ҳожи” жоме масжиди ноиби Ж. Парпиев.

МУТАКАББИРЛИК ИЛЛАТДИР
Инсон зотига мутлоқ лойиқ бўлмаган ва уни дунёда хорлик сари етаклаб борадиган иллатлардан бири бу – кибрдир. Айрим салафи солиҳлар айтганларки, Аллоҳга осийлик қилиб содир этилган биринчи гуноҳ кибр хисобланади. Чунки кибри сабаб шайтон Аллоҳ таолонинг ғазабига дучори бўлди.
Аллоҳ таоло Қурони каримда марҳамат қилади  “(Ей Муҳаммад алайҳиссалом), эсланг, Биз фаришталарга Одамга таъзим қилинг дейишимиз билан улар саждага эгилдилар. Фақат Иблис кибр ва ор қилиб, кофирлардан бўлди” (Бақара сураси, 34 - оят).
Ўтмишда яшаб ўтган солиҳлардан Хотамул Асом (қ.с) шундай деганлар: “Гуноҳ содир бўлишининг 3 та катта сабаби бор:   1) Кибр    2) Ҳирс   3) Ҳасад”
Мусулмон инсон бундай иллатлардан сақланмоғи керак. Зеро Аллоҳ таоло бу каби ҳислат эгаларини севмайди. Қурони каримда: “Одамлардан (кибрланиб) юзингни бурмагин ва ерда кибру ҳаво билан юрмагин. Чунки Аллоҳ таоло кибр-ҳаволи, мақтанчоқ кимсаларни севмас” (Луқмон сураси 18 - оят).
Расулуллоҳ с.а.в. марҳамат қиладилар: “Аллоҳ таоло уч нафар  киишларга ғазаб қилади, лекин уч кишига янада қаттиқроқ ғазаб қилади:
1.   Кибрли инсонга ғазаб қилади, аммо камбағал бўлиб кибр қилганга янада қаттиқроқ ғазаб қилади.
2.   Бахилга ғазаб қилади, аммо бой бахилга янада қаттиқроқ ғазаб қилади.
3.   Фосиққа ғазаб қилади, аммо фосиқ чолга янада қаттиқроқ ғазаб қилади.
Аллоҳ таоло уч нафар  киишларни яхши кўради, лекин уч кишини янада қаттиқроқ яхши кўради:
1.   Тақводорни яхши кўради, аммо тақводор ёшларни кўпроқ яхши кўради.
2.   Сахийларни яхши кўради, аммо фақир сахийни кўпроқ яхши кўради.
3.   Камтарин инсонни яхши кўради, аммо бой бўла туриб камтарин бўлганни кўпроқ яхши кўради.”
Али ибн Ҳасан: “Мақтанчоқ мутакаббир инсоннинг ҳолидан ажабланаман. Ваҳоланки, куни кеча нутфа ҳолида  эди. Эртага эса,  қуртларга  ем  бўладиган маййитга айланади. Аллоҳнинг махлуқотларини кўра туриб, Унинг мавжудлигига шубҳа қилган одамдан ажабланаман. Қиёмат куни қайта тирилишни инкор қилган одамдан ажабланаман. Фақат ўткинчи дунё учун ҳаракат қилиб, охират ободлиги йўлида бирон амал қилмаган одамдан ажабланаман” деганлар.
Аллоҳ таоло барчаларимизни бу каби иллатлардан йироқ бўлишимизни насиб қилсин.
Муҳаммадийхон Хожиев.

Ичкилик
Ичкилик ҳаром эканлиги ҳеч кимга сир эмас. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам хамрни ёмонликларнинг онаси деганлар. Чунки инсон шароб ичиб маст бўлиб қолса, ҳар қандай ёмонликдан қайтмаслиги мумкин. Ҳолбуки, соғ пайтида ўша ишни қилишда уялади ва ҳадди ҳам сиғмайди. Аммо маст бўлиб қолса, ҳеч нарсадан тортинмай қолади.
Нақл қилишларича бир вақтлар бир зот шаҳар ташқарисидаги бир гўшада - насронийларнинг ибодат ва риёзат учун кирадиган ерларида яшар экан. Бир кун шайтон мусофир қиёфасига кириб, у зотникига меҳмон бўлибди. Уй эгаси унга таом манзират қилибди, лекин уч кун давомида меҳмон ҳеч нарса еб-ичмабди. Уй эгаси:
- Сен қандай одамсанки, еб-ичмай яшайсан? - дебди. Шайтон алдаб:
- Бир гуноҳ қилиб, сўнгра тавба қилгандим. Аллоҳ таоло мендан емоқ эҳтиёжини кўтарди, - дейиши билан обид:
- Ҳай, менга ҳам ўргат, мен ҳам еб-ичиш кулфатидан қутулай, - дебди.
Шайтон ҳам унга жавобан:
- Ё ичкилик ичиш, ё зино қилиш ёки бир одам ўлдириш лозимдир, - дебди. Бечора обид кўп ўйлаб, одам ўлдириш бўлмайди. Зино, у ҳам бўлмайди. Ичкилик... эй, бир оз ичаман, сўнгра тавба қиламан, энг осони шу», деб шароб ичибди. Бу орада шайтон қизи касал бўлган бир подшоҳнинг олдига бориб,
«Фалон жойда бир обид бор, нафаси жуда яхши, иншоаллоҳ у ерда қизингиз соғаяди», - деб подшоҳни алдабди.
Бир онда қизни аравага солиб, обиднинг уйига олиб келибдилар. Обид маст ҳолида қизни зўрлаб зино қилибди. Сўнгра қилганига пушаймон бўлиб, «Ишқилиб, подшоҳнинг хабари бўлмасин», деб ўйлаб ўгирганда, шайтон келиб:
«Уни ўлдириб, кўмишдан бошқа чора йўқ, қидиришса, уйга юбордик деймиз», дебди.
Шу сабаб бўлиб, бечора обид қотиллик ҳам килибди. Лекин қизнинг ўлдирилгани билиниб, кўмилган жойидан жасади чиқарилгач, обиднинг қатлига фармон берилибди...
(манба:МУҲАММАД ЗОҲИД ҚЎТҚУ. ИЧКИЛИК - ИЙМОН ЗАВОЛИ . Таржимон: Сайфиддин САЙФУЛЛОҲ)

Ҳабибуллоҳ Маҳмудов. Асака туманидаги Ҳазрат Усмон масжиди имом хатибининг ноиби

Меҳмон кутиш одоблари
Халқимиз меҳмондўстлиги билан бутун дунёга машҳур. Бу бизнинг қон-қонимизга сингиб кетган хислат.
Башарият тарихида меҳмондўстликка Иброҳим алайҳис салом асос солганлиги манбаларда баён этилади (http://islom.uz/view/mexmondostlik-xamda-mexmon-kutish-va-mexmonga-borish-odoblari):
Меҳмон деб аслида, бошпана, егулик ва ичгулик билан таъминлашингиз учун уйингизга мусофир ҳолда вақтинча нозил бўлувчи кишига айтилади.
Зиёфат, яъни меҳмоннавозлик ва меҳмон кутиш олийжаноб хулқлардан бўлиб, фозил кишилар бу нарсага қадим-қадимдан бери амал қилиб келадилар.  Халқимиз меҳмондўстлиги, меҳмоннавозлиги билан шуҳрат қозонган. Бирор ўзбек хонадони, оиласи йўқки, меҳмонни хурсандчилик билан кутиб олмаган, уйидаги бор неъматларни дастурхонга келтириб тўкмаган бўлса. “Меҳмон – отангдан улуғ”, “Меҳмон келар эшикдан, ризқи кирар тешикдан”,  “Меҳмон олдида ҳатто мушугингни пишт дема” каби мақол ва ҳикматлар бежизга айтилмаган.
Пайғамбарлар отаси Иброҳим Халилуллоҳ кишилик тарихида биринчи бўлиб меҳмоннавозлик асосларини ҳаётга татбиқ қилганлар. Бу ҳақда Аллоҳ таоло марҳамат қилиб бундай дейди:
яъни: “(Эй, Муҳаммад!) Сизга Иброҳимнинг азиз меҳмонлари ҳақидаги хабар келдими? Ўшанда улар (Иброҳим) ҳузурига кириб: «Салом!» –дейишганда, у ҳам: «Салом! (Булар) нотаниш қавм-ку!» – деди.
Сўнгра у аста оиласи олдига чиқиб, бир семиз бузоқни (сўйиб, пишириб) келтирди. Уни уларга яқин қилиб, «(Таомдан) емайсизми?» – деди
(Лекин овқатга қўл чўзишмагач) улардан хавфсирай бошлади. (Шунда) улар: «Қўрқмагин! (Биз фаришталар таом емаймиз)», – дедилар ва (Иброҳимга) бир доно ўғил (туғилиши) хушхабарини бердилар”. (Зориёт сураси)
Иброҳим (алайҳиссалом) чиройли меҳмон кутишда, ҳусни зиёфатда зарбул-масал этилганлар. Ривоятларда келишича, у киши уйларига қўққисдан бирор меҳмон келишига интиқ бўлиб яшардилар, ва бирор кун ҳам меҳмонсиз таомланмас эдилар. Агар хонадонларига меҳмон келиши узилиб қолса, бу ҳолатдан маҳзун бўлардилар. Шу сабаб ҳам ул зотни меҳмонларнинг отаси, деб аташарди. Шунингдек, у кишининг уйида тўртта эшик бўлиб, қайси эшикдан бирор меҳмон кириб келаркин, дея қараб ўтирар эдилар.
Кўплаб шарафли ҳадисларда меҳмонни иззат қилишга тарғиб ва ташвиқ қилинган. Жумладан, Абу Ҳурайра (разияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинган ҳадисда бундай марҳамат қилинади:
Яъни: “Кимки, Аллоҳга ва охират кунига иймони бўлса, бас, меҳмонини иззат-икром қилсин. Кимки, Аллоҳга ва охират кунига иймони бўлса, қариндош уруғлар билан силаи раҳм қилсин.  Кимки, Аллоҳга ва охират кунига иймони бўлса, яхшиликдан сўйласин, ёки жим турсин”. (Муттафақун алайҳ)

Исомиддин Сайфуллаев. Асака туманидаги Имом Муҳаммад жомеъ масжиди имом хатиби

Ҳазон бўлган умр
Ёшлар тарбияси бутун жамиятнинг зиммасидаги энг масъулиятли вазифаларнинг биридир. Айниқса бугунги глобаллашув дарида бу масала яна ҳам муҳимлиги аниқ ва равшан бўлиб турибди.
Тарбияининг икки жабҳаси мавжуд – бири тўғри йўлга йўналтириш, иккинчиси нотўғри йўллардан қайтариш. Бу икки йўналиш ҳам зарурлик жиҳатидан тенг мақомда ва бир-бирларига муттасил бўлса-да, хатарли йўллардан қайтариш барибир муҳимроқ кўринади. Ўша хатарли ва ҳалокатли йўлларнинг бири – ўз жонига қасд қилиш.
Бу нарса асосан ёшлар орасида тарқалган бўлиб, баъзан катта ёшлилар орасида ҳам учраб туради. Маълумотларга қараганда кейинги 15-20 йил давомида ўз жонига қасд қилиш ҳолатлар жаҳон миқёсида жуда ҳам кўпайиб кетган. Бутунжаҳон Соғлиқни  Сақлаш ташкилоти ҳудудий бошқармаларининг маълумотларига қараганда 15-24 ёш ўртасидаги ўсмирларда бу ҳолат жуда ҳам ортиб кетган. Ҳатто кейинги ўн беш йилда икки баробар ортиб кетган. Франсияда сўнгги 10 йилда 3 баробарга ортган.
АҚШда 15-19 ёшдаги ўсмирлар йигитларлар орасида ўз жонига қасд қилиш кейинги 30йилда 300 % га ўсган. Қизлар орасида 200 % га ортган. Полшада 12-20 ёшли ўсмирлар орасида бу кўрсаткич ўғил болаларда 4 баробар, қизларда 79 % ўсган. Мутахассисларнинг тадқиқотларига кўра ўз жонига суиқасд қилишнинг асосий сабалари ушбулардир:
1)   Психологик сабаблар;
2)   Жинсий ҳаётнинг эрта бошланиши ва ишқий муаммолар;
3)   Оиладаги муаммолар;
4)   Ичкилик ва гиёҳвандлик;
5)   Тушкунлик.
Бундан боқа саблар ҳам бор. Шуни ҳам эслатиб ўтмоқчимизки, бу фикрлар асосан Европа ўсмиршуносларининг фикрлари. Лекин энг этиборлиси шундаки, юқоридаги барча муаммолар бизларнинг ота-боболаримизнинг қонларига сингиб кетган инсоний эътиқодлар мажмуасининг сабоқлари билан ечилиши энг осон  ва тўғри йўлдир. Яъни оилада соғлом эътиқод асоси бўлган исломий тарбия орқали тушунчалар тўғри олиб борилса кўплаб муаммолар бартараф этилиши мумкин.
Инчунун, болалримиз яхши билишлари керакки, ўз жонига қасд қилишлик инсонни нафақат ширин ҳаёт кечириш завқидан маҳрум қилади, балки охирати учун ҳам катта зарар. Қуръони Каримда инсонни ўзининг яшаш ҳуқуқига тажовуз қилиши ман этилган. Жумладан:
وَلاَ تُلْقُواْ بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ
“Ўз қўлингиз билан ўзингизни ҳалокатга ташламангиз!” (Бақара. 195) ва шунингдек:
“Ўзингизни ўзингиз ўлдирмангиз, зероки, Аллоҳ Сизларни ўз раҳм ва шафқати ила яшашингиз учун дунёга келтиргандир”, деб марҳамат қилган. (Нисо. 29)
Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳам ўз ҳадиси шарифларида ўз-ўзини ўлдириш ҳаром эканлиги, бундай ишни қилган кишига охиратда қаттиқ азоблар бор эканлиги ҳақида айтиб ўтганлар. Жумладан:
“Кимки тоғ тепасидан ташланиб, ўз-ўзини ўлдирса, ўлгандан сўнг жаҳаннамда ҳам шу хил азобга гирифтор бўлади. Агар заҳар ичиб ўзини ўзи ўлдирса, жаҳаннамда ҳам абадий шу азобга мубтало бўлади. Кимки ўзини темир парчаси билан ўлдирса, у киши темир парча қорнига суқулган ҳолатда жаҳаннам ўтида абадий қолур”, деб марҳамат қилганлар.
Бошқа бир ривоятда эса: “Ўзини сувга ташлаб ёки осиб ёки куйдириб ўлдирган кишиларнинг ҳукми ҳам юқорида зикр қилинганлар билан баробардир”, деганлар. (Имом Бухорий ва Имом Муслим ривояти).
Имом Бухорий ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай дейдилар: “Аллоҳ таоло ҳадиси қудсийда марҳамат қилади. “Бандам ўз-ўзини ўлдириб, менинг унга берган умримга шукур қилмай шошилди. Шунинг учун унга жаннатни абадий ҳаром қилдим”.
Ҳа, шариатимиз кўрсатмаларида ҳар бир инсонинг жони, моли ва шаъни муқаддас ва ҳимоялангандир. Шундай экан ҳаётдан бемаҳал кўз юмиши мумкин бўлган ҳар қандай инсоннинг ҳаёти ҳеч кимни бефарқ қолдириши мумкин эмас. Жаноб Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам раҳматуллоҳи алайҳи марҳамат қилганларидек:
“Ҳар бир фарзанд мусулмончиликни қабул қилаверадиган табиат билан туғилади, лекин уни яҳудийга айлантириб юборадиган ҳам, насроний ёки мажусийга айлантириб юборадиган ҳам унинг ота-онасидир”. (Бухорий ривояти).
Ота-оналар фарзандларини кўча-кўйда беҳуда тентираб, бўлмағур, ножўя хатти-ҳаракатлар қилишдан сақлаб, кимлар билан алоқада бўлаётганларига ҳам бепарво бўлмаслиги керак.

Шаҳобиддин Парпиев. Асака туман бош имом хатиби

ҚИММАТБАХО НЕЪМАТ.
Аллоҳ таоло бу оламни тартиб ва интизом билан яратди. Унда кеча ва кундузи бор. Бирининг ўзинниг муддати ва яна бирисининг ўз вақти бор. Ушбу кеча ва кундузни соату дақиқаларга, сонияу нафасларга бўлди. Бандани ҳам Ўзи хоҳлаган хилқатда яратиб, унга ҳам бу дунёи фонийда бир қисқа вақтли, оз муддатли умр бериб чегаралаб қўйди. Ва бандаларининг ҳар бир ҳатти ҳаракатини, ҳар бир нафасини ва омонат қилиб берган умрни қандай ўтказганини банданинг ўзига исботлаш учун икки фаришта “киромайн котибайн”ларни ҳам яратиб, гувоҳ қилиб қўйди. Ҳатто қиёмат кунида ҳисоб-китоб қилиш учун, қани бандам вақт деган неъматимни қадрига етиб, умрини беҳуда ўтказмадимикин?!
Шунинг учун Аллоҳ таоло бизларга вақт деган неъматнинг нақадар буюк ва қадрли эканлигини билдириб, шундай дейди: “У доимо айланиб турувчи қуёш ва ойни ҳам сизлар учун бўйинсундирди (яъни, сизлар яхши яшашингиз учун тартиб-интизомга солиб қўйди). Яна У зот кеча ва кундузни сизлар учун бўйинсундирди. Шунингдек, сизларга барча сўраган нарсаларингиздан ато этди. Агар сизлар Аллоҳнинг неъматларини санасангизлар, саноғини етолмайсизлар” (Иброҳим сураси 33-34 оят)
Ва яна бошқа бир оятда: “У эслатма –ибрат олмоқчи бўлган ёки шукр қилмоқчи бўлган кишилар учун кеча ва кундузни (бир-бирнинг) ўрнини босувчи қилиб қўйган Зотдир” (Фурқон сураси 62-оят).
Дарҳақиқат, Аллоҳ таоло бу дунёни яратиб, умримизни режалаштиришимиз учун кеча ва кундуз қилиб қўйди. Одамзоднинг қадри нақадар буюклигига эътибор беринг. Ўзидан неча баробар катта бўлган қуёш ва ой сингари махлуқларни бани одамга хизмат қилдириб қўйганлиги вақтни нақадар қимматли нарса эканлигига далолат қилади.
Аллоҳ таоло вақтнинг аҳамиятлигини билдиришлиги учун Қуръонда бир неча вақт билан қасам ичган: "Тонгга қасам”, “Борлиқни ўз зулмати билан ўраб келаётган кечага қасам”, “Ёришиб – кўринган кундузга қасам”, “Чошгоҳ вақтига қасам”, “Асрга қасам”. Ўз ўзидан малум бўладики, агар Аллоҳ таоло ўзи яратган махлуқларидан бирининг номи билан қасам ичса, бу ҳолат бирор ҳодисага инсонларнинг диққатини қаратиш ҳамда ўша қасам ичилган нарсанинг қадри ва манфаати улуғлигини инсонларга билдириш эканини муфассирларимиз билдиришган.
Парвардигори олам буюрган ҳар бир ибодатнинг ўз вақти бор. Масалан 5 вақт намозни хоҳлаган пайтда ўқиса бўлавермайди. Ҳар бир амал вақтга боғлиқ, Аллоҳ таоло Қурони каримда шундай дейди: “Албатта, намоз мўминларга вақтида фарз қилингандир” (Нисо сураси 103-оят)
Пайғамбаримиз с.а.в.дан сўраганларида: “Ё Расулуллоҳ, Аллоҳ наздида қайси амал маҳбуб” деганларида, “Ўз вақтида ўқилган намоз”, деб марҳамат қилдилар.
Худди шунга ўхшаш Рамазон рўзаси бўлсин, Ҳаж бўлсин буларнинг барчасини ўзи белгилаб қўйилган маълум бир муддати бор. Ҳатто закотни ҳам ўз вақти бор, яъни бир йил тўлгандан кейин беради.
Вақтни энг қимматбахо эканига далиллардан яна бири бу ўтаётган вақти, умрни бирор бир нарса билан ҳам қайтара олмаслигимизда яққол намоён бўлади.
Мусулмонлардан ҳам қиёматда сўраладиган нарса бу умр ҳақида. Муоз ибн Жабалдан ривоят қилган ҳадисда: Пайғамбаримиз с.а.в. дедилар.  “Банда қиёмат куни 4 хислатидан сўралмагунча, бир қадам ҳам олдинга силжий олмайди: 1. Умрини нима билан ўтказгани? 2. Ёшлик даврида нима билан машғул бўлгани? 3. Молу дунёни қайси касб орқали тпгани? 4. Ўрганган илмига қандай амал қилгани?”
Ҳасан Басрий (р.ҳ) дейдилар: “Одамлар дирҳамларини йўқотишдан қўрқадилар, аммо вақтларни бой беришдан қўрқмайдилар”.
Демак бизлар ҳам ўтаётган вақти, умрни ғанимат билган ҳолда бу ўтаётган вақтлардан унимли ва манфаатли фойдаланишимиз, бехуда кераксиз нарсаларга сарфламаслигимиз лозим.
Жамолиддинқори Парпиев.

КАМТАРГА КАМОЛ.
Дунёдаги энг гўзал инсоний фазилатлардан бири, бу - камтарликдир. Камтар ва камтарин инсон қаерда бўлмасин инсонлар томонидан эъзозланган бўлиб, динимиз таълимоти мўмин-мусулмонларни шу сифатга эга бўлишга тарғиб қилади. Пайғамбаримиз (с.а.в) ўз ҳадисларининг бирида бундай марҳамат қилганлар: “Аллоҳ таоло менга: “Бир-бирингизга нисбатан камтар бўлинг, токи бирон кимса бировга нисбатан мутакаббирлик қилмасин, бирон кимса бошқа кимсага зулм қилмасин”, деб ваҳий қилди” (Имом Муслим ривояти).
Аллоҳ таоло Қурони каримда шундай марҳамат қилади. “Ўзингизга эргашган мўминларга қанотингизни паст тутинг, яъни уларга хуш хулқ билан камтарона муносабатда бўлинг” (Шуаро сураси 215 – оят)
Улуғ шайх Абдулқодир Гийлоний хазратлари ўзларининг “Мактубот” номли китобларида бандани камолотга етказадиган 10 та хислатни зикр қилиб, уларда бири тавозуълик-камтарлик ҳақида шундай дейдилар.
“Камтаринлик хислатига эга бўлган кишининг даражаси юқори, ҳурмати баланд, қадр-қиммати олий, Аллоҳ ҳузурида ва одамлар орасида иззати ва даражаси етук ва мукаммал бўлади. Тавозуълик хислатига эга киши ҳар бир инсонни ўзидан устун деб билиши, у инсоннинг даражасини Аллоҳ ҳузурида ўзиникидан устун бўлиши мумкин деб ҳисоблаши лозим. Агар унга ёш бола йўлиқса, “Аллоҳ йўлида гуноҳ иш қилмаган, Парвардигорга осий бўлмаган, мен эса Аллоҳга исён қилдим, шубҳасиз, у мендан авлороқ” деб билиши, агар ёши улуғ бир кекса учраса, “Мендан аввал кўпроқ ибодат қилган, албатта у мендан афзалроқ” дейиши. Фосиқ одам учраса, “У нодонлиги туфайли Худога қарши чиқиб гуноҳ қилаяпти, унинг ўлими ва оқибати қандай бўлади-ю, меники қандай бўлади?” деб билишлиги, кофирга йўлиқса, “Балки бир кун мусулмон бўлар-да, хайрли ишлар қилар. Мен бўлсам ёмонлик, куфр билан кетишим мумкин” деб ҳушёр тортиши керак”.
Абу Ҳурайра (р.а) дан ривоят қилинган ҳадиси шарифда Пайғамбаримиз Муҳаммад (с.а.в) шундай деганлар: “Садақа бериш билан молу дунёси камайиб қолмайди. Аллоҳ кечиримли банданинг иззатини зиёда қилади. Киши Аллоҳ учун тавозуъли бўлса, Аллоҳ таоло у банданинг даражасини кўтаради”.
Парвардигор олам камтарлик борасида Қурони карим талимотларида бизларга тарбия бериб шундай марҳамат қилади: “Одамлардан (кибрланиб) юзингни бурмагин ва ерда кибру ҳаво билан юрмагин. Чунки Аллоҳ таоло кибр-ҳаволи, мақтанчоқ кимсаларни севмас” (Луқмон сураси 18 оят)
Ҳикоя қилишларича: Замонанинг ўзининг чиройли хулқи ва тақвоси билан маълуму машҳур подшоҳларидан “Умар ус соний” иккинчи Умар лақаби билан танилган Умар ибн Абдулазизнинг саройига кечаси бир меҳмон келади. У зот мактуб ёзиб ўтирган эди. Шунда хонанинг чироғи ўчиб қолай деди.
-   Меҳмон: “Туриб чироқни тўғрилаб қўяйми?”, деди.
-      Подшоҳ “Меҳмонни хизматга қўйиш одамгарчилик одобидан эмас”, деб салтанат подшоҳи ўрнидан туради.
-   Меҳмон: “Хизматчига билдирайми?” “хизматчи чироқни тўғрилаб қўяди” деди. Подишоҳ: “Йўқ қандай ҳожати йўқ, унинг биринчи марта ухлаб қолиши” деди-да ўзи туриб чироққа мой тўлдирди.
Меҳмон деди: “Эй Подишоҳим, ўзингиз овора бўлдингиз-а?”, Умар ибн Абдулазиз чиройли жавоб берди: “Борганимда Умар эдим, қайтганимда ҳам Умарман. Мендан бирор нарса камайиб қолмади. Одамларнинг энг яхшиси тавозуъли бўлганидир”.
Дарҳақиқат, улуғ зотлар камтарлик борасида манашундай юксак мақом соҳиби бўлганлар. Камтаринлик инсоннинг гўзал фазилатларидан бири ҳисобланган. Бу хислат “Камтарга камол, манманга завол” каби халқимиз мақолида ҳам ўз аксини топган. Шунингдек, халқимиз шоирларидан бири камтарлик тўғрисида чиройли ташбеҳ қилиб хокисорлик ҳақида шеър битганлар:
Гарчи мағрур турса-да чойнак,
Пиёлага эгур бошини.
Бас, шундай экан манманлик нечун,
Кибр-ҳаво нимага керак.
Камтарин бўл ҳатто бир қадам,
Ўтма ғурур остонасидан.
Шунинг чун пиёлани инсон
Ўпар доим пешонасидан.
Муҳаммадийхон Хожиев.

КАМТАРЛИК ҲАҚИДА
Гарчи шунча мағрур турса ҳам,
Пиёлага эгилар чойнак.
Шундай экан, манманлик нечун,
Кибру ҳаво нимага керак?
Камтарин бўл, ҳатто бир қадам
Ўтма ғурур остонасидан.
Пиёлани инсон шунинг-чун
Ўпар доим пешонасидан.
1956

Эркин Воҳидов

Фатво бериш ҳақида
Фатов бериш масъулияти жуда ҳам оғир. Ҳар ҳандай шаръий ҳукм ҳақида пухта илмга эга бўлмасдан туриб унинг ҳукми ҳақида шахсий фикрни аралаштирмаслик керак. Лекин кўпчилик лим йўлига қўшилиб қолганлар аниқ ва тиниқ билмаган нарсаларига жавоб излаб, турли ўшанга ўхшаш фатволардан қиёс олишади. Киши китобда аниқ кўрмаган нарсаси ҳақида, яхшиси, билмайман дейишлигидан бошқа ҳеч қандай чора йўқ.
Оддий мисол келтирамиз, ҳозирги замон автомобилларини Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам давриларидаги уловларга қиёс қилиши учун ўша қиёсни китобда кўрган бўлишимиз шарт! Ўзимизча у ҳам минилади, бу ҳам минилади демаслигмиз керак.
Савол туғилиши табиий – замон тараққийлашган сари саодат асрида бўлмаган нарсалар пайдо бўлаверади. Биз нима дейишимиз керак, деган савол пайдо бўлади. Ҳа, Ислом ҳар замон ва ҳар маконга жавоб бера олади, лекин ўша фатвони айтгувчи уламолар бор. Уларнинг билим савиялари шунга муносиб. Ўшалар айтади. Биз, яъни тафсир, ҳадис, фиқҳ илмларини мукаммал эгаллай олмаган кишилар ўшаларга эргашамиз. Биров биздан савол берса айнан ўшаларнинг жавобларини айтишимиз кифоя.
Фатво ҳақида Фақиҳ Абу Лайс раҳимаҳуллоҳнинг “Бўстонул орифийн” китобидан иқтибослар келтирамиз (www.зиёуз.cом кутубхонаси):
Баъзи инсонлар фатво беришни макруҳ санашди.
Илм аҳлининг оммаси, агар фатво берувчи фатво беришга салоҳиятли бўлса, жоиз дейишган. Аввалги тоифанинг ҳужжати Набийдан (соллаллоҳу алайҳи васаллам) ривоят қилинган ушбу ҳадисдир: "Сизларнинг дўзахга журъатлиларингиз фатвога журъатлиларингиздир".
Салмон Форсийдан одамлар фатво сўра шганида: "Бу сизларга яхши, менга ёмон", деганлар.
Абдураҳмон ибн Абу Лайло айтадилар: "Расулуллоҳнинг (соллаллоҳу алайҳи васаллам) асҳобидан юз йигирматасини кўрдим. Уларнинг муҳаддиси ҳам, муфтийи ҳам ўзидан кўра, биродари ҳадис айтиб, фатво беришини истарди".
Ибн Сийрин айтадилар: "Ҳузайфа ибн Ямон: "Учта киши инсонларга фатво беради. Қуроннинг насх бўлган оятларини биладиган киши, ёки чорасиз қолган амир, ёки фатво сўралган аҳмоқ", дедилар".
Ибн Сийриндан бирон нарса ҳақида сўралса: "Мен (бу) аввалги иккаласи ҳам эмасман, учинчи бўлишни ҳам ёмон кўраман", деб қўяр эдилар.
Фатво беришни мубоҳ деганларнинг ҳужжати Абу Ҳурайра, Зайд ибн Маъбадлар айтган ушбу ҳадисдир: Улфа айтадиларки: "Биз Пайғамбарнинг (соллаллоҳу алайҳи васаллам) ҳузурларида эдик. Бир киши туриб:
"Аллоҳ сизни мақтасин, бизнинг орамизда Аллоҳнинг китоби билан ҳукм қилинг", деди. Унинг хасми (адоватчиси) туриб – у ундан фақиҳроқ эди:
"У рост гапирди, бизнинг орамизни Аллоҳ таолонинг китоби билан ҳукм қилинг, менга изн берсангиз, айтаман", деди. Набий унга рухсат бердилар. У киши айтди:
"Менинг ўғлим бу кишига хизматчи эди. Ўғлим унинг аёли билан зино қилди. Унга юзта қўй ва бир хизматчини фидя бердим. Сўнг илм аҳлидан бу ҳақда сўраганимда, ўғлим зиммасига юз дарра ва бир йил сургун, унинг аёли зиммасида ражм (тошбўрон қилиниш ) борлигини айтишди", деди"...
Бу ҳадисда фатво беришнинг жоизлигига далил бор. Чунки у киши: "Илм аҳлидан сўрадим, улар менга хабар бердилар", деб айтганида Расулуллоҳ инкор қилмадилар. Яна ўйлаб кўр, бу хабарда фатво беришнинг жоизлигига бошқа бир далил ҳам бор. Гарчи бошқа билимлироғи бўлса ҳам, улар фатво беришяпти ва Набий (соллаллоҳу алайҳи васаллам) замонларида фатво беришяпти! Қуйидаги ҳадис Али ибн Абу Толибдан (розияллоҳу анҳу): У кишидан туяқушнинг тухумини синдириб қўйган муҳрим (эҳромдаги киши) ҳақида сўрашганида, ҳар бир тухумга туянинг боласини қурбонлик қилишни буюрдилар. Сўраган киши Пайғамбарга (соллаллоҳу алайҳи васаллам) келиб, буни хабар берганида, Расулуллоҳ унга:
"Алидан эшитганинг эшитганинг. Лекин шошил. Ҳар бир тухум учун бир мискинга таом беришинг вожиб", дедилар.
Абу Ҳурайрадан денгиз ҳайвонини овлаб сўйилса, эҳромли киши уни еса, ҳалолми, деб сўрашганида, жоиз, деб айтганлар. Абу Ҳурайра Умарга бу ҳақда хабар берганларида, у зот:
"Агар бундан бошқасини айтганингда, сени фалон-фалон қилардим", деганлар. Чунки саҳобалар воқеаларга ҳадислар билан фатво берардилар. Шундай қилиб, фатво беришни мусулмонлар мерос қилиб олганлар. Чунки Аллоҳ таоло:
"Бас, агар ўзларингиз билмайдиган бўлсангизлар, аҳли илмлардан сўранглар!" (Анбиё,7), деб айтган.
Аллоҳ таоло жоҳил (билмайдиган) кишиларга уламолардан сўрашга буюрган бўлса, уламоларга ҳам сўралган нарсаларининг хабарини беришни амр этгандир.
Ҳикоя қилинишича, бир тўп одам учта оқилнинг қайси бири ақллироқ эканини билмоқчи бўлишди. Хулоса шу бўлдики, инсонларнинг энг ақллиси билган нарсасини гапирадиган киши экан.
Фақиҳ Абу Лайс Самарқандий (раҳимаҳуллоҳ) айтадилар: Абу Ҳанифа ва у зотнинг икки соҳиби (Абу Юсуф ва Муҳаммад) сўзларини, улар қаердан гапирганини билган ва инсонларнинг муомалаларини ўрганган кишигина фатво берса, дуруст бўлади. Агар киши уламоларнинг сўзларини ўргангану, инсонларнинг муомалалари ва мазҳабларини ўрганмаган бўлса, бир масала ҳақида сўралганида, одамларнинг мазҳабларини ўзлаш тирган уламолар бу масалага иттифоқ қилганини билса, бу мумкин, бу мумкинмас, деб айтса, унинг сўзи ҳикоя тариқасида бўлиб, зарари йўқ. Агар уламолар ихтилоф қилган масала бўлса, бу фалончининг қавлида жоиз, деб айтишида ҳам зарар йўқ. У ўзича бир сўзни ихтиёр қилиши мумкинмас. Уламоларнинг ҳужжатларини билмаса ҳам, уларнинг фатволари билан жавоб беради.

Сотволдиев Ҳусанбой. Асака туманидаги Икром ҳожи жомеъ масжиди имом хатиби

КЎЗ ЁШЛАРИ
Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу айтганлар: “Кўп йиғлаш - Аллоҳдан қўрқишнинг зийнати”.
Айрим донолар айтибдилар:
“Қалб нурини мавъиза ва Қуръон тиловатидан ахтардим, лекин уни тафаккур ва йиғида топдим”. (Мунаббиҳот. Шайх Аҳмад ибн Ҳажар Али ал-Асқалоний. www.зиёуз.cом кутубхонаси)
Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи ва саллам етти тоифа инсонлар қиёмат кунида Аршнинг соясида бўлишини айтиб, шулардан бири:
(ورجل ذكر الله خالياً ففاضت عيناه )
 “Аллоҳни холи эслаб, кўзлари ёшга тўлган киши” деганлар. (Бухорий ривояти)
Ривоят қилинишича: «Қиёмат куни тоғдек бир оташ парчаси жаҳаннамдан чиқиб Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам умматлари томон ҳужум қилади. Жанобимиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам умматларини бу оловдан қутқармоқчи бўладилар. Олов эса ҳеч ўчмайди. Жанобимиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам Жаброил алайҳиссаломни чақирадилар. Жаброил алайҳиссалом озгина сув келтириб берадилар. Ва:
"Буни олов устидан тўкинг!" дейдилар. Жанобимиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам у озгина сувни умматлари устига келаётган оловга сепадилар, олов дарҳол сўнади. Шунда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам Жаброил алайҳиссаломдан:
"Ё Жаброил, оловни дарҳол сўндира олган бу сув қандай сув эди?" деб сўрайдилар.
Жаброил алайҳиссалом:
"Бу сизнинг умматингиз тўккан кўз ёшлари, ёлғиз қолганларида Аллоҳ қўрқувидан оқизган кўзёш сувлари эди. Аллоҳ таоло бу кўз ёшларини қиёматга қадар сақлашимни менга буюрди! Мен ҳам Сиз учун муҳофаза қилдим", дейдилар». (Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи ва салламни йиғлатган ҳодисалар. www.зиёуз.сом кутубxонаси)

Муҳаммадсобир Иминов. Асака туманидаги Ҳазрат Умар масжиди имом хатиби