Ўқувчига эслатмалар

Инсоннинг тилсиз ҳайвондан фарқлаб турувчи асосий сифат бу илмдур. Илм олиш дунё ва охиратнинг сабабига етказгувчи омилдур. Фақат ундан тўғри фойдаланмоқ керак. Бунинг учун эса, энг аввало ўқишни бошлашдан олдин ва ўқиш даврида ниятни чиройли қилиш керак.
Шуни ҳам унутмаслик керакки, илмларнинг деярли ҳаммаси ҳам фойдали. Охират илми де ҳисобланадиган шариат илми ҳам, дунёвий илм деб ҳисобланадиган бошқа фанлар ҳам аслида бирдур. Фақат нисбатан иккига ажратилади.
Улуғ ватандошимиз Абу Лайс Самарқандий раҳимаҳуллоҳ “Бўстонул орифин” китобида баён қилишича толиби илм илми билан фойдаланиши ва ўзидан ўрганаётган кишига фойда беришни ният қилиши лозим. Бунинг учун тўртта нарсани қасд қилиши лозим:
1. Илм олиш билан жоҳиллик, яъни илмсизлаикни кетказиш. Чунки Аллоҳ таоло Зумар сурасида биладиганлар билан билмайдиганлар баробар бўлмаслигини таъкидлаган.
2. Илми билан халққа фойда келтиришни ният қилиш. Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи ва саллам: "Инсонларнинг энг яхшиси инсонларга фойдаси тегадиганидир" деганлар.
3. Таълим олиш билан илмни тирилтиришни ният қилиш . Чунки инсонлар таълим олишни ташлаб қўйса, илм кетиб қолади. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам: "Илм кўтарилишидан олдин илмни ўрганинглар", деб айтганлар.
4. Таълим олиш билан бирга илмга амал қилишни ҳам ният қилиш. Чунки илм амал учун асбобдир ва амалсиз асбобни талаб қилиш беҳуда ишдир.
Дебдларки, амалсиз илм уволдир, илмсиз амал залолатдир. Таълим олувчи Аллоҳ таолонинг розилигини, охират диёрини талаб қилиши, лозим. Шунда дунё ва охиратда обрў олур.
Мабодо киши ниятини тўғирлашга қудрати етмаса ҳам, илмни ташлаб қўймагани афзал. Чунки таълим олаверишлик натижасида нияти ҳам тўғирланиб қолиши эҳтимоли бор.
Илм толиби илм учун сафарга чиқишни хоҳласа, ота-онасининг рухсати билан чиқиши афзал бўлади.
Таълим олгувчи бирорта фарзни тарк қилиши ёки уни вақтидан кечиктириши дуруст эмас. Илм олиш сабабли бировга озор бериши ҳам лойиқ бўлмайди. Агар шундай қилса, илмнинг баракаси кетади.
Илм олгувчи илмида бахиллик қилмаслиги лозим. Ундан кимдир китобини ёки масалани тушунишга ёрдам беришини сўраса бахиллик қилмаслиги керак. Чунки у таълим олиш билан келажакда халққа фойда келтиришни қасд қилгандир. Шунинг учун бу ҳолатда фойда беришдан тийилиши унга муносиб эмас.
Таълим олгувчи илмни ҳурмат қилиши керак, китобни ерга қўйиши, ифлос қўллар билан ушлаши муносиб иш эмас, балки таҳорат билан тутиши лозимдир. Таълим олувчи ейиш, ичиш, ухлашдан бўлган насибасини ташлаб ҳам юбормаслиги, шунингдек, ҳашаматли ҳаётни орзу ҳам қилмаслиги керак. У инсонлар билан чиройли муомала қилиши, улар билан аралашиши, қўшилишни камайтириши ва ўзига тегишли бўлмаган нарсалар билан шуғулланмаслиги лозим.

Асака туманидаги Муҳиддин саҳҳоф жомеъ масжиди имом хатиби Фармонов Абдураззоқ

ИСЛОМ ПОКЛИК ДИНИДИР
Мусулмон инсоннинг одобларидан бири доимо покиза ва озода юрмоқлиги ҳамда атроф муҳитини тоза сақламоғидир.
Ислом динида мусулмонларнинг покиза, тоза бўлишларига, ҳамиша ҳар жойда пок юриштуришларига катта эътибор билан қаралади. Чунки бу - Аллоҳ таолонинг буйруғи, Пайғамбаримиз Муҳаммад (сав) нинг насиҳатлари ҳам шундай!
Поклик – мўминнинг кўзгуси ҳисобланади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳадисларидан бирида,
الطهور من الإيمان
“Поклик – иймондандир”, деганликлари, мусулмонларнинг тозалик ва озодаликка эътибор беришлари нақадар муҳим эканини билдиради.
Сабаби, Ислом дини покизалик, гўзаллик устига қурилгандир. Зеро покиза одамдан ифлослик, разиллик чиқмайди, покиза озода инсоннинг дуоси ижобат бўлади. Бунинг далили сифатида ҳадисларда шундай келтирилади.
عن أبي هريرة قال قال رسول الله صلى الله عليه وسلم يا أيها الناس إن الله طيب لا يقبل إلا طيبا وإن الله تعالى أمر المؤمنين بما أمر به المرسلين فقال " يا أيها الرسل كلوا من الطيبات " وقال " يا أيها الذين آمنوا كلوا من طيبات ما رزقناكم " [ البقرة : 57 ] ثم ذكر الرجل يطيل السفر أشعث أغبر يمد يديه إلى السماء يا رب يا رب ومطعمه حرام ومشربه حرام وملبسه حرام وغذي بالحرام فأنى يستجاب لذلك
Абу Ҳурайра (ра) дан ривоят қилинади: Росулуллоҳ (сав) дедилар: Албатта Оллоҳ таоло покдир ва фақат покиза нарсанигина қабул қилади. Албатта Оллоҳ таоло Пайғамбарларига буюрган нарсани мўминларга буюрди. “ Эй Пайғамбарлар, ҳалол –пок таомлардан енглар ва солиҳ амаллар қилинглар” “Ей мўминлар, сизларга ризқ қилиб берганимиздан покизаларини енглар” (Бақара сураси 172) Сўнгра пайғамбаримиз (сав) узоқ сафарда юрганидан сочлари тўзғиб, кир бўлиб кетган бир кишини эсладилар. У инсон қўлини осмонга кўтариб; парвардигорим парвардигорим! Деб дуо қилмоқда. Бироқ унинг егани ҳаром, ичгани ҳаром ва ҳаром билан озиқланади. Шундай экан қандай унинг дуоси ижобат бўлсин.
Демак ҳадисдан тозалик нақадар муҳумлиги ҳатто дуо ижобат бўлишлигини асосий сабабларидан бири эканлиги малум бўлади.
Ислом дини мусулмонларнинг тоза, пок бўлишларини таъминлашда энг майда-чуйда “икир - чикир” ларгача аралашган. Пайғамбаримиз (сав) суннатлари орқали бу соҳадаги ёъл-ёъриқ ва кўрсатмаларни кўрсатиб берганлар.
Ислом динида ҳар етти кунда бир маротаба ювунишлик суннат, эр-xотин муносабатидан кейин, булғаниб қолганда ҳам ғусл қилиш вожиб амал ҳисобланади. Шунингдек мўйловларни қисқартириш, тирноқ олиш, қўлтиқ ва киндик ости мўйларини тозалаш, xатна қилдириш, мисвок тутиш каби ишлар мусулмонларга шарт қилиб қўйилган.
Жумладан оғиз ва тишларни тоза тутишга яъни оғизни ҳушбўйлигига ҳам алоҳида эътибор берилган. Динимизда “арок” дараxтининг шоxчаларидан тайёрланган маxсус тиш тозалаш воситаси бўлган мисвокдан фойдаланиш суннатдир. Пайғамбаримиз алайҳиссалом ўзларининг ҳадисларининг бирида:
السواك مطهرة للفم مرضاة للرب
Мисвок оғизни поклагувчи Парвардигорни рози этгувчидир – деганлар.
Яна бир ҳадисда эса
لولا أن أَشَقَّ على أُمّتي لأَمَرتُهم بالسِّواك مع كُلّ وضوء
“Агар умматимга машаққат бўлмаганида эди, ҳар бир таҳорат пайитида мисвок қилишга (яъни, тиш тозалишга) буюрар эдим”, деб таълим берганлар.
Мисвок анашу даврнинг ўзига xос бўлган тиш тозалашлик усули бўлиб бугунлик кунда ҳам унинг нақадар фойдали эканлиги илм фанда ўз исботини топмоқда.
Буларнинг барчаси мусулмонларни тозаликка озодаликка этибор бершлиги муҳумлигини англатади.
Мисол учун айтадиган бўлсак, ҳозирги замонавий тиш чўткалари ғарбда 1806 йилдан урфга кира бошлаган. Мусулмонлар кунига бир неча марта ювиниб, тозаланадилар. Ҳафтасига албатта ҳаммомда ёки уйларида ғусл қиладилар. Кийимларини, ҳовли-жойларини, ибодат ўринларини тоза тутадилар. Чунки бу – Исломнинг талаби. Ислом эса – тозалик дини, назофат дини, покизалик эса – диннинг ярмидир.
Тариxга назар соладиган бўлсак. Қадимдан мусулмонлар тозалик ҳақида ана шундай бош қотириб юришганида, Оврўпада кишилар ювинмасдан, йилига бир марта паxтани ҳўллаб артинишган, чўқинтириш пайтидаги маxсус “вафтиз” сувининг таъсири кетиб қолмасин, деб сувдан сесканишган. Ҳаттоки, машҳур Версал саройида умуман ҳожатxона бўлмаган. Ўрта асрлар Франтссиясида сарой ва театрларнинг бирортасида ҳожатxона бўлмаган бир пайтда Истанбулда 1400 га яқин шундай жой бўлган.
Ўша пайтларда Оврўпада оқар сувда, ҳаммомларда ювиниш нималигини билишмасди. Аммо шу даврда Марказий Осиёга сафар қилган сайёҳлардан бири Самарқанд шаҳрига шундай таъриф берганди: “Шаҳарда карвонсаройлар иккита, машҳур ҳаммомлар учта бўлган. Улардан иккитаси “Xўжа Аҳрор ҳаммомлари”, учинчиси эса Ҳаммоми Мирий, деб аталган”.
Бу каби мисоллар ва далиллардан малум бўладики ислом дини тозалик озодалик поклик дини. Мусулмон инсон ҳам доимо покиза озода бўлиб юришлиги бугунги кун талаби бўлиши билан бир қаторда, динининг кўрсатмасидир.
"Муҳаммадсолиҳожи" жоме масжиди ноиби имоми Жамолиддинқори Парпийев “Ислом xазораси” китоби асосида.

ISLOMDA ILMGA E’TIBOR.
   Barchamizga ma’lum, Islom dini ilm  marifat dini hisoblanadi. U ilm hox dunyoviy hox uxroviy bo’lsin albatta bu insonlarni saodatiga hizmat qiladi. Islom diniga va musulmonlarga ta’na tanqid toshlarini otayotgan insonlar holisona nazar bilan, musulmonlarning muqaddas kitobi Quroni Karimga murojaat qiladigan bo’lsalar Islom dini ayni ilm marifat dini ekanligini tushunib yetadilar.
   Payg‘ambarimiz Muhammad (sav) ga nozil qilingan ilk vahiy Allohning “O’qi!” degan farmoni ilohiyyasi bilan boshlanganligi shuningdek, “Ilm” so‘zi musulmonlarning muqaddas kitobi Qur’oni karimning 811 joyida turli ma’nolar bilan kelganligi buning isboti hisoblanadi.
   Hadisi shariflarda ham ilm talab qilishlik har bir muslim va muslimaga farz qilingani hatto Sin davlatidan bo’lsa ham ikm talab qilishlikka chaqirilganligini ko’ramiz.
   Islom tarixiga murojaat qiladigan bo’lsak. Payg‘ambarimiz Muhammad (sav) ning davrlarida bo’lib o’tgan Badr urushida musulmonlar qo'liga asir tushgan mushriklardan to'lov berishga imkoni yo'qlari ham bor edi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ular uchun ham ozodlikka chiqish yo'lini ochib berdilar. Bu yo'l dunyo tarixi mislini ko'rmagan yo'l edi. Payg'ambar sollallohu alayhi vasallam mazkur asirlar, musulmonlarning bolalaridan o'n kishiga o'qish-yozishni o'rgatib qo'ysa, ozod bo'lishlarini e'lon qildilar. Asirlar ozodlikka chiqish yo'lida musulmon yoshlarga o'qish va yozishni ta'lim bera boshladilar. Keyinchalik, Payg'ambar sollallohu alayhi vasallamga nozil bo'lgan vahiyni yozishga mutaxassis bo'lgan, Hazrati Abu Bakr va Hazrati Umar roziyallohu anhular paytida Qur'oni karimni jamlashda asosiy o'rin tutgan sahobiy Zayd ibn Sobit roziyallohu anhu xuddi o'sha asirlardan o'qish-yozishni o'rgangan musulmon yoshlardan biri edilar.
   Fransiyalik olim Jolivet Kostelot o'zining “Tarix qonuni” kitobida bunday yozadi: “Payg'ambar vafotidan keyin arablar katta taraqqiyotga erishdilar. Islom yoyilishi zamon talabi edi. Shu bois musulmonlar taraqqiyoti juda tezlab ketdi. Natijada aqlni lol qoldiruvchi Islom madaniyati yuzaga keldi. Islom madaniyati hamma joyga yoyildi. Islom madaniyatining asari san'at, adabiyot, she'r va ilmlarda aks etdi.
   Qadimdan Musulmonlarchalik ko'p olim yetishtirgan millatni tarix bilmaydi. Shuningdek, ilm o'rganuvchilar ham ko'p bo'lgan. Bu holatni yaxshilab o'rgangan g'arblik sharqshunoslardan biri insof qilib “Musulmonlar barcha a'zolari madrasaga qatnaydigan butun boshli bir millat bo'lgan”, deb yozgan. Musulmon hokimlar va boylar ham ilm yo'lida xizmat qilish uchun katta himmat ko'rsatishgan. Nafaqat ular balki, har bir musulmon shaxs ilm yo'lida qo'lidan kelgan ishni qilgan.
   Dehqonlar madrasalarning vaqf yerlarida navbat bilan fiisabililloh-xolis, haq olmay ishlab berganlar. Hunarmandlar hunari bilan, chorvadorlar chorvasi bilan, xullas, har kim o'z imkoniga qarab bu ishga ozmi ko'pmi hissasini qo'shgan. Shunday qilib xalq ilmiy ishlarni yo'lga qo'yishda faol qatnashgan. Ularning bu ishlarda fidokorlik ko'rsatishdan birdan-bir maqsadlari doimiy ravishda savobi uzilmay yetib turadigan amallar bo'lgan. Alloh taolo, albatta ularni noumid qilmagan.
   Misol uchun, yurtimizdan yetishib chiqgan ulug’ alloma Muhammad Al- Xorazmiy algebra faniga asos soldi, “algebra” istilohi uning “Al-kitob al-muxtasar fi hisob AL-JABR al-muqobala” risolasidan olingan. Olimning nomi esa “algoritm” shaklida fanda abadiy o‘rnashib qoldi. U zotning “Zij”i Ovro‘pada ham, Sharqda ham falakshunoslik (astronomiya) rivojlanishiga katta turtki bo‘ldi. Allomaning arifmetikaga oid risolasi XII asrdayoq Ispaniyada Seviliyalik Ioann tomonidan qayta ishlanib, shu asosda darslik yozilgan.
   Algebraga doir yana bir risolasi ham 1145 yili Seviliyada Robert Chester tomonidan lotinchaga tarjima qilingan. g‘arb olimi J. Sarton o‘zbek olimini “o‘z davrining eng buyuk matematigi va agar barcha shart-sharoitlar nazarga olinsa, davrlarning ham eng buyuklaridan biri”, deb atagan.
   Shuningdek Ahmad al-Farg‘oniyning asosiy falakshunoslik asari “Samoviy harakatlar va umumiy ilmi nujum kitobi” XII asrda boshqa Ovro‘pa tillariga tarjima qilinib, “Alfraganus” degan lotincha nom bilan g‘arb universitetlarida bir necha asr mobaynida astronomiyadan asosiy darslik sifatida o‘qitilgan.

   Yana bir olim Abu Nasr Forobiy G‘arbda “Sharq Arastusi” nomi bilan mashhur bo‘lgan va uni Arastu (Aristotel)dan keyingi “Ikkinchi muallim” deb atashgan. Xozirda Abu Nasr Forobiy, Abu Ali ibn Sino, Abu Rayhon Beruniy kabi mitafakkir olimlarning asarlari butun dunyo bo’ylab o’rganilmoqda. Bizlar manashunday buyuk olim va allomalarni vatandoshi bo’lganimizdan faxrlanishligimiz hamda bularni ilmiy meroslarini o’qib o’rganmoqligimiz lozim.

   Ha o’tgan musulmon olimlari shuningdek yurtimizdan yetishib chiqgan Allomalar butun dunyo ilm faniga, madaniyatiga ilmiy rivojiga juda katta buyuk xizmatlarni qilib o’tganlar. Alloh bu zotlardan rozi bo’lsin ilmlaridan barchamizni baxramand aylasin
   
   “Muhammadsolihoji” jome masjidi noibi imomi Jamoliddinqori Parpiyev “islom hazorasi” kitobi asosida.

ISTEDOD - BUYUK FAZILAT.
Istedod insonniong o’ziga xos tabiy sifati bo’lib uning faoliyati ijtimoiy jamiyatda namoyon bo’ladi. Istedod Alloh taoloning insonga bergan inomidir. U shunday bo’lishiga qaramay kishilik jamiyati bilan bevosita bog’liq insonlarga xos fazilatlardandir. Manaviayati, madaniyati rivojlangan jamiyatda har qanday istedod shakllanadi kamol topadi.
Istedod – xalq boyligi uni asarab avaylash, to’liq nomoyon bo’lishi uchun barcha shatr vsharoitlarni yaratish kerak. O’tmishda sharq madaniyatining, manaviyatining yuksalishi va uni butun dunyoda tanilishida istedodli insonlarni hissalari beqiyosdir. Betakror insoniy zakovat va istedod egalari bo’lgan Abu Nasr Farodiy, Muhammad Muso al Xorazmiy, Ahmad Farg’oniy, Abu Aliy inb Sino, Abu Rayxon Beruniy, Alisher Navoiy, Mirzo Ulug’bek, Zahiriddin Muhammad Bobur xazratlari kaibi buyuk insonlar Movorounnahrning dovrugini butun dunyoga tanitdilar.
Istedod jamiyatning manaviy omili hisoblanganligi sabab, yurtimnizda yoshlarimiz orasida yosh istedod egalari uchun barcha imkoniyatlar, shart sharoitlar muhayyo qilindi, buning samarasini bu yilgi yozgi Rio alimpiada o’yinlarida yaqqol kop’rishimiz mumkin.
Shayx Sadiy Guluston asaridagi hikoyalarining birida shunday keltiradi. Bir podishoh o’glini bir olim tarbiyasiga topshirib: “Bu sizga omonat, o’z farzandlaringizni qanday ta’lim tarbiya bersangiz bunga ham shunday talim tarbiya bering” - debdi. Olim shaxzodaga bir necha yillar davomida zaxmat chekib talim tarbiya beribdi. Olimning barcha shogirtlari salohiyatli zehn zakovatli bo’lib ulg’aygan bo’lsada, lekin barcha mexnatlari zoye ketib shohning o’glidan salohiyatli odam chiqmadi. Buni ko’rib podishoh olimni koyib “siz vadangizni buzib, vadangizga vafo qilmadingiz” – debdi. Shunda olim “Ey podishohim tarbiyani qoidasi bir hil bo’lur va lekin istedod esa turlicha erur” degan ekan.
“Mirza Xoliq ota” jome masjidi imomi Muhammadiyxon Xojiyev.

INSONPARVARLIK.
INSONPARVARLIK.
Qadim – qadimdan o’zbek xalqining qon qoniga singgan go’zal va milliy ananalaridan biri insonparvarlikdir. Bu esa jamiyatdagi yakka yolg’iz insonlarga, nogironlarga, serfarzand oilalarga va yordanga muxtoj boshqa insonlarda xurmat – etibor va xayr – sahovat ko’rsatish o’z aksini topadi.
Insonparvarlik va bag’rikenglik – bu o’zbek xalqining milliy ruhiyatini ajralmas fazilatidir. Shafqatsizlik va zo’ravonlik uning tabiatiga yotdir. Bizning xalqimiz o’zining voqealarga boy ko’p ming yillik tarixi davomida ko’p narsalarni boshidan kechirdi – madaniyat, ilm fan sohalarida dunyo tamaddunuga beqiyos allomalarni yetishib chiqardi.
Bugunlik kunda bu yurtda yashayotgan turli din, millat va elat vakillari bir birlari bilan do’stona munosabatda, ahil – inoq bo’lib yashamoqdalar. Bundan malum bo’ladiki o’zbekistonda istiqmat qilayotgan insonlar uchun barcha sharoitlar yaratib berilmoqda. Hatto Konstitusiyamizda «O'zbekiston Respublikasida barcha fuqarolar bir xil huquq va erkinliklarga ega bo'lib, jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e'tiqodi, shaxsi va ijtimoiy mavqeidan qat'i nazar qonun oldida tengdirlar», - degan qoidaning mustahkamlab qo'yilgani bunday bunga bir misol bo’la oladi.
Odamlar o’rtasidagi munosabat xamjihatlik sarchashmasidan parvarish topgan kishining ko’ngli hamiha to’g’ri bo’ladi va har qanday og’ir mushkulot ham ososnlikcha bartaraf etadi.
O’tmishda yashab o’tgan donolarimizdan Ahmad Yassaviy xazratlari insonparvarlik, odamiylik, sahovat, g’ariblarga yordam masalasia alohida e’tibor beradi. Buni bir qancha hikmatlarda ko’rish mumkin:
G’arib, faqir, yetimlarni Rosul surdi,
O’shal tuni me’roj chiqib diydor ko’rdi.
Qaytib tushib g’arib yetim izlab yurdi,
G’ariblarni izin izlab tushdim mano.
Yoki:
G’arib, faqir yetimlarni Rosul surdi,
Xaqlar qilib aziz joning ayla qurbon.
Taom topsang joning  irla qilgin ehson,
Haqdin eshitib, bu so’zlarni aydim mano.

Ahmad Yassaviy nuqtai nazaridan insonning dunyosi insonparvarlik bilan obod. bu esa kishilarning bir birlariga nisbatan mexr oqibatida namoyon bo’ladi. Xalqimizning manaviy qiyofasini belgilaydigan mexmondo’stlik, kattalarga xurmat, serfarzand oilalarga g’amxorlik qilish, to’y va marosimlarda o’zaro yordamlashish, xashar oilada bir birlariga ko’maklashish va oilani darz ketishiga yo’l qo’ymaslik kabi udumlar insonparvarlikni asosini belgilaydi.
Mir Alisher Navoiy xazratlari shunday deydi:
Odamiy ersang gar demagil odamiy,
Anikim xalq g’amidin yo’q g’amiy.
Insonparvarlik va bag’rikenglik bir samo ostidagi barcha millat va elatlarni bir birini xurmat qilishligini va ogirini yengil qilishini anglatishligini xazrat Mir Alisher Navoiyning bu baytlari juda ham yorqin tarzdabayon qilib bergan.
Alloh taolo aziz va mustaqil yurtimizda yashaѐtgan barcha dindorlarni tinchlik, totuvlik o'zaro hurmat va e'tiborda istiqomat qilishlarida madadkor bo'lib, Ona-Vatanimizni turli balo va ofatlardan xifzu himoyasida saqlasin.
Muhammadiyxon Xojiyev.

HAYO BUYUK XISLATDIR.
Hayo axloq – odob fazilatlarining ulug’i bo’lib, nafsni tiyish, yomonlikni tark etish, behoyolardan o’zini olib qochish, ehtiyotlkorlik qilish va uyalish, or – nomus, sharfini saqlash kabilarni anglatadi. Hayo inson hayotini bezagi, ziynati hisoblanadi. Hayo, ibo komil xulqga ega bo’lgan kishi ruhining tafakkuri, manaviy timsolidir.
Payg’ambarimiz Muhammad (sav)ning hadislarida hayo eng ulug’ insonlarni hislatlaridan ekani bayon qilinadi.
عن أبي أيوب رضي الله عنه قال، قال رسول الله صلى الله عليه و سلم : أربع من سنن المرسلين، الحيا ء و الطعتر و السواك و النكاح. رواه الترمزي
Abu  Ayyub  raziyallohu  anhudan  rivoyat qilinadi,  Rosululloh (sav) aytdilar:  “To'rt narsa payg'ambarlarning  odatlaridandur  –  hayo; xushbo'ylik;  misvok  va nikoh” (Termiziy rivoyati)
Hayo insonning qalbida, tuyg’usida, tashqi ko’rinishida nomoyon bo’luvchi, iffat va nazokatini oshuruvchi aql farosat gulshanining toza gulidir. Qadim – qadimdan ayol – hayo timsoli sifatida tasvirlangan. Rivoyat qilishlaricha “O’limga maxkum etilganlar orasida bir ayol bo’lib, ularni o’limga olib ketishayotganda u ayol yo’lda ip va igna berishlarini so’rabdi.
-          Ip va ignani nima qilasan? – so’rabdi posbonlardan biri.
-          Tizzamning yonidan choki so’kilibdi, shuni chandib olay – debdi ayol.
-          Axir sen xozir o’lasanku -  debdi posbonlar.
-          Men ayolman, sharm hayoimni saqlay. O’lim sari ketayotgan bo’lsam ham, nomusim haqqi xaloyiq oldiga ayolday chiqishim kerak – debdi ayol.
Hayoli ayol oilani nomusi, erining xuzur – xalovati, farzandlarining mexriboni, odamlarning duru gavxaridir. Hayoli ayol xonadon ravnaqidir. Chunki u oila azolarini tushunadi, osoyishtalik bilan ish olib boradi. Hayotning achchiq – chuchuklariga chidab, mexr va ishonch bilan yashaydi. Bunday ayollarni xalqimiz hayoli va vafoli deb bilishgan.
Shuning uchun ham qadimdan o’zbek ayollari uchun hayo momolaridan muqaddas meros bo’lib kelmoqda. Manashu manaviy nur bilan xonadonlarini munavvar bo’lmoqda. Hayoli odamlarda rostgo’y, shirinso’z bo’lish, yaxshilikka yaxshilik qaytarish,  o’z yoriga sadoqat, do’stlikni qadrlash kabi bir qancha manaviy axloqiy fazilatlar mujassamlangan bo’ladi.
“Mirza Xoliq ota” jome masjidi imomi    Muhammadiyxon Xojiyev.

Фирдавсни мерос қилиб олувчилар
Мўмин – мсулмонлардан қилиб яратганига чиксиз шукрлар қиламиз. Мўмин инсон борки икки дунёда саодатли бўлишни орзу қилади. “Муъминун” сурасининг 1-11 оятларда мусулмонлар  комилликка эришиш  учун  зарур бўладиган сифатларнинг бир нечтаси баён қилинади. Келинг, ушбу оятлар билан танишамиз.
“Мўминлар нажот топдилар”.
“Мўмин” сўзи луғатда: “тасдиқ қилувчи” демакдир. Шариат истелоҳида: “Муҳаммад соллоллаҳу алайҳи авсаллам олиб келган шариатни тил билан иқрор ва қалб билан тасдиқ қилишдир”. Кимки икки шаҳодат калимасини айтиб, тилда иқрор ва қалбда тасдиқ қилса, мўмин ҳисобланади.
“Улар намозларида  ўзларини камтар тутувчидирлар”.
“ўзларини камтар тутувчидирлар” жумласи “хошиъун” калимаси билан баён қилинган. Хушуъ(камтар тутишлик)нинг тарифи:”Қалби қўрқиб, аъзолари сокин туришидир”. Айтилади:”Хушуъ намозда қастни жамлаш ва уёқ буёққа алангламаслик”.
“Улар беҳуда (сўз ва ишлар)дан юз ўгирувчидирлар”.
Уламолар бу оятдаги беҳуда нарсаларга ботил ишлар, гуноҳлар  ва ширк келтиришни ҳам қўшганлар.
“Улар закотни адо этувчидирлар”.
Муфассир уламолар “закот” икки хил тафсир қилинишини айтадилар. Биринчиси: закотни одо қилиш доимий равишда нафсни ширкдан ва гуноҳлардан поклашдир. Иккинчиси:молининг закотини бериш. Зеро, ҳар иккиисида ҳам нафсни поклаш бор.
“ Улар авратларини (ҳаромдан) сақловчидирлар. Илло, ўз жуфти ҳалоллари ва қўл остидагилар (чўрилар) бундан мустаснодир. Бас, албатта, улар маломат қилинувчи эмаслар. Бас, кимки шундан ўзгани (ҳаром қилинган нарсаларни) истаса, бас, ана ўшалар ҳаддан ошувчидирлар”.
Комил мўмин шаҳвоний хоҳишини ўз аёлидан бошқа билан қондирмайди. Уламолар шаҳватини ўз аёлидан бошқа йўллар билан қондиришнинг барча турлари ҳаромлигини  ушбу оятдан олганлар. Шунингдек,ушбу оят  мутъа(вақтинча) никоҳнинг мумкин эмаслигига ҳам далил бўлади.
Улар (мўминлар) (одамларнинг берган) омонатларига ва (ўзаро боғлаган) аҳд-паймонларига риоя этувчидирлар.
Аҳд-паймон деганда аввло алмисоқда Аллоҳ таолога берган имон келтиришга ва ибодат қилишга бўлган вада, қолаверса, инсонлар ўртасидаги савдо-сотиқ, никоҳ ва бошқа аҳд-паймонлар тушинилади.
  Улар намозларини асрагувчи (вақтида адо этувчи)дирлар. Айнан ўшалар меросхўрдирлар –Фирдавс (жаннати)га ворис бўлишиб, улар у ерда (жаннатда) мангу қолувчидирлар.
Дунёда яшарканмиз ҳар биримиз уй,авто улов, зебу зийнат ва яна бошқа нималаргадир эгалик қиламиз ва буни даъво ҳам қиламиз. Қиёмат куни эса ягона мулк эгаси Аллоҳ таолодир. Бандаларнинг эса устида бир қарич мато ҳам бўлмайди. Анашундай кунда Аллоҳ таолонинг абадий меросхўрлари юқридаги сифатларга эга бўлган бандалардир.
Фирдавсни муфассирлар меваларнинг турли навларини ўзида жамлаган боғ ёки жаннатнинг энг тўриси деб тафсир қиладилар.
Манашундай сифатларга эришиб, Фирдавс жаннатларини мерос қилиб олиш барчаларимизга насиб этсин.
Асака туман “Тошбой Халфа” масжидиимом-хатиби Зоҳидов Муҳаммадали тафсир китоблари асосида тайёрлади.


 

G’IYBATCHILIK.
Insonlar orasidagfi eng qabix ishlardan biri bu - g’iybatchilik bo’lib, qadimdan diyonatli insonlar bu ishdan nafaratlanib kelganlar.
Insonlar g’iybatchilarni ustlaridan kuliushgan va hamda ulardan o’zlarini uzoq tutushga harakat qilishgan. Chunki, g’iybatchilik kishiga baxtsizlik keltiradi.
G’iybatchilar o’zining qadrini baland tutib o’zgani qadrini yerga uradi. Bunday odamlarda hasad, o’zgani ko’ra olmaslik kabi salbiy hislatlar mavjud bo’ladi. Ularning har bir ishi o’ziga maqul. O’zini “aqlli” “kamchiliklardan holi” “donolar donosi” - deb biladi.  G’iybatchi odam o’ziga bino qo’yadi.  Boshqalarni doimo kamsitadi. 
G’iybatchilar xalq orasidagi  ahillikni, xurmatni, muhabbatni yemiradilar. Buning natijasida qanchadan – qancha oilalar parokanda bo’ladi. Ota og’lini oq qiladi, qiz onasidan yuz o’giradi. Bir umrlik do’stlar yuz ko’rmas bo’lib ketadilar. Ustoz shogirtidan voz kechadi. Rahbar va xodim o’rtasida bir birini tushunmaslik boshlanadi. Shuning uchun ham gi’ybatchi va hasadgo’y doimo g’iybat botqog’ida yashaydi.
Sahobai kiromlardan Abu Hurayra (ra) dan rivoyat qilingan hadisda shunday marhamat qilinadi.
عن أبي هريرة أن رسول الله صلى الله عليه وسلم قال اتدرون ما الغيبة قالوا الله ورسوله أعلم قال ذكرك أخاك بما يكره قيل أفرأيت ان كان في أخي ما أقول قال إن كان فيه ما تقول فقد اغتبته وإن لم يكن فيه ما تقول فقد بهته
“Payg’ambarimiz (sav) G’iybat nima bilasizlarmi?. – deya so’radilar. Shunda sahobalar Alloh va Rosuli bilguvchidir deya javob berdilar. Payg’ambarimiz (sav) og’ayningizni u yotirmagan narsasi (hislati) bilan zikr qilishligingiz o’sha g’iybatdir dedilar.
Sahobalar agar o’sha insonda biz aytayotgan narsa bo’lsachi? – dedilar.
Agar siz aytayotgan narsa unda bo’lsa haqiqatdan g’iybat qilibsiz. Agar siz aytayotgan narsa unda bo’lmasa batahqiq unga bo’xton qilibsiz” - dedilar.
عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم-  كُلُّ الْمُسْلِمِ عَلَى الْمُسْلِمِ حَرَامٌ مَالُهُ وَعِرْضُهُ وَدَمُهُ حَسْبُ امْرِئٍ مِنَ الشَّرِّ أَنْ يَحْقِرَ أَخَاهُ الْمُسْلِمَ
Abu Hurayra (ra) dan rivoyat qilingan hadisda “Payg’ambarimiz (sav) har bir musulmonni musulmonga moli, obro’si va qoni haromdir. Kishini musulmon insonni haqoratlashligi uni yomonligiga kifoya qiladi” – dedilar.
Aslida g’iybat ham hasadgo’ylikdan kelib chiqadi. Shuning uchun hasadgo’y odam kishilarning yutug’idan xursand bo’lishi o’rniga yuragi eziladi. Nega u yaxshi yashamoqda yoki ishlamoqda geb, ko’ra olmaydi. Xasadgo’y inson hech qachon birovlarga yaxshilik qilmaydi, aksincha ularni giybat qilib obro’sizlantirmoqchi bo’ladi. O’ziga o’xshagan giybatchilar bilan til biriktiradi. 
Alloh taolo barchalarimizni hasad g’iybat kabi illatlardan uzoq bo’lishimizni nasib qilsin.
“Muhammadsolih hoji”  jome masjidi noibi J. Parpiyev

MEXNAT – RIZQNING KALITIDIR.
Halol mexnat, peshona teri evaziga tirikchilik qilish va yashash inson hayotini eng oliy bezagidir. Shuning uchun dono xalqimiz “Mehnat – rohatning poydevori”, “Mehnatsiz rohat yo’q” “Yoshlikdagi mehnat qarilikda davlat keltirar” “Mehnat bilan qarisang, rohat bilan yashaysan” degan maqollarni bejizga aytmagan.
Buyuk alloma Bahouddin Naqshbandiy  “Dil ba yoru dast ba kor” yani “Qo’ling mexnatda bo’lsin diling esa Allohda” degan mashxur ta’limotlari bugunlik kunda ham o’z  ahamiyatini yo’qotmagan. U zotning o’zlari hayoti davomida bu hikmatga amal qilib kelganlar va madrasalariga talaba qabul qilishlik paytida, talabadan “biror kasbing bormi?” - deya so’rar ekanlar. Xunarsiz insonni o’zishga qabul qilinmagan. Buning sababini shunday izohlaganlar “Agar kishi xunarli bo’lsa, u bilimini haqiqatga bag’ishlaydi, o’z mexnati ila kun kechiradi.bordiyu kasbi bo’lmasa bilimni kun kechirishga sarflaydi mehnatni unitib qo’yadi” - deganlar.
Darhaqiyqat muqaddas islom dini talimotlarida ham insonlarni halol mehnat orqali rizq topishlikga chaqiriladi.
Alloh Haq subhanahu va taolo biz bandalarini halol kasbga targ'ib qilib, Qur'onni azimush sha'nda marhamat qiladi:
فَإِذَا قُضِيَتِ الصَّلَاةُ فَانْتَشِرُوا فِي الْأَرْضِ وَابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَاذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيرًا لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ
“Bas, namoz tugagandan so'ng er yuzi bo'ylab tarqaling va Allohning fazlidan talab qiling va Allohni ko'p eslang, shoyadki yutuqqa erishsangiz”
Allohga bandachilikni ado qilgach, ya'ni ertalab bomdod namozini o'qigach, “Allohim, Sen Razzoqsan, rizq Beruvchisan. Men bo'lsam Sen bergan rizqni iste'mol qilguvchiman. Mening qiladigan bu harakatim faqat halol rizqingni topishlikka bir sababdir, xolos! Parvardigorim, O'zing menga kuch-quvvat ber, O'z fazlu karaming ila meni halol rizqingdan rizqlantirgin” deb Allohga sahar chog'i iltijo qilinadi. Chunki Mo’minlar onasi Oisha onamiz Rasululloh (s.a.v) dan ushbu hadisni keltirganlar:
عَنْ عَائِشَةَ ، قَالَتْ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : بَاكِرُوا طَلَبَ الرِّزْقِ ، فَإِنَّ الْغُدُوَّ بَرَكَةٌ وَنَجَاحٌ.
“Rizqlaringizni va hojatlaringizni erta saharda talab qilinglar. Chunki saharda ham baraka, ham najot tarqatiladi”.
Ushbu hadisi sharifadan, har bir inson erta tongda uyquda uyg’onida Allohga shukronalar keltirib, ibodatida rizqi keng bo’lishini talab qilmog’i va baraka so’ramoqligi yaxshi xayrlik amallardan ekanligi malum bo’ladi.
Hikoya qilibdurlarki qadimda kundalik rizqini hammollik orqali topuvchi bir yigit namozlarida:
“Yo Rabbim, menga nima beradigan bo'lsang xayrlisini ber. Bir burda non bo'lsa ham xayrlisidan nasib et”, deb duo qilar ekan.
Hammolning mudom bir xil duoni takrorlayverishi atrofidagilarning e'tiborini tortibdi. Ulardan biri so'rabdi:
– Ey do'stim, nima uchun sen namoz o'qib bo'lgach, "Yo Rabbim, menga nima beradigan bo'lsang, xayrlisini ber. Bir burda non bo'lsa ham xayrlisidan nasib et", deb Allohga iltijo qilasan. Nonning ham xayrsizi bo'ladimi?
Hammol javob beribdi:
– Birodar, mening boshimga tushgan savdoni bilsayding, sen ham shunday duo qilgan bo'larding.
Atrofidagi odamlar qiziqib so'rabdilar:
– Boshingdan o'tgan voqeani so'zlab ber, biz ham eshitaylik.
Hammol so'zlab beribdi:
– Bir kuni og'ir yuk ko'tarib qiyalikdan yuqorilayotgan edim. Holdan toyib, ustimdagi yukni bir muddatga yerga tushirishga majbur bo'ldim. Peshonamdan oqayotgan terni artar ekanman, ich-ichimdan faryod chekdim: "Ey Alloh, nasibam bo'lgan bir burda nonni qanday qiyinchiliklar bilan berasan-a! Meni jiqqa terga botirmay, yeydigan nonimni o'tirgan joyimdan qo'zg'atmay, ehson qilib qo'ya qolsang bo'lmaydimi?!"
Bu iltijo og'zimdan chiqar-chiqmas, birdan qarshimda ikki kishi bir-birini savalayotganini ko'rib qoldim. Jim qarab tura olmay, ularni ajratishga urindim. Shu payt ulardan biri shunday musht tushirdiki, og'zi-burnim qonga bo'yaldi. Yetib kelgan mirshablar meni ham janjalkashlarga qo'shib, hibsga oldilar.
Qamoqdaligimda mirshablar har kuni non olib kelardilar. Shiftga termulgancha yotar ekanman, qayg'uga botganim uchun tomog'imdan bu tekin non o'tmasdi. O'z-o'zimga: "Endi yuk ham tashimayapsan, peshonangdan ter ham quyilmayapti. Mana senga tekinga kelgan non. To'yguningcha yeb ol”, derdim. Chunki ozodlikda manglay terim evaziga topilgan kulcha tutqunliqda berilgan tekin nondan lazzatli edi.
Noto'g'ri duo qilganimni tushunib yetdim. O'sha kundan e'tiboran duoimni o'zgartirdim. Allohdan doim xayrli rizq berishini so'rayman. Alloh taolo barchalarimizni umrimizga va rizqimizga baraka bersin.
Muhammadiyxon Xojiyev.

ҒИЙБАТ
Аллоҳ таоло Қурони каримда бизларни ғийбат қилишдан қайтарган. Ҳатто ғийбат қилишлик ўша ғийбат қилинган кишининг ўлигининг гўштини ейишга мисол қилган:
“Эй иймон келтирганлар! Кўп гумонлардан четда бўлинглар, чунки баъзи гумонлар гуноҳдир. Жосуслик қилманглар. Баъзиларингиз баъзиларингизни ғийбат қилманглар. Сизлардан бирорталарингиз ўзининг ўлган биродарининг гўштини ейишни яхши кўрадими? Ҳа, ёмон кўрасизлар. Аллоҳдан қўрқинглар! Албатта, Аллоҳ тавбани кўп қабул қилувчи ва раҳмлидир”. (Ҳужурот. 12)
Ҳақиқатан жирканч манзара. Лекин негадир шуни билиб туриб ҳам ғийбатда бардавом бўлаверамиз. Бунга деярли омма гирифтор бўлган днсам ҳам муболаға бўлмагай. Шоядки, аввало ўзимизга, қолаверса оммага нафи етса деб шу ҳақдаги маълумотларни баҳам кўришни ирода қилдик.
Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам мурҳамат қиладилар:
“Ҳар бир мусулмоннинг қони, моли, иффати ва номуси бошқа мусулмон учун ҳаромдир.
Ғийбатдан сақланинг! Ғийбат зинодан ҳам ёмондир. Зеро, киши зино қилиб, охири тавба қилса, Аллоҳ афв этиши мумкин. Ҳолбуки, ғийбат қилганни тўғридан-тўғри кечириши қийин. Фақат ғийбат қилинган киши кечиргандан кейингина афв этиши мумкин.
Дерларки, ғийбат қилган киши майдонга бир тўп қўйиб, ўнгу сўлни замбарак ўқидан совурган кимсага ўхшайди. Ғийбат қилганда, унинг қилган гўзал амаллари ўнгга-сўлга совурилган бўлади. Ким мусулмон биродарининг номига доғ тушириш мақсадида уни ғийбат билан қийнаса,қиёмат куни Аллоҳ уни жаҳаннам кўприги устида турғизади. Қилган ғийбати қайтиб олинмагунча у ўша жойдадир.
Ғийбат биродарингнинг ортидан ўзи эшитиб қолса хафа бўладиган айб-нуқсонини айтишингдир”.
Бу ҳадис кўп қамровлидир. Кишининг жисмоний камчилигини, зоти, хатти-ҳаракатлари, сўзи, диний ва дунёвий жиҳатлари, ҳатто либоси ва уловининг қусурини айтмоқ, уни кавлаштирмоқ демакдир. Дастлабки соф мусулмонларнинг баъзи бирлари биров тўғрисида «Кийими қисқа ё кийими узун!» тарзида айтилган сўзни ҳам ғийбат деб ҳисоблаганлар. Шундай бўлгач, нега энди кишини хафа қиладиган сўз айтилганда, бу ғийбат бўлмасин?!
Бир кун пакана бир хотин баъзи бир масалаларни сўрамоқчи бўлиб, Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи ва салламни йўқлаб келади. Билолмай қийналиб юрган нарсаларини билиб олиб, чиқиб кетгандан кейин  Ойша разияллоҳу анҳо:
— Мунча ҳам пакана хотин экан! — деб қолади. Шунда Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи ва саллам:
— Ғийбат қилдинг, эй Ойша! — дедилар.
Ғийбатдан сақланинг! Чунки унда уч офат бор:
1. Ғийбатчининг дуоси қабул қилинмайди.
2. Қилган хайрли ишлари қабул этилмайди.
3. Ғиибатчининг устида гуноҳлар бирлашади.
Ҳикоя қиладилар:
— Абуллайс Бухорий ҳажга кетаётганда чўнтагига иккита пулни ғамлаб олади ва ўзига-ўзи шундай шарт қўяди:
— Агар Маккага кетаётганимда ёки у ердан келаётганимда бировни ғийбат қилсам, шу икки пулни садақа қиламан.
— Маккага бориб келади, лекин икки пули чўнтагида қолади. Сўраганларга шу жавобни беради:
— Юз марта зино қилганимдан бир марта ғийбат қилганимнинг гуноҳи ёмонроқдир!
Ғийбат қилган кишининг зиммасига тушган юк шундан иборатки, у ғийбат қилган даврасидан туриб кетмасдан бурун ва қилинган иғво иғво қилинганнинг қулоғига етмасдан бурун тавба-истиғфор қилсин, чунки қилинган ғийбат ғийбат қилинганнинг қулоғига бормасдан аввал тавбаси-истиғфор қилинса, афв этилади! Лекин, қилинган ғийбат ғийбат қилинганнинг қулоғига етиб боргандан кейин афв этилмайди, фақат иғво қилинган киши билан розилашгандагина афв этилади. (фойдаланилган манба: Мукошафат-ул қулуб. Абу Ҳомид Ғаззолий. www.ziyouz.com кутубхонаси)

Асака туманидаги Муҳиддин саҳҳоф жомеъ масжиди имом хатиби Абдураззоқ Фармонов