Ичкилик - оғу
Ичкилик – оғу, ичкилик – умр заволи, ичкилик инсоннинг обрўсини тўкади. Ким ичкиликка ружу қўяр экан, на оиласида, на дўстлар даврасида, на жамиятда обрўси бўлмагай. Чунки Аллоҳ таоло нима нарсани ҳаром деган бўлса, банда учун у нарса дунёлиги учун ҳам, охирати учун ҳам зарардир. 
Расулуллоҳ Абу Дардо разияллоҳу анҳуга насиҳат қилдилар:
«Ақлингни зиёда қилки, Раббингга яқинлигинг ҳам зиёда бўлсин», - дейилганда:
- Ақлимни қандай зиёда қила оламан? – сўради Абу Дардо.
- Ғазаби илоҳийга сабаб бўладиган гуноҳлардан сақлан. Ва илоҳий фарзларни адо эт. Шунда ақлли бўласан. Сўнгра нафл ибодатларни кўпайтирки, дунёвий ақлинг ортсин. Шу йўл билан Раббингга қурбият ва иззатинг зиёда бўлсин. 
Маст қилгувчи ичимликларни ичишлик оят билан ҳаром қилинган6
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ وَالأَنصَابُ وَالأَزْلاَمُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ
“Албатта, шайтон хамр ва қимор туфайли ораларингизга адоват ва ёмон кўришликни солишни ҳамда сизларни Аллоҳнинг зикридан ва намоздан тўсишни хоҳлайди. Энди тўхтарсизлар?!” (Моида. 91)
Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам айтадилар:
«Ҳузуримга Жаброил келиб бундай деди: «Эй Муҳаммад,
Аллоҳ таоло шаробни, уни сиққанни ва сиқтирганни, ичганни, ташиганни ва унга ёрдам берганни, сотганни, сотиб олганни, ичувчига берганни, ичкилик сотиладиган ва тарқатиладиган ерларни лаънатлади».
Жаноби Ҳақ фаришталарини шаҳватсиз яратган, шунинг учун улар ҳеч қабоҳат ва гуноҳ қилмайдилар. Ҳайвонлар эса фақат шаҳватли қилиб яратилгандир. Инсонга келсак, инсонда ҳам ақл, ҳам шаҳват бор. Инсон шаҳватга ғолиб келса қандай бахт, агар шаҳват ақлга ғолиб келса, афсус демоқдан бошқа чора йўқ. 
Борлиқнинг ва коинотнинг соҳиби, бутун мавжудотларни яратган ва коинотни ғоятда уйғун бир низомга бўйсўндирган, инсонга кўриш, эшитиш, гапириш ва ҳидлаш ҳисларини, идрок, ақл, фикр каби беҳисоб неъматларни берган Ҳақ субҳанаҳу ва таоло яна бандасининг фойдаси ва сиҳати, ботинидаги нурнинг муҳофазаси учун ичкиликни ҳаром қилган.
Биз аввало шуни яхши билишимиз керакки, ичкиликнинг моддий зарарлари у қадар муҳим эмас. Асл фалокат, аслида яхшини ёмондан, оқни қорадан, ҳақни ботилдан фарқлайдиган нурни, маънавий ақлни йўқотишдир. Ичувчи чин билан ёлғонни фарқлай олмайдиган даражага келса, яхши билан ёмонни, оқ билан қорани ажратолмаса, уни қандай қилиб инсон деб бўлади?
Асл фожеий фалокат - инсонлик мартабасидан ҳайвонлик мартабасига тушишда, нурсизликдадир. Зеро, мана шу нур туфайли инсон Аллоҳни танийди ва Унга итоат қилади. У нур сўнса, ёки қорайса, кўз ҳайвон кўзидек бўлиб қолади, яъни инсон кўрар кўзидан эмас, қалб кўзидан маҳрум бўлиб қолади.
(фойдаланилган манба: Ичкилик — иймон заволи. Муҳаммад Зоҳид Қўтқу. ziyouz.com)

Шаҳобиддин Парпиев. Асака туман бош имом хатиби 

Hozirgi davrda ichkilik haromligi va u odamni qanday ahvollarga solishi barchaga ma'lum, eng achinarlisi shuni bila turib o'z nafsiga ziyon qilayotganlar bu narsadan tiyila olmasligi.

Фитна
Аллоҳ таоло мўминларга тинчлик ва адолат ўрнатишни, одамлар орасини ислоҳ этишни, барчага бирдай яхшилик ва эзгулик қилишни буюрган, ҳар қандай зўравонлик ва бузғунчиликни тақиқлаган.
Ер юзида бузғунчилик қилиб юриш, кишилар ўртасида фитна-фасод уруғларини сочиш, дин ниқоби остида бегуноҳ одамларга зулм қилиш, уларнинг жони ва молига тажовуз этиш инсониятга қарши қаратилган энг мудҳиш жиноятлардир. Террор, бузғунчилик, зулм, урушлар, одамларнинг жабр-ситам кўришлари ва хўрланишларига сабаб бўлувчи барча тажовузкорликларни динимиз қоралаган.
Аллоҳ субҳоналлоҳу ва таоло мўмин бандаларни фитнадан огоҳлантиради:
وَاتَّقُوا فِتْنَةً لَا تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْكُمْ خَاصَّةً وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ (سورة ﺍﻷنفال/25)
яъни: “Сизлардан фақат золимларгагина хос бўлмаган (балки ҳаммаларингизга оммавий бўладиган) фитна (азоб)дан сақланингиз ва билиб қўйингизки, Аллоҳ жазоси қаттиқ (зот)дир”.
“Фитна” араб тили луғатида «синов, имтиҳон» маъносида келади. Араблар одатда маъданни ўтга солиб синаб кўришни «фитна» дейишади. Истилоҳда эса кишиларни диндан қайтариш, динга қарши ҳаракатга чорлаш фитна саналади. Фитна қотилликдан ҳам оғир гуноҳдир. Маънавий соҳада инсоннинг имон-эътиқоди, шариатга амал қилиши, унинг инсоний фазилатлари рўёбга чиқишига тўғаноқ ёки синов бўладиган барча нарсалар ҳам фитна ҳисобланади.
Аллоҳ таоло Қурон каримда фитнанинг нақадар оғирлигини айтган:
وَالْفِتْنَةُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ
“Фитна қатл этишдан ёмонроқдир”.(Бақара. 191)
Золим кимсалар ҳамиша инсонлар, бутун-бутун қабилалар ўртасига фитна, нифоқ солиб, жамиятнинг тинч ҳаётини пароканда қилишади. Фитна эса одамларни қатл қилишдан ҳам ёмон жиноятдир. Аммо жоҳил ва урушқоқ бузғунчилар инсоният тарихи давомида жуда кўп марта Парвардигорнинг ана шу амрларига қарши борган, турли фитналар чиқариб, минг-минглаб бегуноҳ кишиларнинг ҳалокатига сабаб бўлган.
Ҳозирги ғоялар кураши даврида қўпорувчилик ва миссионерлик ҳаракатлари ниҳоятда кучайди, улар ўз таълимотларини муросасизлик ва зўравонлик билан тарғиб қилишмоқда, бу йўлда ҳар бир имкониятдан фойдаланишмоқда, ҳеч нарсадан тап тортмай фаолиятларини кучайтиришмоқда. Мақсад, мусулмонлар орасига фитна солиш, уларни пароканда қилиш, мамлакатлар ва халқларни бўлиб ташлаб, бир-бирига гиж-гижлашдир.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Ҳазрати Расули акрам соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Охир замонда дажжоллар, (фирибгарлар) ёлғончилар (жамоаси) бўлади. Улар сизлар ҳам ота-боболарингиз ҳам эшитмаган гапларни гапирадилар. Бас, сизлар улардан ўзларингизни узоқ қилинглар ва ўзларингиздан ҳам уларни узоқ қилинглар. Сизларни адаштириб ва алдаб фитнага (ширкка) солиб қўймасин», дедилар (Имом Муслим ривояти).
Жума тезисларида фойдаланилди.

Исомиддин Сайфуллаев. Асака т. "Имом Муҳаммад" жомеъ масжиди имом хатиби

Ғазаб кишининг душмани
Маълумки, ғазаб кишининг ўзи ичидаги душманидир. Ғазаб деярли доимо пушаймонга сабаб бўлгувчидир. Унинг таърифини Абдулла Авлоний шундай битибди:
Ғазаб деб бир киши иккинчи ила шиддат ва ҳиддат ила муомала қилишмакни айтилур. Ғазаб инсонга маxсус бир қуввайи мурофиадурки, табиатда мавжуд ўлан ғазаб туйғуси ила бошқалар тарафидан
келадурган зарар ва ҳалокатдан ўз нафсини фақат шу сояда сақлар. Лекин ғазабнинг жабр ва зулм тариқи-ла ишлатмакдан ниҳоятда эҳтиёт бўлмак лозимдур. 
Нафснинг ғуруридан пайдо бўлган ғазаб инсонни аламлик азобларга гирифтор қиладур. Чунки бу шиддат ва ҳароратнинг таъсири вужуддаги қонни
бузуб, ҳаракат қилдуруб, димоғига ҳужум қилуб, ақлни паришон қилурда кишининг иxтиёрини қўлидан олур ва бу сояда ўзини ёxуд бошқа бир кишини ҳасрат ва надоматга дучор қилур. 
Ғазаблик кишилар қанча ақл ва идрок соҳиби бўлса ҳам, ғазаб қони қўзғалган замонида ўзини тўxтатолмас, ақл ва идрокидан айрилуб, бир ёмон ишни қилуб қўяр-да, сўнғидан пушаймон бўлур. Суқрот ҳаким:
«Ғазабнинг аввали жунун, оxири надоматдур» - демиш.
Имом Шофеъи ҳазратлари: 
«Қилич ва найза ила ҳосил бўлмаган кўп ишлар юмшоқлик ва мулойимлик
ила ҳосил бўлур. Ғазабнинг зарари эгасига қайтур», – демишлар.
Афлотун: 
«Ҳаяжон ила пайдо бўлган бир ҳол, албатта, пушай-монлик ила тамом бўлур. Ғазаб ғазаб қилинувчидан кўпроқ ғазаб қилувчиға зарар қилур. Ақлни ғазабга солувчи инсон нафсини ҳароратли ўтга ёқмиш ўлур. Надоматдан аввал матонатни иxтиёр қилувчилар ҳеч бир таҳлика ва азобга дучор ўлмаслар», – демиш.
Суюти: 
«Ғазаб ва шиддат вужуд иқлимининг даҳшатли бир офатидур. Бунинг дафъи ва чораси топилмаса, у иқлимни xароб қилур. Ғазаб бир иллати муҳликадурки, ягона давоси сабр ва таҳаммулдан иборатдур. Тадови этилмаган бир мараз инсоннинг ҳаётини маҳв ва барбод этар, ҳазар қилмак лозимдур», – демиш. (Туркий Гулистон ёxуд аxлоқ. Абдулла Авлоний www.зиёуз.сом кутубхонаси)
   Ибн Аббосдан (р.а.) ривоят қилинади. Уяйна ибн Ҳисн жияни Ҳурра ибн Қайсникига мeҳмон бўлиб тушди. Жияни Ҳурра ибн Қайс Умарнинг (р.а.) яқин аъёнларидан бири эди. Умарнинг (р.а.) ҳамсуҳбат ва маслаҳатчилари хоҳ ўрта ёш, хоҳ йигит бўлишсин, қорилардан эди. Уяйна ибн Ҳисн жиянига: 
«Эй акамнинг ўғли, бу амирнинг ҳузурида сeнинг ҳурматинг бор. Мeнга унинг олдига киришга изн олиб бeр», дeганида, у изн сўради. Умар (р.а.) унинг киришига рухсат бeрдилар. Уяйна ибн Ҳисн у зот ҳузурларига кириб: 
«Эй Ибн Хаттоб, Аллоҳга қасамки, бизга кўп нарса бeрмайсиз. Одиллик билан ҳукм қилмайсиз», дeганида, Умар (р.а.) ғазабланиб, ҳатто уни урмоқликка ҳам қасд қилдилар. Шунда Ҳурра: 
«Эй мўминлар амири, албатта Аллоҳ таоло пайғамбарига: «Авфни олинг, яхшиликка буюринг ва жоҳиллардан юз ўгиринг», дeган. Бу киши ўша жоҳиллардандир», дeди. Аллоҳга қасамки, Ҳурра бу оятни ўқиганида, у зот бундан ўтиб кeтмадилар. Чунки Умар (р.а.) Аллоҳнинг китобида кeлган нарсада тўхтардилар (яъни, унга амал қилардилар). Имом Бухорий ривоятлари.

Шаҳобиддин Парпиев. Асака туман бош имом хатиби 

Ақидапарастлар
Мамлакатимиз 1991 йил 31-августда ўз мустақиллигини қўлга киритгач, дин ва виждон эркинлиги берилди. Мамлакат аҳолиси эмин-эркин тоат–ибодат қила бошладилар, лекин айрим ғаламиз кимсалар, тинчлигимизни кўра олмайдиганлар унга раҳна сола бошладилар.  Бундай гуруҳлар мустақиллигимизнинг дастлабки кунлариданоқ 1990-1991 йилларда унга раҳна солдилар.Уларнинг мақсади битта эди, яъни, ҳокимиятни қўлга киритиш эди.
Асримизнинг сўнгги йилларида дунёнинг гоҳ у, гоҳ бу четларида ислом динини ниқоб қилиб олган бузғунчи оқимлар пайдо бўлгани маълум. Улар жамиятдаги тартибсизликни авж олдириб, эл–юрт тинчлигига раҳна солиб, конституцион тизимни ағдариб ташлаб, ислом давлатини барпо этишга ҳаракат қилмоқдалар.
Улар ҳали онги шаклланмаган ёшларнинг фикрини чалғитиб, ўз томонларига оғдириб олишларига ҳаракат қилмоқдалар. “Қуръони Карим”да одамларни алдаб фитнага солиш, ўлдиришданда ёмонроқдир. Оллоҳ зулм қилувчиларни севмайди, деб таъкидлаган.
Диний экстремистларнинг ҳаракатлари эса “Қуръони Карим” оятларига мутлақо зиддир.
Шу кунларда Сурияда бўлаётган кўнгилсизликлар, яъни, жангари гуруҳлар томонидан ИШИД (ироқ шом ислом давлати)ни қуриш учун ҳаракат қилаётган ғаламислар орасида афсуски, ўзбекистонликлар борлиги аниқланди. Улар ўз Ватанига ва ота-онасига нолойиқ инсонлардир.
(https://nv-boshqarma.uz/index.php/106-maqolalar/198-dinij-ekstremizm-va-terrorizm-tara-ijot-dushmani)
Сўнгги йилларда ақидапараст оқимлар ёшлар ичидаги фаолиятини меҳнат мигрантларини таъсир доирасига олиш, диний экстремистик мазмундаги материалларни электрон кўринишда тарқатиш, интернет орқали тарғибот ўтказиш каби усулларда амалга оширмоқда.
Айниқса, интернет тармоғида ўзини “Ислом давлати” (ИШИД), “Жабҳат ал-Нусра” деб атаб олган террористик ташкилотлар гўёки ислом равнақи йўлида курашаётган “мужоҳид биродарлар гуруҳи” экани ҳақидаги тарғибот-ташвиқот кенг кўламда олиб борилаётгани, бунинг оқибатида дунёнинг кўплаб мамлакатларидан мусулмон ёшлар “ҳижрат” қилиш ва “жиҳод”да иштирок этиб даъвосида Сурия ва Ироқ ҳудудига бориб, ушбу гуруҳ сафига бориб қўшилаётганининг гувоҳи бўлмоқдамиз.
Афсуски, ёшлар муайян қисми ИШИДни ҳақиқатда ҳам ислом динини бутун дунёга тарқатиш, исломий давлат барпо этган ҳолда дунёда адолат ўрнатишни мақсад қилган ташкилот деб ҳисоблайди. Бундай фикрловчилар Марказий Осиёда, хусусан, Ўзбекистонда ҳам бор экани ҳеч кимга сир эмас. Бундай ёшлар юқорида қайд этилган ҳудудларда инсонларга қарши содир этилаётган жиноятларни гўёки халифалик қуриш учун жоиз амал ҳисоблаб қаттиқ адашмоқдалар.
Аслида, мутаассиб оқим аъзоларининг мақсадлари - “жиҳод”, “ҳижрат”, “шаҳидлик”, “кофир бўлиш” каби диний тушунчаларни сохта талқин қилиш орқали ёшларимизни оиласи ва яқинларининг таъсиридан чиқариш, ўқиш ёки ишидан ажратиб олиш ҳамда уларни қуролли тўқнашувлар кетаётган Сурия, Ироқ, Афғонистон ёки Покистон каби мамлакатларга жўнатиб, манқурт-жангари ёки “тирик бомба”га айлантиришдан иборат. 

Муҳаммадсобир Иминов. Асака т. "Ҳазрат Умар" масжиди имом хатиби

Гўзал ахлоқ намунаси
Мулойимлик гўзал одоб ва ахлоқ намунасидир. Унинг акси қўполлик эса, одамларни бездиради. Қўпол одамнинг қораси кўриниши биланоқ, тўпланиб турган одамлар тарқала бошлашади. Ҳар ким уни кўрса кайфияти бузилади. Шунинг учун ҳаётда иложи борича мулойим бўлган яхши.
Муқаддас Ислом дини таълимотларида инсонлар ўзаро аҳил тотув бўлиб, муроса қилиб яшашларига, кишилар муомаласида мулойим бўлишга буюрилади. Чунки, мулойимлик ва муроса қилиш шахсий ҳаётда ҳам, бутун жамиятда ҳам кўплаб муаммоларни осонгина ҳал қилиши мумкин.
Аслини олганда бу тўрт кунлик дунёда меҳмон эканмиз, ўртада бўғзу-адоватлар ва жанжаллар нега керак?
Фақиҳ Абу Лайс Самарқандий раҳимаҳуллоҳ айтадилар (Бўстонул орифийн. Абу Лайс Самарқандий. зиёуз.cом кутубхонаси:
Кишилар ўзаро муносабатда мулойим сўз, очиқ юзли бўлиши керак. Яхшига ҳам, ёмонга ҳам, бидъатчига ҳам, суннатга амал қилган мусулмонга ҳам бир хил хушмуомала қилинаверади. Чунки Аллоҳ таоло Мусо ва Ҳорунга (алайҳиссалом):
"Бас, унга (Фиръавнга) юмшоқ сўз сўзланглар!" (Тоҳо, 44), деган.
Бас, сен Мусо ва Ҳорундан афзал эмассан ва ҳар қандай фожир Фиръавндан ифлосроқ эмас. Ваҳоланки, Аллоҳ таоло у икки зотга Фиръавнга мулойим гапиришни буюрди.
Иброҳим Ҳамза Омирийдан, у Талҳа ибн Умардан ривоят қилади. У: "Мен Атога: "Сизнинг олдингизга ҳар хил кишилар келади, мен ёлғизликни яхши кўраман, уларга баъзан қўпол сўзларни айтаман", дедим. У:
"Бундай қилма, чунки Аллоҳ таоло "Инсонларга чиройли гапиринглар", деб буюрган". Оятдаги "инсонлар" сирасига яҳудий ва насронийлар ҳам киради. Шундай экан, энди қандай қилиб тўғри йўлдаги киши билан яхши муомала қилинмасин", деди".
Абу Ҳурайра ривоят қиладилар: Набий (соллаллоҳу алайҳи васаллам):
"Сизлар инсонларга молларинг билан кенглик қила олмасаларинг, очиқ юз ва чиройли хулқларинг билан кенглик қилинглар", дедилар.
Умар (розияллоҳу анҳу): "Ким биродари билан дўстлиги соф бўлишини хоҳласа, уни яхши кўрган исмлари билан чақирсин, унга йўлиққанида салом берсин ва мажлисни унга кенг қилсин", дедилар.
Набий (соллаллоҳу алайҳи васаллам) Оишага (розияллоҳу анҳо):
"Қўпол бўлма, агар бирортада қўполлик бўлса, у ёмон одамдир", дедилар.
Яхшиликдан олдин яхшилик қилиш фазилат, яхшиликдан кейин яхшилик қилиш мукофот, ёмонликдан кейин яхшилик қилиш улуғлик, ёмонликдан олдин ёмонлик қилиш жабр-зулм, ёмонликдан кейин ёмонлик қилиш тенглашиш, яхшиликдан кейин ёмонлик қилиш  маломат ва шумликдир, дейилади.
Фақиҳ (раҳимаҳуллоҳ) айтадилар: Киши ўзидан катта кишининг ҳаққи-ҳурматини билиши ва улуғлаши лозим. Чунки Набий (соллаллоҳу алайҳи васаллам):
"Қайси йигит қари кишини улуғласа, Аллоҳ уни қариганида ҳурмат қиладиган йигитга йўлиқтириб қўяди", деганлар.
Лайс ибн Муслим: "Мен Талҳа ибн Мутриф билан бирга кетаётган эдим. У мендан олдин ўтди, сўнг: "Агар мендан бир кун катта эканингни билганимда, сендан олдин ўтмасдим", деди.

Ашуров Мирҳомид. Булоқбоши туманидаги “Кулла” жомеъ масжиди имом хатиби

Юкасак заковат соҳиби
Мазҳаббошимиз имом Аъзам Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳининг ҳаёти ва маноқибларини ўрганар эканмиз, у зотнинг нақадар юксак заковат, беқиёс ақл ва идрок соҳиби эканининг гувоҳи бўламиз. Бундай холис эътироф олдида ҳатто мазҳаббошимизнинг душманлари ҳам таслим бўлганлар. Нақадар юксак илм соҳиби эканлигидан лол қолишган.
Барча мазҳабдаги фиқҳ масалалари баён қилинган китобларни кўздан кечирар эканмиз, бошқа мазҳаб вакиллари ҳам кўплаб масалаларда барча мазҳаб қиёсларини таққослашиб, хулосанинг тўғрироғи Абу Ҳанифаники, деб очиқ эътироф этишади.
Имоми Аъзам (раҳматуллоҳи алайҳ)нинг дўстлари, ўша даврнинг ҳадис ва қироат олимларидан бўлган Сулаймон Аъмаш бир кеча уйида хотини билан жанжаллашиб, уни қаттиқ ранжитиб қўйди. Лекин жанжалдан сўнг яна хотини билан суҳбатлашишни истади. Хотини эса гапларини умуман жавобсиз қолдирди. Аъмаш ғазабланиб:
«Нимага жавоб бермаяпсан?», деб хотинига бақирарди. Уларнинг қизлари  «ҳозир гапирмасалар, эрталаб гапирадилар», деб отасини тинчлантирмоқчи бўлди. Бироқ Аъмаш ғазабидан тушмасди.
«Агар бу кеча (тонгга қадар) гапирмаса, унинг талоғини бердим», деб қасам ичди.
Қиз онасини қанча гапиртиришга уринмасин, онаси гапиришни истамасди. Эридан қаттиқ ранжиган эди. Аъмаш бир оздан сўнг, ғазабидан тушди ва айтган гапидан жуда афсусланди. Ажралмасликка чора излай бошлади.
Ярим кечаси бўлишига қарамай, уйидан чиқди ва тўғри Имоми Аъзамнинг уйларига йўл олди. Имоми Аъзам ундан ҳол аҳвол сўраганларидан кейин Аъмаш келиш сабабини айтди:
«Бу хотин шу йўл билан мендан қутулмоқчи, мени қийин вазиятга солиб қўйишидан қўрқаман. У болаларимни онаси ахир. Бу вазиятдан чиқишга, ажрашмасликка бирор чора борми?», деди.
Имоми Аъзам:
«Аллоҳни изни билан бир чора топилар», дедилар.
Кейин Аъмаш яшайдиган жойдаги масжид муаззинини чақиртирдилар ва бу кеча бомдод азонини вақти кирмасдан олдин чақиришни тайинладилар. Аъмаш уйига қайтиб азонни кута бошлади. Азон ҳам чақирилди. Бомдод вақти кирмасдан чақирилган азонни эшитган Аъмашнинг хотини тонг отди, деб ўйлаб:
«Оҳ қандай яхши, сендай бадфеъл одамдан қутулдим», дея хурсанд бўлди.
Аъмаш эса кула-кула жавоб берди:
«Бизни ажралмаслигимизга чора кўрсатган инсондан Аллоҳ рози бўлсин».
(Телеграмм хабарларидан фойдаланилди)

Муҳаммадсобир Иминов. Асака т. "Ҳазрат Умар" масжиди имом хатиби

МАЪНАВИЙ СЕЗГИ
Виждон нимадир, биласизми?
Виждон ҳақида ҳар қандай виждонсиз одам ҳам оғиз кўпиртириб гапириши мумкин. Бироқ моҳирона гапириш бошқа, виждон соҳиби бўлиш бошқа ва виждон амриги бўйсуниб, чин инсоний фазилатларни намоён қилиш бошқа.
Умуман олганда виждоннинг таърифини билиб қўйиш энг бирламичиси. Википедияда шундай таръриф берилган:
Виждон — ахлоқий тушунча, яхшилик нима-ю, ёмонлик нималигига жавоб берадиган ички ишонч, ўз хатти-ҳаракатлари учун ахлоқий масъулиятни англаш. ВИЖДОН шахснинг ахлоқий жиҳатдан ўз-ўзини назорат қила олиш, ўзида ахлоқий бурчни мустақил шакллантириш ҳамда ўзидан уни адо этишни талаб қилиш ва ўз хатти-ҳаракатларига баҳо бериш қобилиятини ифодалайди.
ВИЖДОН дастлабки ахлоқий майл бўлиб, ташқи таъсир туфайли ривожланиши ёки сўниши мумкин. У эҳтирос, ҳиссиёт шаклида шахснинг ўз хатти-ҳаракатлари учун уялиш, пушаймон бўлиш ёки ахлоқий қониқиш сифатида намоён бўлади. ВИЖДОН яхшилик, бурч, бахт, ҳаломик каби бошқа ахлоқий тушунчалар билан боғлиқ. Жамиятнинг ривожланиши, маънавий, ахлоқий юксалиши билан ВИЖДОН тушунчасининг мазмуни ва моҳияти бойиб боради. Унинг моҳияти ижтимоий муҳит билан белгиланади.
“Туркий Гулистон ёxуд аxлоқ” асарида эса (Абдулла Авлоний. зиёуз.сом кутубхонаси) шундай таъриф берилган:
Виждон деб руҳимизга, фикримизга таъсир қиладурган ҳиссиёт, яъни сезув – туймақдан иборат маънавий қувватни айтилур. Биз ҳар вақт афъол ва ҳаракотимизни яxши ва ёмонлиғини, фойда ва зарарлиғини онжақ виждонимиз ила билурмиз. Виждон инсоннинг ақл ва фикрини ҳақиқий мезонидурки, бу тарозу ила ўз камчиликларини ўлчаб билмак ила баробар бошқаларнинг ҳам афъол ва ҳаракотини сезур. Агар ишлаган иши шариат, ақл ва ҳикматга мувофиқ бўлса, муҳаббат қилур. Қабоҳат ва ёмон ишларни қилса, нафрат қилур.
Биз жаноби Ҳақнинг амр ва наҳйини фикр ва руҳимизнинг маънавий қуввати ўлан виждонимиз ила айира билурмиз.
Виждон яxши xулқларнинг манбайи ўлдиғиндан виждон соҳиблари ҳар бир ишни беғараз, xолис ният ила ишлар. Шул сабабли ҳар ким назарида мақбул ва суюкли бўлур.
Аммо виждонсиз кишиларнинг ишларида ният ва амалларида, дўст ва ошнолиқларида яширин бир ғаразлари ўлдиғиндан ҳар вақт ҳасрат ва надомат чекуб, виждон азобиға гирифтор бўлурлар.
Ҳар бир инсоннинг ҳақиқий фоили виждонидур,  меваси яxши амалдур, ҳосили виждонидур.
Инсон диний вазифаларининг улуввиятини виждони соясида тақдир қила билур. Чунки, виждони саломат кишилар имон ва эътиқодларини камолга еткурмак учун жаноби Ҳақнинг буйруқларини дин ва миллатға фойдали ишларни шод ва xуррамлик ила ишлар.
Алҳосил, виждон ҳар кимнинг афъол ва ҳаракотини кўрсатадурган мусаффо бир ойинадурки, бу кўзгуга чин назар қилған киши ўз айб ва камчиликларини тузатмак ҳаракатида бўлуб, бошқаларнинг айб ва қусурларини аxтармоқға вақти бўлмас.
Бизим исломиятда виждон аxлоқининг ислоҳи учун саъй-ҳаракат қилмак лозим ўлдиғиндан шул доирада ҳаракат қилғон кишилар икки жаҳонда азиз ва мукаррам бўлурлар.
Арасту ҳаким: «Руҳимизнинг маънавий қуввати ўлан виждонимиз, фикримизга қувват бергувчи бир воситайи идрокия дейилур. Яъни, ҳиссиётимизнинг руҳимизга таъсир эттирғувчи бир робитайи илктириқийясидур», – демиш.
Ибн Сино ҳаким: «Виждон руҳ ва фикримизни туйғун қилмакға биринчи воситадур», – демиш.

Муҳаммадқудратбек Дадабоев. Асака т. "Ҳолмадодхоҳ" масжиди имом хатиби
Улуғбек қори Йўлдошев

БАҲОР КЕЛСА

   Мустақил юртимиз узра баҳор нафаси уфуриб, она замин узра офтобнинг илиқ нурлари сочилгани янглиғ эсон-омон умримизнинг янги баҳорига етиб келганлигимизга шукрона тарзида халқимизнинг кўнгилларига ҳам кўтаринки сурур кайфиятлари кириб келмоқда. Ҳар қандай ғам-ташвишдан бегона бўлган болалар ҳам хурсандлигидан чопқиллаб юрадилар. Умрнинг энг қизғин палласидаги инсонлар аллақачон баҳорги тирикчилик ишларини бошлаб юборганлар. Ёшини яшаб, ҳаётда ўзига яраша из қолдиришга улгурган кекса отахонлару, онахонлар ўзлари босиб ўтган умрнинг узун йўлларига хаёлчан боқар экан, сўлғин лаблари пичирлаб нимадир деяётгандек бўлади. Шоира айтгандек:

      Олча гулин кўзларингга суртасан беҳол −
      “Бу кунларга етганлар бор, етмаганлар бор”.
                  (Х. Худойбердиева)

   Атроф табиат ҳам куёв тўрани интиқлик билан кутиб турган келинчакдек бор бўйи ила безанган. Бундай гўзал табиат ҳақиқатан ҳам инсоннинг қалбига шоирона табиат илҳомларини меҳмонга  етаклаб олиб келаётгандек бўлади.
Сокинлик фаслидан буён ошёнларини соғиниб қолган қушлар ҳам шундай жаннатмакон ўлкага етиб келганидан севинчларини ичларига сиғдира олмай қолади. Гўё узоқ вақтлар бегона юртларда дарбадар юриб, ниҳоят ўз Ватанига қайтган сарбадар инсон қувончларга тўлиб, кўрган кечирганларини  кўнгил яқинларига тинимсиз қисса қилиб сўзлаб бераётгганидек қушлар ҳам баҳорги наволарини баралла бошлаб юборади. Умр боғининг навқирон даврининг тенгдоши бўлган бунчалар ажиб табиатдан ҳеч қачон ажралгинг келмайди.

      Баҳор келса бошланар боғда булбул хониши,
      Саъва, қумри нағмаси, суралай товланиши.
      Қирларда наврўз сайли, лолаларнинг ёниши,
      Тўхтагай табиатдан ҳаққушлар зорланиши −
      Кетма баҳор, кетмагил менинг боғимдан.
                  (Т. Сулаймон)

   Аждодларнинг минглаб йиллик удумлари авжига олади − ҳар маҳаллада сумалак сайллари. Бусиз Ўзбекнинг баҳорини тасаввур ҳам қила олмайсиз. Албатта бу  қадимий одатимизнинг ҳам ўзига яраша тароватию, биз билган ва билмаган ҳикматлари бор. Қиш аро асосан қуруқ мева ва таомларни еб чиққаннинг сўнггидан баҳорги миллий таомимиз танамиз учун керакли витаминларга сероблигидан шифолиги ҳам сир эмас. Баҳорда қуёш заррачалари орқали келгувчи турли зарарли магнит тўлқинларию, нурлар оқимига  яхшигина ҳимоя воситаси вазифасини ҳам ўтайди.
   Минглаб йиллик одатларимизда яна бири дарвешона ҳақида ҳам кези келганда бир тўхталиб қўйган яхши. Тарихий битикларга назар ташласак Маҳмуд Қошғарийнинг “Девони луғотит-турк” китобида келтирилган қадимий халқ оғзаки ижоди намуналарида қиш билан ёз жанг қилиб, ниҳоят ёз ғолиб келгани баён қилинар экан, ана энди бунинг шарофатига байрам қилиб хурсандчилик қилиш таъкидланади.
   Шунингдек улумоларимиз ҳам бир қанча фикрлар билдиришганлар. Айримлари бу удум “дарвешхона” сўзидан олинган бўлиб, аслида баҳорги экинлар мавсуми учун дарвешларга хайр-эҳсон қилинганлигидан келиб чиққан дейдилар. Яна бошқалари “дарвешона” ўзининг асл маъносида − дарвешона, яъни дарвешларга хос камтарона меҳмондорчилик ташкил қилиш. Бу ҳам, албатта, баҳорги экинлар олдидан қилинадиган тадбир дейдилар.
   Биз эса бу тўғрида ўз фикримизни билдиришга ҳақли бўлмасакда, юқоридаги фикрларни инкор қилмаган ҳолда қўшимча равишда китоблар аро изланиб яна ҳам тўлароқ жавоб топгандек бўлдик.
Буюк ватандошимиз имом Бухорий раҳматуллоҳи алайҳи ривоят қилишича “Умар разияллоҳу анҳу қачон қаҳатчилик бўлса Аббос ибн Абдулмутталиб билан истисқо қилар (ёғингарчилик сўрар) эди. Шунда “Эй Аллоҳ, албатта, бизлар Сенга Пайғамбаримизни васила қилар эдик, бизларга ёмғир берар эдинг. (Энди эса) Пайғамбаримизнинг амакисини васила қилмоқдамиз, бас, ёмғир бергин” дер эди. (Ровий) айтади: Уларга ёмғир берилар эди”.
   Мазкур ривоятда истисқо ҳақида сўз бормоқда. Бу тўғрида уламолар бир қанча фикрларни айтганлар. Кўпчилик  фақиҳларнинг айтишларича “Истисқо” −  ёғингарчилик бўлмай қолганда Аллоҳ таолодан фойдали ва баракали ёмғир сўраб ўқиладиган намоз эрур. Имом Аъзам раҳматуллоҳи алайҳи айтишича “Истисқо” −  дуо, тазарруъ ва истиғфор айтишдан иборат.
   Дарвешонада ҳам юқоридаги амаллар бор. Кўпчилик бўлиб дуо ва тазарруълар қилинади. Элимиз, юртимиз тинч, турмушимиз фаровон бўлиши сўралади, деҳқончиликнинг барча турларига дуолар қилинади − томорқалардан тортиб фермер хўжаликлардаги асосий ризқу-рўзимиз бўлган буғдой, пахтадан бошлаб пиллаларгача дуо қилинади. Аббос разияллоҳу анҳуни чорлаганлари каби атроф маҳаллалардан ёшлари улуғ ва тақводор инсонлар таклиф қилиниб, улардан дуо сўралади.
Фақат асосий фарқи − қурғоқчилик бўлмаса ҳам адо этилиши. Ваҳолонки, бошига қаттиқ иш тушмасдан туриб Аллоҳни эслаган кимсаларнинг бошига оғир кун келганда Аллоҳ таолонинг ёрдами муқаррар бўлиши ҳақида тафсирларда ёзилган. Хусусан “Фаровонликда Аллоҳни эсланг, шиддатли (кун)да Аллоҳ ҳам сизни эслайди”, − дейилган. (Имом Табарий тафсири)
Дастурхон тузаш эса, Алҳамдулиллоҳки, тўқчилик, тўкин-сочинлик аломати. Қолаверса халқимизнинг ўта меҳмондўстлигидан. Аммо исрофгарчиликка иложи борича йўл қўйилмайди.
Шунингдек, бу қадимий одатимизда ибодат умид қилинишини эътиборга олган ҳолда холисликдан чиқиб ортиқча дабдабаларга йўл қўймаслик керак.
Тангри таоло кириб келган баҳор − деҳқончиликнинг бошланиш фаслини баракали қилсин. Дуойи хайрларимизни ижобат қилсин.

Улуғбек қори ЙЎЛДОШЕВ

Яратганнинг мағфирати
Банда гуноҳдан ҳоли бўлмайди. Фақат пайғамбарларгина масъум бўлганлар. Биз эса ожиз бандалармиз. Ожизлигимидандирки, гуноҳ қилиб қўямиз.
Аввало иложи борича гуноҳдан четланиш керак. Бироқ бирор гуноҳ содир бўлган бўлса, умидсизланмаслик керак. Дарҳол истиғфор айтиб тавба қилиш лозим.
Манбада келишича (www.ziyouz.com кутубхонаси.Мукошафат-ул қулуб. Абу Ҳомид Ғаззолий) тавба қилганликнинг баъзи шартлари бор. Булар қуйидагилардир:
1. Одам ич-ичидан афсус-надомат билан тавба қилади.
2. Бошқа гуноҳ қилмасликка азм этади ва гуноҳни такрорламасликка интилади.
3. Мумкин бўлса, ҳақини еган кишининг ҳақини қайтариб беради.
4. Мумкин бўлмаса, кимнинг ҳақига тажовуз қилган бўлса, ўша киши билан ҳалолланади.
Агар мазлумнинг ҳақини бериш ҳам, розилигини олиш ҳам иложсиз бўлса, унинг ҳақига дуо ўқиш ва истиғфор этиш керак бўлади. Шунда Аллоҳнинг ундан рози бўлиши-дан умид қилиши мумкин.
Гуноҳларни унутиш айбларнинг энг каттасидир. Ақли бўлган одам, албатта, ўзини-ўзи сўроқ қилади, ўзидан ҳисоб сўрайди, гуноҳларини унутмайди. Шуни назарда тутиб, бир шоир шундай деган:
Сиртига гуноҳи юкланган инсон, унутма гуноҳинг, юв уни чаққон. Аллоҳга ўлимдан олдин тавба қил, Айбингни тан олгил эй осий, шошил!
Имом Абуллайс ҳикоя қилади:
— Бир кун Ҳазрат Умар Пайгамбаримиз (с.а.в.) қошига йиғлаб келди. Пайғамбаримиз
(с.а.в.): «Нега йиғлайсан?! — деб сўраганларида Ҳазрат Умар:
—Эй Аллоҳнинг Расули, эшикда бир йигит йиғлаб ўтирган экан, кўнглим эзилди. Шунинг учун йиғладим, - деб жавоб берди.
Расулуллоҳ (с.а.в.): «Уни ичкари олинг!» - деб буюрдилар. Йигит ичкари олинди. Йиғлаб турган йигитдан Пайғамбаримиз (с.а.в.) сўрадилар.
— Нега йиғлаяпсан, эй йигит?
Йигит:
- Гуноҳларим кўплиги мени йиғлатди. Аллоҳдан қўрқяпман, эй Аллоҳнинг Расули!
Сўнгра ораларида шундай савол-жавоб бўлиб ўтди:
Пайғамбар (с.а.в.):
- Аллоҳга шерик кўрдингми?
Йигит:
- Йўқ!
Пайғамбар (с.а.в.):
— Бировни ноҳақ ўлдирдингми?
Йигит:
- Йўқ!
Пайғамбар (с.а.в.):
- Гуноҳларинг етти қават осмону, ер ва тоғлар қадар бўлса ҳам, Аллоҳ афв этиши мумкин!
Йигит:
- Эй Аллоҳнинг Расули (с.а.в.), менинг гуноҳим бундан ҳам катта!
Пайғамбар (с.а.в.):
- Сенинг гуноҳинг каттароқми, курсими?
Йигит:
- Менинг гуноҳим каттароқ.
Пайғамбар (с.а.в.):
- Сенинг гуноҳинг каттароқми, Аллоҳнинг афвими?
Йигит:
- Аллоҳнинг афви каттароқ.
Пайғамбар (с.а.в.):
- Энг катта гуноҳни энг катта бўлган Аллоҳдан бошқа ҳеч ким афв этолмайди. Менга гуноҳинг нималигини айт.
Йигит:
- Сиздан уяламан, эй Аллоҳнинг Расули! Пайғамбар (с.а.в.):
- Айт, деяпман сенга!
Йигит:
- Эй Аллоҳнинг Расули, мен етти йилдан бери кафан шилувчилик қиламан. Охирги марта ансорлардан бир чўри қиз ўлганди. Бордим, қабрини очиб, кафанини шилдим. Сўнгра шайтоннинг сўзига кирдим. Унинг номусига тажовуз қилдим, Оз ўтмасдан, Аллоҳнинг қудрати билан чўри тилга кирди ва менга шундай деди:
- Суф сенга, мазлумнинг ҳақини золимдан олувчи Аллоҳдан уялмайсанми? Мени қабр халқи орасида қипяланғоч қолдирдинг. Устига-устак, Аллоҳнинг ҳузурида жунуб бир ҳолга келтирдинг!
Йигит буларни айтганда Пайғамбаримиз (с.а.в.) ўринларидан сакраб туриб кетдилар. Йигитни итариб:
-Чиқ бу ердан, эй фосиқ! — деб буюрдилар.
-У ҳам чиқди-кетди ва қирқ кун Аллоҳга ёлворди. Охири бошини кўкка кўтариб:
- Эй Муҳаммаднинг, Одамнинг ва Иброҳимнинг илоҳи! — деди. — Агар мени ёрлақаган бўлсанг, Расулинг Муҳаммадга ва асҳобига маълум қил. Йўқ, агар ёрлақамаган бўлсанг, кўкдан бир олов тушир ва мени ёқ, охират азобидан қутқар!
Шунда Аллоҳ ўз Расули(с.а.в.)га Жаброилни йўллади. Жаброил келди ва дедики:
— Эй Муҳаммад, Раббинг сенга салом юборди ва «Махлуқотни у яратганми, менми?!» — деб сўради.
Пайғамбаримиз (с.а.в.) дедиларки:
— Мени ҳам, бошқа махлуқотни ҳам Аллоҳ яратган. Мени ҳам, бошқа борлиқни ҳам у ризқлантиради.
Жаброил келтирган хабари билан гапга нуқта қўйди:
— Аллоҳ анов йигитни афв этганини маълум қилди!
Шунда Пайғамбаримиз (с.а.в.) у йигитни чақирдилар ва Аллоҳ уни афв этганини билдирдилар.

Қамариддин Шарофутдинов. Асака т. "Имом Абу Юсуф" жомеъ масжиди имом хатиби