ОИВ/ОИТС бутун дунё болалари учун катта хавф туғдирмоқда:
Жаҳондаги вазист
"¢ ОИВ/ОИТС нафақат катталарга, балки болалар ва ёшларга ҳам таъсир
ксрсатади. Уларнинг ҳаётлари барбод бслмоқда.
"¢ Ҳар куни, ҳар сонисда, 15 ёшга тслмаган бир бола ОИТС туфайли ҳаётдан ксз
юммоқда. Биргина 2004 йилнинг сзида 500 мингдан зиёд болалар шу тариқа
ҳаёт билан видолашдилар *.
"¢ Ҳар 15 сонисда ОИВ инфекяиссига сга, ёши 15 билан 24 нинг сртасида бслган
бир ёш инсон ҳаётдан ксз юммоқда. Бу дегани, ҳар куни 5 мингдан зиёд ёшлар
шу тариқа вафот стмоқдалар.
"¢ Ҳар йили, 15 ёшга тслмаган болаларнинг 600 000 дан кспи ОИВ инфекяиссини
юқтириб олмоқдалар**.
"¢ ОИТС туфайли 15 миллионта бола ё отаси, ё онаси, ё уларнинг икковидан ҳам
жудо бслдилар.
"¢ Ушбу касаллик туфайли сна миллионлаб болалар сз болалакларидан маҳрум
бслмоқдалар. Чунки улар мактабга бориш, тиббий хизматлардан фойдаланиш
ёки кераклигича озиқ-овқат билан таъминланиш бахтидан маҳрумлар.
*Манба: ОИТС вабоси бсйича йиллик ҳисобот, 2004 й.(UNAIDS)
**Манба: ОИТС вабоси бсйича ҳисобот, 2004 йил, декабрь (UNAIDS)
ОИВ/ОИТС нафақат Африка минтақаси аҳолисига, балки ер юзининг барча
нуқталаридаги инсонларга таъсир стади.
Шарқий Европа ва Марказий Осиёда ОИВ инфекяиссига сга бслганлар сони бошқа
минтақаларга нисбатан кам бслса-да, лекин бу ксрсаткич стган бир неча йил мобайнида
тез суръатлар билан ссган. Бундай инсонларнинг 80% дан кспроғини 30 га тслмаган
ёшлар ташкил стади. Аниқ рақамлар маълум бслмаса-да, UNAIDS нинг
огоҳлантиришича, Шарқий Европа ва Марказий Осиёда ОИТС бошқа
минтақалардагинга нисбатан тезроқ тарқалаётган бслиши мумкин.
Вабонинг тарқалишига томирга юбориш орқали наркотик қабул қилиш катта таъсир
ксрсатмоқда. Аммо инфекяиссининг жинсий йсл билан юқиши ҳолатлари борган сайин
кспроқ учрамоқда. Аёллар ва қизлар хавф остида дейилса муболаға бслмайди. Янги
ОИВ ҳолатларининг тез ссиб бораётган қисми айнан уларга тегишли.
Инфекяис мавжудлиги ҳолатларининг аксарист қисми А оссис ва Қозоғистонга тсғри
келади, лекин Ўзбекистонда ҳам айнан шундай ҳолат кузатилмоқда.
ОИВ Ўзбекистонга сз таъсирини ксрсатмоқда
Мамлакатдаги вазист
Ўзбекистонда ОИВ инфекяиссига чалинганлар сони у қадар ксп бслишига қарамасдан,
бу ксрсаткич тез ссиш тенденяиссига сга.
ОИВ инфекяисси юқиши ҳолатларининг аксарист қисми томирга юбориш орқали
наркотик қабул қилувчиларга тсғри келиб, уларнинг асосий қисмини ёшлар ташкил
стади. Уларнинг кспчилиги хатарли ҳаракатларни амалга ошириш, масалан, битта
игнадан кспчилик бслиб фойдаланиш, ҳимос қилинмаган жинсий алоқага киришишдан
тоймайди (UNAIDS,2004). Ааркоманисга лаънат тамғаси қсйилиши снги бошловчилар
томонидан наркотик моддалар қабул қилинишининг олдини олади ва инфекяис
тарқалишини тсхтатишда ёрдам беради.
ОИВ инфекяиссининг жинсий йсл билан юқиши ҳолатларининг ссиб бориши ОИВнинг
оддий аҳоли сртасида тарқалиши хавфининг катталигидан далолат беради. Бунга
сабаблардан бири ёшлар ОИВ тсғрисида етарли билимга сга смаслигидадир.
Яқинда стказилган тадқиқотлар шуни ксрсатадики, ОИВ/ОИТС тсғрисида тушунчага
сгалик даражаси юқори - 100% ёшлар ушбу касаллик тсғрисида сшитганлар. Аммо
уларнинг:
"¢ 40 фоизи ОИВ қандай юқишини билмайдилар.
"¢ 23 фоизи презервативлардан фойдаланиш инфекяис юқиши хавфини
камайтиришини билмайди. 25 фоиздан озроғи ОИВ юқишининг олдини
олишнинг 3 усулини тсғри айта олади.
"¢ 60 фоиздан кспроғи ОИВ бссалар орқали, бир идиш-товоқдан фойдаланиш ва
чивин чақиши орқали юқиши мумкин деб ҳисоблайди.
"¢ 55 фоизи инсонист ОИВдан ҳимосланиш учун ҳеч нарса қила олмайди деб
ҳисоблайди.
"¢ 23 фоизи ОИВ инфекяиссига сга инсонни бир қарашда билса бслади деб
сйлайди.
Манба*: "œАҳолига халқаро хизматлар" ташкилоти ҳисоботи, декабрь, 2004 й.
Тошкент, Самарқанд, Термиз шаҳарларида ва Фарғона водийсида ссров
стказилган.
Аима учун ОИВ билан касалланганларнинг кспчилигини ёшлар
ташкил стади?
Кспчилик ёшлар уларга ОИВ/ОИТС дан ҳимосланишга ёрдам берувчи маълумотлар ва
хизматлардан фойдаланиш имконига сга смаслар.
Кспчилик ёшлар тижорат секс хизматларидан фойдаланиш хавфи тсғрисида
маълумотга сга смаслар.
Кспчилик ёшлар томирга юбориш орқали наркотик қабул қилиш ва ОИВ хавфи
сртасидаги сзаро алоқа хусусида маълумотга сга смаслар.
Кспчилик ёшлар ОИВ инфекяиссига сга бслган наркоманларни бир қарашда билиб олса
бслади деб сйлайдилар.
Ашларнинг кспчилиги наркоманлар билан ҳимос қилинмаган жинсий алоқага киришиш
жуда хавфли сканлигини билмайдилар.
Кспчилик ёшлар ОИВ/ОИТС масалаларини сз дсстлари билан муҳокама қилишни
ноқулай ҳисоблайдилар (жавоб берганларнинг тсртдан бири), бу мавзуни сз оила
аъзолари билан муҳокама қилиш снада ноқулай ҳисобланади (ҳар снтадан бири).
Ашларнинг аксарист қисми презервативлардан тсғри фойдаланишни билмайдилар ва
сз шериклари билан уни қсллаш ҳақида ссз очишни ноқулай ҳисоблайдилар.
Ашларнинг хабардорлик даражасини ошириш: Глобал кампанис
Ушбу йсналишдаги бутунжаҳон ҳаракати ва миллий ҳаракатларнинг мақсади болалар
ва ёшлар масаласини ОИВ/ОИТС бутунжаҳон муҳокамасининг марказига қсйишдан
иборат. Шунингдек, касаллик тарқалиши, унинг таъсирини камайтириш ва унинг
таъсирида зарар ксрганларга ёрдам бериш ҳам ҳаракат мақсадларидан ҳисобланади.
ЮАИСЕФнинг «БОЛАЛАА УЧУА ОИТСга ҚАА ШИ КУА АШДА БИА ЛАШИАГ»
ҳаракатининг мақсади ОИВ/ОИТСдан зарар ксрган болаларга ҳимос, қсллаб-қувватлаш
ва қаровни таъминлашдан иборат. Ҳаракат БМТнинг турли бслинмалари, турли
мамлакатларнинг ҳукуматлари, халқаро ҳамжамист ва фуқаролик жамистини мавжуд
ҳолатни сзгартириш йслида бирлаштиради. Бу болалар масаласини кун тартибига
қсйиш, болалар ҳолатига сътибор беришга ва болалар сҳтиёжларини қондиришни
тезлаштиришга чорлаш орқали амалга оширилади. Ҳаракат томонидан тсртта асосий
йсналишлар белгиланган:
Онадан болага инфекяис юқишининг олдини олиш
Ҳар йили 15 ёшга тслмасдан ОИТС билан боғлиқ касалликлар туфайли ҳаётдан ксз
юмаётган срим миллиондан зиёд болаларнинг аксаристи инфекяисни сз оналаридан
юқтириб олганлар. Айни вақтда, ҳомиладор аёлларнинг 10 фоиздан озроғи сз
фарзандларига инфекяис юқишининг олдини олувчи муолажалардан фойдаланиш
имконистига сгалар.
Ледиатрик муолажа билан таъминлаш
ОИВ инфекяиссига сга, ОИТС бсйича педиатрик муолажага муҳтож болаларнинг 5
фоиздан озроғи бундай муолажа қабул қилмоқдалар. Бу дегани, муолажа олмаётган
болалар ушбу касалликдан тезроқ нобуд бсладилар. Болалар махсус муолажа ва
қаровга муҳтожлар.
Инфекяис ёшлар орасида тарқалишининг олдини олиш
ОИВ/ОИТС тарқалишини тсхтатишнинг сгона йсли ҳимос ва унинг олдини олишдан
иборат. Аммо турли мамлакатларда, жумладан Ўзбекистонда стказилган тадқиқотлар
шуни ксрсатадики, аксарист ёшлар ОИВ қандай тарқалиши ва сзларини ОИВдан қандай
ҳимос қилиш хусусида ҳеч нарса билмайдилар. Ашлар ёрдам, маслаҳат ва ёшлар учун
махсус хизматларга муҳтожлар.
ОИВ/ОИТС дан зарар ксрган болаларни ҳимос қилиш ва уларни қсллаб-қувватлаш
Болалар сз ота-оналаридан бирининг қаттиқ касал ёки слим тсшагида ётишини
ксришдан доимий даҳшатга тушадилар. Кейин, улар зиммасига сз касал ота-оналари
ёки ука-сингилларини сз қаровларига олиш вазифаси тушганда ва бунинг учун пул ёки
егулик топиш зарур бслганда, снада мушкул аҳволга тушадилар. Хавф гуруҳидаги етим
болаларнинг 10 фоиздан озроғи давлат ксмагидан фойдаланади. Улар соғлиқни
сақлаш, таълим каби хизматларга ва давлат томонидан ксрилаётган чоралар ва
қонунчиликнинг такомиллаштирилишига муҳтожлар.
Дунё ҳамжамисти болалар масласини ОИВ/ОИТС кун тартибининг марказига қсйиш ва
ОИТСдан ҳоли авлодни таъминлаш учун ҳозир чора ксриши керак.
Ашларнинг фикрларига сътибор бериш зарур
ОИВ/ОИТС га қарши курашда ёшларнинг овози сшитилмай қолмоқда. Одатда,
стратегислар ишлаб чиқилганда, чоралар тайёрланганда ва маблағлар бслинганда
улар сътибордан четда қоладилар. Болалар масалалари бсйича қарор қабул
қилувчилар, ҳукуматлар, фармаяевтик компанислар, академик институтлар ва
ОИВ/ОИТС масаласи билан шуғулланувчи маҳаллий гуруҳлар сътиборидан четда
қолган.
ОИТС масаласи бсйича жаҳон кун тартибида болалар сзларига хос доимий сринларига
сга бслишга ҳақлидирлар. Жаҳон ҳамжамисти ва мамлакатлар ОИВ/ОИТС болаларни
сз болаликларидан жудо қилаётганини тушунишлари керак.
Кампанис нима қила олади: Сен қандай ёрдам бера оласан?
Миллий кампанис шундан келиб чиқадики, ёшларнинг жуда кспчилиги уларга
ОИВ/ОИТС дан ҳимосланишда ёрдам бериши мумкин бслган маълумот ва
хизматлардан фойдаланиш имконига сга смаслар. Шунинг учун мазкур кампанис
қуйидагиларни амалга оширади:
"¢ Маълумот ва билим тарқатиш.
"¢ Мактаб ва ҳамжамистлар миқёсида ҳаёт ксникмаларини тадбиқ стиш.
"¢ Ашлар учун махсус марказлар ва хизматлар ташкил стиш.
"¢ Ашлар орасидан мутахассисларни тайёрлаш ва "œтенг-тенгга" услуби бсйича
машғулотлар стказиш.
"¢ Маслаҳат берувчи ва ташхис қсювчи муассасалар ташкил стиш.
"¢ Ашлар орасида инфекяис юқиши йсллари бсйича маълумотга сгалик
даражасини ошириш йсналишда иш олиб бориш
"¢ Барча хавф гуруҳлари, жумладан, инъекяион наркоманлар, шаҳвоний
тижоратчилар ва уларнинг мижозларини жалб стиш.
"¢ Одамларга шаҳвоний тижорат хавфлари тсғрисида маълумот бериш ва бундай
хизмат ксрсатувчиларга боришдан қайтариш.
"¢ Аёлларни, айниқса қизларни жинсий алоқа шерикларидан ОИВ юқтириб олиш
хавфи хусусида хабардор қилиш.
ОИВ/ОИТС тарқалишини тсхтатишда болалар жуда ҳам самарали ҳамкор
ҳисобланнадилар. Бундан ташқари, болалар келажак авлодни ҳимос қилиш йслида сз
ҳатти-ҳаракатларини сзгартиришга кспроқ мойил бсладилар.
Биз сизлардан сз маҳаллий сиёсатчиларингизга, маҳалла қсмиталарига, аёллар
кенгашларига мурожаат қилиш ва уларнинг барчалари билан ОИВ/ОИТС масаласи ва
бу муаммо юзасидан нима қилиш мумкинлигини муҳокама қилиш орқали сз
ёрдамингизни беришингизни истаймиз.
Ўз дсстларингиз ва ҳамкасбларингизни ушбу кампанисни қсллаб-қувватлашга чақиринг.
Барча инсонлар, ҳозирда ОИВ/ОИТСдан миллионлаб болалар зарар ксраётганлиги ва
бу муаммо дунё бсйлаб ссиб бораётганлигини билсинлар.
