Abu Zar (r.a.) Payg‘ambarimizning (sollallohu alayhi vasallam) bunday deganlarini rivoyat qilganlar: "Ey Abu Zar! Ertalab turib, Allohning kitobidan bir bob ta’lim olmog‘ing sen uchun yuz rak’at nafl namoz o‘qishdan afzaldir".

Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam) aytdilar: "Kim insonlarga o‘rgatish maqsadida ilm tahsil qilsa, unga yetmishta payg‘ambarning savobi ato qilinadi".

Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam) aytdilar: "Kim olim oldida ikki soat o‘tirsa yoki birga taomlansa yoki birga gaplashsa va yo u bilan birga ikki qadam yursa, Alloh unga ikki jannat ato qiladi. Har bir jannatning kengligi bu dunyoga ikki barobar keladi" ("Mishkotul anvar").

Hazrati Ali (r.a.) Payg‘ambarimizdan (sollallohu alayhi vasallam) rivoyat qilganlar: "Men Jabroildan olimlar haqida so‘radim, u zot aytdilarki: "Ular dunyo va oxiratda ummatlaringizning chirog‘idurlar. Ularni hurmat-ehtirom qilmay, ularga bug‘zi adovat va g‘azabnok bo‘lganlarga vayl bo‘lsin" ("Kavoshiy").

Payg‘ambarimizdan (sollallohu alayhi vasallam) rivoyat qilinadi: "Kim jamoat bilan namoz o‘qib, ilm halqasiga qo‘shilsa, Alloh kalomini tinglasa, so‘ngra unga amal qilsa, Alloh unga olti narsa ato etadi: 1. Halol rizq. 2. Qabr azobidan najot topish. 3. Namoi amolini o‘ng tomonidan olish. 4. Sirot ko‘prigidan chaqmoqday o‘tish. 5. Mahshar kuni payg‘ambarlar bilan birga bo‘lish. 6. Alloh taolo uning uchun jannatda qizil yoqutdan bo‘lgan qirq eshikli bino qurdiradi" ("Zubdah").

Ibn Abbos (r.a.) aytdilar: "Ulamolarning darajasi mo‘minlarning darajasidan yetti yuz daraja balanddir. Har darajaning o‘rtasida besh yuz yillik masofa bor".

Aytilishicha, "Ilm amaldan besh jihatdan afzaldir. 1. Ilm amalsiz ham bo‘lishi mumkin. Amal esa, ilmsiz bo‘lmaydi. 2. Ilm amalsiz ham foyda berishi mumkin. Lekin amal ilmsiz foyda bermaydi. 3. Amal lozim narsa, ilm esa, chiroqday nurli narsa. 4. Ilm payg‘ambarlarning maqomidir. Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam) bu haqda bunday deganlar: "Ummatimning olimlari Bani Isroil payg‘ambarlari kabidirlar". 5. Ilm — Allohning sifati, amal esa, bandalarning. Allohning sifati, albatta, bandalarning sifatidan ustundir" ("Tafsirut taysir").

Ibn Abbos (r.a.) aytdilar: "Sulaymonga (a.s.) ilm va podsholikdan birini tanlash ixtiyori berildi. U zot ilmni ixtiyor qildilar. Shundan so‘ng u kishiga ilm ham, podsholik ham ato qilindi".

Ba’zi donolarning aytishicha, ilm uch harf bo‘lib, "ayn" — illiyyindan, "lom" — lutfdan, "mim" esa mulkdan olingan, deydilar. "Ayn" o‘z sohibini illiyyinga (eng baland maqomga) olib chiqadi. "Lom" uni latif-muloyim qiladi. "Mim" esa, uni insonlar orasida ulug‘, boy qiladi".

Ilmning ulug‘ligiga Alloh taolo Muhammadga (sollallohu alayhi vasallam): "Ey Rabbim, ilmimni ziyoda qil", deb ayting", degan xitobi ham dalolat qiladi. Haqiqatan, Alloh Muhammadga (sollallohu alayhi vasallam) barcha narsaning ilmini ato qildi, ilmdan boshqa narsalarda ziyodalik so‘rashni buyurmadi.

Bir kuni Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam) masjid eshigi oldida shaytonni ko‘rib qoldilar va: "Ey iblis! Bu yerda nima qilyapsan?" dedilar. Shayton: "Men masjidga kirib, namozxonning namozini buzishni xohlayapman, lekin kirolmay turibman. Sababi masjidda uxlab yotgan kishidan qo‘rqyapman", dedi. Shunda Muhammad (sollallohu alayhi vasallam) ajablanib so‘radilar: "Ey shayton! Ibodatdagi kishidan qo‘rqmasdan, g‘aflatdagi kishidan qo‘rqmoqdamisan?" Shayton aytdi: "Namozxon johil kishi, uning ishini buzish oson, lekin uyqudagi bu odam olimdir. Men agar bu johilning namozini buzsam, u olimni tezda uyg‘otib, namozini qanday tuzatishni so‘rashidan qo‘rqmoqdaman". Mana shuning uchun ham Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam): "Olim kishining uyqusi johil odamning ibodatidan afzaldir", deganlar ("Minhajul mutaallimiyn").

Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam) aytdilar: "Kim ilm egallashni xohlasa, unga besh xislat kerak bo‘ladi: 1. Kechqurun hech bo‘lmasa, ikki rak’at nafl namoz o‘qishi. 2. Doim tahoratda yurishi. 3. Zohiri va botinida taqvo bo‘lishi. 4. Taomni ibodatga quvvat uchungina yeyishi. 5. Misvok ishlatishi".

Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam) aytdilar: "Dunyo va oxiratning yaxshiligi-yu sharafi ilm bilan bo‘ladi. Bitta muttaqqiy olim Allohning nazdida mingta shahiddan afzaldir".

Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam) aytdilar: "Alloh taolo Arsh ostida bir shahar yaratib, uning darvozasiga: "Kim ulamolarni ziyorat qilsa, u go‘yo payg‘ambarlarni ziyorat qilibdi", deb yozdirib qo‘ygan". Shuning uchun ham Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam): "Olimlar bilan ozgina vaqt o‘tirish Alloh nazdida ming yillik (nafl) ibodatdan mahbubroq", deganlar. Va yana Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam) aytganlarki: "Alloh taolo Arsh soyasida bu dunyoga o‘n barobar keladigan bir shahar yaratdi. U yerda marjon, yoqut, dur va zabarjatdan imoratlar bo‘lib, daraxtlari bordir. Qiyomat bo‘lganda uning barglari ochiladi. Va Alloh tarafidan bir jarchi nido qilib: "Besh vaqt namozni jamoat bilan o‘qib, ilm halqasida qatnashganlar bu daraxt soyasiga kelsinlar", deydi. Shunda ular daraxt soyasiga kelib o‘tiradilar. Ularning oldlariga nurdan bo‘lgan dasturxon yoziladi. Bu dasturxonda ko‘zlar quvonadigan va nafs xohlaydigan narsalar muhayyodir. Daraxt ostidagilarga: "Hammalaring dasturxonga marhamat qilinglar!" deyiladi" ("Mukoshafatul asror").

Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam) aytdilar: "Kim bir olimning o‘lganidan xafa bo‘lsa, Alloh taolo unga mingta olim va mingta shahid savobini yozadi".

Va yana aytdilar: "Olimning o‘limi olamning o‘limidir".

"Kavoshiy" asarida keltirilishicha, "Kimki olimni jimo’ so‘zi bilan so‘ksa, o‘zi kofir, xotini taloq bo‘ladi". Bu hukm Imom Muhammad va ahli fiqh qarashlariga ko‘radir! "Fatavoyi Badiyuddin" kitobida esa bunday deb yozilgan: "Olimni pastga urgan kishi kofir, xotini boyin taloq bo‘ladi".

Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam) aytdilar: "Yaqin zamonda mening ummatlarim olim va faqihlardan uzoqlashadilar. So‘ngra Alloh ularni uch baloga giriftor qiladi: 1. Kasblaridan baraka ko‘tariladi. 2. Zolim sulton ularga podshoh bo‘ladi. 3. Ular dunyodan iymonsiz holda ketadilar" ("Mukoshafatul asror").

Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam) aytdilar: "Qiyomat kunida to‘rt nafar kishi hisob-kitobni ko‘rmasdan jannat eshigi oldiga keltiriladi. Ularning birinchisi — ilmiga amal qilgan olim. Ikkinchisi — befasod haj qilgan hoji. Uchinchisi — jang maydonida o‘ldirilgan shahid. To‘rtinchisi — halol mol topishni kasb qilib, Alloh yo‘lida riyosiz infoq-ehson qilgan saxiy. Bular jannatga qaysi birlari avval kirishi haqida tortishib qoladi. Shunda Jabroil (a.s.) ularning o‘rtasida hukm chiqarish uchun yetib keladilar. Birinchi bo‘lib shahiddan dunyoda nima amal qilganini va nima uchun birinchi bo‘lib jannatga kirishni xohlayotgani haqida so‘raydilar. Shahid: "Men jang maydonida Alloh roziligi uchun o‘ldirildim", deydi. Jabroil (a.s.): "Shahidning savobini kimdan eshitgansan?" deb so‘raydilar. Shahid: "Ulamolardan", deb javob beradi. Shunda Jabroil (a.s.): "U holda mualliming oldida odob saqla!" deb tanbeh beradilar. So‘ngra hoji bilan ham shunday savol-javob bo‘ladi. Va nihoyat saxiy bilan ham shunday savol-javob qiladilar. Shunda olim: "Ey Rabbim! Men bu ilmimga saxiyning saxovati va ehsoni bilan erishdim-ku?" deydi. Shunda Alloh taolo: "Ey jannat (qo‘riqchisi), eshigingni och! Bu olim to‘g‘ri gapirdi. Shuning uchun avval saxiy, so‘ngra qolgan uchovlon kirsinlar!" deb amr qiladi ("Mukoshatul-anvar").

Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam) aytdilar: "Olimning obiddan ulug‘ligi mening sizlarning eng kichiklaringizdan farqim kabidir". Zero, Alloh taolo Ibrohimga (a.s.) vahiy qilib: "Men olimman, olim bandamni yaxshi ko‘raman", dedi.

Hasan (r.a.): "Ulamolarning siyohi bilan shahidlar qoni Qiyomat kunida o‘lchanadi. Shunda ulamolarning siyohi shahidlar qonidan og‘ir keladi", dedilar.

Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam) ham: "Bu dunyoda olim bo‘l yoki mutaalim (ilm o‘rganuvchi) bo‘l yoki ularni tinglovchi bo‘l! To‘rtinchi kishi (ya’ni, ilm olmaydigan, ularni eshitmaydigan) bo‘lma, halok bo‘lasan", deganlar.

Rasulullohdan (sollallohu alayhi vasallam): "Amalning afzali qaysi?" deb so‘rashdi. Shunda ul zot: "Oxirat ilmi", dedilar. Chunki ozgina amalning, agar u ilm bilan qilinagan bo‘lsa, foydasi bor. Johilning ko‘p amalidan esa foyda yo‘qdir. Ma’lum bo‘lmoqdaki, ilm ibodatdan sharafliroqdir. Lekin ibodat ham banda uchun zarur. Bordi-yu aksincha bo‘lsa, bandaning amalsiz ilmi oddiy sochilgan tuproq kabi bo‘ladi.

Yana aytganlarki: "Haqiqatdan ham, Alloh va maloikalari va yeru osmon ahli, hatto inidagi chumolilar, dengizdagi baliqlar ham insonlarning yaxshi muallimiga salovot aytadilar" ("Zubdatul voiziyn").

Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam) aytdilar: "Alloh Odam bolasini sakkiz xislat bilan yaratdi. Ulardan to‘rttasi jannat ahli uchundir: 1. Muloyim, ochiq chehralik. 2. Rostgo‘ylik. 3. Qo‘rquvchi qalb. 4. Saxiylik. To‘rtta xislat do‘zax ahli uchundir: 1. Qovoq soluvchi yuz. 2. Bema’ni, behayo gaplar so‘zlovchi til. 3. Qotgan qalb. 4. Baxillik, ziqnalik".

Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam) aytdilar: "Uch toifa insondan hazar qilinglar: 1. G‘ofil ulamolardan. 2. Mutakabbir faqirlardan. 3. Johil so‘filardan". Va yana aytdilar: "Dunyoning tik turishi to‘rt narsa bilandir: 1. Ulamolarning ilmi. 2. Podshohlarning odilligi. 3. Boylarning saxovati. 4. Faqirlarning duosi". Agar ulamolarning ilmi bo‘lmasa, johillar halok bo‘ladi. Boylarning saxovati bo‘lmasa, faqirlar halok bo‘ladi. Faqirlarning duosi bo‘lmasa, boylar halok bo‘ladi. Amirlarning adolati bo‘lmasa, insonlar bir-birlarini hayvonlar kabi yeydi.

Yana aytganlarki: "Kim tolibi ilmga bir dirham ehson qilsa, u go‘yo Uhud tog‘icha qizil tilloni Alloh yo‘lida sadaqa qilgan bo‘ladi".

Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam) aytdilar: "Kim besh vaqt namozni jamoat bilan o‘qisa, Alloh o‘sha bandani munofiqlikdan xalos qiladi". Yana aytdilarki: "Kim bomdodni o‘qiganidan so‘ng zikr uchun yana bir oz o‘tirsa, Alloh unga Firdavs jannatida tillo va kumushdan bo‘lgan yetmishta qasr ato qiladi". Yana aytdilar: "Namoz eshigingiz oldidan oqib o‘tuvchi anhorga o‘xshaydi. Sizlar anhorda besh marta yuvinsalaringiz, sizlarda kir qoladimi?" Sahobalar: "Albatta, yo‘q", deyishdi. Shunda Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam): "Namoz ham suv kabi gunohlarni yuvadi", dedilar ("Daqoiqul axbor").

To‘rtinchi majlis
RO‘ZA TUTISH FAZILATI

Alloh taolo aytadi:
"Bandalarim sizdan (Ey Muhammad) Men haqimda so‘rasalar, Men ularga yaqinman, Menga duo qilgan paytlarida duogo‘ylarning duolarini ijobat qilaman. Bas, haq yo‘lga yurishlari uchun (ular ham) Mening (da’vatimga) ijobat qilsinlar va Menga iymon keltirsinlar" (Baqara surasi, 186-oyat).

Alloh taolo bundan oldingi oyatlarda insonlarga ro‘za tutishni buyurdi. So‘ngra ushbu oyatlar bilan ularni shukr va duoda bo‘lishga targ‘ib etib, ularning duolarini ijobat qilishni va’da berdi.

Anas ibn Molik (r.a.) Payg‘ambarimizdan (sollallohu alayhi vasallam) rivoyat qilib, bunday deganlar: "Har bir duo va osmon o‘rtasida parda bor. Toki Rasulullohga (sollallohu alayhi vasallam) salovot aytilmagungacha, duo qabul bo‘lmas. Agar salovot yo‘llansa, u parda kuyib, duo osmonga chiqadi. Agar salovot aytilmasa, duo qaytib tushadi".

Hikoya qilinishicha, solihlardan biri namozda o‘tirar ekan, salovot o‘qishni esdan chiqarib, salom berib yubordi. Shu kuni tushida Rasulullohni (sollallohu alayhi vasallam) ko‘rdi. U zot: "Menga salovot aytishni esdan chiqarding", dedilar. Shunda u kishi: "Yo Rasululloh! Men Allohning ibodati va madhi ila mashg‘ul bo‘lib, sizga salovot aytishni esdan chiqaribman", deb aytdi. Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) unga qarata: "Ayo, sen mening: "Amallar va duolar to menga salovot aytilmagungacha to‘xtab turguvchidir", degan gapimni eshitmaganmisan?! Zero, banda Qiyomat kuni butun dunyo ahlining ezgu amallari mislicha amal bilan kelsa, toki unda menga yo‘llangan salovot bo‘lmas ekan, uning biror yaxshiligi ham qabul qilinmaydi. Balki o‘ziga qaytariladi", dedilar ("Zubdah").

Muso (sollallohu alayhi vasallam) Rabbiga munojot qilib: "Ey Rabbim! Biror bandangni meni ikrom qilganingchalik ikrom qilganmisan? Axir, Sen menga o‘z kalomingni eshittirding", dedilar. Shunda Alloh: "Ey Muso! Men sen bilan gaplashgan vaqtimda o‘rtamizda yetmish ming parda bor edi. Lekin oxir zamon bo‘lganda Mening shunday bandalarim bo‘lgayki, Men ularni ramazon oyi bilan ikrom qilaman, ularga Men bu muborak oyda judayam yaqin bo‘laman. Ummati Muhammad ro‘za tutib, labi oqarib, ranggi sarg‘ayib iftorlikka o‘tirgan soniyalarda Men shu pardalarni ko‘taraman. Ey Muso! Ramazon oyida qorni och qolib, jigari kuyganlarga jannat bo‘lsin. Men ularni jamolimni ko‘rishdek ulkan baxtga musharraf qilgayman".