Muso alayhissalom Baytul Maqdisdagi tog‘ning oldiga kelganlarida, Allohga jiddu jahd bilan ibodat qilayotgan qavmni ko‘rdilar. Muso alayhissalom ularning kimligini so‘raganlarida, ular: «Biz sizning ummatingizmiz. Bu yerda Allohga yetmish yildan beri ibodat qilmoqdamiz. Libosimiz sabr libosi, taomimiz yer giyohlari, ichimligimiz yomg‘ir suvidir», deb javob berishdi. Muso alayhissalom bundan xursand bo‘ldilar. Shunda Alloh u kishiga vahiy qildi: «Ey Muso, Muhammadning ummati uchun bir kun borki, undagi ikki rak’at namoz amallarning hammasidan yaxshiroqdir». Muso alayhissalom: «Yo Parvardigor, u qaysi kun?» deb so‘raganlarida Alloh: «Juma kunidir», deb javob berdi. Muso alayhissalom bu ummatning afzalligidan ajablandilar.

Rasululloh sollallohu alayhi va sallam aytdilar: «Mening oldimga Jabroil alayhissalom keldi va u kishining kaftlarida oq ko‘zgu bor edi. U menga: «Bu juma kuni. Bu kunni sizga va sizdan keyingi ummatingizga iyd-bayram bo‘lishi uchun Alloh sizga berdi», dedi. Ko‘zguning o‘rtasida qora nuqta bor edi. Men: «Bu qanaqa nuqta», deb so‘radim. Jabroil alayhissalom: «Bu juma kunidagi bir soatki, kim Allohga ushbu soatda duo qilsa, Alloh uni ijobat etadi», deb javob berdi».

Rasululloh sollallohu alayhi va sallam aytadilar: «Kim jumaga birinchi soatda kelsa, xuddi bir tuyani qurbon qilgandek savob oladi. Kim ikkinchi soatda kelsa, sigir qurbonlik qilganning savobiga ega bo‘ladi. Kim uchinchi soatda kelsa, xuddi qo‘chqor so‘ygandek savob oladi. Kim to‘rtinchi soatda kelsa, tovuq sadaqa qilgandek savob oladi. Imom minbarga xutba uchun chiqsa, kitoblar yopiladi, qalamlar ko‘tariladi va farishtalar xutba eshitish uchun minbarning oldiga jamlanadilar. Kim shundan keyin kelsa, xuddi namozning haqqi uchun kelgandek bo‘ladi. Shuning uchun ham odamlar jumaga kelishlariga qarab, jannatda Allohni ko‘rishga yaqinroq bo‘ladilar».

Asarlarda keladiki, farishtalar bir banda jumaga kelish vaqtidan kechikib qolsa, uni axtarishga tusharkanlar va: «Ey Alloh, agar uni kechiktirayotgan narsa faqirlik bo‘lsa, uni boy qilgin. Agar kasallik bo‘lsa, unga shifo bergin, agar biror mashg‘uloti bo‘lsa, undan forig‘ qilgin, agar o‘yin­kulgu bo‘lsa, uning qalbini O’zingning ibodatingga moyil qilgin», der ekanlar.

Oltmish oltinchi majlis
Jahannam va uning zaboniyalari haqida

Alloh taolo aytadi: «Ey mo‘minlar, sizlar o‘zlaringizni va ahli oilangizni do‘zaxdan saqlangizki, uning o‘tini odamlar va toshlardir, u (do‘zax)ning ustida qattiqdil va qattiqqo‘l, Alloh o‘zlariga buyurgan narsaga itoatsizlik qilmaydigan, (faqat) o‘zlariga buyurilgan narsani qiladigan farishtalar turur» (Tahrim surasi, 6­oyat).

Oyatdagi «odamlar»dan murod kofirlardir. «Toshlar»dan murod nasihatni qabul qilmaydigan johillardir (Tafsiri Nasafiy). Ba’zi ulamolar «toshlar»dan murod mushriklar ibodat qiladigan, yog‘och va toshlardan yasalgan sanamlar, deyishgan. Sanamlarning do‘zaxga tashlanishidan maqsad sanamlarni emas, balki bu sanamlar vositasida mushriklarni azoblash uchundir.

Hikoya qilinadiki, Zakariyo alayhissalom odamlarga va’z­nasihat qilish uchun o‘tirsalar, atroflariga qarar ekanlar. Agar o‘g‘illari Yahyo alayhissalomni ko‘rmasalar, azob oyatlarini zikr qilar ekanlar. Agar o‘g‘illarini ko‘rsalar, o‘g‘illari do‘zaxdagi azoblarni eshitishni ko‘tara olmasligi sababli bunday oyatlarni zikr qilmas ekanlar. Kunlarning birida va’z­nasihat qilayotganlarida qavmiga nazar solibdilar va o‘g‘illari Yahyoni ko‘rmabdilar. Holbuki, Yahyo alayhissalom odamlarning orasida bo‘lib, olomon ko‘pligi bois otalaridan to‘silib turgan edilar. Zakariyo alayhissalom yig‘lagan hollarida azob oyatlarini zikr qila boshladilar: «Menga Jabroil alayhissalom so‘zlab berdilarki, jahannamda Sakron nomlik tog‘ bo‘lib, uni etagida G’azbon vodiysi bor. U Allohning g‘azabidan yaratilgandir. Vodiyda olovli quduqlar bo‘lib, ularning har birining chuqurligi ikki yuz yillik masofaga teng». Yahyo alayhissalom bularni eshitgan vaqtlarida o‘rinlaridan turib, chiqib ketdilar. «Oh Sakron! Oh G’azbon!» deya tinimsiz yig‘lardilar. Zakariyo alayhissalom ayollari bilan farzandlarining ketidan chiqdilar, ammo topa olmadilar. Ular bir cho‘ponni uchratib, undan: «Shunday­shunday sifatli bolani ko‘rmadingmi?» deb so‘raganlarida: «Sizlar Yahyoni qidiryapsizlarmi?» dedi. «Ha», deyishdi. Cho‘pon: «U tog‘ning etagida qoldi va: «Borar manzilim jannat yoki do‘zax ekanini bilmagunimcha yemayman ham, ichmayman ham», demoqda», deb xabar berdi. Ular Yahyo alayhissalom oldiga borsalar, u nolai fig‘on qilayotgan ekan. Shunda onalari: «Ey farzandim, falon muddat qornimda ko‘tarib yurganim haqqi oldimizga kelgin va biz bilan birga uyga borgin», dedilar. Yahyo alayhissalom ota­onalarining oldiga keldilar va ular birga uyga ketishdi. Otalari u kishiga: «Ey Yahyo, ustingdagi kanobdan to‘qilgan bu kiyimni yechib, ushbu to‘nni kiygin» dedilar. Yahyo alayhissalom to‘nni kiydilar. Onalari yasmiq donidan sho‘rva qilib berdilar. Yahyo alayhissalom sho‘rvani ichdilar. Uyqu g‘olib kelib uxlagan vaqtlarida tushlarida bir nido eshitdilar: «Ey Yahyo, mening dargohimdan ham yaxshiroq joy topdingmi? Mendan ham yaxshiroq qo‘shni topdingmi?». Yahyo alayhissalom qo‘rqib, yig‘lagan hollarida uyg‘ondilar va aytdilar: «To‘ningizni oling, menga o‘sha kanobdan to‘qilgan kiyimni beringlar. Sizlar mening halok bo‘lishimni xohlayapsizlarmi?», dedilar. Zakariyo alayhissalom: «O’g‘limni o‘z holiga qo‘yinglar», dedilar. U kishi ibodatlarda qattiq kirishgan vaqtlarida, Alloh Zakariyo alayhissalomga: «Albatta, Men sizlarga do‘zaxni harom qildim», deya vahiy qildi. Shundan keyingina qalblari xotirjam bo‘lib, ibodatga yanada qattiq kirishdilar. Alloh taolo Qur’oni karimda shunday deydi: «Darhaqiqat, ular (ya’ni, mazkur payg‘ambarlar) yaxshi ishlarni qilishga shoshar va Bizga rag‘bat va qo‘rquv bilan duo­iltijo qilar edilar. Ular Bizga ta’zim­itoat qilguvchi edilar» (Anbiyo surasi, 90­oyat).

Rivoyat qilinishicha, Alloh taolo Jabroil alayhissalomni do‘zax posboni Molikning oldiga do‘zaxdan bir parchasini olib kelish uchun yubordi. Molik: «Ey Jabroil, jahannamdan qancha miqdor olmoqlikni xohlaysiz?» deb so‘radi. Jabroil alayhissalom: «Xurmo miqdoricha olmoqlikni xohlayman», dedi. Shunda Molik: «Agar sizga xurmo miqdorichasini bersam, yetti qavat osmon va yetti qavat yer uning haroratidan erib ketadi», dedi. Jabroil alayhissalom: «Unday bo‘lsa, uning yarmi miqdorini bergin» dedi. Shunda Molik: «Siz aytayotgan miqdorni bersam, osmondan biror tomchi yomg‘ir yog‘maydi, yerdan birorta o‘simlik o‘smaydi», dedi. Shunda Jabroil alayhissalom dedi: «Yo Parvardigoro, olovdan qancha miqdorda olayin?!» Alloh taolo shunday amr qildi: «Jahannamdan zarracha miqdorda olgin». Jabroil alayhissalom jahannamdan zarra miqdoricha olib, yetmishta daryo suvida uni yuvdi. So‘ng uni baland tog‘ning cho‘qqisiga qo‘ygan edi, tog‘ erib ketdi. Olov jahannamga qaytarilgach, uning tutuni tosh va temirlarda qoldi. Hozirgi olovlar o‘sha zarrachaning tutunidir.

Rasululloh sollallohu alayhi va sallam aytadilar: «Äo‘zax ahlidan eng yengil azoblanadigan kishi oyog‘iãa olovdan bo‘lgan kovush kiydiriladi âà óíèíã issiqligidan miyasi qaynaydi. Xuddi olovli o‘choqqa o‘xshab undan olov alangalanib turadi. Qornidagi axlat oyog‘idan chiqib ketadi. "Äo‘zaxda eng qattiq azoblanayotgan men bo‘lsam kerak", deb o‘ylaydi u. ¥olbuki, u eng yengil azoblanayotgan kimsadir».

Mansur ibn Ammor aytadilar: «Men Kufaning ko‘chalarida qorong‘u kechada aylanib yurgan edim. Uylarning biridan: «Yo Parvardigoro, izzating va buyukliging haqqi, ma’siyatimga nazar qilmagin, gunohlarimni mag‘firat qilgin, uzrimni qabul etgin. Agar Sen uzrimni qabul qilmasang, holim nima kechadi?!» degan ovozni eshitdim. Shunda men quyidagi oyatni o‘qidim: «Ey mo‘minlar, sizlar o‘zlaringizni va ahli oilangizni yoqilg‘isi odamlar va toshlar bo‘lgan do‘zaxdan saqlangizki, u (do‘zax) ustida qattiqdil va qattiqqo‘l, Alloh o‘ziga buyurgan narsaga itoatsizlik qilmaydigan, faqat o‘zlariga buyurgan narsani qiladigan farishtlar turur». Keyin qattiq qichqiriqni eshitdim, bir ozdan so‘ng harak’at tinib qoldi. Tong otgach, o‘sha uyning oldiga keldim va yig‘lab turgan odamlarni ko‘rdim. Bir kampir yig‘lab: «Alloh o‘g‘limning qotilini aslo yaxshilik bilan mukofotlamasin. Qotil o‘g‘lim mehrobda namoz o‘qiyotganda azob oyatini tilovat qilgan kimsadir. Azob oyatini eshitgach, qalbi ko‘tara olmay, yiqilgan holida o‘ldi», der edi. Men g‘amga to‘lib uyga qaytdim va shu kechasi tushimda uni ko‘rdim: u oliy maqomlarga erishibdi. Men undan: «Alloh senga qanday muomalada bo‘ldi?» deb so‘radim. «Alloh menga Badr va Uhud shahidlariga ham qilmagan muomalani qildi», deb javob berdi u. «Bu qanday bo‘lishi mumkin?!» dedim hayratlanib. «Ular kofirlarning qilichlari bilan vafot etdilar. Men esa G’affor Podshohning qilichi bilan vafot etdim», deb javob berdi u.

Jobir ibn Abdullohdan rivoyat qilinadi: "œRasululloh sollallohu alayhi va sallam dedilar: «Jahannamda tuyalarning bo‘ynidek keladigan ilon va chayonlar bo‘lib, agar ularning birortasini bir bora chaqsa, uning harorati qirq yilgacha ketmaydi».

Boshqa bir hadisda Nabiy sollallohu alayhi va sallam aytdilar: «Me’roj kechasida bir tovushni eshitdim. Shunda Jabroildan: «Bu qanaqa tovush?» deb so‘radim. Jabroil alayhissalom: «Bu yetmish yil avval Sa’ir do‘zaxiga tashlangan tosh bo‘lib, endi uning qa’riga yetdi», deb javob berdi».

Alidan raziyallohu anhu rivoyat qilinadi: "œRasululloh sollallohu alayhi va sallam aytadilar: «Allohdan Huzn (g‘am) qudug‘ining yomonligidan panoh berishini so‘ranglar!» Sahobàlar: «Yo Rasululloh, Huzn qudug‘i nimadir?» deb so‘rashdi. Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: «U jahannamdagi bir vodiy bo‘lib, jahannamning o‘zi bir kunda yetmish marta Allohdan bu vodiyning yomonligidan panoh so‘raydi. Alloh uni riyokor qorilar uchun tayyorlab qo‘ygandir», deb marhamat qildilar.

Oltmish yettinchi majlis
Tavbaning bayoni

Alloh taolo aytadi: «Ey mo‘minlar, Allohga xolis tavba qilinglar, shoyadki, Parvardigoringiz sizlarning yomonlik­gunohlaringizni o‘chirib, ostidan daryolar oqib turadigan jannatlarga kiritur. U kunda Alloh payg‘ambarni va u bilan birga iymon keltirgan zotlarni sharmanda qilmas. Ularning nurlari oldilarida va o‘ng tomonlarida (ularning yo‘llarini yoritib) yurur. Ular: «Parvardigoro, O’zing bizlarga nurimizni komil qilib bergin va bizlarni mag‘firat qilgin. Albatta, Sen barcha narsaga qodirsan», derlar» (Tahrim surasi, 8­oyat)

Rasululloh sollallohu alayhi va sallam marhamat qiladilar: «Kim menga yuz marta salovot aytsa, qiyomat kuni shunday bir nur bilan keladiki, bu nur jami haloyiqqa taqsimlaísa ham kifoya qiladi». Payg‘ambarimiz alayhissalom aytdilar: «Kiyimni sovun tozalagandek, tavba gunohlarni tozalaydi». Ulamolarning aytishicha, tavba sakkiz narsa bilan komil bo‘ladi: avvalda qilgan gunohlariga nadomat qilish, ado qilinmagan farzlarning qazosini o‘tash, qilgan zulmlarini qaytarish (masalan, o‘g‘irlangan narsasini egasiga qaytarish), zulm yetkazgan kishisidan rozilik olish, gunohga qaytmaslikka azmu qaror qilmoq, o‘zini Allohning toat­ibodatiga chiniqtirmoq, nafsida gunoh lazzatlarini totganidek, toat­ibodatning ham achchiqligini ham totmoqlik, yeyotgan ovqatlari va ichayotgan ichimliklarini isloh qilish, ya’ni haloldan topish.

Abdulloh ibn Mas’uddan rivoyat qilinishicha, Rasululloh sollallohu alayhi va sallam aytadilar: «Tavba qiluvchi kimligini bilasizlarmi?» Biz: «Alloh va rasuli bilguvchiroqdir», dedik. Shunda Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: «Kimki tavba qilib, ilm olmasa, u tavba qilguvchi emasdir. Kim tavba qilsa-yu, ibodatini ziyoda qilmasa, u tavba qiluvchi emasdir. Kimki tavba qilsa­yu, zulm qilganlarini rozi qilmasa, u tavba qiluvchi emasdir. Kim tavba qilsa, do‘stlarini o‘zgartirmasa, u tavba qiluvchi emasdir. Kimki tavba qilsayu, axloqini o‘zgartirmasa, u tavba qiluvchi emasdir. Kim tavba qilsa­yu, qo‘lidagi ortiqcha narsani sadaqa qilmasa, u tavba qiluvchi emasdir. Agar yuqoridagi xislatlar zohir bo‘lsa, u haqiqiy tavba qilguvchidir», dedilar.

Boshqa bir rivoyatda esa Rasululloh sollallohu alayhi va sallam aytadilar: «Agar banda: «Do‘zaxdan qo‘rqaman», deb, gunohlardan tiyilmasa, u Allohning huzurida tavba qilmagan yolg‘onchidir. Agar: «Men jannatga mushtoqman» desa-yu, jannat uchun amal qilmasa, u tavba qilmagan kazzobdir. Agar banda: «Men Rasululloh sollallohu alayhi va sallamni yaxshi ko‘raman, deb da’vo qilib, Rasululloh sollallohu alayhi va sallamning sunnatlariga ergashmasa, u tavba qilmagan yolg‘onchidir. «Men jannat hurlariga muhtojman» desa­yu, u hurning mahrini taqdim qilmasa, u tavba qilmagan kazzobdir. Albatta, tavba qiluvchi Alloh va uni rasulini yaxshi ko‘rgan kimsalardir. Zero, Alloh Qur’oni karimda: «Albatta, Alloh tavba qiluvchilarni va o‘zlarini mudom pok tutuvchilarni yaxshi ko‘radi», degandir».

Ibn Abbosdan raziyallohu anhu so‘rashdi: «Nasuh (xolis) tavba qanday tavbadir? U zot shunday javob berdilar: «Til bilan tavba qilib, dildan pushaymon bo‘lish. Agar tili bilan tavba qilib, dilidan gunoh qilishga moyil bo‘lsa, Alloh taoloni masxara qilgandek bo‘ladi.

Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: «Albatta, banda joni halqumiga kelishidan oldin tavba qilsa, Alloh tavbasini qabul qiladi», dedilar. Jon halqumga kelgan paytda qilingan tavba esa egasiga foyda bermaydi. Fir’avn va hayotdan umidni uzgan kofirning iymon keltirishi foyda bermagani kabi.

Rasululloh sollallohu alayhi va sallam aytdilar: «Agar mo‘min banda tavba qilsa, Alloh unga fisqda o‘tkazgan har bir kuni uchun bir yillik ibodatning savobini yozadi. Unga shahidning maqomini berib, boshiga mingta toj kiydiradi. Qabrda yotganida uning uchun jannatga eshik ochiladi. Qiyomat kunida o‘ng va orqa tarafida farishtalar turib, unga jannat xushxabarini beradilar».

Bir kuni hazrati Umar raziyallohu anhu Payg‘ambar sollallohu alayhi va sallam oldilariga yig‘lab kirdilar. Payg‘ambar sollallohu alayhi va sallam: «Seni nima yig‘latdi, ey Umar?» dedilar. Umar aytdi: «Yo Rasululloh sollallohu alayhi va sallam, ko‘chada bir yigit yuragimni kuydirdi, u yig‘lab turibdi». «Ey Umar, menga uni olib kir!» dedilar Rasululloh sollallohu alayhi va sallam. Haligi yigit yig‘lab kirdi. Payg‘ambar sollallohu alayhi va sallam: «Nega yig‘layapsan, ey yigit?» deb so‘radilar. «Ey Allohning payg‘ambari! Gunohlarimning ko‘pligidan yig‘layman. Men Allohning g‘azabidan qo‘rqyapman», dedi. Rasululloh sollallohu alayhi va sallam so‘radilar: «Allohga shirk keltirdingmi?» «Yo‘q», deb javob berdi. «Nohaq odam o‘ldirdingmi?» deganlarida, yigit: «Yo‘q», dedi. Payg‘ambar sollallohu alayhi va sallam aytdilar: «Gunohing yetti osmon, yetti yer va baland tog‘lardek bo‘lsa ham albatta, Alloh uni kechiradi». «Ey Allohning rasuli! Mening gunohim yetti osmon, yetti qavat yer va baland tog‘lardan ham kattaroq». Ul zot so‘radilar: «Sening gunohing kursidan ham kattaroqmi?» «Undan ham kattaroq», dedi yigit. «Gunohing arshdan ham kattaroqmi?» «Kattaroq». Shunda Nabiy alayhissalom: «Gunohing ulug‘mi yoki Alloh»? (ya’ni Allohning mag‘firatimi?!) dedilar. «Alloh ulug‘dir!» dedi yigit. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallam dedilar: «Albatta, katta gunohlarni Alloh kechiradi, ayt-chi, nima gunoh qilding?» Yigit: «Yo Allohning rasuli, men sizdan uyalaman», dedi. Payg‘ambar sollallohu alayhi va sallam ikkinchi marta: «Qilgan gunohingni aytib bergil», dedilar. Yigit hikoyat qila boshladi: «Ey Allohning Rasuli! Men yetti yil qabrlarni ochib, kafanlarni olish bilan shug‘ullandim. Bir kuni ansor qizlaridan biri dafn qilindi. Men uning qabrini ochib, uni kafandan chiqardim. Ozgina o‘tmasdan shayton nafsimga g‘olib kelib, o‘sha qiz bilan jimo’ qildim. Ko‘p o‘tmay marhum qiz turib: «Senga Allohning g‘azabi bo‘lsin, ey yigit! Allohdan uyalmaysanmi? Qiyomat kunida hukm uchun tosh­tarozi qo‘yiladi, mazlumga zolimdan haqqi olib beriladi. Bu o‘liklar vatanida meni yalang‘och tashlab ketyapsan. Allohning qudrati oldida meni junub holatiga tushiryapsan», dedi». Payg‘ambar sollallohu alayhi va sallam o‘rinlaridan sakrab ketdilar, uni yelkasidan ushlab itarib yubordilar. «Ey fosiq, sening do‘zaxga kirishga bu qadar hojating bor ekan, mening oldimdan ketgin», dedilar. Keyin yigit qirq kecha-kunduz Allohga tavba qildi. Bu muddat to‘liq bo‘lgach, boshini osmonga ko‘tarib: «Yo Parvardigoro, agar meni kechirsang Muhammad sollallohu alayhi va sallamga va sahobalariga bildirgin. Agar bildirmasang, osmondan olov yuborib, meni kuydirgin va oxirat azobidan najot bergin!» deb iltijo qildi. Jabroil alayhissalom Payg‘ambar sollallohu alayhi va sallamning oldilariga kelib: «Assalomu alaykum, ey Muhammad! Rabbingiz sizga salom aytdi». «Allohga salom, salom Allohdandir va salom o‘ziga qaytgaydir! dedilar Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallam». Jabroil alayhissalom aytdi: «Alloh taolo sizdan so‘radi: «Butun maxluqlarni siz yaratdingizmi?» Payg‘ambar sollallohu alayhi va sallam aytdilar: «Yo‘q! Men va (barcha) maxluqlarni O’zi yaratgandir». Jabroil alayhissalom dedi: «Rabbingiz aytdiki: «Ularga rizqni siz berasizmi?» «Yo‘q, ularni va meni Alloh rizqlantiradi», dedilar. Jabroil dedi: «Rabbingiz aytdiki: «Ularning tavbasini siz qabul qilasanmi?» Aytdilar: «Alloh mening va ularning tavbalarini qabul qilguvchidir». Jabroil alayhissalom aytdi: «Alloh dedi: «Bu bandamning tavbasini qabul qilgin, chunki men tavbasini qabul qildim». Payg‘ambar sollallohu alayhi va sallam yigitni chaqirtirib: «Alloh gunohingni kechirganini bashorat qildi va tavbangni qabul qildi» dedilar. Keyin shom namoziga turishdi. Rasululloh sollallohu alayhi va sallam Fotiha surasini o‘qib bo‘lganlaridan keyin, unga «Takasur» surasini zam sura qildilar. Bu suradan: «(Ey insonlar) Sizlar to qabrlarni ziyorat qilgunlaringizcha (ya’ni o‘lib qabrga kirgunlaringizcha) sizlarni (mol­dunyo) to‘plab ko‘paytirish (Alloh taologa toat­ibodat qilishdan) mashg‘ul qildi», degan joyigacha o‘qiganlarida haligi yigit bir faryod qilib yiqildi. Namozni tugatganlaridan keyin qarasalar, yigit vafot etgan ekan.

Oltmish sakkizinchi majlis
Saodat va badbaxtlik alomatlari haqida.

Alloh taolo aytadi: «Har bir jon o‘zi (hayoti dunyoda) kasb qilgan amali sababli (do‘zaxda) ushlanguvchidir. Faqat o‘ng qo‘l egalarigina (ya’ni, hayoti dunyoda iymon keltirganlari va ezgu amallar qilganlari sababli qiyomat kunida nomai a’mollari o‘ng qo‘llaridan berilgan saodatmand zotlargina do‘zaxdan najot topuvchidirlar). Ular jannatlarda bir­birlari bilan (do‘zaxda tashlangan) jinoyatchi­kofirlar haqida savol­javob qilishurlar. (Ular do‘zax ahliga): "œSizlarni nima Saqarga kiritdi?» (deganlarida): Ular ayturlar: «Bizlar namoz o‘quvchilardan bo‘lmadik. Miskin­bechoraga taom beruvchi ham bo‘lmadik. Bizlar (botil-behuda so‘zlarga) sho‘ng‘iguvchi kimsalar bilan birga sho‘ng‘ir edik (ya’ni, Qur’on va Payg‘ambar xususida tuhmat-yolg‘onlar to‘qir edik). To bizlarga aniq (o‘lim) kelgunicha bizlar jazo­qiyomat kuni yolg‘on der edik» Endi qo‘llaguvchilarning qo‘llovi ularga foyda bermas!» (Muddassir surasi, 38—47-oyatlar).

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sollallohu alayhi va sallam aytdilar: «Eng baxtli odam ixlos bilan «La-a ilaha illalloh» zikrini ko‘proq aytadigan odamdir. Qiyomat kuni mening shafoatim birinchilardan bo‘lib unga yetgusidir. «La-a ilaha illalloh» zikrini ko‘p aytib yuruvchi kishi jannatga kiradi». Sahobalar: «Yo Rasululloh, ixlos bilan aytish qanday bo‘ladi?» deb so‘rashdi. Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: «Alloh taolo nahiy etgan ishlardan o‘zini to‘xtatganlar xolis qalb egalaridir», deb javob berdilar.

Yana Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Barcha xaloyiq mahshargohga to‘planganda, Alloh taboraka va taolo Muhammad sollallohu alayhi va sallamning ummatlariga sajda qilishni buyuradi. U zotning hamma ummatlari boshlarini sajdaga qo‘yib, uzoq muddat tasbeh aytadilar. Shundan keyin: «Boshingizni sajdadan ko‘taring. Dushmanlaringizni sizlar uchun fido qilib, har birlaringizning o‘rniga bittadan kofirni do‘zaxga tashlayman», degan nido keladi.

Rasululloh sollallohu alayhi va sallam dedilar: «Dunyoda zohid bo‘lish qalb va jasadga rohat keltiradi, unga rag‘bat qilish esa qalb va badanga mashaqqat keltiradi».

Abu Yazid Bistomiy aytadilar: «Shahrimizga kelgan balxlik bir kishidan o‘zga hech kim menga g‘olib bo‘lmagan. U mendan: «Sizlardagi zohidlikning chegarasi nima?» deb so‘radi. Men: «Topsak yeymiz, topmasak sabr qilamiz» dedim. «Balx itlari ham shunday qiladi» dedi u. «Sizlardagi zohidlik chegarasi qanday?» deya so‘raganida, «topmasak sabr qilamiz, topsak o‘zimizdan boshqalarga berishni afzal ko‘ramiz», deb javob berdi u.

Nabiy sollallohu alayhi va sallam: «Halol rizq talab qilish maqsadida uxlagan inson gunohlari kechirilgan holatda tong ottiradi», dedilar.

O’n bir xislat baxtiyorlik alomatlari hisoblanadi: dunyoga ahamiyat bermasdan, oxirat ishlarini mukammal qilishga tirishish; vaqtni ko‘proq ibodatga va Qur’on tilovatiga sarflash; faqat zarur bo‘lganda so‘zlash; besh vaqt namozni o‘z vaqtida ado etish. o‘zini haromdan, shubhali ishlardan tiyish; olim va solihlar suhbatida bo‘lish; kamtarin bo‘lib, kibr va gerdayishdan saqlanish; saxiy va muruvvatli bo‘lish; boshqalarga foydasi tegish; rahmdil bo‘lish; o‘limni ko‘p eslash.

Baxtsizlikning ham o‘n bitta belgisi bor: harislik bilan dunyo molini yig‘ish; dunyo ziynatlari va lazzatlari bilan mashg‘ul bo‘lish; bekorchi so‘zlarni ko‘p so‘zlash va g‘iybat qilish; namozlarga ahamiyat bermasdan, dangasalik qilish; yomon kimsalar bilan hamsuhbat bo‘lish; boshqalarga zarar yetkazish; kibr qilish va maqtanchoq bo‘lish; mo‘minlarga manfaat beruvchilarni qaytarish; musulmonlarga rahm­shafqat qilmaslik; baxil bo‘lish; o‘limni unutish;

Rasululloh sollallohu alayhi va sallam marhamat qildilar: «To‘rt narsa baxtsizlik alomatidir: o‘tmishdagi gunohlarini unutish, qilgan xayr­ehsonlarini odamlar oldida ko‘p gapirish, mol­dunyoga mubtalo bo‘lganlarni qadrlash, dinsizlarni yaxshi ko‘rish».

Rasululloh sollallohu alayhi va sallam shunday deganlar: «Yalang‘och musulmonni kiyintirgan odam baxtlidir. Alloh u bandaga jannat kiyimlaridan nasib etadi. Agar och qolgan musulmonni to‘ydirsa, Alloh taolo unga jannat mevalaridan nasib etadi. Agar chanqagan musulmonni qondirsa, Alloh taolo uni toza sharobdan bahramand qiladi».