— Savol xaltasi ochilib ketsa, urishib yurmaysizmi? Ko‘rdingiz-ku, kuni bilan, — dedi sherigi tamaddiga qo‘shilib. — O‘lay agar, «O‘zi bir qarich, soqoli qirq qarich»lardan qati kam?!
— Oxirzamonning zumrashalari-da, — deb ishshayib qo‘ydi aka pochcha. — Ruhi qari bularning.
— Yo‘q, zuvalasida bir nima bor. Buvasi bekorga qidirmaydi.
— Yuzida nur ko‘rganday ko‘pirasan-a, Xudoyberdi. Sal pastroq tush, sepkilini ko‘r.
— Sepkil ko‘tarilib ketadigan narsa, aka pochcha. Qolaversa, buning buvasi zo‘r odam, unaqa himmatli kishini siz uchratmagansiz.
— Ko‘rarmiz himmatini ham. Choydan quy, bu dunyoniki bo‘lmapti.
— Qumg‘onda pishgan-da, aka pochcha. Har kuni ichib yuribsizmi?
— Qolsa, shu qoladi xotira bo‘lib, bu yurishlar-dan.
— Gulxanni, mana bu o‘tirishlarimiz, tog‘u tosh oshib yurishlarimizni aytasiz-da!— dedi beshikchi uzun esnab. Yana haqqu uyg‘ondi, sherigini chorlab nola qildi. Soyning narigi betidami, tog‘dami — boshqasi sado berdi. Ikkalasi galma-gal «quv-quv»lay boshladilar.
Bola yotgan joyida tamshanib turib, uyqusiragancha, aniq-taniq gapirib yubordi:
— Chaman tog‘am kelsinla — ko‘rasan!
— Ol-a! — dedi beshikchi, mudrab borayotgan joyi-da bir sakrab tushib.
— Eshitding-a? — deb qo‘ydi aka pochcha ham u tomonga bosh irg‘ab.
— Alahsirayapti-da, amakisi, — dedi u pinak buzmoqchimasdek. Lekin o‘zi jumboq ichida qolgan edi: «Chaman degani kim ekan?..»
— Taniysanmi? — dedi aka pochcha huzurlanib choy ho‘plab.
— Birinchi eshitishim, — dedi beshikchi.
Ot bosh to‘lg‘ay-to‘lg‘ay pishqirdi. Aka pochcha o‘sha yoqqa xayoli qochib, dedi:
— Boshidan to‘rvasini chiqarib qo‘ysang bo‘lardi. Kusar etibam da’vo qilaveradi.

Sherigi turib otlar tomon yurdi. Uning uzun soya-si xaroba devoriga qapishib borib, o‘sha tomonning jivir-jiviriga qo‘shilib ketdi. «Tis-tis»lab so‘kingani, so‘ng otning sag‘risiga shapatilab, erkalagani eshitildi. Allaqancha vaqt otlar bilanmi, yana nimalar bilan andarmon bo‘lib, yo‘q bo‘lib ketdi. Qaytib kelib, bir chekkada qo‘lini chaydi-da, tik turgancha belbog‘iga artina boshladi.
— Shunaqqib, eshitmaganman, degin?
U tilini «toqillatib» edi, tungi jimjitlikda jangillab ketdi. Bola boshini o‘nglab yotib oldi-yu, uyg‘onmadi.
— Yo biz xato eshitdikmi?
Beshikchi boya o‘zi o‘tirgan tosh ustiga cho‘kib, choy quya boshladi:
— Bola bir uyqusiradi-qo‘ydi-da... Amakisi bo‘l-ganda nima, bo‘lmaganda nima?..
— Sen aytasan-da. Men bir mahal o‘sha Jangobda eshitgandayman. Otasiniyam tanimaydigan bezorilar davrasida. Hech narsadan toymasdi ular. Keyin yo‘q bo‘p ketdi bir sira, qamalib ketdimi, otilib ketdimi — bilmadim.
Beshikchi choy ho‘plab turib, qalqib ketdi. So‘ng o‘zini bazo‘r bosib, kuldi:
— Xo‘b, vahima qildizmi, aka pochcha?
Aka pochcha deganlari norozilanib qaradi. Gulxanga cho‘p tashlab, dedi:
— Sen nimani bilasan! Bu mashru o‘g‘rilarning qonuni yomon! Hazillashib bo‘lmaydi.
— Nima, biz ularga tegishli narsaga qo‘l cho‘zibmizmiki, cho‘chiymiz? Biz savob uchun boryapmiz. Mirzahoji buvani deb. Bolapaqirni avrab opqochganlar javobini beravursin. Haqlarini qurutday sanab olishgan.
Aka pochcha «ot tish»larini ko‘rsatib sassiz kuldi:
— U tomonlarga qaytib bormaydigandek gapirasan-a.
— Qayoqqa-qayoqqa?
— Eski Jo‘vaga-da.
— Qaytsak nima bo‘pti? — anglamaganday qaradi beshikchi.
— Kosa kosaga to‘g‘ri kelganda ham shu qo‘shig‘ingni aytarmikansan?
— Nafasingizni yel olsin. Ko‘p sovuq nafas qildingiz-da, bugun, — deb u qo‘zg‘olib qo‘ydi.

Choyning tagini sepib tashlab, bunga qaradi, — qo‘yaymi o‘zlariga?
— Quy, juda yutimli bo‘pti. Nima balo, ko‘zni shamg‘alat qilib ko‘knoridan zig‘ircha tashlavorganmisan?
— Ko‘knor otliqqa yo‘q-ku, aka pochcha, kiyik o‘t shunaqa bo‘ladi. Ichgan sari chanqatvuradi.
Hech kim kutmaganida bola boshini ko‘tarib, turib o‘tirdi. Yuz-ko‘zlarini ishqab, esnadi-da, laxcha cho‘g‘ bo‘lib tushgan olovning holsiz-holsiz alangalanib qo‘yishiga esi og‘ib tikildi. So‘ng bir junjikib, tizzalarini quchib oldi. Qo‘yib bersa, yana yotib uxlaydigan.
— Kalla pishdimi, — dedi aka pochcha o‘girilib.
— Yotaqol bo‘lmasa, Yodgortoy, — dedi beshikchi mehribonchiligi tutib, — birato‘la tiniqib olasan.
— Qorni-chi, buning? Yo bolani nafsi yo‘qmi? G‘alati ekansan-ku, sen!.. — Uni jerkib berib, bolaning boshini siladi aka pochcha deganlari. — Tura qol, toybola. Yuzingni chayib kelsang, tamaddi qilib olasan. Ochqab ketgandirsan, axir!
Bola javob o‘rniga ham uzun esnadi.
— Ha, ana, quldirab-chuldirayotgan ichaklaringdan ma’lum. Dasturxonni ko‘rib, nog‘ora chalyapti. Tur, bolaning qo‘liga suv ber, — dedi u chap yelkasidan sirg‘alib tushib borayotgan po‘stinni o‘nglab.
— Suvmi? Yodgortoygami? U yuzini yuvaman deydiyu biz qarab turamizmi? — dedi beshikchi qoshdan qovoq qaytarmay.
Bola yuvinib, uzun amakining belbog‘iga artinib, joyiga qaytdi. Ungacha aka pochcha uning joyini olovga yaqin surib, gulxanga o‘tin tashlagan bo‘ldi. Kelgach, dasturxonni yaqin surdi.
— Ol, manavi qazilardan. Nonga qo‘shib olaver.
Unisi choy quyib tiqishtirdi:
— Ichib boqing-chi, toy bola, sovub qolmabdimi? Yo‘q desangiz, qaytadan olovga qo‘yvoramiz.

Bola hamon yarim uyqusirab kavshanar, aka pochcha unga rahmi kelib tikilardi. Nimalar xayolidan kechadi, o‘ziga ayon, lekin sherigiga yanibroq qarab qo‘yardi.
— Bolapaqirni yo‘l qoqib qo‘yibdi. Senga aytuvdim-a, egarga bir nima to‘shatib ol, deb.
— Devdingiz-devdingiz. Shoshganda salomga alik topilmay... survoribmiz-da.
— Qazini unutmabsan-ku? Yana «Yodgortoy»laganing-ga o‘laymi!
— Uzr, bizdan o‘tibdi, aka pochcha. — U qo‘lini ko‘ksiga qo‘ydi.
— Mendanmas, bundan so‘ra...
— So‘rayman ham... — dedi u o‘sha-o‘sha ta’zimda, — ukam kechiradi.
— Kechirasanmi? — dedi aka pochcha azza-bazza kuraklarini silab.
Bola kavshanishdan to‘xtab, beshikchining betiga ijirg‘anibroq tikildi. So‘ng qo‘lini choyga uzatdi:
— Bu kishi avval rostuni aytsinla...
— Nimaning rostini? Men nimani yashiribman? Voy, huvarining bolasi-ey, odamni toza xijolatga qo‘yding-ku. — Beshikchi chindan o‘zini qo‘yarga joy topolmay qolgandi.
— Bo‘masa, qayoqqa opketayotibsila? — choyni ichmay ham, arazlagandek qarab qo‘ydi u. — Sotganimi?
Tomdan tarasha tushgandek bu gapdan hamrohlar bir-birovlariga qarab olishdi.
— Sen qattan olding bu gapni? — dedi beshikchi, axiyri tiliga zabon bitib.
— Duvana ham silaminan sherikmi, axir? — dedi bola hamon arazidan tushmay.
— Qanaqa duvana, Xudoyberdi? Kimni aytopti bu? — dedi «aka pochcha» deganlari ang-tang qolib.
Beshikchi tushuntirishga o‘ng‘aysizlanib, o‘rnashibroq o‘tirishga urindi.
— Hali mendan yashirgan gaplaring ham bormidi?— dedi «aka pochcha» azza-bazza xafa bo‘lib. U jahl ustida piyola tagida qolgan choyni sepib edi, u gulxan chetiga yumalagan cho‘g‘ga tushib, voshilladi, undan pista ko‘mir hidi anqib ketdi. Beshikchi xokisor termuldi:
— O‘libman-da, aka pochcha, namozxon odam...
— Unda bu gap qaerda chiqopti? Duvanasi kim?

Beshikchi — sodda-to‘pori odam, bolaning oldida ming xijolatlarga botib, (ochmasa bo‘lmaydi, ochsa — bola bor) o‘ng‘aysizlana-o‘ng‘aysizlana sirni ochishga majbur bo‘ldi:
— Taniysiz Siz ham... Anuv Kallaxonaga tanda qo‘ygan sariq moshak bor-ku, Davangir devona?..
— Tilanchimi?.. Uning bu ishga nima daxli bor? G‘irt savdoyi-ku, — dedi ensasi qotib u.
— Shunaqa, bir qarasangiz savdoyi, bir qarasangiz duogo‘y. Tingchimi, to‘g‘ri odammi — birov bilsa o‘lsin agar, — dedi beshikchi, — biz taniganimizdan beri shu yurishi.
— Bilarkansan, nima qilib osh-qatiq bo‘lib yuribsan?
— Qaydagi gaplarni gapirasiz, aka pochcha? Men uni keyin bildim-ku, — dedi beshikchi ham o‘z navbatida ginaxonlikka tushib.
— Sherik deb turibdi-ku, bu? — Aka pochcha o‘z ginasidan qolmasdi.
— Men Turob maxsumni bilaman. Bu o‘sha kishimni iltimoslari. Siz Mirzahojimdan ko‘p yaxshilik ko‘rgan odamsiz, Xudoyberdi, shu xatminan manavi omonatni u kishimga yetkazsangiz, dedilar. Men Sizga ishondim, endi yo‘l biladigan odam toping, dedilar. Men Sizga uchradim. Bu yoqlarga kishi bilmas qatnaganingizni eshitib, aka pochcha.
— Davangir-chi? O‘rtada u nima qilib yuripti? — Aka pochcha deganlari hamon bo‘shashmasdi.
Beshikchi yelka qisdi:
— U bolani qaydan topgan, qaydan ergashtirgan, qanchaga kelishgan — o‘zi biladi. O‘g‘irlab-mo‘g‘irlagan bo‘lsa, gunohi o‘ziga. Men fiysabilloh, azbaroyi Mirzahojim uchun, rozi bo‘lganman. Meni bilasiz-ku, aka pochcha, bir umr harom luqmadan hazar qilib yurgan odam, nahot shu ishga ko‘nsam? Uchini sezsam, aytmasmidim.
Aka pochcha tagidagi egarga o‘rnashibroq o‘tirib, tizzalarini uqaladi. Yapasqi yuzidan jahl soyasi ariganday edi.

— Eshitting? — dedi bolaga qiyg‘och ham erkalagannamo qarab. — Biz devona bilan oftobda qatiq yalashgan joyimiz yo‘q. Biz piysabillo buvangni yurtiga ketayotirmiz. Shirinkoma uchun hammas. Shunchaki, man manavi beshikchi tog‘angga qayishib, u buvangni tanigani hurmatidan. Qolaversa, buvang zamonni zayli bilan bu yoqlarga ko‘chib kelib qolgan. Asli tagi o‘sha o‘zimizzi tomondan, ha. Cho‘lpon otadanmi, qaerdan edi, Xudoyberdi?
— Yo‘q, aka pochcha, Qang‘li degan joydan. Yaqin-yaqingacha ham u kishidan qolgan Olmazor bog‘ dala shiyponi qilib qo‘yilib edi. Jannatning bir bo‘la-gi edi, bamisoli. Agar manavi yer qimirlashdan ke-yin buzilib ketmagan bo‘lsa... — dedi beshikchi shirin xotiraga berilib. — Voy, uning g‘ir-g‘ir shabada- lari...
— Shunaqa, o‘g‘lim, sen bizni kim deb o‘tiribsan. Qaroqchilarga mengzamay qo‘yaqol. Ularga ro‘parayam bo‘lma, ishing ham tushmasin. Undan ko‘ra, qorinni mixla. Qazidan ol. Och qorindan puch o‘ylar chiqaveradi, ol.
— Bo‘masa, kimsila? — deb to‘ng‘illadi bola choyni joyiga qo‘yib. U og‘zidagini kavshangisi ham kelmay qolgan edi.
Ikki hamroh bu gapdan baravariga xaholab kulib yubordilar. Tarashadek ozg‘in, ammo bo‘ydan Xudo bergan beshikchi uning gapidan ta’sirlanib, tizzasiga shapatilardi:
— Avvalboshda nima dedim? Buvang sog‘inibdilar. Senam sog‘indingmi, dedimmi?
— Dediz...
— Borasanmi, dedimmi?
— Dediz...
— Yana nima deysan? Qayoqqa opketyapgan ekanmiz?— dedi kulib.
— Bekordan-bekorgami?.. — Bola o‘qrayib qarab qo‘ydi.
— U nima deganing? Sen bizni xafa qilyapsan. — U keragi bo‘lmasa-da, oldidagi qumg‘onni nari surdi.— Shunaqa gaplaring borakan, jo‘namasimizdan ayt-maysanmi? Obborib tashlardik uyingga!
— Ja-de... — Bola yo yomon tush ko‘rib turgan, yo chapaqay jahli chiqqan edi, hech ochila qolmasdi.

— Ha, xo‘p. Buvang quruq qo‘ymas. Necha yil bedarak ketgan qizining daragini eshitib, tirnog‘ini ko‘rib, eshilib ketar, bosh-oyoq sarupo-suruqlar qilar, shirinkomalar berar. Bu degani biz o‘shaning dardida o‘lib turibmiz, deganimasdir? O‘ylama, biz ta’ma deb yurgan odamlarmasmiz. Xolis yaxshilik uchun chiqqanmiz yo‘lga. Bunaqa qilaversang, hay deymizu orqaga qaytvora qolamiz. — Tik turgancha mudrayotgan ot xo‘rsingan kabi pishqirib, bosh silkidi. Laxcha cho‘g‘ga aylanib bo‘lgan g‘o‘lacha sinib tushib, chalasi tutay boshladi. Aka pochcha chalani ichkariroq surdi:
— Ko‘nglim chopmovdi-ya, avvalboshda. Jangobda oshxo‘rligimni qili-ib yotmiymanmi... — deb qo‘ydi ularning betiga qaramay.
— Yo‘q, rost, haliyam kech emas, — dedi beshikchi bolakayga. Kamiga xo‘p desa hoziroq qaytadigandek qilib qarab qo‘ydi.
— Sen endi jichcha sabr et. Shu dovondan oshvolsak yetdik hisob. Bovangnikida qolishni istamasang, qaytaverasan bizminan. Shunga ham ota go‘ri qozixonami?— dedi sherigi yumshab.
— Ha-da, aka pochcha bilmagan-ko‘rmagan, oshmagan dovon yo‘q. Bu yoqqa ham Xudo bilsin, necha qayta kelib-ketganlar.
— Necha qaytamas, ishqilib o‘tganmiz-da, — de- di u.
— Shu-da. Shuning uchun Sizni qora tortib kelyappiz-da. Bilib qo‘ysin bu ham, — dedi beshikchi taskin berib. — Bilding-a, Yodgortoy?
Yodgor deganlari beshikchiga qizarinqirab qarab qo‘ydi:
— Yodgormas, Yodgormurod. Bo‘lmasa, tanishmaydi, — dedi negadir ko‘zlarini olib qochib.
— Iya, shunaqamidi hali?! Chiroyluvdan chiroyluv oting borakan-u, biz bilmay yuribmiz. Voy, saniyu. Aytmaysanmi shuni! Obbo, toy bola-ey. Opke piyo-langni, choyingni yangilab beray. Qaynoq-qaynoq ichsang, uyqung qochadi. Hademay, tong ham yorishadi, so‘ng jo‘naymiz. Olaqol, — dedi beshikchi kaftini kaftiga ishqab, uni erkalab.
— Ha, amaking tahorat olib, namoz o‘qib bo‘lishi-la jo‘naymiz. Kun ko‘ringuncha, sarhaddan o‘tib olishimiz kerak, — deya og‘ir qo‘zg‘olib, «aka pochcha» deganlari tura boshladi.

— Ha, xo‘p. Buvang quruq qo‘ymas. Necha yil bedarak ketgan qizining daragini eshitib, tirnog‘ini ko‘rib, eshilib ketar, bosh-oyoq sarupo-suruqlar qilar, shirinkomalar berar. Bu degani biz o‘shaning dardida o‘lib turibmiz, deganimasdir? O‘ylama, biz ta’ma deb yurgan odamlarmasmiz. Xolis yaxshilik uchun chiqqanmiz yo‘lga. Bunaqa qilaversang, hay deymizu orqaga qaytvora qolamiz. — Tik turgancha mudrayotgan ot xo‘rsingan kabi pishqirib, bosh silkidi. Laxcha cho‘g‘ga aylanib bo‘lgan g‘o‘lacha sinib tushib, chalasi tutay boshladi. Aka pochcha chalani ichkariroq surdi:
— Ko‘nglim chopmovdi-ya, avvalboshda. Jangobda oshxo‘rligimni qili-ib yotmiymanmi... — deb qo‘ydi ularning betiga qaramay.
— Yo‘q, rost, haliyam kech emas, — dedi beshikchi bolakayga. Kamiga xo‘p desa hoziroq qaytadigandek qilib qarab qo‘ydi.
— Sen endi jichcha sabr et. Shu dovondan oshvolsak yetdik hisob. Bovangnikida qolishni istamasang, qaytaverasan bizminan. Shunga ham ota go‘ri qozixonami?— dedi sherigi yumshab.
— Ha-da, aka pochcha bilmagan-ko‘rmagan, oshmagan dovon yo‘q. Bu yoqqa ham Xudo bilsin, necha qayta kelib-ketganlar.
— Necha qaytamas, ishqilib o‘tganmiz-da, — de- di u.
— Shu-da. Shuning uchun Sizni qora tortib kelyappiz-da. Bilib qo‘ysin bu ham, — dedi beshikchi taskin berib. — Bilding-a, Yodgortoy?
Yodgor deganlari beshikchiga qizarinqirab qarab qo‘ydi:
— Yodgormas, Yodgormurod. Bo‘lmasa, tanishmaydi, — dedi negadir ko‘zlarini olib qochib.
— Iya, shunaqamidi hali?! Chiroyluvdan chiroyluv oting borakan-u, biz bilmay yuribmiz. Voy, saniyu. Aytmaysanmi shuni! Obbo, toy bola-ey. Opke piyo-langni, choyingni yangilab beray. Qaynoq-qaynoq ichsang, uyqung qochadi. Hademay, tong ham yorishadi, so‘ng jo‘naymiz. Olaqol, — dedi beshikchi kaftini kaftiga ishqab, uni erkalab.
— Ha, amaking tahorat olib, namoz o‘qib bo‘lishi-la jo‘naymiz. Kun ko‘ringuncha, sarhaddan o‘tib olishimiz kerak, — deya og‘ir qo‘zg‘olib, «aka pochcha» deganlari tura boshladi.
U shunaqa davangirday edimi yoki yelkasidagi be-so‘naqay po‘stin shunaqa ko‘rsatyaptimidi, ishqilib soya-siga qo‘shilib, u juda haybatluv ko‘rinar edi.
Gulxan esa bir tog‘ora laxcha cho‘g‘ga aylanib alangalanar, alanga berolmaganlari bir chetdan boshiga kul tortib, pinakka ketmoqda edilar. Tun o‘z ishini qilgan, gulxan atrofidagilarni qora chodiriga o‘rab bo‘l-gan, o‘sha chodir tobora kichkina tortib, endi unga uch kishining o‘zi ham sig‘may qola boshlagan edi.
Haqqu ham, otlar ham mizg‘ir edilar, chamasi. Tiq etgan tovush eshitilmasdi, faqat goh-goh anuv o‘pirilgan joydan kirgan izg‘irin yel shu chodirdagilarga urilib, yana qochib qolar edi.

9. XUDONING SUYGAN BANDASI
yoxud hikoyachimizga noma’lum bir kalavaning uchi

— Hov, tasqara, hov sariq moshak! Kimni gel qilmoqchisan? Kimni sariq ilondek avrayapsan?.. — U sekin turib belidagi qayish kamarini bilagiga o‘ray boshlab edi, elanib turgan devday odam... tuyqus o‘zini yerga otib, oyoqlari ostiga gunohkor sherday emaklab kela boshlasa, Zokir demaganlarning jon-poni chiqib ketdi. Jon holatda tisarilib, ustoliga qisilib opti.
U esa:
— Jon bolam, sadag‘ang ketay bolam, urma paqat, tepma paqat, hammasini o‘zim aytub berum... — deb o‘tinar, titrar edi.
Vo darig‘, titrayapgan kim-u, o‘takasi yorilgan kim?!
— Tur-e, isqirt! Ayaganga rahmating shumi?! — Zokirning peshonasidan muzdek ter chiqib, tirnoqlariga dovur jimirlab ketgan edi.
Xayriyat, «dev» chekildi.
O‘lgan arslonning o‘ligidan ham qo‘rq, deb shuni aytarkanlar-da?..
Ular bugun shubhalanib tutib kelishgan odam — devday tilanchi chekilishga chekildi-yu, hech kutilmaganda o‘sha zax yerga o‘tirvolib, tizzalarini quchoqlab, bir g‘alati guvranib, ho‘ng-ho‘ng yig‘lamoqqa tushib berdi-ku.
Ajab odam ekan, bu Davongir devona deganlari. Nima balo, chini bilan begunohmi yo yolg‘ondakam yig‘i bilan bularning ko‘zini bog‘layaptimi? Mumkin. Bu bozor odamlaridan, tilanchilardan har baloni kutsa bo‘ladi.
U «dev» shu holiga qaysi askar yoki asirdan qolgan ro‘dapo shinelining yengini yuz-ko‘zlariga bosgancha ulkan jigarrang beshiktervatdek chayqalib:
— Shul sho‘rishlar-da, var ekanmu, ey quday? — deya bosh to‘lg‘ab-to‘lg‘ab, mishig‘-tupugiga belanib borar edi.
«Nima balo, adashibdilarmi? Bu emaskanmi?»
Zokir kamarini ustol ustiga namoyishkorona itqitib, tilanchiga kishi bilmas zingil tashladi. Uning nazarida devonaning qulog‘i ding, ko‘zi to‘rt, buning alaxsishini kutayotgandek, kutib turib tashlanib qoladigandek (!) edi.

Tashlansa ham unaqa-bunaqa odamning kekirdagini uzib olsa ehtimol?.. Och devning o‘zi-ku! Bu vahima qaydan ilashdi, Zokirning kallasidan hech nari ketmasdi. Sherigi ham qaytsa qayta qolmadi. Harna qora edi.
— Turing, zaxda nima bor, «eshak»ka o‘tib o‘tiring,— deb buyurib, murosaga ko‘chganini bildirdi-da. o‘zi ham joyiga cho‘ka qoldi.
Zora yaxshi gapga ilon inidan chiqsa. Shunaqa ilinj ham yo‘q emasdi unda.
Devona unga qarab ham qo‘ymay, qo‘liga tiralib turishga unnaldi. Suyaklari shiqirlab (o‘ziyam bir qop suyak ekan-ey!) bir amallab turdi-da, ketini qoqib, indamay borib, devor tagidagi taxtaga o‘tirdi.
Boya ikki kishilashib urib, yerto‘laga tiqqanlarida uzilib-uchib bitganmi, qo‘sqi shinelining bittayam tugmasi qolmagan, surmarang yolg‘iz belbog‘i demasa, ko‘ksi valongor, o‘zi bir alpozda edi.
— Xo‘sh, rostiga ko‘chamizmi yo yana kelgan joyidan davom ettiramizmi? — dedi Zokir qayish kamarni nari surib. O‘zi urgisi yo‘g‘-u, qozoqi do‘q ish beradimi, deb o‘ylar edi.
— Huh-h, — dedi devona ichidan dudi chiqib: u chiqayotgan dud odam zotiniki emasdi, tavba.
— Xo‘sh, aytasizmi? — dedi Zokir ko‘ksini us-tolga berib. U Xudoning yaratilgancha qolgan bu bandasiga achina boshlagan, achinayotganiga o‘zi ham hayron edi:
«Nimadan qo‘rqdi? Devonaning qarg‘ishiga uchrab qolishdanmi? Balki».
Devona o‘sha-o‘sha, biron nojo‘ya so‘z aytib qo‘yib, g‘azabiga uchrab qolishdan qo‘rqqandek, aftiga bezillab tikilar edi.
— Nenu istab, nenu qistayursiz — vilmasam, — dedi axiyri tiliga so‘z bitib, — o‘lumdan xavarim var, o‘g‘irluva — vilmasam, gunohlarimuz yetarlu...
Zokir qaddini biroz ko‘tarib, oyoqlarini chalishtirdi. Bu bilan u devonani yana ham xotirjam etish niyatida edi.
O‘zi ham hech kutmaganda so‘roqni xotirjam boshlagisi keldi.
— Biz Sizni bugun ko‘rayotganimiz yo‘q. Esimizni tanibmizki, shu Kallaxonadasiz, to‘g‘rimi?