Qarab tursam, ul zot eshik tomon allaqanday intiqib ham javdirab tikilib qolibdilar. Intizorlik shunchaki, ul dilbandning qorasi ko‘rinsayu o‘rnilaridan turib keta qolsalar. Qanot chiqarib uchishga-da tayyorlar. Axir kim uchun shuncha yo‘l bosib kelibdirlar?!
— Voh! Laysa kamislihi shay!1 Chindan O‘zing xuva ‘ala kulli shayin qodirsan! — deb turib ketdilar bir mahal. — Diyorda bizning shunday qarchig‘aydek o‘g‘limiz bor ekan-ku! Shularning muhabbatini ko‘nglimga solib qo‘yib, firoqida yondirayapti edimi O‘zi?!.
O‘girilib qarasam, safardosh hamsoyam dovdir-sov-dir kirib kelyapti. Padaribuzrukvori huzuriga yo‘llab yuborishgani esidami-yo‘qmi, xushi boshidan uchib, bu devonxonaga yig‘ilganlarga bir-bir termulib ilgarilab kelarkan, hassalarini bilaklariga solib, quchoq ochgancha peshvoz chiqayotgan zotga ko‘zi tushib, xushyor tortdiyu farzandlik mehri jo‘shib, shu tomon intildi.
— Dada!..
Shu bir og‘iz so‘zdan butun devonxona, unda hozir bo‘lganlar larzaga kelib, bo‘g‘izlariga qaynoq bir nima tiqilgancha turarkanlar, ko‘zlariga tirqirab yosh chiqqan edi.
Ayriliqning arimog‘i ana shunday bo‘ladi ekan, Maqsud!
Firoqning so‘nggi lahzasida kishi shu hol, shu alpozga tushadir ekan, Maqsud!
Alloh suygan bandalarini ana shunday ayriliq-judoliklar bilan sinaydi ekan, imtihonidan o‘tkazib, o‘ziga yaqin qiladi ekan, Maqsud!
Men Allohning hamma balo-sinovlariga dosh berib, chidab, o‘ziga shukr qilib kelgan bir insonni — piri komilni ko‘rib turardim, Maqsud! Ul zot shu pallada o‘sha sabrlari evaziga ham Allohning yana bir in’omiga musharraf bo‘lib turar, o‘ttiz yil burun ona qornida qolgan dilbandlari bu kun qarchig‘aydek yigit yetib, er yetib, ota bag‘rida iskalanar edi.

Bu olamda mavjud o‘t-o‘lanlar, dov-daraxtlar    barglari adadi qadar hamdu sanolar bo‘lsin Yaratganga! Bu ziyoratga guvoh bo‘lib turgan kishi borki, barchamizning ko‘zlarimiz namlik, yuraklarimiz titrar edi. Vaholanki, bu qiyomatga qolmagan diydor yoshlari edi, Maqsud!
Shu tob o‘zimda yo‘q darajada mutaassirlanib, atrofga alanglarkanman, Maqsud, kimni ko‘rib qoldim degin?! Qibla tomondagi eshikdan ikki-uch nafar odam kirib kelib turib qolishgan, ular orasi-da — kim deb o‘ylaysan, Maqsud, osmondan tushgandek Sultonmurod akam paydo bo‘lib, mendan ko‘z uzolmay qolgan edi. Yo qodir Alloh! Qanchalar chevarsan O‘zing! Qay amalimiz xush kelib, bu kunga musharraf etding?! Biz jigargo‘shalarni ham topishtirmoqni shu kunga, shu soatga iroda etganmiding?! O‘zingga bu dunyoda olgan, oladigan nafaslarimiz adadi qadar hamdu sanolar bo‘lsin!
— Aka!!.
Yuragim yorilib ketmaganiga hayronman, Maqsud!
Ovozimdan devonxona oynalari jangillab ketgan, hamma — biz tomon o‘girilgan edi. Biz ikki jabrdiyda — tirik turib yo‘li ayro tushganlar bir-birimiz tomon yugura ketgandik.
Alloh barcha vatanjudolarga-da ana shunday diydor kunini ravo ko‘rib, topishmoqni nasib etsin, ilohim.
Albatta, Oltinxon to‘ramga-da, akamga-da atab olib borgan sovg‘a-salomlarimizni berib, to‘nlarimizni kiydirib quchoqlashgancha toza yig‘lab-siqtashdik. Diyorni eslab, qavm-qarindoshlarni so‘rab-istashib, ey yozilishdik. Dunyoda bizdan baxtiyor, Alloh mukarram etgan kimsa yo‘q edi.

Men bu tashrifni issig‘ida, ichimga sig‘dirolmay, senga ilinib yozdim. Ko‘pam iching tushmasin, borgunimcha shular yetar.
Darvoqe, akamdan sizlarga mujda! Jondan aziz xolamlarga, Yodgorga, ayasiga aytib qo‘yishing mumkin. O‘shal qora-qura zanji kinochilarga qo‘shilib borgan gung tasvirchi — o‘zi ekan! Jur’atiga balli, o‘sha yerga borib, o‘zinikilarni ko‘ribam miq etmay qaytibdi! Tanitmabdi! Mendek odam chidolmasdim, Maqsud!
Yana: akamning Yodgorga, uning onasiga, sizlarga atalgan mujdalari bor. Uni bu xatga qo‘shmadim. Ko‘z qoracho‘g‘idek asrab o‘zim bilan olib borgayman. Bizdan barcha so‘raganlarga duoi salomlarimizni yetkazib qo‘ygaysan.
Xolamlarga, pochchaga ayt, namozlarida duolar-la so‘rab tursinlar, toki ilohim, bizni siz azizlarning bag‘ringizga eson-omon qaytarsin. Bu ulangan rishtalarni esa bir umrli qilsin. Omin.

Ko‘rishguncha xayr deb,
Olim akang.
Turk diyori, Odana shahri».

10. Osmondan tushgan marvarid yohud omonat egasi

Uni qarang-a! Ana kuzu mana kuz!..
Men ishga otlanayotib edim, tashqariga ko‘zim tushib, beixtiyor deraza tavaqalarini ochib yuboribman!
Yo‘q, adashmagan edim. Ko‘chadagi o‘rigimiz usiz ham kuzgi kelinlik libosini kiyib ulgurgan, kungay barg-lari yal-yal tovlanib, tonggi shabadada bir chiroyli parpirar edilar. Go‘yo bu kecha son-ming sarg‘ish kapalaklar yopirilib kelib, shu o‘rigimizga qo‘na qolishganu mana endi kun yuz ko‘rsatishi bilan jon bitib, nozik-ado qanotlarini yumib-yoygancha o‘zlarini oftobga solishar edi.
Keyin ishga jo‘nab ketib, uni tamomi unutgan edim. Kechga yaqin qaytsam... voh, o‘sha jonivor «kapalaklar»!.. Hammasi yer bilan bitta — gilam bo‘lib yotibdi! Ana sizga kuzu mana kuz!..
Yalt etib tepamga qarasam, valloh-valloh, qolgani ham bir olam — hech kamaymagandek edi! Qaytaga qir uchlari qizarib o‘rik jonivor botayotgan oftob nurida boshiga zarro‘mol tashlagan juvongami, kimga o‘xshab qolibdi.
Subhanalloh! Yolg‘iz Xudovandi karimning ishimasmi bu? Mana shuni aytadilar-da, xohlasa, yashnatadi, xohlasa, yer bilan bitta etadi deb!..
Bittalab terib olib, o‘pgudek nozik-ado barglar gilamini aylanib o‘tayotib, to‘xtab qoldim. Qo‘shni qizmi, kimdir o‘sha yer bilan bitta suqsurdek barglarni bir chekkadan supira boshlabdiyu yana nimani o‘ylab, supurgisini tashlab ketgan edi...
Turib-turib ichariga yuraverdim. Ammo hamisha yuziga yopiq turadigan eshigimiz nimagadir bugun ichkaridan berk edi. Tavba, uydagilar qayoqqa ketishibdi?

Eshikning kishi bilmas siri bor edi: tepa panjaradan qo‘l suqib, darvozaxona fanerining gul-taxtasi sal ko‘tarilsayoq, u o‘z-o‘zidan ochilib ketar edi. Chaqirib o‘tirmasa ham bo‘laverardi. Men ham o‘shanday qilib, ochib kirib boraversam... qay ko‘z bilan ko‘rayki, pastki ayvon ostonasida birov — nega birov bo‘lsin! — kennoyim yuzlarini bilaklariga bosgancha xun-xun yig‘lab o‘tiribdilar. Tizzalarida bir narsa oqarishib ko‘rinadi.
Ichim shig‘-g‘ etdi: xatmi?!
Shungamikan, berkinib olib, ko‘z yoshlariga erk berganlari?.. Qaydan kela qolibdi u bir parcha xat?
Men qaytib chiqib ketarimni ham, kirib boraverishimni ham bilmasdim. Qaerdan ham bemahal kirib qolibman?!.
— Voy, Maqsudxo‘ja, sizmu?
U kishi yonoqlarini apil-tapil artgancha o‘rnilaridan qo‘zg‘olar ekanlar, tizzalaridagi haligi narsa — ikkiga ajrab, biri sirg‘alib, biri oq ukpardek uchib tusha boshladiyu kennoyim shoshib qoldilar.
Keyin bir harakat bilan ikkoviniyam tutib olib, yenglariga yashirmoqqa urinar ekanlar, men bir narsalarni anglagandek bo‘lar edim. Nazarimda u kimdandir kelgan mujdaxatmi, nimadir ediyu kennoyim uni yeru ko‘kka ishonmay yashiradir edilar...
Yig‘latgani uchun yashiradirlarmi, uyalganlaridanmi, ajrata olmas edim.
Qolaversa, u boyaqishginani bunchalar yig‘latgan narsa kimdan ekanu nima haqda ekan?
Faqat boyagi o‘tirnishlari — yuzlarini bilaklariga bosgancha xun-xun yig‘lashlari... hech ko‘z oldimdan ketmasdi.

— Nima bo‘ldi, nima bo‘la qoldi, kennoyijon?!— deb yugurgilab borayotgan joyimda u kishi menga bir olam xijolat ustiga... shunday suyunch, shunday iltijo bilan boqdilarki, to‘xtab qolayozdim. Uni qarang-a! Hali bular hammasi sevinch yoshlari ekanmi, odam suyunchdan ham o‘zini shunchalar yo‘qotib qo‘ymog‘i, xun-xun yig‘lamog‘i mumkin ekanmi?!.
U qanday xat xabar ediki, odamni bunday yig‘latsa? Men qolib, endi u kishining o‘zlari talpinib kela boshlagan edilar.
— Oh, bilsangiz edu, Maqsudxo‘ja, kimdan qandayun xabarlar yetganun?! U kishining o‘zlaru nimu ishlar qilub ketganlarun?!. — deya ona oqqushdek talpinib kelib, ikki kiftimdan tutgancha yelkamga yopishib olsalar, esxonam chiqayozipti.
— Kim-kim, akammi, o‘zlarini aytasizmi? Yana-mi? — derdimu oxirigacha anglab yetolmasdim.
U kishi, u mushfiqqa bo‘lsa, o‘ksilarini tutolmay, to‘liqib to‘liqib yig‘lar, kamiga yelkamga osilib,  qaynoq ko‘zyoshlari bilan kiftimni xo‘l etib borar, ora-orada til-zabon bitib:
— Oh, Maqsudxo‘ja, o‘zlaru ekanlar-a! Bir og‘uz sezdirub qo‘ymabdular-a... Menman demabdular-a, — derdilaru yig‘idan chiqolmasdilar.
Men esam oxirigacha tushunib yetolmayapman. Xursandliklariniyam, armonda qolganlariniyam bilolmayapman.
Hadeb:
— Kim-kim? Kimni aytmoqdasiz? — deb qaytarib-qaytarib so‘raymanu: — Yana qayoqdan kun chiqib, kela qochtilar? — deyman.
Axiyri kennoyim bir titranib, kiftimdan boshlarini uzdilaru:
— Oh, Maqsudxo‘ja-Maqsudxo‘ja, qayoqdan chiqar edu, biz kutgan tarafdan chiqdu! Alloh aziz qilgan taraflardan chiqdu! — dedilar to‘liqib, Bilasizmu, kim ola keldu, Olum akangiz ola keldular daraklarinu...

— Ie, u kishimi?!. Meni xayolim kimlarga ketibdi!  O‘zlari qanilar, oyimgilar,bular qani? — deb surishtira ketdim.
Qarang-a, To‘ramning iltimoslari bilan ketgan odam Oltinxon to‘ramni zurriyotlari bilan diydorlashtirib, kamiga yana qanday xabarlar bilan kelibdi!
Shundan o‘zlariga kelolmayaptilar, to‘liqib boryaptilar ekanmi kennoyim?!. Shu davada mening gina xaltam ochilib keta qolgan edi:
— Bitta qo‘ng‘iroq odamni o‘ldiribdimi? Bildirib qo‘ymaydilarmi, uchib kelardim...
Ammo u kishi bu ginamni gina sanamay Olim akani yoqlay ketdilar:
— Yo‘q-yo‘q, u kishi sizni ko‘p so‘rab-istadilar. Keyin kichigoyimlarnu, bularnu olib ketdular. Tayun-lab-tayunlab ketishdu, borar ekansiz.
Shu gaplardan keyin ham qani hovrimdan tusha olsam!..
— Elburutdan uylariga chopmasalar... borardilar o‘sha «polkovniklardan qolgan joylari»ga. Xolayu tog‘alarimizni shu yerda ham kuta olardik.
Oh, kennoyim-a, sabrlari tog‘cha bor, kennoyim-a! Shuncha ginalardan keyin ham Olim akamning tarafini olgandek, ro‘mollarining uchini mijjalariga bosa-bosa... menga jilmayinqirab qarab turar edilar.
— Yo‘q, Maqsudxo‘ja, u kishi bir nimularnu o‘ylab shunday qildular shekillu. Damini chiqarmayluk dedularmu...
— Balki, — dedim men ham bu fikrga qo‘shilib. Biz Sulton akamizning daragi chiqqanini hali bayram qila olmaymiz. Yurtga osh berib, keyin javobini ham berib yurolmaymiz. Qancha gaplar ochilib ketishi, surishtir-surishtirlar boshlanib qolishi mumkin. Olim akamning ham bilgani-bilgan... Keyin javr-javr — kimga javr bo‘ladi?! Shu kennoyimgami?! Undan ko‘ra, bu narsani sal nari qilgani ma’qul-ku. Aslida ham Olim akam kimning iltimosi bilan ketibdi? U safarning o‘zi ham sal imi-jimidaroq emasmidi, axir?

— O‘zingiz-chi, o‘zingiz nega bora qolmadingiz? Yolg‘izdan-yolg‘iz o‘ltiribsiz, shunday kunda? — degandek qaradim.
Bu orada o‘zlarini hiyla tutib olgan kennoyim yenglarining ichidagi narsaga endi iymanib xijolat aralash qarab qo‘ydilar:
— Biz boyaqishlarga shu ham yetarlu... Olamnu olub berganlaru ila barobar.
— Shuning o‘ziga ko‘nib qolaverdingizmi? — Shuncha yerdan mozor bosib kelgan odam shugina bilan kelibdilarmi, demoqchi bo‘lardim. Kennoyim ham shu bir og‘iz so‘zdan o‘zlariga kelib, shoshib qoldilar:
— Chindan ham... Siz shoshumang, men hozir, — degancha pastdagi uylariga qarab boraverdilar. Yo shu bahonada haligi birovga ko‘rsatib bo‘lmaydigan — o‘zlarini esa, yig‘latgan xatni tashlab chiqmoqchi bo‘lardilar, yo menga atalgan biror narsani eslab qolgandilar. Men esa, hamma narsadan ham burun, o‘sha yeng ichidagi xatga intiq edim. Akamdan bo‘lak kimdan ham bo‘lishi mumkin?! Men hozir undan ayrilib qolayotgandek, qaytib so‘rab ham ololmaydigandek edim, nazarimda. Bu ham bo‘lsa, akamning anuv sarhad oshib kelgan (Chaman akam topib, berib yuborgan) xatlarini haliga dovur ko‘rsatmaganimning jazosi, qaytimi-      dek  edi. O‘zimga ham jindek alam qilayotgani shundan edi.
Bu orada kennoyim negadir paxta gulli choynak-piyola ko‘tarib chiqa boshladilaru piyolada top-toza buloq suvini ko‘rib, hayron qoldim. U nima bo‘lsa ekan?
Hamisha siniq jilmayadigan kennoyim bu gal tamomi boshqacha edilar.
— Mana, Maqsudxo‘ja, o‘sha mozor bosub kelgan narusalarning bittasu. Olloh aziz qilgan o‘sha diyornu suvi. Niyat qilub ichulgaykan, — dedilar u kishi meni taajjublarda qoldirib.
Men ham uni endi eslagan edim:
— Iya, bu o‘sha To‘ram taqsir buyurganlarimi? U kishi atay ola keptilarmi? — deya oldim.
— Yo‘q, akanguz... berub yuborubdilar...
Bu xabardan men chindan ham lol qolgan edim:
— Qanday, qaerdan bila qoptilar? — deb yuboribman, o‘zimga kelganimda kech bo‘lgan edi: dilimga kelgani tilimdan uchib chiqib ketgan, endigi pushmonimdan yer yorilmasdi...

Kennoyim yerga qarab siniq jilmaydilar. Lekin bu jilmayishning tagida g‘amdan ko‘ra quvonch ko‘proqqa o‘xshar, ko‘zlari ham chaqnar edi:
— Shifo so‘rab ichsun, inshaalloh, ko‘rmaganday bo‘lub ketgay, deganmushlar...
Valloh-valloh, shunday deganmishmi, atay berib yuborganmishmi?!.
Ana senga Sulton akang, mujohid akang! — derdi ichimdagi mitti chol tilga kirib. — Kelib ketgani, ko‘rib ketgani rost ekanmi? Ko‘rmasa, zamzam berib yuborarmidi?! Shifo so‘rab ich, dermidi?! Kelganki, ko‘rganki, u dardlari ariyqolsin deb, berib yuborgan. Ana, ular qandoq ham bir-birlariga mehribonlar, yeru ko‘kka ishonmaslar, derdi. Men bu so‘z-bu hislardan ichim allaqanday toshib yig‘lasim kelib borar, o‘zimni qo‘yarga joy topolmasdim. Vujudimga ham titroq kirganmi, qo‘limdagi piyola omonatga o‘xshab, ichidagi suv mavjlangandan-mavjlanib chayqalayotgandek, hozir o‘zimni tutmasam, bir yonga og‘ib to‘kila ketadigandek edi.
Kennoyim esa qistar edilar:
— Olung, Maqsudxo‘ja, faqat niyat qilub iching. O‘sha Xojar onamiz buloqlariga bizlarnuda o‘zi yetkazsun.
Men:
— Ilohim, ilohim, aytganiz kelsin, — dedimu ichib yubora qoldim. Oh, suv ham yutumi shunchalar yumshoq, o‘zi tomoqqa tekkandanoq chanqoqni oladigan bo‘ladimi ekan?! O‘zimizning Izzani buloq suvlariga o‘xshab, ichgan saring ichging kelaverardi, tavba. Yer ostidan chiqqan suv bunchalar yutumli, yumshoq bo‘lmasa?! Odam bolasiga atalgani, Ollohning marhamati ekani, O‘zi chiqarib qo‘ygani uchun ham shundaymikan?.. Men birinchi marta shunday xayollarga bormoqda edim. Nazarimda bu marhamatning hikmatini ham topgandek edim.
Kennoyim esa, yuzimga qarab, iltifot qilardilar:
— Yana bir piyolagina iching, Maqsudxo‘ja?

— Rahmat, — dedim-u... o‘zim yana bo‘lsa yo‘q demasdim. Ammo tortindim, axir akam nima uchun berib yuborgan?.. Shunga ham sherik bo‘lamizmi?.. Rostini aytsam, shu bir piyola, suv bolaligimiz bilan birga yo‘qlikka ko‘chgan u Izza buloqlarini, akam bilan bu diyorda kechgan kunlarimizni yodga solib, sog‘inchimni yangilab yuborgan, o‘sha kunlarni qo‘msatishga tushgan edi! Qolaversa, Olim akam u tarafdan ola kelgan har bitta narsa menga aziz ko‘rinib ketmoqda, ichim qurib bormoqda edi-yu, so‘ray olmasdim. Ayniqsa, boya-gi ko‘rganim maktubga — akamning qo‘llari tekkan, har so‘zidan uning nafasi ufurib turguvchi xatiga shunchalar mushtoqmanki, qani endi so‘ray olsam, yetisha qolsam... Keyin kimsasiz bir uyga kirib olib, biqinib o‘qiy ketsam.. Ammo uni bu mushfiqadan qanday so‘rayman? Qolaversa, zamzam bahonasida ichkarigami, qaerga tashlab chiqqan bo‘lsalar?.
U kishi piyolani qaytarib olar ekanlar, yuzimdanmi, ko‘zimdanmi, bir narsalarni sezgandayin bir qarab qo‘ydilaru qayrila turib, to‘xtadilar:
— Maqsudxo‘ja, aytumoqchi anuv narusa... esungizdami? — dedilar yana ming bir istihola ila.
— Qaysi? — dedim garangsib.
— Ko‘rpacha qatudan chiqqan-chu?
E-ha, u marvaridni aytyaptilarni, uni unitib bo‘-lar ekanmi?!
Bir kuni ishdan kelsam, oyim chaqiryaptilar:
— Hoy, Maqsudxo‘ja, odam degan ham shunaqa ish qiladimi? Ko‘rpacha qatiga nima qo‘ygansan? — deb turibdilar.
Nima qo‘yibman, hech eslay olmasdim.
Keyin eshitsam, yig‘ib qo‘yilgan ko‘rpachalarni qoqib-suqishayotsa, ichidan shildirab bir shoda marvarid tushib kelayotganmish. Shodaki, iplari zar, bog‘ichlari tillodan, ko‘rgan odamning og‘zi ochilib qoladi emish.
Ko‘rib o‘zim ham hayronu lol qoldim.