Alloh taolo tavba qilgan zolimlarga shunday muomala qiladi. Alloh taolo Isro surasining 25-oyatida shunday marhamat qilgan:

"(Ey insonlar,) Parvardigoringiz dillaringizdagi sirlaringizni juda yaxshi Bilguvchidir. Agar sizlar yaxshi bo‘lsangizlar (ya’ni, ota-onalaringizning huquqlarini tanib, ularga mehribon bo‘lsangizlar, albatta Alloh bilmasdan qilgan gunohlaringizni mag‘firat qilur). Zero, u tavba qilguvchilarni Mag‘firat etuvchi bo‘lgan Zotdir".

Tavba qiluvchi tavbasidan keyin oldingi zulm va gunohlarini boshqa qilmagan kishidir. Dovud (a.s.) "Avvob" deb sifatlanadi.

Ey ko‘ngil, yoqdi vujudim yashirin noring sening,
Pishqirib chiqdi samoga oh bilan zoring sening!

Ko‘p g‘arib bir devonasan, aqlingni yig‘maysan hech,
Insonlar rasvosi bo‘lding, yo‘qmidir oring sening?

Abadiy ishq tuzog‘iga tushgan kundan beri,
Meva bermaydi aslo, so‘ldi bahoring sening.

O‘ninchi fasl

Arosat maydoni "mavkif va mahshar yeri" ham deyiladi. U yerdagilarning qanday tartibda chaqirishlarini olimlarimiz asarlarida turlicha keltirishgan. Hadislar va tafsirlarda ham bu to‘g‘rida ma’lumotlar bor. Alloh taolo eng birinchi jazoga hukm qilinadiganlari — bu qotillardir. Va eng birinchi ajrlari beriladigan kishilar — bu iymoni to‘g‘ri bo‘lgan ko‘zi ojizlardir. Bir munodiy nido qiladi: "Dunyoda ko‘rishdan mahrum bo‘lganlar qaerda?" Keyin ularga: "Siz Alloh taoloning jamolini ko‘rishga hammadan ko‘proq loyiqsiz" deyiladi. Alloh taolo ularga hayo bilan muomala qilib: "O‘ng tarafga o‘tinglar", deydi.

Ular uchun bir bayroq bog‘lanib, Shuayb (a.s.)ning qo‘liga beriladi. Shuayb (a.s.) ularga imom bo‘ladi. Ular bilan birga behisob nuroniy farishtalar ham bo‘ladi. Ularning sonini Allohdan boshqa hech kim bilmaydi. Ularning oldiga boradilar va sirotdan xuddi yashindek tez o‘tadilar. Sabrda va xilmda ularning har biri Abdulloh ibn Abbos (r.a.) va unga bu ummat ichida o‘xshaydiganlar kabidir.

Undan keyin: "Balolarga sabr qilganlar qaerda?" deb nido qilinadi. So‘ng cho‘tir kasaliga duchor bo‘lganlar va sariq kasal bo‘lganlar keltiriladilar. Alloh taolo ularga salom beradi. Ular ham o‘ng tarafga o‘tkaziladi. Ular uchun yashil bayroq bog‘lanib, Ayyub (a.s.)ning qo‘liga beriladi. Ul zot Ashobi Yaminning imomi bo‘ladi. Mubtalo bo‘lganning sifati sabr va hilmdir. Uqayl ibn Abu Tolib (r.a.) va bu ummatdan va unga o‘xshaganlar shundaydir.

Undan keyin nido qilinadiki: "Islom dushmanlarining yolg‘onu tuhmatlariga aldanmasdan ahli sunnat e’tiqodida sobit qolgan va to‘g‘ri iymonini nomusini mukammal darajada muhofaza qilgan iymonli va iffatli yoshlar qaerda?". Ular ham keltiriladi. Alloh taolo ularga ham salom berib: "Marhabo!" deydi va xush muomalada bo‘ladi. Ularga ham: "O‘ng tarafga o‘tinglar!" deb buyuradi. Ular uchun ham bir bayroq bog‘lanib, Yusuf (a.s.)ning qo‘liga beriladi. Yusuf (a.s.) ularning imomi bo‘ladi. Bunday yoshlarning sifati — haromlardan, nomahram ayol va qizlardan saqlanishdir.

Undan keyin yana bir nido bo‘ladi: "Alloh uchun bir-birini yaxshi ko‘rganlar, musulmonlarni sevganlar va kofirlarni, murtadlarni sevmaganlar qaerda?" Ular ham Alloh taoloning huzuriga keltiriladilar. Alloh taolo ularga ham: "Marhabo", deb xush muomalada bo‘ladi. Ular ham o‘ng tomonga o‘tkaziladi. Allohning dushmanlarini sevmaganlarning sifati ham sabr va xilmdir. Ular dunyoviy sabab tufayli mo‘minlarga hech qanday yomonlik qilmaydilar. Hazrati Ali (r.a.) va ummatdan unga o‘xshaganlar shundaylardandir.

Undan keyin yana bir nido keladi: "Alloh taolodan qo‘rqib harom ish qilmaganlar va yig‘laganlar qaerda?" Ular ham keltiriladi. Ularning ko‘z yoshlari shahidlar qoni va olimlar sarflagan siyohi bilan tortiladi. Ko‘z yoshi og‘ir keladi. Ular ham o‘ng tarafga o‘tkaziladi. Ular uchun turli ranglar bilan bezatilgan bir bayroq bog‘lanadi. Chunki ular turli xil harom ish qiluvchilar orasida yashab turib, Alloh rahiymdir, kechiradi, deb aldashga harakat qilingani holda harom ish qilishmagandi. Turli gunohlardan saqlanib, Allohdan qo‘rqib yig‘lashgandi. Masalan, kimdir Allohdan qo‘rqib yig‘lagan, kimdir dunyoga aldanib qolmaslik uchun va boshqasi pushaymonlikdan yig‘lagandi. Ularning bayroqlari Nuh (a.s.)ga beriladi. Olimlar ulardan oldin o‘tishni xohlaydilar. "Ularga Alloh uchun yig‘lashni biz o‘rgatdik", deyishadi.

Ahli sunnat olimlarining siyohlari bilan shahidlar qoni tortiladi. Olimlarning siyohi og‘ir kelib, o‘ng tarafga o‘tkaziladilar. Shahidlarga za’faron bir bayroq bog‘lanadi. Bayroq Yahyo (a.s.)ning qo‘liga beriladi va Yahyo (a.s.) ularning oldida ketadi. Olimlar ularning oldiga o‘tishni istab deyishadiki: "Shahidlar bizning ilmimizdan o‘rganib jang qildilar. Biz ulardan oldin borishga ko‘proq loyiqmiz". Shunda Alloh taolo lutf qilib shunday deydi: "Olimlar mening huzurimda Payg‘ambarlarim kabidir". Olimlarga xitoban: "Istagan kishilaringizni shafoat qiling", deydi. Olimlar oila a’zolariga va qo‘shnilariga, mo‘min birodarlariga va talabalaridan o‘zlariga tobe’ bo‘lganlarini shafoat qiladilar.

Olimlardan har biri uchun bir farishta jar soldilar: Jarchi farishta deydiki: "Falon olimga Alloh taolo shafoat qilishni buyurdi. Kimki uning bir xizmatini qilgan bo‘lsa yoki unga bir luqma taom bergan bo‘lsa yoki bir qultum suv ichirgan bo‘lsa yoki kitoblarini yoygan bo‘lsa, ularni shafoat qiladi". U olimga bitta bo‘lsa ham yaxshilik qilinganlar, kitoblarini tarqatganlar o‘rinlaridan turadilar. U olim ularni shafoat qiladi.

Hadisi sharifda bildirishiga, eng aval shafoat qiluvchilar Rasululloh (a.s.)dirlar. Keyin Nabiylardir Ulardan keyin esa olimlardandir (r.a.). Olimlar uchun oq bayroq bog‘lanadi va Ibrohimning (a.s.) qo‘llariga beriladi. Ibrohim (a.s.) ma’rifatni yuzaga chiqarish jihatidan Rasullarning ilg‘oridir. Shuning uchun bayroq ul zotga beriladi.

Undan keyin yana bir nido bo‘ldi: "Nafaqasi uchun har kun ishlab terlagan va topganiga qanoat qilgan faqirlar qaerda?" Faqirlar ham Allohning huzuriga keltiriladi. Alloh taolo lutf qilib: "Marhabo, ey zindon sizlarga sindon bo‘lgan kishilar", deydi. Ularga ham ashobi yamin (jannat ahli) bilan birga bo‘lishlari buyuriladi. Ular uchun esa, bir sariq bayroq bog‘lanib, Isoning (a.s.) qo‘liga beriladi. Iso (a.s.) ularga imom bo‘ladi.

Undan keyin yana bir munodiy (jarchi) nido qiladi: "Shukr qilgan, mollarini, pullarini dinni quvvatlantirish uchun, musulmonlarni zolimlardan himoya qilish uchun sarflagan boylar qaerda?". Ular ham keltiriladi. Alloh taolo ularga ehson qilgan narsalarini besh yuz yil sanattiradi. Ya’ni, boyliklari bilan nima qilganlarining hisobini so‘raydi. Ular uchun ham turli rangdagi bir bayroq bog‘lanib, Sulaymon (a.s.)ga beriladi. Sulaymon (a.s.) ularga imom bo‘ladi. Ularni ham ashobi yaminga qo‘shishlarini buyuriladi.

Hadisi sharifda keladiki, to‘rt narsa to‘rt narsaga guvohlik berishlarini talab etadi. Mollari bilan, mavqe’lari bilan musulmonlarga aziyat yetkazganlardan so‘raladiki: "Sizni Allohga ibodat qilishdan nima to‘sdi?" Ular: "Alloh taolo bizga mulk va rutba berdi. Bular bizni Allohga ibodat qilishdan to‘sdi", deyishadi. Ulardan: "Mol-mulk jihatidan Sulaymon (a.s.) boyroq edimi yoki sizmi?" deb so‘raladi. Ular: "Sulaymon (a.s.) boyroq edi", deyishadi. Ularga: "Unday bo‘lsa Sulaymon (a.s.) Menga ibodat qilishdan shuncha mol-mulk man etmabdi-yu, sizni man etibdimi?" deyiladi.

Undan keyin: "Ahli balo qaerda?" deyiladi. Ular ham keltiriladi. Ularga: "Allohga ibodat qilishdan sizni nima man etdi?" deyiladi. Ular deydilarki: "Alloh taolo bizni dunyoda dardlarga, siqintilarga mubtalo qildi. Shuning uchun zikrdan va chin ibodatdan mahrum bo‘ldik". Ularga: "Musibat jihatidan sizga kelgan musibat katta edimi yoki Ayyubga (a.s.) kelgan musibatmi?" deyiladi. Ular: "Ayyub (a.s.)ga kelgan musibat katta edi" deyishadi. "Unday bo‘lsa, Uni Allohning zikrdan va Alloh dinini insonlarga yoyishdan va ibodat qilishdan u musibat man etmabdi-yu, sizni man etdimi?" deyiladi.

Undan keyin: "Yoshlar va mamluklar, ya’ni qullar va joriyalar qaerda?" deyiladi. Ular ham Alloh taoloning huzuriga keltiriladi. Ulardan so‘raladi: "Sizni Allohga ibodat qilishdan nima to‘sdi?" Yoshlar: "Alloh bizga jamol va go‘zallik berdi. Unga aldandik, yoshlik zavqlariga berildik. Yoshlik bizda abadiy qoladi deb o‘yladik. Allohning dinini o‘rganmadik. Haqqini ado qilmadik", deyishadi. Mamluklar esa: "Qullik va joriyalik ichida xo‘jayinlarimizga qullik qildik. Dunyo buyuklariga sig‘indik. Dinda johil bo‘ldik. Aldandik. Ey Rabbimiz! Sening haqqingni ado etishdan mahrum bo‘ldik", deyishadi. Ularga xitoban: "Sizlar go‘zal edingizmi yoki Yusuf (a.s.)mi?" deb so‘raladi. Ular: "Albatta, Yusuf (a.s.)", deyishadi. Shunda ularga: "Unday bo‘lsa, Yusufni (a.s.) Allohning haqqini ado etishdan, qul bo‘lgani holda hech narsa to‘sa olmabdi-yu, sizga to‘sqinlik qildimi?" deyiladi.

Undan keyin: "Ishlamagan, tanbal fuqaro qaerda?" deb nido qilinadi. Ular ham keltiriladi. Ular ham: "Sizni Allohga ibodat qilishdan nima man etdi?" deyiladi. Ular: "Ular ish qilmadik, kasb o‘rganmadik (Restoranlarda, kino-yu kontsertlarda vaqtimizni o‘tkazdik) Alloh taolo bizni dunyoda faqirlikka mubtalo qildi. Faqirlik va tanballik bizning ibodatlarimizga mone’ bo‘ldi", deyilar. Ulardan so‘raladi: "Siz ko‘proq faqir edingizmi yoki Isomi (a.s.)?" Ular: "Iso (a.s.) faqirroq edi" deyishdi. Shunda ularga: "Unday bo‘lsa, shunchalik faqirlik Isoni (a.s.) bandalik vazifasini ado etishdan, dinni yoyishdan man etmabdi-yu, sizni man etdimi?" deyiladi.

Kimki ana shu to‘rt holatdan biriga duchor bo‘lsa, yuqoridagilarni eslasin! Payg‘ambarimizni (s.a.v.): "Ey Rabbim! Boylik va faqirlik fitnasidan senga sig‘inaman", deb duo qilardilar.

Isodan (a.s.) o‘rnak olinglarki, dunyoda hech narsaga ega bo‘lmadi. Bitta jun jubbani yigirma yil kiydi. Sayoxatga chiqqanda bitta piyolasi, bitta eski gilamchasi va bitta tarog‘i bor edi. Bir kuni bir odamning qo‘li bilan suv ichayotganini ko‘rib, piyolasini tashladi. Bir kuni esa bir odamning qo‘li bilan soqolini tarayotganini ko‘rib, tarog‘ini ham tashladi. Va shunday dedi: "Mening ulovim oyog‘imdir. Uyim g‘orlardir. Taomim o‘simliklardir. Sharbatim ariq suvlaridir" (Ammo islom dini unday emas. Halol pul ishlab topish ibodatdir. Ko‘p ishlab ko‘p topish va topganini islomda buyurilgan joylarga sarflash lozimdir. "Ramuzul ahodis"dagi bir hadisda shunday deyiladi: "Ashobim uchun faqir bo‘lishlik saodatdir. Oxir zamonda keladigan ummatim uchun boy bo‘lish saodatdir". Biz hozir oxir zamonda yashayapmiz. Ko‘p gunoh qilguvchilar, Fitna chiqaruvchilar, ibodatlariga bid’at arashatiruvchilar ko‘paygan paytda yashayapmiz. Bu zamonda halolni, haromni, bid’atlarni kufrga sabab bo‘lgan narsalarni o‘rganish, ularga amal qilish va halol yo‘l bilan topib, boy bo‘lish buyuk ibodatdir. Topganlari bilan faqirlarga va ahli sunnat ilmlarini yoyuvchi musulmonlarga yordam berish buyuk saodatdir. Bu saodatga erishganlar qanday baxtlidirlar!)

Alloh taolo tushirgan ba’zi suhuflarida shunday deyilgan: "Ey Odam o‘g‘li! Xastalik va gunoh hayotiy hollardandir. Qasddan odam o‘ldirishning kafforatidan ko‘ra, xato qilib odam o‘ldirishning kafforati yengilroq ko‘rinadi. Bunga qasos olinmasada, bu ham juda yomon ishdir. Bundan ham saqlan!"

Buyuk gunoh qilgan kishilarning qalbida iymoni bo‘lsa, azobdan keyin shafoatga erishishadi. Alloh taolo ularga ikrom qiladi. Ming-minglab yil o‘tgandan keyin ularni do‘zaxdan chiqaradi. Jahannamdagilarning terilari yongandan keyin takror yangilanadi.

Qiyomat kunida bir musulmon keltiriladi Uning hech qanday hasanasi yo‘qdirki, mezonda og‘ir kelsin. Alloh taolo uning iymoniga hurmatan unga marhamat qilib shunday deydi: "Insonlarning oldiga bor va ulardan senga savoblaridan beradigan kishini izla. Uning ikromi sababli jannatga kirasan!" U kimsa ketadi. Insonlar orasidan maqsadiga erishtiradigan kishini izlaydi. Ahvolini tushunadigan biror bir kishini topa olmaydi. Kimdan so‘rasa: "Men ham mezonimning yengil kelishidan qo‘rqaman. Men sendan ko‘ra ko‘proq muhtojman" degan javobni oladi. Bundan juda xafa bo‘ladi. Shunda yoniga bir kishi kelib: "Nima xohlaysan?" deb so‘raydi. Bu odam: "Bitta hasanaga (savobga) muhtojman. Uni balki mingta kishidan so‘ragandirman. Hammasi bir bahona bilan bermadilar", deydi. Haligi kishi bunga deydiki: "Alloh taoloning huzuriga bordim. Sahifamda birgina savobdan boshqa savob topa olmadim. U ham meni qutqarishga yetmaydi. Uni senga ehson qilaman. Uni mendan ol!" Bu odam suyungan holatda Allohning huzuriga qaytadi. Alloh taolo uning holini bilgan holda: "Nima qilib kelding?" deb so‘raydi. Bu odam voqeani bayon qiladi. Alloh taolo savobini bergan odamni huzuriga chaqiradi va: "Iymon egalariga mening karamim sening karamingdan, ehsondan ko‘proqdir. Birodaringning qo‘lidan ushla. Boringlar jannatga!" deb marhamat qiladi.

Mezonning ikki pallasi baravar kelib, savob pallasi og‘ir kelmasa, Alloh taolo: "Bu na do‘zaxiydir va na jannatiydir" deydi. Shunda bitta farishta bitta sahifa olib kelib gunoh pallasiga qo‘yadi. Unda bitta "Uf" kalimasi yozilgan bo‘ladi. Shunda gunoh pallasi savob pallasidan og‘ir keladi. U odam shu sababli do‘zaxga hukm qilinadi. U ikki tarafga mo‘ltirab qaraydi. Alloh taolodan o‘zini chaqirishni so‘raydi. Alloh taolo uni chaqiradi va deydi: "Ey osiy banda! Nega seni chaqirishimni so‘rading?" U banda: "Ey Rabbim! Ota-onangga osiy bo‘lganim uchun do‘zaxga ketayotganimni angladim. Ularning azobini menga qo‘shginda, ularni do‘zaxdan ozod qil!" deydi. Shunda Alloh taolo: "Ota-onangga dunyoda osiy bo‘lding. Oxiratda esa ikrom qilding. Ularning qo‘lidan yetaklab jannatga olib bor!" deb marhamat qiladi.

Jannatga yuborilmaganlarni farishtalar hibs qilishadi. Chunki farishtalar oxirat ahkomini juda yaxshi biladilar. Hatto oxiratda nasibasi bo‘lmagan bir qavmga nido qilinadiki, bular oxiratning o‘tinlaridandir. Ular do‘zaxni to‘ldirish uchun yaratildilar. Ularga xitoban Alloh taolo Vas-soffat surasining 24-oyatida shunday deydi:

"(Ammo farmonim bo‘lguncha) ularni to‘xtatib (do‘zaxga tashlamay) turinglar! Chunki ular qilmishlari haqida so‘raluvchidirlar."

Ular hibs qilinadilar. Toki ularga Vas-soffot surasining 25-oyatida kelganidek:

"(U Kunda kofirlarga deyilur): "Nega bir-birlaringizga yordam bermayapsizlar?!" deyilgunga qadar shu holda qoladilar. Shu holatda taslim bo‘ladilar. Gunohlarini e’tirof etadilar va hammalari jahannamga yuboriladilar. Shu tariqa Muhammad alayhissalom ummatlaridan buyuk gunoh qilganlari keltiriladi. Yoshu qari, ayolu erkak bir joyga to‘planadi. Do‘zaxning boshqaruvchisi bo‘lgan "Molik" ularga qarab, shunday deydi: "Sizlar qaroqchi toifasidandirsiz. Lekin ko‘ryapmanki, qo‘lingiz bog‘langan va yuzingiz ham qora emas. Sizdan go‘zalroq kimsa do‘zaxga kelmadi". Ular esa: "Ey Molik! Biz Hazrati Muhammadning (s.a.v.) ummatimiz. Ammo qilgan gunohlarimiz bizni do‘zaxga yetakladi. Bizni xoli qo‘y, gunohlarimizga yig‘laylik", deyishadi. Shunda Molik ularga: "Yig‘langlar! Ammo endi sizga yig‘lash foyda bermaydi!" deydi.

O‘rta yoshli kishilar: "Dardlarim, siqintilarim ortdi!" deb yig‘laydilar.

Bir qari chol qo‘llarini oppoq soqoliga qo‘yib: "Oh! Yoshligim o‘tdi. Alam, dard ortdi. Zalil bo‘ldim, razil bo‘ldim!" deb yig‘laydi.

O‘spirinlar: "Oh! Yoshlikning qadriga yetmadik!" deb yig‘laydilar.