BESHINCHI FASL

Qabrda o‘liklar to‘rt holatda bo‘ladi. Ba’zilari tovoni ustida o‘tiradi. Tanasi to tuproqqa aylangunicha shu holatda bo‘ladi. Keyin uning ruhi boshqa malakut olamini kezib yuradi.

Ba’zilarga Alloh taolo bir uyqu beradi. Birinchi marta Sur chalingunga qadar nima bo‘lganini bilmaydi. Birinchi Surda uyg‘onadi va yana o‘ladi.

Ba’zilar qabrda ikki oy yoki uch oy yotadi. Keyin ruhi jannat qushiga aylanib jannatga uchadi. Bu haqdagi hadislar sahihdir. Rasululloh (s.a.v.) marhamat qiladilar: "Mo‘minning ruhi jannat qushi bilan barobardir. Jannat daraxtlaridan birida osilib turadi".

U zotdan (s.a.v.) shahidlarning ruhlari haqida so‘ralganida shunday deganlar: "Shahidlarning ruhlari yashil qushlarning jig‘ildonida bo‘lib, jannat daraxtlarida osilib turardilar".

Ba’zi insonlar, xohlasalar, shu maqomlaridan yuksaladilar. Ba’zilari Sur chalingunga qadar u yerda turishadi.

To‘rtinchi nav – Anbiyo va Avliyoga maxsusdir. Ularning ba’zilari to Qiyomatgacha uchib yuradi va ko‘pincha kechasi ko‘rinadi. Abu Bakr Siddiq va Umarul Foruq (r.a.) shundaylardandir.

Buni ba’zi solihlar ko‘rishgan. Bir kishi bunday hikoya qiladi. "Yo Rasululloh (s.a.v.)! Ota-onam sizga fido bo‘lsin! Ummatingizning fitnalarini ko‘rmayapsizmi?" dedim. Shunda Payg‘ambarimiz (s.a.v.): "Alloh taolo bu fitnalarini ziyoda qiladi. Hazrati Husaynni ham shohid qildilar. Mening hurmatimni saqlamadilar", dedilar.

Ulardan ba’zilari (Ibrohim (a.s.) kabi) yettinchi osmondan joy olishgan. Payg‘ambarimiz (s.a.v.) me’roj kechasi Ibrohim (a.s.)ni ko‘rdilar. Ul zot Buytul ma’murga suyangancha, musulmonlarning bolalariga o‘tkir nigohlarini tikib turardilar.

Iso (a.s.) esa beshinchi osmondalar. Har bir osmonda rasullar va nabiylar bor, u yerdan chiqmaydilar va ketmaydilar. Qiyomatgacha o‘sha yerda bo‘ladilar. Bulardan istagan joylariga keta oladiganlari – Ibrohim (a.s.), Muso (a.s.), Iso (a.s.) va Payg‘ambarimiz Hazrati Muhammaddirlar (s.a.v.). Bular uch olamdagi xohlagan joylariga bora oladilar.

Avliyoi kiromdan ba’zilari qiyomat kunigacha bir joyda turadilar. Masalan, Boyazid Bistomiy arshi a’lo ostidagi ilohiy dasturxondan bahramand bo‘lib o‘tirishi rivoyat qilingan.

Qabrdagilarning ahvoli ana shu to‘rt shaklda bo‘ladi. Ya’ni, azob beriladi, yo rahmat ostida bo‘ladi, tahqirlanadi yoki ikromda bo‘ladi.

Ko‘pgina avliyolar borki, o‘lim holidagi kishiga diqqat bilan qaraydilar. U kishiga keng manzillar torayadi, ba’zan esa ochiladi. Avliyolar bu holni ko‘radilar va xabar beradilar. Men bunaqalarni ko‘p ko‘rdim.

Ba’zi birodarlarimni ko‘rdimki, qalb ko‘zidan parda ko‘tarilib, o‘lgan farzandining uyiga kirganini ko‘rgan. Bu bir botiniy ikrom bo‘lib, muborak kishilar uchundir.

Qabrdagilarning ba’zilari juma kuni bilan hayit bayrami kunlarini biladilar. Agar dunyodan bir yaqin kishisi vafot etsa, uning yonida to‘planadilar. Uni taniydilar. Kimdir ayolini so‘raydi, kimdir otasi haqida so‘raydi. Har biri o‘ziga aloqali narsalarni so‘raydi.

Ba’zilar o‘zi taniydigan, o‘zidan oldin o‘lgan kishilarni ko‘rmaydilar (uchratmaydilar). Chunki unda dunyoda bo‘lgan narsasi o‘layotganda ketadi.

Shuning uchun ba’zilari yahudiy bo‘lib o‘ladi, ba’zilarini esa nasroniy bo‘lib o‘ladi va ularning orasiga ketadi. Bir kishi dunyodan ko‘chib, marhumlarning oldiga bordimi, marhumlar undan dunyodagi qo‘shnilari haqida so‘raydi va falonchi qaerda deydilar. Bu esa: "O‘lganiga ancha bo‘lgandi", deydi. Marhumlar: "Biz uni ko‘rmadik, balki Hoviya jahannamiga ketgandir", deyishadi.

Bir kishi tushda ko‘rilib: "Alloh taolo senga qanday muomala qildi?" deb so‘ralganda, u: "Men va falonchi do‘stlarim juda ko‘p xayr va ne’matlarga noil bo‘ldik", dedi. Holbuki, uni do‘stlari bilan birga horijiylar, ya’ni yazidiy degan yo‘ldan adashganlar o‘ldirgandi. Undan qo‘shnisi haqida so‘ralganda: "Biz uni ko‘rmadik", dedi. Uning qo‘shnisi o‘zini dengizga otib cho‘kib o‘lgan edi. U qasam ichib dediki: "Allohga qasamki, men uni o‘zini o‘ldirganlar bilan birga deb o‘ylayman".

Rasululloh (s.a.v.) aytganlarki: "Bir kishi o‘zini bir temir parchasi bilan o‘ldirsa, qiyomat kuni o‘sha temir parchasi bilan o‘zini urgan holda keladi. Jahannamda abadiy qoladi. Va agar bir kishi o‘zini tog‘dan tashlab o‘ldirsa, o‘zini jahannam oloviga otadi".

Agar biror bir ayol shunday qilsa, uning azobini sur chalingunga qadar tortadi (bu hadis dunyoda qiyinchilikdan qutilib, rohatga erishish uchun o‘zini o‘ldirganlar haqidadir. Chunki bunday deb o‘ylash oxirat azobini inkor qilish bo‘lib, kufr hisoblanadi.) Aqlini yo‘qotib (jinni bo‘lib) o‘zini o‘ldirgan yoki o‘ldirishga harakat qilsa-yu, lekin yaralanib yotib, o‘limdan oldin tavba qilsa, kofir bo‘lmaydi.) Sahih xabarda kelgandirki:

Odam (a.s.) Muso (a.s.) bilan uchrashibdi. Muso (a.s.) ul zotdan so‘rabdi: "Alloh taolo seni qudrati bilan yaratdi va senga jon ato qildi. Seni jannatga kiritdi. Nega Unga isyon qilding?" Odam (a.s.) unga shunday dedi: "Ey Muso! Alloh taolo sen bilan gaplashdi va senga Tavrotni nozil qildi. "Odam Parvardigoriga yo‘ldan adashib isyon qildi" degan yozuvni Tavrotda ko‘rmadingmi?" Muso (a.s.): "Ko‘rdim", dedi. Odam (a.s.): "Bu narsa men isyon qilmasdan necha yil oldin taqdir qilindi?" Muso (a.s.): "Ellik ming yil oldin". Shunda Odam (a.s.): "Unday bo‘lsa, ey Muso, qilmasimdan ellik ming yil oldin taqdir qilingan bir gunoh bilan meni ayblayapsanmi?" dedi.

(Shu to‘g‘rida gaplashganlari "Saodati abadiya" nomli asarning ikkinchi qism elliginchi bobida batafsilroq berilgan. Odam (a.s.) bergan javobning ma’nosi shunday ta’riflangan: "Bu ishni qilishni iroda va ixtiyor etishimni Alloh taolo azaldan bilganini Tavrotda o‘qiganing holda va bu ish sababli yuzaga keladigan behisob foydalarni bilganing holda meni ayblash senga yarashmaydi".)

Sahih bo‘lgan hadisda xabar berilgandi: Rasululloh (s.a.v.) Me’roj kechasi Payg‘ambarlar (a.s.) bilan ikki rak’at namoz o‘qidilar. Horun (a.s.) bilan salomlashdilar. Horun (a.s.) Payg‘ambarimizni (s.a.v.) va ummatlarini duo qildi.

Idris (a.s.) bilan ham salomlashdilar. U ham Payg‘ambarimiz (s.a.v.) va ummatlari haqqiga duo qildi. Horun (a.s.) Payg‘ambarimizning (s.a.v.) payg‘ambarliklari bildirilmasidan oldin vafot etgandi. Muborak ruhi ko‘rindi. Ana shu ruhoniy hayotdir.

Bu dunyo hayotidan keyin uchunchi toifa hayot ham bor. Birinchi toifa hayot bu – Alloh taolo Odamning (a.s.) belidan chiqarib: "Men sizning Rabbingiz emasmanmi?" deganida insonlar: "Albatta, sen bizning Rabbimizsan, yo Rabbiy" degan paytlaridir. Dunyo hayotiga e’tibor qilinmaydi, chunki bu hayot insonning ne’matlanishiga vosita bo‘lib, o‘tkinchi va yo‘q bo‘lguvchi imtihon yeridir.

Payg‘ambarimiz (s.a.v.): "Insonlar uyqudadirlar, o‘lgach uyg‘onadilar", deganlar.

Bu hadisi sharif uchinchi toifa hayotni, ya’ni qabr hayotini bizga bildiradi.

Qabr hayotidagi hollar marhumlarning haqiqatlari, sifatlari zohir bo‘lgan vaqtdagi hollardir. Marhumlarning ba’zilari qabrida qoladi. Ba’zilari kezib yuradi. Ba’zilari uriladi, qattiq azob beriladi. Buning dalili G‘ofir surasining 46-oyatidir:

"(U azob bir) olovdirki, ular ertayu kech o‘shanga ko‘ndalang qilinib (kuydirilurlar). (Qiyomat) soati qoyim bo‘ladigan kunda esa, (do‘zax farishtalariga): "Fir’avn xonadonini qattiq azobga kiritinglar" (deyilur)".

Oltinchi fasl

Alloh taolo sur chalinganidan keyin, qiyomat qoyim bo‘lishini iroda qilgach, tog‘lar xuddi bulutga o‘xshab osmonda uchadi. Ba’zi dengizlar boshqasiga qo‘shilib ketadi. Quyoshning nuri ketib qop-qora bo‘lib qoladi. Tog‘lar changga aylanadi. Odamlar bir-birlariga aralashib ketadi. Tizilgan durga o‘xshab turgan yulduzlar har yoqqa sochilib ketadi. Osmon xuddi mumdek eriydi va tegirmon toshidek qattiq aylanadi.

Alloh taolo olamlarning parcha-parcha bo‘lishini amr qiladi. Yetti qavat yerda va yetti qavat osmonda hech qanday tirik jon qolmaydi. Barcha jonzot o‘ladi. Agar ruhoniy bo‘lsa, ruhi ketadi. Butun borliq o‘ladi. Olamda hech zot qolmaydi.

Alloh taolo ilohiylik maqomida tajalliy qilib, yetti qavat osmonni o‘ng qudrat qo‘liga va yetti qavat yerni chap qudrat qo‘liga olib deydiki: "Ey haqir dunyo! Sening ichingda xudolik da’vosini qilganlar, ahmoqlar, o‘zini xudo deb bilgan ojizlar qaerda? Sening go‘zalligingga va latofatingga aldangan va oxiratini unutgan kishilar qaerda?" Undan keyin qahr va yo‘q qiluvchi quvvati va hikmati bilan iftixor etadi. "Mulk kimnikidir?" deb so‘raydi. Hech kim javob bermaydi. Qahhor bo‘lgan Alloh taoloning o‘zi: "Bugun mulk vohid va qahhor bo‘lgan Allohnikidir", deb javob beradi.

Shundan keyin Alloh taolo oldingidan ham buyukroq iroda va quvvatini namoyish etadi: Yetti qavat osmonni bir qudrat barmog‘iga va yetti qavat yerni bir qudrat barmog‘iga oladi va: "Men azimushsh’an, Maliki dunyoman (Ya’ni qiyomat kunining yagona hokimi va sohibiman).

Men bergan rizqni yeb, Menga shirk keltirganlar va Mendan boshqaga butlarga ibodat qilganlar qaerda? Men bergan rizq bilan quvvatlanib, Menga osiy bo‘lganlar, jabbor va zolimlar qaerda? Kibrlanganlar va maqtanganlar qaerda? Hozir mulk kimniki", deb xitob qiladi. Bunga javob beradigan hech kim yo‘q. Haq subhonahu va taolo o‘zi o‘zi istagan muddat kutadi. Bu paytda biron bir jonzot bo‘lmaydi. Hatto jannatdagi huru g‘ilmonlarning ham ruhi qabz etilgan bo‘ladi.

Shundan keyin Alloh taolo jahannam chuqurlaridan bo‘lgan Saqardan bir eshik ochadi. U yerdan olov otilib chiqadi. Ana shu olov hamma narsani yoqadi, o‘n to‘rt dengizni quritib, yer yuzini qop-qora qiladi va osmonlarni sarg‘aytirib, xuddi erigan mis holiga keltiradi. Keyin olovning shiddati osmonlarga yaqinlashganda, Alloh taolo ma’n etadi va olov so‘nadi. Olovdan asar ham qolmaydi.

Undan keyin Alloh taolo Arshi a’loning xazinalaridan birini ochadi. Unda hayot dengizi bor. Bu dengiz Allohning amri bilan yer yuziga qattiq yomg‘ir yog‘diradi. Yomg‘ir shu darajada yog‘adiki, yer yuzini qirq arshin balandlikda qoplaydi. Undan keyin tuproqqa aylangan insonlar va hayvonlar o‘tga o‘xshab o‘sib chiqadilar. Bu to‘g‘rida Payg‘ambarimiz (s.a.v.) shunday deganlar: "Inson dumg‘aza suyagidan yaratilgandir. Keyin yana shundan yaratiladi".

Yana bir hadisda: "Insonning hamma joyi chirib yo‘q bo‘ladi. Ammo dumg‘aza suyagi chirimaydi. Inson undan yaratilgandi. Yana undan yaratiladi", deyilgan (Bu dumg‘aza suyagi umurtqa suyagining so‘nggi suyagidir, kattaligi no‘xotdek bo‘lib, ichida iligi yo‘q.

Hamma jonzotlar qabrlarida shu suyakdan xuddi o‘tga o‘xshab o‘sib chiqadilar. Bir joyning o‘zida juda ko‘plab insonlarning xoki yotgan bo‘lsa ham hech aralashtirilmaydi.

Bu haqda Alloh taolo Qof surasining 4-oyatida shunday marhamat qiladi:

"Aniqki, Bizga Yer ular (ning jasadlari)ni kamaytirayotgani (ya’ni, jasadlari chirib tuproqqa aylanib ketayotgani) ma’lum. Va Bizning huzurimizda (barcha narsani o‘z sahifalarida) saqlaguvchi Kitob (Lavhul Mahfuz) bordir (demak, ularni qayta tiriltirib hisob-kitob qilish Biz uchun qiyin ish emasdir)".