Ko’pkari uloq — o’zbek, qozoq, qirg’iz, turkman,tojik xalqlarining barchasi uchun birday qadrdon. Ko’pkari — bu chavandozlar bahsi.Ota-bobolarimiz go’daklikdan bolalik fasliga kirgan farzandlarining qo’lini halollash, bo’y yetgan qizlarini uzatish, er yetgan o’g’illarini uylantirish to’ylarida xalqqa osh berib, so’nggida ko’pkari bahsi tomoshlalarini ko’rsatishgan.
   Ko’pkari chopish — bu chavandozlik ot ustida ommaviy musobaqa shartlarini bajarib, g’olib chiqish uchun olib boradigan kurashi, janggidir. Ko’pkarining boshqa nomi uloq ham deyiladi. Ko’pkari bahsida soyilgan uloq (echki bolasi) tanasi to’y- musobaqa hakamlari tomonidan o’rtaga tashlanib, ushbu kurash shartlari ana shu uloq bilan bog’liq holda bajariladi.
   Ko’pkari asosan yakka bahs. Musobaqa sharti o’rtaga tashlangan uloq tanasini taqimga (chavandoz soni bilan arg’umoq sag’risi orasi) qisib, maydonni gir aylantirgancha, belgilangan manzilga — uloq kayvoni hakamlari yoniga birinchi bo’lib keltirib tashlash. Biroq ko’pkarida chavandozlar o’rtaga qo’yilganm sovrin — qimmatbaho buyumlarni bo’lib olish uchun jamoa bo’lib harakat qilishlari ham mumkin.
   Ko’pkarida ot egasi poygaga tishishi ham, tushmasligi ham mumkin. Chavandozlar keksayganlarida, uloqqa o’zlari turli sabablarga ko’ra tusholmasliklari tufayli ko’pkari shartlariga tayyorlangan "œaqlli", "œtajribali" otlarini yosh chavandozlarga "œkira"ga beradilar. Bu o’rinda ham g’olib chiqqan arg’umoq g’ayratli chavandozi bilan ot egasi mukofotni bo’lib oladilar.
   Hozir ham jumhuriyatimizning Qashqadaryo, Surxondaryo, Samarqand, Buxoro viloyatlarining bir qator tumanlarida ko’pkari o’yin — odati ijro etib kelinmoqda. Bugungi kunda dehqon,bog’bon, paxtakorlarning katta qurultoylarida, Navro’z bayramlarida katta ko’pkarilar tashkil etilib, o’tkazish yana qaytadan rasm bo’lmoqda. Bir so’z bilan aytganda to’y to’ydek o’tmoqda.

Hashar — Sharq xalqlari orasida keng tarqalgan udumlarimizdan biri bo’lib, qadimdan o’zbek xalqi hayotida muhim o’rin tutib kelgan. Hashar bu ko’pchilikning bir yoqadan bosh chiqarib, bir maqsadda birgalashib harakat qilishidir.
  Qadim zamonlarda ota — bobolar qishloqlarda, yozloqlarda xo’jalik ishlarini ko’p hollarda hashar yo’li bilan bitirib olishgan.
  Hashar odatining eski zamonlarda, ayniqsa, beva — bechoralar, kambag’al oilalarga katta yordami tekkan. Qishloqning o’ziga to’q oilalari birlashib yoki yolg’iz kambag’al, bechora, yetim-yesirga hovli — joy qurib berish, go’dak farzandlarining qo’lini halollash, to’y berib, boshini ikkita qilib qo’yish kabi savob ishlar jamoa — qishloq ahli orasida albatta hashar yo’li bilan bamaslahat bajarilgan.
  Hashar bahorda ko’chalarni tozalash, ko’chatlar ekish, ariqlar ochish, yo’llar qurish, mozorlarni obodonlashtirish, ko’priklar qurish, jamoat joylarini (masjid, madrasa, maktab) tartibga keltirish, shifoxonalar qurish borasida ham ko’pchilikka foyda keltirgan.
  Hasharning o’ziga xos xususiyati shundaki, u beminnat, bepul, beta’ma bajariladi. Hashar ishi ko’pchilik tomonidan tekin ado qilinadi. Eski zamonlarda ona — momolarimiz hashar odatini to’ylar oldidan gilam to’qish, bichish — tikish, qavish ishlarida ham qo’llagan. Qaysi oilada to’y kutilsa, keksa ayollar o’sha yerga ko’chib o’tishgan.

Jumhuriyatimizning janubiy viloyatlari — Qashqadaryo, Surxondaryoda hasharga o’xshash yana bir odat mavjud. Bu "œhayrov" deb ataladi. Bu tadbir — hashar bahordamas, qishda o’tkaziladi. Qishloq — shaharlarga obihayot olib keladigan bosh ariq hashar yo’li bilan loy — gildan tozalanib, yilda bir bor amalda qayta kovlanadi. Bu marosim o’tadigan kuni yoshu qari hasharga — to’g’rirog’i, hayrovga chiqadi. Hatto, yo’ldan, ko’prikdan o’tayotgan yo’lovchi ham otdan tushib, qo’liga belkurak olib, ariq qazigan. Yana bir qiziq joyi ariqdagi hayrovchilardan biri ko’prik ustiga chiqqan yo’lovchiga belkurak uchida non "œuzatgan". Ne’matdan ko’ziga surtib, totingan shaxs bu ramz o’zini kurashga chorlayotganliklarini darhol tushungan.
  Hasharda tezkorlik bilan iashlaydigan kishilar hamisha olqishlarga sazovor bo’lishgan. Masalan, imorat qurishda uyning burchak devorini ko’tarish eng murakkab ish hisoblanadi. To’rt kishi to’rtta burchakdan tushib devor ura boshlaydilar. Kimki birinchi bo’lib, devorni bitkazsa, uning yelkasiga to’n yopiladi va kelgusi hashargacha eng devkor, ya’ni ishchan odam deb hisoblanadi. Xo’sh, shuncha odamga ovqat topish osonmi?
  Hashar qilayotgan kishiga buning ham hech og’irlik tomoni yo’q. Nega deganda, hasharchilarning ahli ayoli, onalari tushlik paytida har xil taomlar pishirib, hashar bo’layotgan yerga olib borishadi. Erkaklar shu yerda chordona qurib o’tirgancha, ayollarning oshpazligiga ham baho berishadi.
  Ko’rdingizmi, bir odat tufayli qanchadan — qancha boshqa urfu — odatlar ham kelib chiqadi. Hashar bo’ayotgan joydan qolmaslikka harakat qilgan o’g’lon hamisha yengil kayfiyatda yurishga haqlidir, chunki, boshiga biror mushkul ish tushgudek bo’lsa, unga ko’maklashmoqqa butun bir xalq hamisha shay turadi.

Juda qadimiy o’yin-odatlarimizdan biri kurashdir.Bu o’yin-odat haqida Siz yaxshi tasavurrga egasiz.Chunki kurash odatimiz ,hayriyatki, yo’qolib,izsiz ketgan udumlarimiz qatoriga kirmay qolgan.Buning sababi,obrazli qilib aytganda,har bir zamon,ayniqsa,bizning zamonamizda kundalik turmush,hayot kechirishning o’zi kurashdan iborat bo’lib qolganligi tufayli shunday bo’lgandir"¦
   Kurash- qadimiy va erkin kurash turlariga bo’linadi.Bu odatning tarixi xalqimiz tarixi qadar uzundir.Kurash bizning xalqimiz paydo bo’lib,taraqqiyot yo’liga kirganidan buyon tarkib topib, rivojlanib,takomillashib bordi.Milliy kurashni biz hozirgi kunda sport turi sifatida qayd etamiz.Aslida esa bu odat xalq hayotining juda muhim tarmog’i bo’lib,uning taqdiri-a’molini belgilagan.
   Qadimda yalpi qirg’in,o’lim qurollari bo’lmagan paytlarda,pahlavonlar u yoki bu xalq, qo’shin,katta lashkar g’alabasini,bu bilan esa shu podsholikning taqdirini hal qilganlar.Polvonlik bitta-ikkita shaxs misolida emas,umumxalq siymosida ommalashgan.Yaxshi chavandozlik,kamondan behato o’q otish,chapdastlik bilan qilich chopish, epchillik, jasurlik, tantilik va mardlik, hallolik kurashchilarning bosh fazilatlari sanalgan.
  `   O’zingiz to’y — tomoshalarda, oynai jahon va kino filmlarda ikki polvonning davra o’rtasida xalq olqishida kurash tushib turishganining guvohi bo’lgansiz.ayniqsa bu odat qishloqlarimizda hamon ananaviy ravishda davom etib kelayotganligi kishini quvontiradi.Bunday polvonlar kurashi O’zbekistonimizda ikki toifaga bo’linadi.Bular Buxorocha kurash va  Farg’onacha kurash shakllaridir.Bu ikki toifa kurash o’ziga xos jihatlari bilan bir-biridan tubdan farq qiladi.Bu farqlar kurash shartlari, polvonning kiyinishi, xalqimiz hududiy bo’linishi va mazkur aholining tabiati, ruhiyati, urf-odati, udumlari bilan chambarchas bo’glanib ketgandir.

Farg’onacha kurashda polvonlar to’n kiyib, belbog’ bog’lab, bir-birlarining bellaridan ikkala qo’l bilan ushlagan holda maydonda musoboqalashadilar.Bu kurash usuli qadimiy turga juda yaqin bo’lib, unda raqiblar bir-birlariga nisbatan kuch ishlatib, polvon oyog’ini to’shakdan uzib, so’ng xohlagan tomonga yiqitishlari mumkin.Bu usulda chalish, qayirish, yonboshga olish, yelkadan oshirish, boshdan oshirish usullari taqiqlanadi.Shu bilan birga, raqiblar buun olishuv davomida qo’llarini qo’yib yuborishlari ham mumkin emas.
   Buxorocha kurashda esa polvonlar kalta to’n kiyib, belbog’ bog’lab, kurash maydoniga tushadilar.Bu usul erkin kurash usullariga juda yaqin turadi.Unda chalish, qayirish, yelkadan oshirib otish kabi usullarga ruhsat beriladi.Bu usulda kurash tushganda raqibning kuragini bir zumga yerga tekkizib turgan polvon g’olib sanaladi.
   O’zbeklarda qadimdan ne-ne polvonlarning dong’i ketmagan.Biz o’z zamonamizda ham jahon polvonlari Hushvaqt Ro’ziqulov, Jalol Ro’ziqulov, Norqobil Yo’ldoshev, Sayfiddin Hodiyev, Sobir Ro’ziyev, Mahmadali polvon, Bozorboy polvon singari hamyurt-zamondoshlarimiz bilan faxrlanamiz.Kurash haqida ko’p asarlar yozilgan.
  Kurash odati asosan sayil va bayramlarda, turli tantanalarda, katta — kichik to’ylarda amalga oshiriladi. Buning o’z tartib — qoidalari bo’lgan, albatta. Kurashni o’rtadagi kayvoni — hakam rahbarligida eng oldin kichik bolalar, so’ng o’smirlar, o’spirinlar o’z tengqurlari bilan olishib, boshlab berishgan. Undan keyin esa davraga er yetgan yosh yigitlar tushishgan. Mana shundan keyingina haqiqiy pahlavonlar, el orasida mashhur bo’lgan polvonlar olishgan.
  Aksincha, boshqa hollarda, davra kurashini avval oppoq soqolli chollar, keksa polvonlar boshlab berib, so’ng navbatni keyingi avlodlarga berishgan. Katta odat qobig’idagi bu kichik odat, avvalo tarbiyaviy, ta’limiy ahamiyat kasb etgan.

Salom va alik.

-   Assalomu alaykum! — qo’lini ko’ksiga qo’yib, ajib tavoze ila salom berdi yosh yigit.
-   Vaalaykum assalom! — alik oldi oppoq soqolli nuroniy chol hassasiga tayanib, bir zum nafas rostlar ekan, so’ng qo’shib qo’ydi: - Mulla bo’ling, umringizdan baraka toping, yaxshi joylardan ato qilsin,bo’tam.
-   Assalomu alaykum, buvijon! — jarangdor, shirin ovozi eshitildi qiz bolaning.
-   Vaalaykum assalom! — jvob qildi sochlari boshiga o’ragan doka ro’moli yanglig’ oppoq buvi, so’ng o’ng qo’li bilan yosh qizning kiftiga qoqib: - Qoqindiq, kimning qizi bo’lasiz? — deb so’radi. Javob olgach: - Ilohi baxtingizni bersin, tagli-taxtli joylarga kelin bo’ling, o’zingizdan ko’payib, uvali-juvali bo’ling, - deya fotihaga qo’l ochdi otinoyi"¦

Ulug’ bobomiz Ahmad Yassaviy zamonida ham, katta bobokalonimiz Amir Temur davrida ham, hazrat Alisher Navoiyu Husayn Boyqaro va Bobur mirzo zamonlarida ham xudi shunday salomlashilardi.
  Bugun ham bir oz nuqsonlarni hisobga olmaganda shunday manzaralarni uchratib turaasiz. Hamma gap odobning boshi bo’lgan salomning erta, yuz yildan keyin, yana ming yillardan keyin ham xuddi shunday avlodlar tilida jaranglab turishida qolgan. Chunki xalqning umri uning madaniyati, urf-odat, udumlari umrining uzunligi bilan o’lchanadi.
  Odobning boshi salomdan boshlanadi. Siz erta turib, boboyu buvingizga albatta salom berasiz. Ammayu xolangiz, tog’ayu amakingizni ham inchunun. Kichik uka-singillaringiz o’z navbatida Sizga salom berishadi. Bog’chada, maktabda, ko’cha-ko’yda, jamoat harakatida kattalarga u tanish-begona demay, salom berasiz. To’g’ri qilasiz, "œSalom — Xudoning qarzi", deydi keksalar. Salom insoniylikning ham boshi. Hatto Siz yaxshi bilgan ertakda ham yalmog’iz kampirday fe’li buzuq salom bergan qizchaga, "œgar saloming bo’lmaganda ikki yamlab, bir yutardim", deydi. "œSalom" kalomi tufayli uni kechiradi.
  Salomlashish — qadimiy odat. Dunyodagi barcha madaniy xalqlar o’zaro insoniy munosabat, muomala va muloqotni salomdan boshlashadi. Har bir xalqning salomlashish bilan bog’liq bo’lgan o’z urf-odatlari bor. Hindlar qo’l kaftlarini birlashtirgancha, peshonalariga tirab, afg’onlar yuzlarini yuzlariga suykagancha kift urishtirib salomlashishsa, inglizlar bosh kiyimini olib, yengil ta’zim qilishadi.

  Biz, o’zbeklar, barcha islom dunyosi xalqlari singari bir-birimizni ko’rganimizda "œAssalomu alaykum" deya qo’l olishib ko’rishamiz. "œAssalomu alaykum" iborasi arabcha "œSizga tinchlik tilayman" degan ma’noni bildiradi. "œVaalaykum assalom" esa "œsizga tinchlik tilayman" javob salomi sanaladi.
  Salomlashish odati yosh va marosim bilan bog’liqdir. Masalan, keksa odamlar bir-birlari bilan ikki qo’llab ko’rishishadi. Uzoq vaqt bir-birlarini ko’rmagan qadrdonlar quchoqlashib, so’ng qo’l olishib, hol-ahvol so’rashadilar. Keksalar quchoqlashganda bir-birlari kiftlarini, kurak va yelkalarini silab-siypab, uqalaydilar ham. Bu ayni paytda uzoq yo’l yurib toliqqan yo’lovchi mehmonlarga o’ziga xos xodimilik, tibbiy, jismoniy tarbiya hamdir.
  Madaniyatlilikning birinchi belgisi bo’lgan salomlashish odatida keksa kishi bilan yosh yigit, o’smir, bola ko’rishganda yosh "œassalomu alaykum", deya o’ng qo’lini ko’ksiga yurak ustiga qo’yadi. Keksa kishi "œvaalaykum salom" deya ayrim rag’batlantiruvchi olqishlar ham aytishi mumkin (Borakallo, mulla bo’ling, otangizga rahmat, katta yigit bo’ling kabi). Bunday paytda keksa kishi qo’l uzatsagina, yosh borib, ikki qo’llab u kishining qo’lini olishi lozim.
  "œSalom" kalomi "œsavob" so’ziga uyqash. MA’no jihatidan ham bir-biridan uzoq emas. O’zidan kattalarga salom bermoq bizlar uchun ham qarz, ham farz. Salom berishni kanda qilmaydiganlarni odobli, axloqli, salomsizni odobsiz-tarbiyasiz sanab kelishgan qadimdan ota-bobolarimiz. Salom bergan savob oladi, deyishadi. Nima uchun? Chunki salom berish bilan Siz ko’p odamning kayfiyatini ko’tarasiz, hurmatini oshirasiz, chiroyini ochasiz. Alik olganning hayotga muhabbati, insonga ishonchi ortadi, ruhi tetiklashadi. Katta savob ishlar ham mana shu kichik kalomdan boshlanadi.
  Xotin-qizlar odatda salomlashishni yelka qoqishib, ba’zan o’pishib ko’rishish bilan amalga oshirishadi. Keksa ayollar yosh qizlarga: "œQoqindiq, umringdan baraka top", kabi olqishlar aytib, salomiga alik olishadi. Erkak kishi ayol bilan salomlashganda, er kishi odob saqlagani ma’qul. Ayol qo’l uzatsagina u bilan qo’l olishib, silkitmay, ko’rishish lozim.

Inson paydo bo’lib, taom iste’mol qila boshlabdiki, dastruxon bor. Dastruxon aziz, muqaddas, rizq-ro’z manbai va ramzi sifatida ko’zga surtilgan. Dasturxon odobi, taom yemak qoida-qonunlari ham xalqimizda azaldan mavjud. Uyingizda bo’lsin, mehmonda bo’lsin, kuniga uch-to’rt bor dastruxon yoziladi. Unga non-choy, qand-qurs, ho’l va quruq meva qo’yiladi. Dasturxonlar ham joyi, odami, mavsumi, ma’rakasi, xonasiga qarab, katta-kichik, rang-barang, odmi-ohorli bo’lishi mumkin. Dasturxon — taomi bilan ulug’
  Dasturxon ustiga odatda, birinchi non qo’yiladi. O’zbeklar tandir nonni ko’proq iste’mol qilishadi, u dastruxonga juft qo;yiladi (Farg’ona vodiysida non toq qo’yiladi, 3,5,7,9 ta singari). Bir choynakda qo’sh piyola bilan choy damlanadi. Quruq mevayu asal, murabbolar — dastruxon ziynati. Nonushta, tushlik, kechki ovqatga qarab, dastruxon o’ziga xos bezatiladi, to’ldiriladi. Dastruxon odobi ham qadimiy bo’lib, kishidan muayyan an’analarni yaxshi bilishni talab qiladi. Dastruxon yozilganda nonni, taomni, barcha yeguliklarni iste’nol qilishni birinchi bo’lib keksa kishi, bobo, buvi, amma-xola boshlab beradi. Kichik oilada esa ota-ona. Bungacha albatta qo’llar yuvilgan, sochiqlarga artilgan, toza-ozoda bo’lishi shart. O’zbeklar O’rta Osiyo va Sharq mamlakatlari ko’pchilik xalqlari singari suyuq ovqatlari qoshiqda, quyuqlarni esa qo’lda tanovul qilishadi. Shuning uchun ham musulmonchilikda juda ko’p qo’l yuviladi.

Taomga tanovulga kirishishdan oldin albatta, "œBismillohir rahmonir rahiym" deyilishi shart. Umuman o’zbekchilik-musulmonchilikda hech bir ish bismillosiz boshlanmaydi. Ovqatga qo’l urish ham ulug’ yoshlilarning sha’ni. Shundan so’ng o’rta yoshli, kichik yoshlilar ovqat iste’moliga kirishadilar.
  Oilada dasturxonga, taomga qarashni ota boshlab beradi. Undan so’ng bolalar ovqatga qo’l uradilar. O’zbeklar juma va dushanba oqshomlari, ya’ni payshanba va yakshanba kunlari kechqurun albatta osh, palov damlashadi. Bu kunni "œchopon qoziqqa ilinadigan kun" ham deyishadi. Bu kuni oilaning ulug’laridan biri tahorat olib, xonadonning o’tgan ajdodlari, marhumlar xotirasiga duoyu fotiha o’qishadi. Bilganlari "œQur’on" suralaridan xatmi qur’on tushirishadi. Bilmaganlar "œFotiha" va "œIxlos" surasini uch bor takrorlab, fotiha o’qishadi. Ana shundan keyingina ovqat-palovga qo’l uriladi. Bu ikki oqshom o’tkir ichimliklar, sharob, may iste’mol qilinmaydi. Ovqat yeyish odobi ham rasamadi bilan, takaluf ko’rsatib, to’kmay-sochmay, yaxshi chaynab, hazm qilinadi. Xushbo’y choy ustidan nur ustiga a’lo nur bo’ladi.
  O’zbekning ovqat ustidagi sertakallufligi, "œoling-oling"i, "œdastruxonga qarang"i, "œOlib o’tiring"i, "œqani-qani"si el orasida mashhur. Shunday mutoyiba borki, osh ustida bir-biriga kaft yozib, "œqani,qani" deb turgan o’zbek do’stiga hayron bo’lgan qozoq birodar: namuncha "œqani"laysan, mana, ko’z o’ngingda, bug’i chiqib turibdiku, deb o’zbek do’stining qo’lini oshga tekkizib qo’ygan ekan. Bu hazil, albatta. "œOsh egasi bilan shirin" aqidasiga amal qilgan millatdoshlarimiz dastruxon odobini yaxshi tushunganliklari uchun ham taom iltifotini qilib, ovqat mahtal bo’lmasin, deya mehmon-mezbon uni shirin qilib baham ko’rishgan.
  Taom iste’mol qilib bo’lingach, oilaboshi albatta fotihaga qo’l ochadi. Taom yemakning yakuni bo’lgan bu odatda yeyilgan taomni ekkan-tikkan, yetkazgan, yegan-ichgan kishilar olqanadi, yetkazganiga shukr qilinadi. Qizig’i shundaki, barcha marosimlarda arab-fors tillarida o’qiladigan duoyu fotihalar ovqatdan keyingi, dastruxon usti fotihasida sof turkcha-o’zbekcha o’qiladi.
  Fotiha namunasi:

Bismillohir rahmonir rahiym.
Shirin obod, manzil obod,
Payg’ambar xudoga salovot,
Ko’p bergin, ko’l bergin,
Keng fe’l, ketmas davlat bergin.
Do’stga zor, dushmanga xor
Nomardga muhtoj qilmagin.
O’t balosi, suv balosi, nohaq
Tuhmatdan o’zing asragin.
Ekkani, tikkani, yeganni-ichganni
Savobini dargohingda qabul qilgin.
Omin, ollohu akbar!

Ovqatdan oldingi qo’l yuvilishini aytdik. Ovqatdan keyingi qo’l yuvdirish udumi o’zgacha. Oshni yeb, yog’ini qosh, mo’ylov, mahsisiga surgandan so’ng "œqani, ilohi omin" deya dasturxon savobiga duoyu fotiha qilgan bobo, ota (keksa kishi) va kattalar uchun oilaning dastyor bolalari chopqillab, dastsho'y’va oftobada iliq suv keltiradi. Yelkada sochiq bilan kattaning qo’liga suv quyib, dastsho’yda yuvdiradi. Qo’l kamida uch bora suvda yuvilishi talab qilinadi. Yuvilgan qo’l silkinmaydi, artiladi. Ana undan keyin, dastruxon yig’ishtirilgach, dastruxon usti oilaviy suhbatlari, gangir-gungir gurung davom etadi.
  Shundan keyingina hamma o’z o’rindan, dastruxon atrofidan turadi. Hali ham bu udum to’la tugallangani yo’q. Endi dasturxonni qoqish an’anasi ham bor. Dasturxon qoqish savob sifatida eng yosh ishtirokchiga topshiriladi. Odatda, dasturxon bir chekkaga, hovlining toza, ozoda joyiga qoqiladi. Dastruxondan tushgan non uvog’i, guruch donalari, mayiz-yong’oq ushog’i harom-harish narsaga, joyga tushmasligi, ularni xonadondagi kuchuk, tovuq, mushuk terib yesin uchun shunday qilinadi. Dasturxonni qoqqanda, undagi so’nggi nasibalarni axlatga ag’darish, duch kelgan tomonga sochib yuborish noshukrlik, gunoh sanaladi.
  Qoqilgan dasturxon keltirilib, unga ushatilgan va ushatilmagan nonlar o’rab qo’yiladi. O’zbek xotin-qizlari orasida dasturxon ko’tarib, "œol tovog’im, ber tovog’im"  odati ham azaldan mavjud bo’lib, odatda to’y-ma’raka, charlar, chaqiriq, mehmondorchiliklarda marosimga yarasha dasturxon qilib boriladi. Bu marosimlarda maxsus dasturxonchi xotinlar, kayvoni erkaklar bo’ladigan to’y-ma’raka dasturxoni qoidalarini ana o’shalar boshqarib turadilar.
  Yuqorida aytganimizdek, inson rizqu nasibasi timsoli bo’lgan dasturxon muqaddas sanalganidan uni bosish, yerga tushirish, harom-harishga qo’shish katta gunoh sanaladi. Dasturxon haqida xalq orasida maqol matal, iboralar ko’p. Yaramas, xasis kishilarga nisbatan "œtuz ichib, tuzlig’iga tupurgan" deyishadi. Yaxshi, saxiy odamlarga nisbatan "œqo’li, dasturxoni ochiq" deb ta’rif beriladi. Dasturxonni ulug’lab "œbir kun tuz ichgan joyingga qirq kun salom ber" degan fikr ham qadimdan qolgan.