V

Fotimaning uydan ayrilishi qiyin bo‘ldi. To‘i yaqinlashgani sayin iztirobi ham ortib bordi. Bu mahzunlik totuv turmush kechirish-kechirmaslik xavotiridan ko‘proq ota-onadan alohida yashash, ulardan ajrash tuyg‘usi edi.
Fotima o‘ziga tasalli berish uchun harakat qildi.Har bo‘y yetgan qizning boshida turmushga chiqishdan boz chora yo‘qligini o‘yladi. Umrining oxirigacha ota uyida qololmasligini bu o‘yga uladi. Ikki yetimga onalik qilishini va bu bilan savob qozonishini xotiriga keltirdi. Ular bilan mashg‘ul bo‘lib vaqt qanday o‘tganini bilmay qolishini, bu mutlaqo ayriliq bo‘lmay, istagan paytda qizlik uyidagilarini ko‘rib keta olishini tushunsa-da, bu maxzunlikka monelik qilolmadi. Nihoyat to‘y onasi bilan birga so‘ng bor ovqatlanayotganini o‘ylagach, taom tomog‘idan o‘tmadi. Ko‘zlari yoshga to‘ldi. Otasining qistashiga qaramasdan ovqat yeyolmasligini aytdi va yemadi. Shoshilinch yurishlar, kelib-ketishlar, o‘rinli-o‘rinsiz baqirib-chaqirishlar va shunga o‘xshash hodisalar bilan bir necha soat o‘tdi. Bu soatlar Fotimaga uzunmidi yoki qisqa? Buni Fotima bilolmasdi. Faqat eshikka mashina kelishini kutib turgan bolalar taksi uzoqdan ko‘rinishi bilan:
Kelishmoqda... —deya baqirishib,u tomon yugurdi. Fotima ko‘nglida g‘alati kechinmalar paydo bo‘layotganini,tizzalari majolsizlanayotganini his qildi. Birozdan so‘ng yoniga ikki ayol keldi. Bu orada tashqaridan, «Ovmin» ovozlari keldi. Qo‘llar duoga ochildi. Duolarni eshitmas, faqat ovmin deganlari qulog‘iga chalinardi. So‘ng yana jimlik.

U ham qo‘llarini ko‘tardi. O’z rizoligi bilan shu turmushni tanlaganini ko‘ngil tarjimoni bo‘lgan tillari yengilgina qimirlab anglatar, ko‘zlaridan oqqan injular upa-elikka ehtiyojsiz gul yuzidan sirg‘alib ko‘ksiga go‘zal bir holda tomchilab tushardi:
— Rabbim, sabr ber. Xayrli oqibat ato qil. Yetimlarimga zulm etmokdan, zolimlikdan, ularning haqqiga xiyonat qilmoqdan O’zingga sig‘inurman. Poko Parvardigoro, nomus bilan yashamoqni, xayrli zuriyotlarni, bolalarim o‘rtasida adolatga rioyat etmoqni nasib ayla, yo Robbil a’lamiyn! Sendan sixat-salomatlik, afiyat, xusni xulq tilayman, dinimga, ibodatimga loyiq kuch-quvvat so‘rayman. Huzuringga uyaladigan holda bormokdan O’zing asra, Habibing hurmati...
Bu orada tashqaridan duo so‘ngiga yetganini bildirguvchi «Fotiha salovat!» degan ovozlar eshitildi va Fotimaning ko‘llari ham yuzlariga surildi. Keyin xolasining qizi ko‘llaridan tutgancha, to‘yga kelgan keksalarning, qarindoshlarining qo‘llarini o‘ptirdi. Pastki bog‘chada ota-onasi, tog‘asi, amakisi bir qator turishardi. Ular bilan xayrlashdi. Oldinda go‘zal jildi va muqovali Qur’oni Karimni tutib ketayotgan ayol izidan yurib yonidagi ayollar bilan birga taksiga o‘tirdi.

Fotima uchun yig‘laganlar orasida bir chetdan unga mahzun-mahzun termulib qolgan Ismoil ham bor edi. Fotimaning qalbidagi g‘alayonlar va g‘ussasining hozirga darajasi haqida so‘zlash xuquqi faqat bu holatni boshidan o‘tkazgan, boshiga yopinchiq tashlab, ota uyi bilan xayrlashish alamini totgan kelinlardagina mavjuddir.
Fotimani bir hovliga tushirdilar. Yangi emas. Lekin xarob ham emas. Uch xonasi, bir zali, bog‘i bor. Bog‘cha qarovsiz. Hovli (uy va bog‘) to‘y oldidan yig‘ishtirilganiga qaramasdan, ko‘p vaqtlardan beri ayol qo‘li tegmagani bilinib turardi. Fotimaning ko‘ngli zirqiradi. Xasta, zaif, holsiz bir yosh ayol ko‘z oldiga keldi. U
bolalariga qanday taomlar bergan, hovlini qanchalar orasta qilgan... Faqat xastaligidan bog‘ oyoq bosolmaydigan holga kelgan.
Aslida to‘y deyish unchalik joiz bo‘lmagan bu yig‘inga kelgan qo‘shnilar birpasdan so‘ng tarqalishdi. Uyda faqat Odilbekning qarindoshlari — to‘rt-besh ayol qoldi.

Birozdan so‘ng eshikdan bir ayol va ikki bola kirdi. Fotima bu xotinni ikki marta ko‘rganini esladi. Odilbekning xolasi. Yonida qora qosh, qora ko‘z, qirra burun, chiroyli, shirin ikki go‘dak. Yanga liboslar kiydirilgan, sochlari taralgan. Agar ularga diqqat bilan boqqanlarida yuzlarida iztirob belgilarini ko‘rmasalar, bu ularda iztirob yo‘qligidan emas, balki noto‘g‘ri qarash, yaxshilab qaramaslikdandir. Odilbek ningxolasi ularning qo‘llarini tutib olgan. Fotimaning yoniga kelishdi. Muloyim,ammo ko‘p vaqt dard chekkani bilinib turadigan ovozda:
— Xush kelibsiz, qizim—dedi.
— Xushvaqt bo‘ling, xola! Ayol yonidagi bolalarga ishorat qildi:
Mana, qizim, bolalaring. Avval enasi qaradi — katta onasidan keyin, kim kelsa shu, uning-buning qo‘lida qoldi. Qo‘g‘irchoqday ko‘ldan-ko‘lgao‘tib yurishdi bechora bolalar. Endi senga topshirdik. Omonat. Shunday omonatki, ko‘ngillari jannat eshigiga bog‘langan, bir omonatki, boshidan bir tuk tushib,joni qiynalsa,xisobi katta. Bu gulg‘unchalarni xoxla yayrat,xoxla uz. Ixtiyor senda. O’zing bilasan.

Bularni shikasta ohangda so‘zlayotgan xonim bir o‘ziga bir Fotimaga hayron qarayotgan bolalar yoniga bordi:
— Qarang, bolalarim, onangiz keldi. Endi yaxshi bo‘ladi. Qani, ko‘llarini o‘ping.
Husayin Fotimaning onasi ekanini yaxshi anglamadi, shu bilan birga tarbiya natijasi tufayli, odob yuzasidan uning qo‘lini o‘pdi. Chekinmoqchi bo‘ldi. Ammo yangi ona uning qo‘lini qo‘yib yubormadi. Chap ko‘liga olgach, dedi:
— Qani sen ham kelchi, Odila.
Odila xolasiga qaradi. Fotima avvaldan tayyorlab qo‘ygan, rangli qog‘ozlarga o‘ralgan ikki xaltacha chiqardi. Birini Husayinga berdi. Keyingisidan beshlik, o‘nli bir qancha mayda pullar chiqarib Husayinning hovuchini to‘ldirdi So‘ng:
_ Endi Odilaning ko‘nglini olamiz, unga ham beramiz, — dedi. Husayin Odilaning ko‘lidan ushlab , sekin tortdi:
Kel, singlim, senga ham beradilar, — dedi. Odila zo‘rg‘a yaqinlashdi. Guyo kulog‘idan sudralgan uloqcha. Berganlarini olarkan, Fotima uni quchoqladi. Oldiga o‘tqazdi. Odila turib, qochmoqchi bo‘lardi. Fotima uni ko‘yib yubormadi.

- Men sening onang emasmanmi? Nega mendan qochasan, qizim? Seni shunchalik o‘zimniki, desamam, nega sen onam deb uchmaysan? Mana, keldim. Endi hech ketmayman. Qochsang xafa bo‘laman, onang bo‘lmay ko‘yaman. Akang, mana, shu yerda. Kel, Husayin, kel, o‘g‘lim. Sen oldida o‘tir, singling ham bag‘rimda bo‘lsin.
Husayin tortinib-uyalib keldi. Fotimaning bir tizzasiga o‘tirdi. Yangi ona ikkovini ham bir-bir o‘pib, bag‘riga bosdi. Bolalar dimog‘iga xushbo‘y urildi. Bu hid bolalarga go‘zal ta’sir etdi.
Boshqa ayollar aralashmasdan quzatib turishardi. Ikki yetimga kelar-kelmas hadyalar berib, o‘pib, bag‘riga bosgan ona bilan, tizzalarida o‘tirgan ikki go‘dak holati ularning ko‘zlarini yoshladi.
Ikki ko‘li bilan ikki go‘dakni kuchgancha Fotima Odilbekning xolasiga qayrilib qaradi:
— Hali so‘zlaringizni tingladim . Juda to‘g‘ri va yaxshi gapirdingiz. Ishonchingiz komil bo‘lsin, men ham bu uyga ularning dardiga chora bo‘lish, bag‘rimga bosib, qiyinchiliklarini ketkazish uchun keldim. Sabrim yetguncha tirishaman, o‘z onasi bo‘lish niyatidaman. Bolalarga mendan nima istagan, kutgan bo‘lsangiz, ziyoda bajarishga kirishaman. Duo qiling. Alloh meni uyaltirmasin, — dedi. Bu so‘zlar xolani va boshqa ayollarni mamnun etdi. Hatgo ulardan biri yonidagi xotinga:
— Eshityapsizmi? — deb oyog‘i bilan yengilgina turtib qo‘ydi.
Bir soatlardan keyin Fotima bilan bolalar o‘rtasida samimiy munosabatlar boshlandi deyish mumkin.

* * *

Oqshomga qadar turli o‘ylar bilan o‘zini yeb bitirgan Odilbek ohista odimlar bilan, istar-istamas uyga kelib, bolalarga ko‘zi tushmasdan, g‘alati axvolda qoldi. O’zini g‘arib xis etdi. Endi bu uyda uni kulib, yugurib chiqadigan bolalar o‘rniga tund holda qarshi oladigan bir xotin va undan qo‘rqib biror burchakka bekinadigan bolalar mavjud. Mana, hozirdan bu o‘rtada ko‘rinishmaydi.Balki xolasi xafa bo‘lishmasin, xo‘rlanmasin deya o‘zininikiga olib ketgandir. Ularning yo‘qligi, bo‘lsa ham ko‘zlarida yosh to‘la ekanligi bu uyni kanchalar fayzsiz, farog‘atsiz qilib qo‘ygan-a, yo Rabbiy...
Xayriya o‘lmagan, bugun bir shifoxonadan tuzalib chiqqan bo‘lsaydi, naqadar go‘zal bo‘lardi. Oh, naqadar deb o‘yladi. So‘ngra bu Alloh takdiriga qarshi, odobdan tashqari bir o‘y (shayton vasvasasi)ekanini va musulmon bunday fikrlamasligini xotirlab, Alloh Taolodan afv tiladi. Bunday o‘ylamokdan ne foyda bor edi? Bo‘lmaydigan o‘ylar bilan boshini qotirguncha, haqiqatga aloqador bir narsa bilan mashg‘ul bo‘lish afzal emasmi? Masalan, o‘gay ona ko‘nglini qanday oladi, bolalarini uning zulmidan qanday qutqaradi, qanday yo‘l topish mumkin? O’ylashi va chora topish kerak bo‘lgan narsalar mana shular edi.

Bir sigaret tutatdi. Ilgari chekmasdi. So‘nggi bir yil ichida shu zaqkumga yo‘liqdi. Bir-ikki tortdi. Biroz keyinroq bir do‘sti kelishi kerak edi. O’zining bu ahvolini unga biddirmaslik lozim. Zotan, tongdan oqshomga qadar o‘ylashdan va kuygan ko‘ngil bilan Alloxga duo etishdan boshqa hech ish qilmadi, bir luqma bo‘lsin taom yemadi. Kechgacha ikki quti sigaretni bulg‘ashga aslo haqqi bo‘lmagan toza havoga pufladi. O’chini undan oldi. Sabr kosasini to‘ldirayozgan iztirob uni o‘z-o‘ziga atrofini o‘ragan pashshalar talovida ko‘llari bog‘langan, bechorahol, g‘arib ahvolda ko‘rsatdi. Bu orada xolasi boqqa chiqdi. Uni ko‘rib, yaqinlashdi:
— Xush kelibsan! Beadad shukrki, bu ish xam bitdi, dedi. Odilbek:
— Bolalar qani, xola? Nima qilishyapti?
— Ichkarida. Onalari bilan o‘ynab ovunib o‘tirishibdi.
Odilbek sarchib tushdi.
— Tushunolmadim?
— Onalari tizzasida o‘ynab o‘tirishibdi.
— Yo...
Bu hayrat nidosi Odilbekning og‘ztdan chiqishi barobarida ko‘zlari ham yoshlandi,g‘alati bo‘lib ketdi.
-Ha o‘g‘lim,ba’mani xonimga o‘xshaydi. Kelar-kelmas go‘daklarga hadyalar berdi, o‘pdi, quchoqladi. Bu uyga kelishdan maqsadi ham ularga yetimlik mashaqqatlarini chektirmaslik ekanini aytdi. Menimcha, bularni chin dildan gapirdi.

Bir necha kunlardan buyon bolalari g‘amida ezilib kelayotgan Odilbek bu so‘zlarga juda-jula ishonishni hohlardi.Qarshtstda xazilni hush ko‘rmaydigan xodasi so‘zlarkan , ishonmasdan bo‘lmasdi. Ammo shuuriga beri o‘rnashib qolgan chigal va og‘ir o‘ylarini birdan uloqtirish osonmi? Undagi karaxtlik va turg‘unlikni qo‘rgan xolasi:
— Kel, eshiqdagi kalit o‘rnidan ularga o‘zing qara,-dedi.
Xolasi oldinda, Odilbek orqada, uyga kirishdi. Kelinning xonasi yopiq edi. Xola balki ichkaridan ochilgandir deb o‘ylab avval eshikni turtdi, so‘ng Odilbekka qara deganday ishora qildi. Odilbek ko‘zining birini yumib, ikkinchisini kalit joyi(teshigi}ga to‘g‘riladi. Fotimaxonim yon tarafdan ko‘rinib turardi. U cho‘k tushgan, Odila va Xusayin oldida o‘tirardi. Fotimaxonim ko‘lini tizzasiga ko‘ydi. Odilaning ko‘zi Fotimaxonimning qo‘lida. Birdan uning ko‘lini tutdi. Fotimaxonim atay qo‘lini tortmadi. Odila qo‘lini silkib:
Tutdim , ushladim , — deb qichqirardi . Boshqa qarashning hojata yo‘k, Bir oylik vijdon azobi nihoya topganga o‘xshaydi. Kichrayib, torayib bir zindon holiga kelgan dunyo bir zumda unut bo‘lib, «Kal Alining bog‘iga aylangan qarovsiz hovlisi ko‘ziga saroyday ko‘rina boshladi.

Uch kun o‘tib, nonushta tayyorlayottn Fotimaxonim ota o‘g‘il o‘rtasida kechayotgan suhbatdan xabarsiz edi. Qo‘li ish bilan, qalbi esa shu ne’matlarni ato etganga, yaratgam shukrona bilan mashg‘ul. Kun kelib ushbu ne’matlar u ham javob berajagini o‘ylaydi.
Fotimaxonimdan mamnun bo‘lsada, hali uni tamom bu uy odami sifatida qabul qilolmayotgan Husayin sir aytmoqchi bo‘lganday otasiga yaqinlashdi. Sekingina:
— Ota, bu opa qachon ketadi?
— Qaysi opa, o‘g‘lim?
— Tashqaridagi opa?
—A, onani opa deyishganini sendan eshityapman. Odam onasini ham opa deydimi hech zamonda?
— Bu mening eski, avvalgi onam emas, ota.
— Nega eski onang emas, o‘g‘lim? Kasal bo‘lguncha shunday edi, hozir ham shunday. Yoki sizni yaxshi ko‘rmaydim?
Yaxshi ko‘radi.