Aksar kitoblarda ayollarning nomahram erkaklarga salom berishlari ham ta’qiqlangan. Rasululloh sallallohu alayhi vasallam ayol kishining nomahramlar bilan ko‘rishishini qat’iyan man’ qilganlar. Shuningdek, begona ayolga nazar qilishni "œShaytonning zaharli o‘qlaridan bir o‘q", deya zararli va ofatli ekanligiga ishora qilganlar.

Alisher Navoiy hazratlari "œArbain hadis"da (qirq hadis sharhi) yuqoridagi hadisi sharifni shunday sharhlaganlar:

Solma ko‘z, kimsa bo‘lsa nomahram,
Garchi nafsing topar nazzorada sud.
Ki nazarkim harom, shaytonning —
Navokidir valek zahrolud.

Ota doimo farzandlariga tabassumli, ochiq yuzli bo‘lsin. So‘zlaganda, muboh bo‘lgan o‘yinlarda ularga erkinlik bersin va ularning haqiga doimo xayrli duo qilsin. Hadisi sharifda aytilishicha: "œOtaning farzand haqiga qilgan duosi payg‘ambarlarning o‘z ummatlariga qilgan duosi kabidir".

Ona ham duo qilishga haqliroq. Chunki Rasululloh sallallohu alayhi vasallam: "œOnaning duosi tez ijobat bo‘ladi", dedilar. Ashobi kirom so‘radilar: "œNima uchun shunday, yo Rasulalloh?" Rasuli akram: "œChunki ona otaga nisbatan mehribonroqdir. Rahmli va mehribonning duosi bekor ketmaydi", deb javob berdilar.

Ota-ona farzandlarini aslo duoibad qilmasin, qarg‘amasin. Chunki ularning xayrli duolari kabi, qarg‘ishlari ham tez ijobat bo‘ladi. Agar shunday bo‘lib qolsa, Alloh asrasinki, farzand badxulq, badkirdor bo‘ladi. O‘z navbatida, farzandlar ham ota-onalarining ranjishlariga, noroziliklariga, qarg‘ishlariga sabab bo‘ladigan amal va harakatlardan astoydil tiyilishlari lozim.

Rivoyat qilishlaricha, bir kishi Abdulloh ibni Muborak huzurlariga kelib, o‘g‘lining beodob va badkirdorligidan shikoyat qildi. Abdulloh ibni Muborak so‘radilar: "œUni duoibad qilganmiding?" U kishi tasdiqlab, bosh silkidi. Shunda hazrat: "œSen o‘zing uni buzib qo‘yibsan", deb u kishini malomat qildilar. Otaning nasihat, ta’limu tarbiyasi farzandga ta’sir qilmoq uchun, avvalo, o‘zi ham solih bo‘lmog‘i lozim.

Kishi birovning farzandiga ziyon yetkazmasligi, yomonlik qilmasligi kerak, chunki uning zarari zamonlar o‘tib, o‘z farzandlariga qaytishi mumkin. Masalan, hazrati Yusuf alayhissalomga akalari yomonlikni ravo ko‘rdi, quduqqa tashlab ketdi. Oqibatda necha zamonlar o‘tib, o‘zlarining farzandlari Fir’avn qo‘liga asir tushdi.

Ota farzand boshida sihat-salomat hayot kechirib turgani uchun Allohga shukrona qilib, yetim va mazlumlarning ko‘z yoshi to‘kilishidan saqlasin va ularga rahmu shafqat qilib, boshlarini silasin, bu ish bag‘ritoshlikni uzoqlashtiradi. Shuningdek, muhtojlarga nafaqa va xayru ehson qilsinki, mukofoti jannatdir, inshaalloh.

AQIQA
(sunnat to‘yi)

Farzandga ism qo‘yish va uning sochini oldirish uchun tavalludining yettinchi kunida qo‘y so‘yib, xalqqa ehson va ziyofat berish aqiqa marosimi deyiladi.

Imomi A’zam mazhablariga ko‘ra, aqiqa qilish mustahabdir.

O‘g‘il bolaga ikkita, qiz bo‘lsa, bitta qo‘y so‘yiladi. Aqiqaga so‘yiladigan qo‘y qurbonlik molining sifatiga teng bo‘lishi kerak. Agar bunday sifatli qo‘y topilmasa, imkoniyatiga qarab, topganini so‘yaveradi. Qo‘y so‘yishga imkoni bo‘lmasa, echki ham kifoya qiladi. Ammo aqiqa uchun parranda so‘yish joiz emas.

Hozirgi zamonda ko‘p joylarda faqat o‘g‘il bolalarga aqiqa qilinib, qizlarning aqiqasi odatdan chiqarilgan. Holbuki, Rasululloh sallallohu alayhi vasallam "œAl g‘ulomu murtahinun biaqiqatihi", ya’ni bolaning ofat va kasalliklardan salomat bo‘lishi aqiqaga bog‘liqdir, - deb marhamat qilganlar.

Hazrati Rasululloh sallallohu alayhi vasallam payg‘ambar bo‘lganlaridan so‘ng o‘zlariga aqiqa qildilar. Hazratning bu amallari aqiqa o‘z muayyan vaqtidan o‘tsa ham, soqit bo‘lmasligiga dalildir. Aqiqani tavalludning yettinchi kunidan tashqari, o‘n to‘rtinchi yoki yigirma birinchi kunlarida qilish kitoblarda tavsiya qilingan.

Aqiqa qo‘yini so‘yish vaqtida quyidagi duo o‘qiladi. "œAlohumma hozihi aqiqatu fulonin (bolaning ismi aytiladi) damuho bidamihi va azmuho biazmihi va jilduho bijildihi va sha’ruho bisha’rihi, Allohummaj’alho fidoan liibni fulonin (otasining ismi aytiladi) fidoan minan nor". Ya’ni "œParvardigoro! Bu falon(bolaning ismi aytiladi)ning aqiqasidir, qoni uning qoniga, go‘shti uning go‘shtiga, suyaklari suyaklariga, terisi uning terisiga va juni juniga badaldir. Xudovondo, ushbu aqiqa molini falonchining (otasining ismi aytiladi) farzandi uchun do‘zax o‘tidan fido qil!"

Aqiqa uchun so‘yiladigan hayvonning suyaklari sindirilmaydi, bo‘g‘inlaridan ajratilib, bir qismini doyaga, qolganini xom holda yoki pishirib xalqqa beriladi.

Aqiqa qilingan kuni bolaning sochini oldirib, sochining vazni barobarida elga tilla, nuqra (kumush) yoki pul sadaqa qilinadi. Garchi qizlarning bolaligida sochini oldirish joiz bo‘lsa-da, ba’zi kitoblarda qiz bolaning sochini oldirmaslik aytilgan. Ulug‘larimiz va o‘tgan ajdodlarimiz qiz bolalarni hatto yoshligida ham sochini kesishdan ehtiyot qilganlar.

Holbuki, bizning zamonamizda boshqa dinlardan o‘tgan vayron va botil odat, ya’ni ayol-qizlarning soch kesishi an’anaga aylanib bormoqda. Mo‘’tabar kitoblarda ayollarning beuzr soch kesishlari mutlaqo harom deyilgan.

Payg‘ambar alayhissalom: "œMan tashabbaha biqavmin fahuva minhum", ya’ni o‘zini bir qavmga o‘xshatgan kishi ham o‘sha qavmdandir, - deb marhamat qilganlar. Boshqa hadislarida Rasululloh sallalohu alayhi vasallam ayollar kiyimini kiygan erkakka va erkaklar kiyimini kiygan ayolga hamda o‘zini ayolga o‘xshatgan erkaklarga va o‘zini erkaklarga o‘xshatgan ayollarga la’nat aytganlar.

Agar farzand kindigi kesilgan yoki xatna qilingan holda tug‘ilsa, uni fazilatli va barakotli deb bilish kerak. Zero, barcha payg‘ambarlar shunday sifatda tavallud topganlar. Faqat Ibrohim xalillulloh sakson yoshlarida o‘zlari o‘zlarini sunnat qilganlar. Shundan xatna qilish sunnat bo‘lib qolgan.

ONA SUTINING XOSIYATI

Onaning farzandga sut emizishi ham muhim sunnatlardan biridir. Qur’oni karimning "œBaqara" surasi 233-oyatida: "œOnalar bolalarini to‘la ikki yil emizadilar. (Bu hukm) emizishni benuqson qilmoqchi bo‘lgan kishilar uchundir", deyilgan. Hadisi sharifda: "œBola uchun onasining sutidan yaxshiroq oziq yo‘q", deb marhamat qilingan.

Agar ona ba’zi bir sabablar bilan emizishga qodir bo‘lmasa, otasi soliha bir ayol topib, chaqaloqni ma’lum muddatgacha emizdirmog‘i lozim. Aksincha, badxulq va nodon ayolga emizdirmasinki, u ayolning yomon fe’lu xo‘ylari sut orqali bolaga o‘tib, farzandning ham yomon fe’lu atvorli bo‘lishiga sabab bo‘ladi.

Rivoyat qilishlaricha, podshoh bir asirni o‘limga hukm qilibdi. Shunda asir: "œEy shahanshoh! Meni o‘ldirishdan ne naf? Undan ko‘ra, mening hunarlarim ko‘p, ulardan foydalansangiz yaxshi bo‘lardi. Saroyingizdagi otlarni mening oldimdan o‘tkazsangiz, men har qaysisining fazilat va kamchiliklarini aytib beraman", debdi.

Shohning amri bilan otlarni asir oldidan o‘tkazibdilar. Otlar bir ariqdan o‘tayotgandi, asir ulardan biriga ishora qilib: "œMana bu ot sigir suti bilan o‘sgan, aks holda yetti iqlimda bunday ot topilmasdi", debdi. Ajabki, asir ta’riflagan tulpor podshohning eng yaxshi ko‘rgan, faxrlanadigan oti ekan.

Shohning taajjubi ortib, so‘radi: "œBuni qaerdan bilding?" Asir: "œBoshqa otlar ariqdan to‘g‘ri o‘tib ketdilar, bu ot esa ariqdan o‘tgandan so‘ng orqa oyog‘ini silkitib qo‘ydi. Bu odat faqat sigirgagina xosdir", deb javob berdi. Podshoh sayisdan bu so‘zning haqiqat yo bekorligini so‘rabdi. Sayis chindan ham bu ot tug‘ilganda onasi o‘lib qolgani va boshqa biya topilmaganidan sigir suti bilan boqilganini tan olibdi. Shoh asirning bilimiga, farosatiga qoyil qolib, uni ozod etibdi.

Ko‘rinib turibdiki, farzand tarbiyasida sut emizadigan onaning ham katta ta’siri bor. Shuning uchun onalar farzandlarini boshqa ovqatlar bilan o‘stirishni imkon qadar tark qilsinlar.

Taassufki, ba’zi onalar Allohning ulug‘ ne’mati bo‘lmish shirin farzandlarni tarbiya qilish o‘rniga, ularni uyda o‘z hollariga tashlab qo‘yib, o‘zlari ko‘cha-ko‘yda, sayru sayohatda yoki bozorlarda savdo-sotiq bilan mashg‘uldirlar. Bu ahvolda jamiyatda kim solim va sog‘lom avlod yetkazishga kafolat beradi. (Ey Tangrim! Ota-onalarga o‘z farzandlarining tarbiyasi bilan chuqurroq mashg‘ul bo‘lishlarini nasib et!)

RAZO’

Hozirgi kunda jamiyatimizdagi dolzarb masalalardan biri - razo’dir. Xalqimiz uzoq yillar davomida johiliyat ta’siri va tazyiqi tufayli razo’ masalalaridan bexabar qolib, bu muhim jihatga e’tiborsizlik va loqaydlik qilganlari sir emas.

Xususan, tug‘ruqxonalarda kam sutli onalarning chaqalog‘ini ko‘p sutli onalarga emizdirilar yoki hamshiralar tomonidan ularning sutini boshqa bolalarga berilardi. Shuning uchun bu masalaning qanchalik jiddiy va muhim ekanini chuqur anglashimiz zarur.

Razo’ so‘zining lug‘aviy ma’nosi "œsut emizmoq" degani. Shariatda bolaning boshqa ayol ko‘kragidan ikki yarim yoshgacha bo‘lgan paytida sut emishi va uning hukmlari bilan bog‘liq masalalar tushuniladi. Demak, chaqaloq ikki yarim yoshgacha bo‘lgan vaqtida onasidan boshqa ayolni emsa — xoh o‘zi ichsin, xoh ichirilsin — razo’ hukmi sobit bo‘ladi. Sutning miqdorining farqi yo‘q. Bir tomchi sut bo‘lsa ham bolaning qorniga yetib borsa, kifoya. Agar qorniga yetib bormasa, razo’ sobit bo‘lmaydi.

Razo’ning hukmi shunday: begona ayolning sutini emgan chaqaloqqa o‘sha ayol — ona, u ayolning eri — ota hukmida bo‘ladi. Chunki ayolning suti eridandir. Sut emgan bola shu er-xotinning asl farzandlaridek hisoblanib, qavmi qarindoshlari ham bu bolaga mahram bo‘ladi. Sut emgan bola o‘g‘il yoki qiz bo‘lishidan qat’i nazar, ularga nikohlanishi mutlaqo mumkin emas.

Agar sut emgan bola katta bo‘lib uylansa, eru xotin, farzandu nabiralarining ham sut emizgan ayol va uning eriga nikohlari harom bo‘ladi. Zero, sut emgan bola o‘g‘il bo‘lsa, uning xotini bularga kelin, agar sut emgan bola qiz bo‘lsa, uning eri kuyov, farzandlari nabira hisoblanadi. Ammo sut emgan bolaning boshqa qarindoshlari begona hukmidadir.

Mazkur masalalar quyidagi forscha bayt va o‘zbekcha she’rda go‘zal shaklda ifodalangan.

Bayt:

Az jonibi shirdeh hama xesh shavand
V-az jonibi shirxora zavjonu furo‘’.
Sut emizgan jonibidin xesh bo‘lgaylar bari,
Ya’ni sut bergan eri birla aning farzandlari,
Ikkisi volidayni ham alar singillari,
Ham ikovini ako ham uko dilbandlari,
Ushbular emguchiga bo‘lgusidir mahramlari,
Sut emgon jonibidin er-xotin farzandlari,
Ul bayon bo‘lganlari bo‘lgay bular mahramlari.